01 بهمن 1396
سیدرضا فندرسکی
نجف‌آباد از شهرهای استان اصفهان است که به رغم مساحت و جمعیت اندک، حوادث مهمی در روزهای پیروزی انقلاب اسلامی به خود دید. در این گزارش به مهمترین وقایع انقلابی و مبارزات مردمی نجف‌آباد، طی سال‌های 1356 و 1357 می‌پردازیم.
در آخرین روز آذر 1356، ساواک به برپایی راهپیمایی در روزهای تاسوعا و عاشورا در نجف‌آباد اشاره می‌کند.
نهم فروردین 1357، در چهلمین روز شهدای قیام 29 بهمن تبریز، بیشتر مغازه‌های نجف‌آباد تعطیل بود و عده‌ای از مردم برای شرکت در مراسم چهلم، به قم رفته بودند.
در چهاردهم خرداد، عده‌ای از مردم، پس از برگزاری نماز جماعت در مسجد جامع نجف‌آباد، راهپیمایی کردند که با تیراندازی مأموران متفرق شدند. روز بعد، در سالگرد قیام 15 خرداد، بیشتر مغازه‌های نجف‌آباد تعطیل شد. عده‌ای از مردم، پس از اقامه نماز جماعت در مسجد اعظم، تظاهرات کردند و شعارهای انقلابی سردادند. مأموران با پرتاب گاز اشک‌آور و تیراندازی، با مردم مقابله کردند. در نتیجه این درگیری، یک نفر به نام غلامعلی ذکریایی به شهادت رسید و دو نفر مجروح شدند. روز بعد، جامعه روحانیت نجف‌آباد با صدور اعلامیه‌ای، حوادث روز قبل را تشریح و از حکومت انتقاد کرد.
با نزدیک شدن به چهلم این حادثه، ساواک مطلع شد که حجت‌الاسلام عباس ایزدی(1) و تعدادی از روحانیان نجف‌آباد، قصد دارند مراسمی در مسجد جامع برگزار کنند؛ به همین دلیل از مرکز توپخانه و موشک‌ها و ژاندارمری اصفهان، تقاضای نیروی کمکی کرد. این مراسم در بیست‌وسوم تیر با حضور مردم برگزار شد و اعلامیه امام خمینی در مورد عدم برگزاری جشن‌ها و نیز اعلامیه اصناف و بازاریان نجف‌آباد در این مراسم، قرائت شد.
در همین ایام، ساواک در گزارشی به فعالیت‌های حجت‌الاسلام عباس ایزدی، از جمله همکاری با روحانیان انقلابی و برگزاری مراسم به مناسبت شهدای شهرهای مختلف اشاره کرد و پیشنهاد تبعید وی را مطرح نمود.
روز ششم مرداد، حجت‌الاسلام غلامحسین ایزدی و حجت‌الاسلام عباس ایزدی با صدور اعلامیه‌ای به مناسبت درگذشت حجت‌الاسلام احمد کافی و آیت‌الله ملاعلی معصومی همدانی، روز بعد را عزای عمومی اعلام کردند. در این روز بیشتر مغازه‌های شهر تعطیل شد.
از بیست‌ویکم مرداد، حکومت نظامی در نجف‌آباد برقرار شد.(2) به گفته رضا ناجی، فرماندار نظامی اصفهان، برقراری حکومت نظامی در نجف‌آباد به علت تاثیرپذیری این شهر از اصفهان، الزامی بود؛ در حالی که فرماندار نجف‌آباد با حکومت نظامی مخالف بود.(3)
در همان شب نخست، مردم از پشت بام‌ها به طرف خودروی گشت شهربانی، سنگ پرتاب کردند. مأموران نیز به طرف مردم تیراندازی کردند و چند تن را دستگیر نمودند. از منزل دستگیرشدگان، اعلامیه و کتاب‌های انقلابی، کشف و ضبط شد.
در اواخر مرداد، مصادف با ماه رمضان، حجت‌الاسلام غلامحسین رهبرپور از روحانیان قم به دعوت مردم، در تیران و کَروَن از توابع نجف‌آباد، علیه حکومت پهلوی سخنرانی کرد، سپس ژاندارمریِ تیران وی را احضار کرد و خواست تا در سخنرانی خود، برای سلامتی شاه دعا کند. وی نیز صراحتاً از این کار خودداری کرد.
در همین ایام، عده‌ای مقابل مسجد جامع نجف‌آباد اجتماع کردند و شعارهای انقلابی سردادند که منجر به دخالت و تیراندازی مأموران و دستگیری عده‌ای شد.
