21 مهر 1394
سیدرضا فندرسکی
کرمان از شهرهای بزرگ ایران، مرکز استان کرمان در جنوب شرقی ایران و یکی از پنج شهر تاریخی ایران است. این نوشته در سه قسمت، وقایع آستانه پیروزی انقلاب اسلامی در سال‌های 1356 و 1357 در شهر کرمان را مرور می‌کند.
روز سیزدهم آذر سال 1356 دانشجویان دانشکده علوم تربیتی کرمان دست به اعتصاب زدند. به گزارش ساواک دکتر حبیب فیروزآبادی، سرپرست وقت این دانشکده در برابر این اقدام دانشجویان اقدام خاصی انجام نداد و گویی از این کار آنها رضایت داشت. در این گزارش ساواک ادامه کار وی را به صلاح نمی‌داند. در نتیجه اعتراضات دانشجویی کمیته انضباطی دانشگاه کرمان سیزده تن از دانشجویان را به اتهام بر هم زدن نظم دانشگاه از ادامه تحصیل محروم کرد و پنج نفر از آنان را نیز به شرط دادن تعهد مجاز به ادامه تحصیل دانست.
در استان کرمان، در روز چهلم شهدای قیام 19 دی ماه قم اعلامیه‌هایی در سطح استان توزیع شد که در نتیجه دو تن از توزیع‌کنندگان در کرمان دستگیر شدند.
همچنین در این روز یعنی بیست و نهم بهمن سال 1356 عده‌ای از کسبه کرمان قصد داشتند که در اعتراض به کشتار مردم قم مغازه‌های خود را باز نکنند.
بر اساس گزارش‌های روز یازدهم اسفند سال 1356 و بنا بر گزارش موذن مسجد جامع کرمان، حجت‌الاسلام محمدحسین موحدی چند روز قبل در این مسجد، در سخنرانی خود مردم را به قیام علیه دستگاه ظلم و بی عدالتی تشویق کرده است. ساواک پس از اطمینان از صحت این گزارش مراقبت‌های لازم را نسبت به اعمال و رفتار حجت‌الاسلام موحدی اعمال کرد.
در روز عید نوروز سال 1357 مأمورین پلیس راه آهن قم فردی به نام سید علی خوشرو، اهل کرمان را با تعدادی اعلامیه و نوارهای انقلابی دستگیر می‌کنند. نامبرده در بازجویی اظهار می‌دارد که این مدارک را از یکی از طلاب کرمانی ساکن مدرسه کرمانی‌ها به نام محمود شیخ‌الرئیسی دریافت کرده است تا به کرمان ببرد.
در ساعت 30/11 دقیقه روز هشتم فروردین عده‌ای از روحانیون کرمان در منزل یکی از روحانیون این شهر به نام عباس شیخ‌الرئیسی اجتماع کرده و به مذاکره درباره چهلم واقعه تبریز و صدور اعلامیه‌ای در این مورد پرداختند. در این نشست افرادی مانند سید جواد نیشابوری، سید احمد فخرمهدوی، سید یحیی جعفری، عباس حقیقی، ابوالقاسم شاکری، محمد روحانی، محمدرضا لبیبی و محمد حسین موحدی حضور داشتند.
فردای آن روز عده‌ای از وعاظ کرمان از جمله افراد فوق الذکر در مسجد مدرسه علمیه معصومیه این شهر جلسه‌ای تشکیل دادند و پس از بحث و مذاکره تصمیم گرفتند جهت تصمیم گیری نهایی در مورد مراسم چهلم شهدای تبریز نزد آیت‌الله صالحی کرمانی رفته و از وی کسب تکلیف کنند.
بر پایه گزارش روز هفدهم فروردین ساواک، در شب قبل از تهیه این گزارش، حجت‌الاسلام لبیبی، پیشنماز مسجد امام صادق (ع) واقع در خیابان گنجعلی‌خان در مراسم نماز جماعت با اشاره به پخش اخباری از رادیو از قول برخی از مسئولین مبنی بر اینکه روحانیون ایران شاه پرست هستند، به شدت این سخنان را مورد حمله قرار داده و اعلام کرد که تا چند روز دیگر باید منتظر یک فاجعه بزرگ باشیم.
