11 تیر 1396
احمدرضا امیری سامانی
خاطرات مریم بهروزی، تدوین: حکیمه امیری، مؤسسه فرهنگی هنری و انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1395، 300 صفحه
مرکز اسناد انقلاب اسلامی، در ادامه «طرح تدوین تاریخ انقلاب اسلامی» اقدام به انتشار کتاب خاطرات مریم بهروزی کرد. این کتاب دربرگیرنده خاطراتی است که در سال 1388 و حدود دو سال قبل از درگذشت مریم بهروزی، طی انجام مصاحبه‌های مختلف با او، گردآوری و تدوین شده‌اند. هرآنچه در مورد اطلاعات تکمیلی و عکس‌ها و ضمائم در این کتاب مشاهده می‌شود نیز حاصل اطلاعاتی است که طی هماهنگی‌ها و ملاقات‌های انجام شده با مرحومه بهروزی تا پاییز 1389 دریافت شده‌اند. اما طبق گفته نگارنده در مطلع کتاب، بیماری و درگذشت مریم بهروزی در 29 بهمن 1389 باعث شد بعضی از ابهامات موجود در متن، سربسته باقی بمانند.
دلیل پرداختن به این کتاب، شخصیت و منش انقلابی مریم بهروزی و همچنین سیر زندگی یک زن در مقام یک مبارز انقلابی است. مبارزی که تا حد شکنجه و زندان، پا به پای مردان انقلاب پیش رفت و از پا نیفتاد. مقام انقلابی او به حدی رسیده بود که در سال 1357 و در بحبوحه انقلاب، آیت‌الله دکتر محمد مفتح از او برای سخنرانی در مسجد قُبا دعوت به عمل آورد و در یکی از همین جلسات سخنرانی، توسط ساواک دستگیر و زندانی شد.
مریم بهروزی سال 1324 در تهران به دنیا آمد. پدر او، محرم‌علی بهروزی، از کسبه متدین بازار و از طرفداران آیت‌الله کاشانی بود. از اوان کودکی وارد جلسات مذهبی شد. مریم بهروزی در سال 1341 و در 16 سالگی ازدواج کرد، آن هم با طلبه‌ای به نام ابوالفضل حاجی‌عباسی که برای امرار معاش به شغل پیراهن‌دوزی اشتغال داشت. طلبه‌ای که در سال 1341 مقلد امام خمینی(ره)، مفسر قرآن و از مخالفان حکومت پهلوی بود. بدین ترتیب، اولین استاد مریم بهروزی، همسرش بود. پس از آن، فراگیری علوم دینی را نزد اشرف‌السادات میردامادی، مدیر مکتب‌الزهرای تهران ادامه داد. برای ادامه تحصیل، نزد حجت‌الاسلام و المسلمین سید صدرالدین (در محل تکیه دباغ‌خانه) و حجت‌الاسلام و المسلمین شیخ ابوالقاسم کاشمری، پیش‌نماز مسجد میثم شاگردی کرد. با توصیه و معرفی این دو، در کلاس‌های درس و بحث شهید آیت‌الله محمدرضا سعیدی نیز شرکت میکرد. جدا از این موارد، خانم بهروزی حدود 3 سال در جلسات درس خارج فقه و اصول حاج شیخ یحیی نوری شرکت کرد و بعدها چهار سال هم در محضر آیت‌الله خامنه‌ای درس خارج فقه و حقوق را فراگرفت. او جدا از فعالیت‌های سیاسی، سال‌ها به تدریس علوم حوزوی و دانشگاهی در دانشگاه‌های شهید بهشتی، تهران و... حوزه‌های علمیه شهید شاه‌آبادی و شهید مدنی و... اشتغال داشت. مریم بهروزی دارای چهار فرزند، 2 دختر و 2 پسر بود که فرزند دوم او (بسیجی مهدی حاجی‌عباسی) در سال 1360 در سن 16 سالگی توسط عوامل منافقین به شهادت رسید.
مریم بهروزی از سالهای 1341-1342 مرید و مقلد امام خمینی(ره) بود. اما ورود او به صحنه مبارزات از سال 1350 به بعد اتفاق افتاد. در ابتدا با تشکیل و اداره کلاس‌های قرآن، تفسیر، اخلاق و احکام در 9 منطقه تهران، شروع به شناسایی زنان مبارز و دارای شم سیاسی کرد. هستههای مقاومت خواهران، از میان این افراد تشکیل شدند. همین جلسات و هستههای مقاومت، محل سخنرانی‌های عقیدتی و سیاسی بهروزی در تهران و شهرستان‌ها و افشاگری او علیه حکومت پهلوی بودند. علاوه بر این فعالیت‌ها، زنان را تشویق به مبارزه و شرکت در تظاهرات میکرد و با کسب اطلاعات سیاسی و تبادل اخبار و تکثیر و توزیع اعلامیه‌ها و نوارهای سخنرانی امام خمینی(ره) که از نجف می‌رسید به آگاه‌سازی افکار عمومی می‌پرداخت. سال 1354 در جریان سخنرانی‌های مذهبی سیاسی ممنوع‌المنبر شده و تحت تعقیب ساواک قرار گرفت. بعد از آن، با اسم مستعار به فعالیت ادامه داد. اما در رمضان سال 1357 با دستور صریح امام خمینی(ره) علناً به سخنرانی پرداخت. تا اینکه در آخرین سخنرانی‌اش که با هماهنگی شهید مفتح در مسجد قُبا برگزار شد، بعد از صحبت درباره حکومت اسلامی و حقوق زن دستگیر و روانه زندان شد. بازداشت مریم بهروزی که با توجه به سخنرانی‌های پرمحتوایش در تهران معروف بود، هیاهویی به‌پا کرد و قرار بر انجام تظاهراتی در اعتراض به دستگیری او بین زنان مبارز صورت گرفت. ولی این تظاهرات با صلاحدید آیت‌الله مفتح که نگران شناسایی هستههای مقاومت و وخیم شدن اوضاع بازداشت برای مریم بهروزی بود لغو گردید.