یک روز قبل از عید فطر، اعلامیه‌ای مبنی بر تجمع مردم نجف‌آباد در مسجد جامع و سپس حرکت به سوی محل برگزاری نماز عید، توزیع شد. روز عید، چهل‌هزار نفر از مردم برای برگزاری نماز، مقابل باغ ملّی اجتماع کردند، سپس با حمل پلاکارد و سردادن شعار، به سمت محل برگزاری نماز حرکت کردند. در حین حرکت، حجت‌الاسلام عباس ایزدی جملاتی مانند «ما خواهان آزادی زندانیان سیاسی و حکومت اسلامی به رهبری امام خمینی هستیم» را تکرار می‌کرد و مردم نیز با گفتن جمله «صحیح است» آن را تأیید می‌کردند. حجت‌الاسلام عباس ایزدی با صدور اطلاعیه‌ای روز شانزدهم شهریور را تعطیل عمومی اعلام کرد. پس از این اطلاعیه، وی و حجت‌الاسلام غلامحسین ایزدی دستگیر شدند.
بر اساس اخبار رسیده به ساواک، مردم قصد داشتند در نوزدهم شهریور به مناسبت دستگیری حجت‌الاسلام غلامحسین ایزدی و حجت‌الاسلام عباس ایزدی، ضمن تعطیلی مغازه‌ها در مساجد اجتماع کنند و سپس تظاهرات برپا نمایند. در این روز، مغازه‌ها تعطیل شد، اما در گزارش‌های ساواک، سخنی از تظاهرات مردم به میان نیامده است. تعطیلی مغازه‌ها تا 4 روز بعد نیز ادامه داشت.
دانش‌آموزان مدارس نجف‌آباد از پیشگامان مبارزات دانش‌آموزی در ایران بودند. آنان در نخستین روزهای سال تحصیلی، مبارزه خود را آغاز کردند. از دوم تا چهارم مهر 1357، دانش‌آموزان دبیرستان پهلوی بعد از اجرای مراسم صبحگاهی، شعارهای انقلابی سردادند. این مسئله باعث شد مدیر مدرسه در پنجم مهر، مراسم صبحگاهی برگزار نکند، اما باز هم دانش‌آموزان هنگام رفتن به کلاس، شعار دادند. دانش‌آموزان مدرسه راهنمایی نظام‌الاسلام هم در یک ساعت معین، شعار «درود بر خمینی» سردادند. شعارنویسی روی دیوارهای مدرسه نیز از فعالیت‌های دیگر دانش‌آموزان بود.
در اعتراض به ایجاد محدودیت برای امام خمینی در نجف، بیشتر مغازه‌های نجف‌آباد در نهم مهر تعطیل شد. به نوشته روزنامه‌ها در یازدهم مهر، دانش‌آموزان مدارس نجف‌آباد، تظاهرات گسترده‌ای برگزار کردند. مأموران حکومت پهلوی نیز چهار مدرسه را محاصره کردند و با ماشین‌های آب‌پاش، دانش‌آموزان را متفرق ساختند. در این روز، دانش‌آموزان به منزل رئیس شهربانی نجف‌آباد حمله کردند. دانش‌آموزان دبیرستان پهلوی نیز با صدور اعلامیه‌ای خواهان تغییر نام این دبیرستان شدند.(4) یکی از دبیران دانشسرای دخترانه نجف‌آباد هم در کلاس درس، درباره فروش نفت به کشورهای دیگر و خوردن حق ملت ایران، سخنانی ایراد کرد.
روز بیست‌ویکم مهر، عده‌ای با مواد آتش‌زا به ساختمان حزب رستاخیز نجف‌آباد حمله کردند و شیشه‌های آن را شکستند. دو روز بعد، دانش‌آموزان نجف‌آباد در محوطه مدارس، شعارسرداده، سپس در خیابان‌ها تظاهراتی توأم با درگیری برپا کردند.
در بیست‌وچهارم مهر، کلیه دبیرستان‌ها، دانشسرای مقدماتی، بازار و مغازه‌های نجف‌آباد تعطیل بود. روز بعد، دانش‌آموزان به همراه سایر اقشار، راهپیمایی کردند. مأموران نیز با کمک نیروهای اعزامی از اصفهان، مردم را متفرق کردند. بر اساس اخبار رسیده به ساواک، فرهنگیان هم در حال تهیه قطعنامه‌ای درباره بازگشت امام خمینی به میهن بودند. همچنین هفت نفر از نیروهای انقلابی آبادان که در منزل یکی از اهالی نجف‌آباد مخفی شده بودند، علیرغم اطلاع ساواک، موفق به فرار شدند.
تظاهرات دانش‌آموزی همچنان ادامه داشت و در بیست‌وهفتم مهر، دانش‌آموزان با آتش‌زدن لاستیک، راه‌بندان ایجاد کردند. در این روز، یک کامیونِ نیروی نظامی درهم شکسته شد و چهار نفر از دبیران مجروح شدند.
