06 مرداد 1397
فائزه ساسانی‌خواه
کتاب «عشق و تلاش»[1] شامل خاطرات نیم قرن زندگی سیاسی- اجتماعی حجت‌الاسلام محمدجواد حجتی کرمانی است که توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی منتشر شده است.
مصاحبه‌ها در سال 1372 طی بیست جلسه توسط این مؤسسه انجام شده و خاطرات توسط حجت‌الاسلام محمدجواد حجتی کرمانی به نگارش درآمده است. وی در طول نگارش اثر نوارهای پیاده شده را دوباره بررسی و مواردی را حذف یا اضافه کرده است.
ویژگی این کتاب، آشنایی مخاطب با وضعیت و شرایط سیاسی شهر کرمان و بررسی حوزه علمیه قم از منظر سیاسی است. همچنین در ادامه با حزب ملل اسلامی، فضای مبارزه در دیگر شهرها و نیز مبارزان سیاسی آشنا می‌شود.
کتاب در دوازده بخش (فصل) نوشته شده و سیر زمانی در آن رعایت شده است. حجتی کرمانی فصل اول خاطراتش را از کرمان، دوران کودکی و نوجوانی، دوران تحصیل و نیز خاطراتی از مسائل سیاسی کرمان آغاز می‌کند.
در بخش دوم کتاب، راوی به صحبت پیرامون وضعیت کرمان در دوره مشروطه و پهلوی، بررسی نقش کرمان در نهضت مشروطیت و پس از آن، تبعات کشف حجاب در کرمان، تحلیلی از مواضع آیت‌الله حاج میرزا محمدرضا احمدی کرمانی (یکی از علمای بزرگ کرمان)، آیت‌الله کاشانی و شهید مدرس، روحانیت کرمان پس از شهریور 1320 و روابط روحانیت کرمان با رژیم محمدرضا شاه پس از شهریور 1320 پرداخته است. وی سپس در بخش سوم کتاب از خاطراتش در قم و تهران و ملاقات با شهید نواب صفوی و شخصیت تاثیرگذار او سخن می‌گوید و گزارشی از دوران تحصیلش در قم ارائه می‌دهد. در بخش چهارم حجت‌الاسلام حجتی‌کرمانی حوزه علمیه قم را بعد از شهریور 1320 تا فوت آیت‌الله بروجردی از منظر سیاسی بررسی می‌کند. ورود آیت‌الله بروجردی به قم و اقتدار حوزه علمیه آن، حوزه علمیه قم و نگرش به فعالیت سیاسی، جبهه‌گیری حوزه نسبت به گروه فداییان اسلام از جمله موضوعات و خاطرات مطرح شده در این بخش است. بخش پنجم کتاب به تجزیه و تحلیل پاره‌ای از وقایع سیاسی پرداخته است. در این بخش راوی در خلال بیان خاطرات خود به آثار و نتایج حرکت فداییان اسلام، موضع حوزه علمیه در قبال آیت‌الله کاشانی و جریان ملی شدن صنعت، روحانیت و حزب توده، جریان 28 مرداد و عکس‌العمل علما و مرجعیت، وضعیت حوزه علمیه قم و سایر مجامع مذهبی بعد از 28 مرداد 1332، نقش برجسته امام خمینی با اشاره به سوابق ایشان و دیدار با امام در رابطه با شهید نواب صفوی پرداخته است. در بخش ششم راوی ضمن اشاره به رحلت آیت‌الله بروجردی و حوادث پس از رحلت ایشان، درباره لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، موقعیت مراجع قم و نجف بعد از فوت آیت‌الله بروجردی، حمله به مدرسه فیضیه و وقایع 15 خرداد 1342 ، هجرت دسته جمعی علمای ایران به تهران در پشتیبانی از امام خمینی، نقش روحانیت و نیروهای سیاسی در نهضت اسلامی و دیگر حوادث مهم در دهه 1340 سخن گفته است. بخش هفتم کتاب به فعالیت‌های سیاسی حجت‌الاسلام حجتی کرمانی در کرمان اختصاص دارد. وی به مسائل سیاسی کرمان و نحوه فعالیت نهضت اسلامی در آنجا، جلسات جوانان کرمان، چاپ و پخش اعلامیه‌های امام خمینی در کرمان اشاره می‌کند. بخش هشتم، بخش اختصاصی خاطرات راوی است. وی در این بخش خاطراتش را از نحوه شکل‌گیری و تأسیس حزب ملل اسلامی، آشنایی با سید محمدکاظم موسوی بجنوردی، اهداف و راهکارهای مبارزاتی این حزب، تئوری حکومتی حزب ملل اسلامی، درگیری مسلحانه در کوه‌های شاه‌آباد (دارآباد)، و چگونگی باخبر شدن از کشف حزب عنوان می‌کند. بخش نهم روایتی از فعالیت‌های سیاسی راوی در سال‌های 1343 تا 1354 است. در این دوره حجت‌الاسلام حجتی کرمانی سه بار دستگیر و به حبس محکوم می‌شود. در این فصل مخاطبان با شرایط حاکم بر زندان آشنا می‌شوند. مسائل درون زندان، فضای حاکم بر روابط زندانیان با یکدیگر و تقسیم امور زندان، گرایش‌ها، رقابت‌ها و هماهنگی در زندان، مهم‌ترین مباحث علمی و سیاسی و بین‌المللی مطرح در زندان، کمونیست‌ها و تحلیل‌هایشان، تصمیم برای فرار از زندان توسط گروه بیژن جزنی از رهبران سازمان چریک‌های فدایی خلق و تعدادی دیگری از اعضا و عواقب سنگینی که برای آنها و سایر زندانیان دارد و سرانجام انتقال راوی از زندان قصر به دژ برازجان از جمله خاطراتی است که در این بخش مطرح می‌شود.