مریم بهروزی پس از یک ماه تحمل دوران بازداشت، تا زمان محاکمه در دادگاه نظامی موقتاً آزاد شد، اما این ایام مقارن با بهمن 1357 و پیروزی انقلاب اسلامی بود. او از فعالان در کمیته استقبال از امام خمینی(ره) و سازمان دهنده دیدار خانم‌ها با ایشان بود. همچنین در خلال ارائه طرح اهدای طلا و جواهرات و مسکوکات زنان جنوب شهر به انقلاب، مریم بهروزی اولین زنی بود که در حضور امام خمینی(ره ) به ایراد سخن پرداخت و مورد تمجید ایشان قرار گرفت. همچنین از افراد جلساتی بود که به منظور برنامه‌ریزی برای انقلاب برگزار می‌شد؛ جلساتی که یک شب در میان در حسینیه ارشاد و با حضور شهید آیت‌الله مطهری، شهید آیت‌الله بهشتی، آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، شهید باهنر و خانم‌ها گرجی و طالقانی و آقایان میناچی و صباغیان و دکتر مفتح و... برگزار می‌شدند.
خاطرات مریم بهروزی، اطلاعاتی از نقش زنان مبارز در نهضت اسلامی و فعالیت‌های آنها پس از پیروزی انقلاب در اختیار ما قرار می‌دهد. همچنین به ما این دیدگاه را می‌دهد که در انقلاب اسلامی ایران، تمام اقشار و از مرد و زن در آن دخیل بوده و در پیروزی آن سهم داشته‌اند.
کتاب در پنج فصل تدوین شده است. فصل اول، با عنوان «تولد، خانواده و تحصیلات» به خانواده و فضای تربیتی و تحصیلات و ازدواج راوی می‌پردازد. پایان‌بخش این فصل، معرفی فرزندان خانم بهروزی است.
فصل دوم تحت عنوان «نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی(ره)» مفصل‌ترین بخش کتاب است. این فصل خاطرات سال 1341 تا ورود امام به ایران و ملاقات با ایشان در سال 1357 است. در بخشی از خاطرات مریم بهروزی که مربوط به دستگیری اوست می‌خوانیم: «در این روز [پس از انجام سخنرانی در مسجد قُبا] خواهر کوچکم فاطمه، دختر بزرگم، خانم برادرم و خانم هاشمی که از اعضای هسته مقاومت بوده و برنامه سخنرانی‌های من را تنظیم میکرد، همراه من بودند. همگی سوار ماشین شدیم و شهید حسنی حرکت کرد. ولی از هر کوچه و خیابانی که می‌خواستیم عبور کنیم، مسدود بود. تصمیم گرفتیم از کوچه کنار حسینیه ارشاد به خیابان اصلی برویم که متوجه شدیم چهار در ماشین باز شد و آقای حسنی را از ماشین کشیدند بیرون و دو مأمور به قسمت عقب ماشین آمده و در سمت چپ و راست ما سه نفر نشستند. تصمیم داشتند یک مأمور نیز در کنار یکی از همراهان ما که در جلوی ماشین نشسته بود بگذارند که یک‌دفعه پرسیدند: «بهروزی کدام یک از شماست؟» جواب دادم: «من هستم. به این خانم‌ها کاری نداشته باشید» ولی توجهی نکردند و گفتند: «مأموریم و معذور.»(صفحه 41)
در فصل سوم وارد فضای بعد از انقلاب اسلامی می‌شویم و راوی در آن فضا چگونگی تأسیس و فعالیت جامعه زینب(س) را به اطلاع ما می‌رساند. این تشکیلات با پیشنهاد و هماهنگی رئیس‌جمهور وقت، آیت‌الله خامنه‌ای، به وجود آمد و به‌طور خاص، یکی از تشکیلات مذهبی و سیاسی زنان بود.
فعالیت‌های مریم بهروزی در جهت دفاع از حقوق زنان در جامعه زینب(س) و مأموریت‌های او برای شرکت در کنفرانس‌های بین‌المللی مربوطه راهی شدند برای ورود وی به مجلس شورای اسلامی دوره‌های اول تا چهارم. خاطرات این دوره به تفصیل در فصل چهارم کتاب با عنوان «نمایندگی مجلس شورای اسلامی» بازگو شده‌اند.
در فصل پایانی کتاب با عنوان «احزاب و انتخابات»، مریم بهروزی، به بررسی انتخابات دوره‌های نهم و دهم ریاست جمهوری اسلامی ایران و همچنین حوادث پس از انتخابات 1388 پرداخته است.
تدوین‌کننده اثر، در صفحه 205 کتاب، اقدام به تهیه گاه‌شماری از زندگی مریم بهروزی کرده است. همچنین، اسناد ساواک درباره او نیز در ادامه همین گاه‌شمار، به همراه فهرست موضوعی اسناد منتشر شده است. غالب اسناد درباره سخنرانی خانم بهروزی در مسجد قُبا و روند دستگیری اوست. در ادامه تصاویری از دوره‌های مختلف زندگی مریم بهروزی، در مقابل دیدگان خوانندگان قرار گرفته است. پایان‌بخش کتاب، نمایه موضوعی اشخاص، اماکن و احزاب و سازمان‌ها و گروه‌هاست
تعداد بازدید: 1547