دو روز بعد، مرکز آمار و اسناد شاهنشاهی واقع در خیابان نظام‌الملک نجف‌آباد، با شش بطری مواد آتش‌زا و بمب دستی به آتش کشیده شد. هفت‌هزار نفر نیز راهپیمایی آرام برگزار کردند.
در شب پنجم آبان، عده‌ای ناشناس در دبستان‌های نجف‌آباد، شعارهایی علیه امام خمینی و آیت‌الله حسینعلی منتظری نوشتند که خشم دانش‌آموزان را برانگیخت. روز بعد، دوهزار نفر به ساختمان اداره آموزش و پرورش هجوم آوردند و پس از شکستن میز و صندلی‌ها به رئیس اداره حمله‌ور شدند. عده‌ای دیگر از دانش‌آموزان قصد حمله به فرمانداری را داشتند که با درهای بسته فرمانداری روبه‌رو شدند.
عده‌ای از فرهنگیان نجف‌آباد در پانزدهم آبان در دبیرستان دهقان اجتماع کردند و پس از سخنرانی چند تن و صدور قطعنامه، برای برگزاری نماز جماعت به مسجد جامع رفتند. روز بعد، اجتماع مشابهی در دبیرستان پهلوی این شهر برگزار شد.
هفدهم آبان، هزاران نفر از مردم در بازار نجف‌آباد اجتماع کردند و سپس در خیابان‌ها تظاهرات کردند. تظاهرکنندگان با آتش‌زدن لاستیک، راه بندان ایجاد کردند. مأموران حکومت پهلوی نیز با پرتاب گاز اشک‌آور و تیراندازی به مقابله برخاستند؛ در نتیجه دو نفر شهید و چهار نفر مجروح شدند. تظاهرکنندگان، پیکر یکی از شهدا را که دختربچه‌ای شش ساله بود، روی دست گرفتند و به شهربانی نجف‌آباد حمله کردند که با تیراندازی مأموران متفرق شدند؛ سپس پیکر این شهید با حضور سی‌هزار نفر در آرامستان نجف‌آباد، آرمید. پیکر شهید دیگر که جوانی 18 ساله بود، در روستای کوسنگ به خاک سپرده شد.
بیشتر مغازه‌ها در بیست‌ودوم آبان تعطیل بود. در این ایام، مردم اسامی میدان‌ها، خیابان‌ها و دبیرستان‌ها را تغییر دادند. همچنین، صدوده نفر نیروی کمکی برای کنترل ناآرامی‌های نجف‌آباد، اعزام شدند. کمیسیون تأمین نجف‌آباد نیز برقراری حکومت نظامی پیشنهاد کرد.
از غروب بیست‌ونهم آبان، مردم نجف آباد به خیابان‌ها آمدند و تظاهرات کردند. در نتیجه درگیری میان تظاهرکنندگان و مأموران، یک نفر به نام امیرحسین خسروی به شهادت رسید. مردم پیکر وی را برای تشییع به مسجد صفا بردند، اما نیروهای نظامی مانع از مراسم تشییع شدند.
ششم آذر 1357، تظاهرکنندگان با آتش‌زدن لاستیک، راه بندان ایجاد کردند که با دخالت مأموران به تدریج پراکنده شدند.
بازار نجف‌آباد در روز یازدهم آذر تعطیل بود و تظاهراتی توأم با درگیری و تیراندازی مأموران در صبح و عصر برگزار شد. این وضعیت در چهاردهم آذر نیز وجود داشت. روز بعد، نیروهای هوانیروز مستقر در نجف‌آباد به اصفهان برگشتند و در نتیجه حفاظت شهر بر عهده شهربانی قرار گرفت که فقط پانزده نیرو داشت. شهربانی بلافاصله تقاضای اعزام نیروی کمکی کرد که در نتیجه پانزده نفر از اصفهان به نجف‌آباد اعزام شدند.
در شانزدهم آذر، بازار و مغازه‌های نجف‌آباد همچنان تعطیل بود. دوهزار نفر به عنوان همدردی به همایونشهر رفتند که با ورود آنها مأموران حکومت پهلوی شروع به تیراندازی کردند و یک نفر مجروح شد. روز بعد نیز تعطیلی بازار و تظاهرات گسترده مردم برقرار بود.
در روز تاسوعا، پنجاه‌هزار نفر از مسجد جامع نجف‌آباد، شروع به راهپیمایی کردند و در پایان، دوباره به مسجد جامع بازگشتند. در روز عاشورا هم مردم ضمن راهپیمایی، مجسمه شاه را پایین آوردند.(5) منزل رئیس شهربانی نیز به آتش کشیده شد.