در روز هشتم اردیبهشت چند تن از دانشجویان دانشگاه کرمان به نام حجت اسدی، محمد قائد، مهدی فولادفر و فضل‌الله زارع در منزل فرد اخیر جلسه ای تشکیل داده و تصمیم گرفتند در اعتراض به وقایع روز نهم فروردین یزد کلاس‌های درس را تعطیل کنند. با فعالیت‌های این افراد کلاس‌های عصر روز بعد دانشگاه کرمان تعطیل شد. دانشجویان غیر مذهبی نیز در این اعتصاب با آنان همکاری کردند. در روز دوازدهم اردیبهشت در حالی که اعتصاب دانشجویان ادامه داشت عده‌ای از دانشجویان در محوطه دانشگاه تحصن کرده و با فرستادن صلوات اعتراض خود را ابراز می‌کردند.
روز نوزدهم اردیبهشت به مناسبت چهلم شهدای حوادث یزد، جهرم و اهواز مجلس یادبودی در مسجد جامع کرمان با حضور هزار نفر از مردم برگزار شد. در این مراسم دو تن از روحانیون به نام‌های عباس شیخ‌الرئیسی و محمد جواد نیشابوری سخنرانی کردند. مردم هنگام خروج از مسجد شعارهایی به طرفداری از امام خمینی(ره) سر دادند. با ادامه اعتصاب دانشجویان دانشگاه کرمان مسئولین دانشگاه تصمیم گرفتند ترم بهاره را منحل کرده و به جای آن ترم تابستانی کوتاه مدت برگزار نمایند. دانشجویان، در اعتراض به این تصمیم، در روز بیست وپنجم اردیبهشت در محوطه دانشگاه دست به اعتراض زدند و شعار دادند. مسئولین دانشگاه اسامی دانشجویان محرّک را به شهربانی دادند. فردای آن روز پنجاه تن از دانشجویان به ساختمان آموزش دانشگاه هجوم بردند که در نتیجه درگیری با مأمورین پنج تن از آنان دستگیر شدند. سه تن از آنان بلافاصله آزاد و دو نفر دیگر به دادسرا معرفی شدند.
در خرداد ماه شانزده نفر از دانشجویان دانشسرای عالی فنی کرمان که قبلاً بازداشت شده بودند آزاد شدند و چون در مدت بازداشت موی سر آنان را زده بودند لذا وقتی آنان با موهای کوتاه وارد دانشگاه شدند تعدادی از دانشجویان به عنوان همدردی موهای خود را کوتاه کردند. روز دهم خرداد تعدادی از دانشجویان با فرستادن صلوات جلسه امتحانی را به هم زدند. در این روز اعلامیه‌هایی در مورد تعطیلی روز پانزدهم خرداد و متن مصاحبه امام خمینی(ره) با روزنامه لوموند و نیز اعلامیه‌هایی با امضای نهضت آزادی ایران در خارج از کشور در دانشگاه توزیع گردید. یکی از طلاب مدرسه معصومیه کرمان به نام حسین میرزااحمدی روز چهاردهم خرداد نقل کرده است که از طرف روحانیون به ویژه علمای قم دستور داده‌اند که روز پانزدهم خرداد مردم از خانه خارج نشوند، زیرا ممکن است با خطر بزرگی مواجه شوند. بر اساس برخی گزارش‌ها در کرمان مغازه‌ها در روز پانزدهم خرداد تعطیل بود.
در گزارشی به تاریخ هفتم تیر 1357 از قول یکی از عناصر وابسته به ساواک نقل شده است که چند روز قبل در مسجد قائم کرمان دو تن از جمله شخصی به نام سید مهدی قریشی که از قم آمده بود سخنان تندی علیه رژیم شاه ایراد کرد و در حین صحبت وی اعلامیه‌هایی نیز در بین مردم توزیع شد. در روز پانزدهم تیر ماه که مصادف با روز مبعث پیامبر اکرم(ص) بود مراسمی در مسجد قائم کرمان برگزار شد. در هنگام خروج از مسجد مردم شعارهایی به طرفداری از امام خمینی(ره) سر دادند.
بر اساس گزارش ساواک اعلامیه‌هایی که در شهر بافت کرمان توزیع می‌شد در کرمان و توسط شخصی به نام اسفندیار اسفندیارپور، دبیر دبیرستان‌های کرمان تهیه می‌شد. در تاریخ هفدهم تیر ماه که مصادف با ولادت امام حسین(ع) بود مراسمی در مسجد ملک کرمان برگزار شد که پس از سخنرانی یکی از معلمان به نام شگرف نخعی، عده‌ای از مردم پس از خروج از مسجد شعارهای انقلابی سر دادند. در طی این تظاهرات 6 نفر دستگیر شدند که دو نفرشان آزاد شده و بقیه به دادسرا معرفی شدند.