بخش دهم به خاطرات دوره پس از آزادی راوی از زندان اختصاص دارد. دیدار با مادر پس از ده سال، مسافرت‌های بعد از زندان به قم، اهواز، مشهد، یزد و کرمان، نگاهی به گردهمایی‌های علنی و غیرعلنی مبارزان و فعالان سیاسی و مذهبی از جمله خاطرات بیان شده در این فصل است. بخش یازدهم روایتی از دوره تبعید وی در سال 1356 به ایرانشهر و سپس سنندج و بعد جیرفت کرمان و دستگیری و زندان چهل روزه است. در بخش دوازدهم و پایانی حجت‌الاسلام حجتی کرمانی خاطرات پایان دوره تبعید، بازگشت به کرمان و مبارزه در آخرین روزهای حکومت پهلوی و سرانجام پیروزی انقلاب اسلامی را بیان می‌کند.
پس از پایان بخش دوازده، پیوست‌ها آورده شده که در شش بخش تقسیم شده است. پیوست اول تحلیل کوتاهی از آخرین عوامل سقوط رژیم سلطنتی به دست می‌دهد. پیوست دوم به گروه‌ها و شخصیت‌های مذهبی و سیاسی، روحانیت، فدائیان اسلام، نهضت آزادی ایران، گروه نخشب (سوسیالیست‌های خداپرست)، حزب برادران شیراز، گروه‌ها و جمعیت‌ها، جرائد و مجلات و دکتر شریعتی و سوسیالیسم می‌پردازد. پیوست سوم موضوع انقلاب اسلامی از آرمان‌ها تا واقعیت را شامل می‌شود و پیوست چهارم مربوط به حادثه شهادت جوانی می‌شود که اعلامیه‌های امام خمینی را در کرمان پخش می‌کرده و طی درگیری با یکی از اعضای ساواک به شهادت می‌رسد. پیوست پنجم نسبت به سایر فصل‌ها مفصل‌تر است و مواردی مانند متن سخنرانی راوی در مسجد اعظم قم، دعوت از عموم طبقات برای شنیدن سخنرانی امام خمینی و بخشی از سخنرانی‌های امام را شامل می‌شود. عنوان پیوست ششم مشق و سیاه مشق و یادآوری و سپاس‌گزاری است. منظور از مشق و سیاه مشق مقالات، کتاب‌ها، مصاحبه‌ها و مناظره‌های راوی است.
در قسمت بعدی کتاب زندگینامه کوتاه بعضی از شخصیت‌های مذهبی و سیاسی آمده است. در ادامه نامه‌ها و اظهارنظرهای امام خمینی درباره محمدجواد حجتی کرمانی، اسناد زندان و تبعید به روایت ساواک و شهربانی، گزیده‌ای از اسناد، نمونه‌ای از اعلامیه‌های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، ضمیمه اسناد و تقریرات درس امام خمینی در متن دیده می‌شود. پس از این بخش، گزیده‌ای از نامه‌ها و یادداشت‌های زندان حجت‌الاسلام و المسلمین محمدجواد حجتی کرمانی قرار دارد و آخرین اسناد کتاب عکس‌ها هستند که تعدادشان بیش از شصت قطعه است.
بخش پایانی کتاب حاوی نمایه است تا راهنمای خوانندگان برای دستیابی هرچه سریع‌تر آنها به اسامی افراد یا موضوعات موردنظر باشد.
[1] عشق و تلاش: خاطرات محمدجواد حجتی کرمانی، مؤسسه تنظیم و نشر امام خمینی، 1395، 731 ص.
تعداد بازدید: 1121
