20 مرداد 1397
فائزه ساسانی‌خواه
کتاب خاطرات آیت‌الله موسوی اردبیلی[1] به بررسی زندگی یکی از روحانیون مبارز در دوران حکومت پهلوی و از اعضای اولیه شورای انقلاب اسلامی پرداخته است. این اثر توسط علی درازی نوشته شده و دفتر فرهنگ و مطالعات پایداری اداره کل امور استان‌ها و مجلس حوزه هنری و انتشارات سوره مهر اولین بار آن را در سال 1395 منتشر کردند.
انتشارات سوره مهر تاکنون کتاب‌های متنوع و متعددی را در زمینه انقلاب اسلامی منتشر کرده است. دفتر فرهنگ و مطالعات پایداری اداره کل امور استان‌ها و مجلس حوزه هنری نیز از ابتدای شکل‌گیری، ضمن تشویق حوزه هنری مراکز استانی برای شناسایی رویدادها و افراد صاحب خاطره با محوریت انقلاب اسلامی و دفاع مقدس تلاش کرده تا نقش تاریخی شخصیت‌ها و چهره‌های اصیل و پیشکسوت مبارزه در پیدایش، شکل‌گیری و حفظ انقلاب اسلامی را ثبت، ضبط و روایت کند. این کتاب نیز پژوهشی در جهت ثبت و ضبط خاطرات، مبارزات و حضور اجتماعی آیت‌الله سید عبدالکریم موسوی اردبیلی و تصویری از تحول زندگی و عزم انقلابی یکی از چهره‌های برجسته مبارزه در بدنه روحانیت انقلابی و شاگردان امام راحل در جریان انقلاب اسلامی است.
علی درازی پیش از نگارش این اثر، کتاب‌های دیگری مانند «تاریخ انقلاب اسلامی در اردبیل»، «زندگی و مبارزات آیت‌الله مشکینی» و «دانستنی‌های انقلاب اسلامی برای جوانان 63: زندگی و مبارزات شهید ابوالفضل پیرزاده» را نوشته و سابقه همکاری با مرکز اسناد انقلاب اسلامی را نیز دارد. کتاب خاطرات آیت‌الله موسوی اردبیلی هم اثر منتشر شده‌ای از این نویسنده است. این کتاب حاوی خاطرات آیت‌الله موسوی اردبیلی از دوران کودکی تا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی است. خاطرات راوی در زمینه فعالیت‌های سیاسی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی علیرغم نقش برجسته او نسبتا محدود و کم است و بخشی از خاطرات وی را در برگرفته است. نویسنده در مقدمه کتاب به این موضوع اشاره کرده و در توضیح آن نوشته است: «1- ایشان در هر سؤال و خاطره‌ای که در مصاحبه‌ها به نوعی نیاز می‌شد به نقش و تعریف خودشان بپردازند، آن خاطره و موضوع را حذف و پاسخ نمی‌دادند. 2- ایشان به رغم حافظه بسیار خوب و دقیقی که تا آخرین روزهای حیات‌شان داشتند، لیکن درباره نقل برخی از خاطرات که به نوعی مرتبط با افراد و شخصیت‌ها می‌شد، به جهت حفظ حریم اخلاق و مصالح عمومی نمی‌خواستند صحبت کنند.» (صص 19 و 20)
نقل قول‌های مستقیم در کتاب کم است و در خلال متن از آنها استفاده شده است. اگر میزان ساعت‌های مصاحبه‌های انجام شده و دلایل انتخاب این میزان مصاحبه، قید می‌شد بهتر بود تا روش مصاحبه، تحقیق و پژوهش برای علاقه‌مندان و مخاطبان کتاب مشخص‌تر شود.
علی درازی برای نگارش این اثر تنها به مصاحبه با آیت‌الله موسوی اردبیلی اکتفا نکرده است. بلکه برای کسب اطلاعات بیشتر، پژوهشی انجام داده است. در کنار مصاحبه با راوی به منابع آرشیوی مربوط به زندگی او در صدا و سیما، مرکز بررسی اسناد تاریخی، روزنامه‌ها و آرشیوهای شخصی شخصیت‌ها مراجعه کرده است. همچنین برای تکمیل بیشتر خاطرات به مصاحبه با اطرافیان و دوستان آیت‌الله موسوی اردبیلی پرداخته است و قرار است آنها به عنوان جلد دوم این اثر با نام «آیت‌الله موسوی اردبیلی از نگاه دیگران» منتشر شوند.
