27 اسفند 1396
سیدرضا فندرسکی
خوی، یکی از شهرهای استان آذربایجان‌غربی است و در شمال غربی این استان قرار دارد. در این مقاله مبارزات مردم این شهر علیه حکومت پهلوی در طی سالهای 1356 و 1357 را بررسی کرده‌ایم.
اوایل بهمن 1356 چند نفر از دانش‌آموزان دبیرستان دخترانه ایراندخت خوی که در محوطه دبیرستان و کلاس درس با حجاب اسلامی حاضر می‌شدند از دبیر تجربی خود خواستند درباره مسایل دینی با آنان صحبت کند. دانش‌آموزانی که چنین تقاضایی کردند توسط ساواک شناسایی شدند.
پس از آنکه اطلاعاتی مبنی بر احتمال تکثیر عکس‌هایی از امام خمینی در خوی به ساواک آذربایجان غربی رسید، شهربانی خوی چند نفر را که قصد این کار را داشتند دستگیر و تحویل دادسرای این شهرستان داد.
با فرا رسیدن چهلمین روز شهدای قیام 29 بهمن تبریز، بیشتر مغازه‌های بازار و خیابانهای خوی در روز دهم فروردین 1357 بسته شد و مراسم یادبودی در یکی از مساجد این شهر برگزار گردید که با آرامش به پایان رسید. همچنین روز نوزدهم اردیبهشت به مناسبت چهلمین روز شهدای یزد، جهرم و اهواز، مجلس یادبودی در خوی برگزار شد.
روز سوم شهریور، ساواک 4 نفر را در خوی به اتهام اهانت به شاه و تحریک مردم دستگیر کرد. روز بعد در مسجد حاج بابا، از مساجد فعال خوی، هنگام سخنرانی یک روحانی، شخص ناشناسی شعارهایی به طرفداری از امام خمینی سر داد. در این مراسم دو نفر به اتهام پخش اعلامیه دستگیر شدند.
روز سیزدهم شهریور، عید فطر، مردم پس از برگزاری نماز عید دست به راهپیمایی زدند.(1) همچنین در پی اعلام تعطیل عمومی روز شانزدهم شهریور، نیمی از مغازه‌های خوی تعطیل شد. روز بیستم شهریور و نهم مهر نیز بازار و مغازه‌های خوی بسته بود.
صبح روز اول آبان عده‌ای از دانش‌آموزان پس از خروج از مدرسه دست به راهپیمایی زدند. عصر این روز صدها نفر از دانش‌آموزان تظاهرات کردند و مأموران نیز با استفاده از ماشین‌های آب‌پاش تظاهرکنندگان را متفرق کردند.(2)
به نوشته مطبوعات، در روز دوم آبان ده‌هزار نفر از مردم خوی با در دست داشتن عکس‌هایی از امام خمینی راهپیمایی کردند. عصر این روز دویست نفر از طرفداران شاه هم تظاهرات کردند.
روز دوازدهم آبان یکی از روحانیان فعال خوی در سخنانی حکومت شاه را به حکومت فرعون و نمرود تشبیه کرد و مردم را به برگزاری تظاهرات در روز بعد دعوت کرد؛ روز بعد بیست‌هزار نفر از مردم خوی که در پیشاپیش آنان روحانیان حرکت می‌کردند راهپیمایی کردند. در پایان این راهپیمایی عده‌ای از فرهنگیان برای پیوستن به فرهنگیان متحصن ارومیه به آن شهر عزیمت کردند.(3)
مراکز آموزشی شهرستان خوی نیز در اواخر آبان، مانند بسیاری از شهرهای آذربایجان‌غربی، همچنان تعطیل بود.
روز سوم آذر سخنران مسجد حاج‌بابای خوی از ظلم و ستم حکومت پهلوی انتقاد کرد و در پایان سخنانش برای سلامتی امام خمینی دعا کرد. دو روز بعد بازار و مغازه‌های خوی، مانند بسیاری از شهرهای دیگر آذربایجان‌غربی، تعطیل شد؛ در این روز یکی از معلمان در مسجد حاج‌بابا از عدم وجود آزادی در کشور و ضعف اقتصادی انتقاد کرد. در پایان این مراسم نیز دو اعلامیه از امام خمینی و آیت‌الله العظمی گلپایگانی توزیع شد. تعطیلی بازار روز بعد نیز ادامه داشت.