یک روز پس از عاشورا، مأموران ژاندارمری، پنج نفر از اهالی نجف‌آباد را که با تعداد زیادی کتاب و اعلامیه و عکس به یکی از روستاهای اطراف داران رفته بودند، دستگیر کردند. در این روز و روز بعد، چماقداران آریامهری با کمک مأموران، به نجف‌آباد حمله کردند و فاجعه‌ای بزرگ آفریدند؛ آنها در پاسخ به پایین کشیدن مجسمه شاه در روز عاشورا، به خانه‌ها و مغازه‌های مردم حمله کردند و 25 باب خانه و 25 باب مغازه را به آتش کشیدند. هنگامی که مردم برای خاموش کردن آتش، وارد بازار شدند، مأموران به روی آنها آتش گشودند. در مورد تعداد شهدا و مجروحان حوادث این دو روز، اختلاف نظر وجود داشت. روزنامه کیهان تعداد شهدا را پنجاه نفر و تعداد مجروحان را دویست نفر ذکر کرد.(6) هیئتی که آیت‌الله محمود طالقانی به نجف‌آباد فرستاد، تعداد شهدا را 26 نفر و تعداد مجروحان را 42 نفر دانست. اسناد ساواک، بدون هیچ‌گونه اشاره‌ای به شهدا و مجروحان، فقط به ذکر درگیری بین موافقین و مخالفین حکومت پهلوی اکتفا کردند.
روز بعد، یکی از اهالی نجف‌آباد در گفت‌وگوی تلفنی با مهندس مهدی بازرگان به وسعت خرابی‌ها در این ایام اشاره و آن را با حمله مغول مقایسه کرد. غارت اموال مردم در بیست‌وسوم آذر نیز ادامه یافت و بیست باب مغازه غارت شد و 400 باب مغازه نیز آسیب فراوان دید. روز بعد، آیت‌الله حسینعلی منتظری با صدور اعلامیه‌ای، حمله وحشیانه مأموران را محکوم کرد.
برای بررسی حوادث نجف‌آباد، گروهی متشکل از یک آمریکایی، احمد صدر حاج‌سیدجوادی ، هدایت‌الله متین‌دفتری، محمد اقبال، محمدتقی دامغانی و کاظم عاشق، وارد نجف‌آباد شدند. مأموران، این گروه را دستگیر و مضروب کردند و به جز دو نفر آخر، بقیه برای مدت کوتاهی زندانی شدند که با میانجی‌گری وزیر وقت دادگستری آزاد شدند.(7)
سرکوب مردم نجف‌آباد در روزهای 21 و 22 آذر، انعکاس گسترده‌ای در کشور داشت و چهل نفر از علمای حوزه علمیه قم با صدور اطلاعیه‌ای به مناسبت هفتم شهدای نجف‌آباد و اصفهان، این روز را عزای عمومی اعلام کردند. علمای اصفهان و نجف‌آباد نیز طی اطلاعیه‌ای ضمن محکوم کردن جنایات حکومت پهلوی در این دو شهر، از برگزاری مراسمی به همین مناسبت در اول دی در مسجد حکیم اصفهان، خبر دادند، اما مأموران امنیتی از برگزاری این مراسم جلوگیری کردند.
به نوشته روزنامه کیهان، پزشکان و دانشگاهیان اصفهان در بیست‌ویکم دی به نجف‌آباد آمدند تا با مردم این شهر ابراز همدردی کنند.(8)
در بیست‌ونهم دی، مردم نجف‌آباد که در ورزشگاه شهر گردآمده بودند، خبردار شدند که چماقداران در یزدان‌شهر، به نفع حکومت پهلوی راهپیمایی کرده‌اند؛ از این رو، عده‌ای از مردم به سمت یزدان‌شهر حرکت کردند، اما با حمله مأموران در این شهر مواجه شدند. در این حادثه خونین، پانزده نفر به شهادت رسیدند و ده‌ها نفر زخمی شدند.
در نخستین روز بهمن 1357، ده‌هاهزار نفر از مردم نجف‌آباد، پیکر هفت شهید این شهر را تشییع و به خاک سپردند.
پی‌نوشت‌ها:
1- نماینده امام خمینی و امام جمعه نجف‌آباد که در سال 1371 درگذشت.
2- انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ج هشتم، سندِ ص 413
3- روزنامه آیندگان، شمـ 3193، ص 1
4- روزنامه اطلاعات، شمـ 15727، ص 21
5- انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ج نوزدهم، سندِ ص 446
6- روزنامه کیهان، شمـ 10605، ص 7
7- انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ج بیست‌ویکم، سندِ ص 23
8- روزنامه کیهان، شمـ 10614، ص 7
منابع:
- انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، دوره 25 جلدی، مرکز بررسی اسناد تاریخی، تهران، 1377ش
- روزنامه آیندگان
- روزنامه اطلاعات
- روزنامه کیهان
تعداد بازدید: 2426