کتاب در هفت فصل تنظیم شده است. فصل اول مروری کلی بر اوضاع اردبیل، تأسیس حوزه علمیه اردبیل و اردبیل در آستانه سال 1305 که مصادف با پایان سلطنت قاجار و به قدرت رسیدن رضا پهلوی است، دارد. فصل دوم به تولد و خانواده آیت‌الله موسوی اردبیلی و معرفی اجداد پدری و مادری وی می‌پردازد و وضعیت اقتصادی خانواده و سال‌های تحصیل او و ادامه آن را تشریح و سپس اشغال اردبیل توسط ارتش شوروی را مطرح می‌کند.
فصل سوم درباره دوران تحصیلی آیت‌الله موسوی اردبیلی در حوزه علمیه قم است و فصل چهارم به دوران هجرت او به نجف و تحصیل در آنجا اشاره دارد. فصل پنجم به دورانی از زندگی راوی می‌پردازد که از نجف به ایران برگشته و در قم ساکن شده است. در فصل ششم راوی به اردبیل برمی‌گردد، وضعیت اردبیل در سال 1339 تشریح می‌شود و درباره برنامه‌های صورت گرفته توسط او در تجدید حیات حوزه علمیه و تعمیر مساجد و مدارس آنجا سخن گفته می‌شود. نقطه اوج فعالیت وی در آنجا تشکیل مؤسسه مبارزه با فقر است: «این ایده را از آقا موسی صدر یاد گرفته بودم، ایشان در لبنان کاری را شروع کرده بود که از قضا خیلی هم موفق بود. من هم وقتی وضع فقرا را در اردبیل دیدم نتوانستم بی‌خیال شوم برای همین مؤسسه مبارزه با فقر را شروع کردم.» (ص162)
فصل هفتم، فصلی است که پایه‌های فکری مبارزات او را معرفی می‌کند و درباره دهه 1340 و رخدادهای مهم آن سال از جمله قیام 15 خرداد توضیحاتی داده می‌شود و در خلال آن به ممنوع‌المنبر شدن وی اشاره می‌شود. فصل هشتم خاطرات مهاجرت به تهران را در برمی‌گیرد و وقایع سال‌های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی بیان می‌شود. مسجد امیرالمؤمنین(ع) و کانون توحید نقشی محوری در برنامه‌های مذهبی، فرهنگی و سیاسی آیت‌الله موسوی اردبیلی داشته‌اند. فعالیت در مسجد امیرالمؤمنین(ع) و کانون توحید، تحت تأثیر حسینیه ارشاد شکل گرفت. او با توجه به تأثیر مجموعه حسینیه ارشاد جای خالی چنین مجموعه‌ای را در غرب تهران خالی می‌دید و پس از مشورت با برخی از دوستان، در جهت تأسیس آن اقدام کرد که رفته‌رفته در کنار فعالیت‌های مذهبی و فرهنگی رنگ سیاسی به خود گرفت. با توجه به اینکه این مرکز از برنامه‌ها و فعالیت‌های منحصر به فرد آیت‌الله موسوی اردبیلی است اگر به نحوه جذب اعضا، برنامه‌های کلی و جزیی این مرکز و میزان موفقیت آن با دقت و جزییات بیشتری پرداخته می‌شد بهتر بود، اما آن‌چنان که باید به این موضوع پرداخته نشده است.
در فصل‌های نهم و دهم کتاب به تشریح خاطرات و مسائل بعد از پیروزی انقلاب اسلامی پرداخته شده است و در فصل آخر کتاب تعدادی از دوستان آیت‌الله موسوی اردبیلی معرفی شده‌اند. اسناد مربوط به سال‌های مبارزه و فعالیت سیاسی آیت‌الله موسوی اردبیلی و نیز عکس‌ها در انتهای کتاب و در قسمت ضمائم آمده‌اند. بخش پایانی کتاب نیز حاوی نمایه است تا راهنمای خوانندگان برای دستیابی هرچه سریع‌تر آنها به موضوع مورد نظر باشد.
[1] خاطرات آیت‌الله العظمی سید عبدالکریم موسوی اردبیلی (1304-1395)، علی درازی، انتشارات سوره مهر، 1395، 536 صفحه.
تعداد بازدید: 1145