روز دهم آذر حجت‌الاسلام سید جعفر مرقاتی(4) در مسجد شیخ ضمن اشاره به شکستن شیشه‌های مسجد گفت: امسال از ما خواسته‌اند برای عزاداری ماه محرم تعهد بدهیم اما ما حاضر به انجام این کار نیستیم. روز بعد سخنان مشابهی توسط روحانی دیگری در مسجد حاج بابا ایراد شد.
اوایل آذر 1357 افراد ناشناس یکی از روحانیان خوی را ربودند و در خارج شهر به او اهانت کردند و وی را مورد ضرب و شتم قرار دادند. این حادثه انعکاس زیادی بین مردم داشت و در اعلامیه آیات عظام قم در روز شانزدهم آذر به آن اشاره شد. آیت‌الله شریعتمداری نیز در تماسی با وزیر دادگستری خواستار رسیدگی به این حادثه شد.
روز هفدهم آذر یک روحانی در مسجد حاج‌بابا از حکومت پهلوی و شخص شاه انتقاد کرد؛ روز بعد، در چهار جلسه سخنرانی در خوی، سخنان انقلابی و ضد حکومت پهلوی ایراد شد.
در روز تاسوعا، 19 آذز 1357، مردم خوی راهپیمایی کردند؛ در این راهپیمایی یکی از روحانیان در سخنانی گفت: «ما این ستمگر که خود را رهبر ایران می‌داند نمی‌خواهیم؛ رهبر ما حضرت آیت‌الله موسوی خمینی می‌باشد.»
در برخوردهایی که بین طرفداران و مخالفان شاه در روز بیست‌ودوم آذر در خوی روی داد، هشت نفر مجروح شدند؛ در این روز شیشه‌های ساختمان حزب رستاخیز، اداره اوقاف و چند بانک شکسته شد. عده‌ای از مردم قصد داشتند مجسمه شاه در میدان مجسمه را پایین بکشند که با دخالت مأموران موفق به این کار نشدند.
روز سیزدهم دی عده‌ای از جوانان خوی به ادارات پیکار با بیسوادی، تربیت بدنی و شورای داوری رفتند و عکس‌های شاه را پایین آوردند.
در تظاهراتی که روز 18 دی 1357 با حضور پنج‌هزار نفر در خوی برگزار شد، مردم شعارهایی علیه دولت بختیار سر دادند و در میدان یادبود اجتماع کردند. سخنران این مراسم به شاه حمله کرد و ارتش را برادر مردم خواند.(5)
به مناسبت اربعین و با دعوت امام خمینی به انجام راهپیمایی، روز بیست‌ونهم دی بیست‌وپنج‌هزار نفر از مردم خوی راهپیمایی کردند. این راهپیمایی به خشونت کشیده شد و راهپیمایان ساختمان تأمین اجتماعی و فرمانداری را به آتش کشیدند. عصر این روز گروههای طرفدار شاه به مردم حمله کردند که با دخالت مأموران، این غائله خاتمه یافت. در این روز همچنین سه نفر که یکی‌شان روحانی‌ای به نام میرزامسعود خضرلو بود در مسیر یکی از روستاهای اطراف خوی ربوده شدند و مورد ضرب و شتم قرار گرفتند؛ در این حادثه میرزامسعود خضرلو به شهادت رسید.
پس از انتصاب مهندس بازرگان به نخست‌وزیری دولت موقت از سوی امام خمینی، تظاهراتی به حمایت از او، روز هفدهم بهمن 1357 در خوی برگزار شد.
پی‌نوشت‌ها:
1- اطلاعات، ش 15703، ص 33
2- کیهان، ش 594، ص 22
3- کیهان، ش 10604، ص 17
4- نویسنده و صاحب آثار متعدد که در سال 1384 درگذشت.
5- کیهان، ش 10608، ص 5
منابع:
- انقلاب‌اسلامی به روایت اسناد ساواک، دوره 25 جلدی، مرکز بررسی اسناد تاریخی، تهران، 1377ش
- روزنامه اطلاعات
- روزنامه کیهان
تعداد بازدید: 2154