بنا به گزارش رئیس ساواک قم در روز هشتم مرداد 1357 دو موتور سوار که لباس سیاه بر تن داشتند به یک مغازه مشروب فروشی حمله کرده و آن را به آتش کشیدند.
در مرداد ماه، مظفر بقایی، رهبر حزب زحمتکشان ملت ایران به کرمان آمد و طی مدت اقامت خود با افرادی ملاقات داشت و آنها را به حفظ نظم و آرامش دعوت می‌کرد. وی در ملاقات با آیت‌الله علی اصغر صالحی کرمانی اقدامات عناصر به زعم وی افراطی مذهبی را به زیان مملکت و به سود مارکسیست‌ها قلمداد کرد.
در همین ایام دانشجویان شرکت کننده در اردوی عمران ملی در سر آسیاب فرسنگی واقع در نزدیکی کرمان، کتاب‌ها و اعلامیه‌های انقلابی با خود همراه داشته و در روز بیست‌وسوم مرداد در محل اردوی خود شعارهایی به نفع امام خمینی(ره) سر دادند. پس از اطلاع ساواک عده‌ای از این دانشجویان توسط ژاندارمری دستگیر شدند.
از روز 26 مرداد نیز بازار شهر کرمان و تعدادی از مغازه‌های خیابان‌های شهر در اعتراض به وقایع شهرهای شیراز و اصفهان تعطیل شد.
روز نهم شهریور تظاهرات گسترده‌ای در کرمان برگزار شد. مردم ابتدا در مسجد جامع کرمان گرد آمده و به سخنرانی حجت‌الاسلام سید یحیی جعفری گوش فرا دادند و سپس در خیابان‌های اصلی شهر به راهپیمایی پرداختند. مغازه‌های شهر نیز در این روز تعطیل بود. برخی از شعارهای مردم چنین بود: درود بر خمینی، ما خواهان حکومت اسلامی هستیم، ما زنان کرمانی به ندای آزادی پاسخ می‌گوییم. همچنین در این روز یک نظامی به نام گروهبان سوم محمدعلی بیک خورمیزی به اتهام پخش اعلامیه در کرمان دستگیر شد. دو روز بعد نیز یک طلبه جوان در کرمان به اتهام پخش اعلامیه‌های انقلابی دستگیر شد.
نشریات محلی کرمان خبر از برگزاری راهپیمایی عظیم پنجاه هزار نفری در روز عید فطر (13 شهریور) پس از برگزاری نماز دادند. در این راهپیمایی آرام آیت‌الله صالحی کرمانی و عده زیادی از روحانیون در پیشاپیش مردم حرکت می‌کردند. مردم با سر دادن شعارهایی مانند استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی و مرگ بر شاه در پایان راهپیمایی در مسجد جامع کرمان اجتماع کردند.
در حالی که در روز 16 شهریور اوضاع کرمان آرام گزارش شد، روز جمعه هفدهم شهریور حدود دو هزار نفر از مردم در مسجد جامع کرمان اجتماع نمودند تا نماز را به امامت حجت‌الاسلام سید یحیی جعفری برگزار نمایند، اما این روحانی اعلام کرد بنا به دلایلی برگزاری نماز جمعه به هفته آینده موکول شده است. پس از اعلام این خبر جمعیت متفرق شده و حدود سیصد نفر در مسجد باقی ماندند که به طرفداری از امام خمینی(ره) شعارهایی سر دادند.
فردای آن روز در بزرگداشت شهدای میدان ژاله تهران عده‌ای در مسجد جامع گرد آمدند و به سخنرانی دو تن از روحانیون به نام جعفری و موحدی گوش فرا داده و سپس متفرق شدند. عده‌ای از مردم در خارج از مسجد شروع به شعار دادن کردند که این امر باعث ایجاد درگیری با مأموران شد. در نتیجه این درگیری دو تن از مردم مجروح شده و دو نفر هم دستگیر شدند. روز نوزدهم شهریور بازار کرمان تعطیل و مجلسی به مناسبت بزرگداشت شهدای میدان ژاله تهران برگزار شد. بازار کرمان در روز بیستم نیز تعطیل بود و مجلس دیگری در مسجد جامع جهت یاد بود شهدای تهران با حضور سه هزار تن از مردم برگزار گردید.
منابع:
ـ انقلاب اسلامی ایران به روایت اسناد ساواک (دوره 25 جلدی)، ناشر: مرکز بررسی اسناد تاریخی
تعداد بازدید: 1665
