23 آذر 1398
الهام صالح
چند بار باید تاریخ روی جلد کتاب را مرور کنی، تا سرانجام مطمئن شوی که فقط وقایع سه روز را دربرمی‌گیرد. ابتدا به نظر می‌رسد شاید خطای چشم باشد، اما پس از چند بار مرور اعداد، احتمال خطای دید به صفر می‌رسد.
این کتاب فقط سه روز را به تصویر می‌کشد، بله! درست خوانید، فقط سه روز! اما این سه روز، سه روز معمولی نیست، بلکه روزهایی از مهم‌ترین برهه تاریخی انقلاب اسلامی ایران است، بازه‌ای بین 12 تا 14 بهمن 1357. و شانزدهمین مجلد از مجموعه «روزشمار انقلاب اسلامی» قرار است وقایع این سه روز را برای مخاطب خود، بازگو کند.
به جلد سبزرنگ کتاب هم باید بیشتر دقت کرد، اما این دقیق شدن فقط مختص اعداد روی جلد نیست، طرح جلد هم ذهن را به تقلا می‌اندازد و در نهایت نتیجه‌ای که حاصل می‌شود این است: تقریباً یک سوم جلد کتاب را مردم تشکیل می‌دهند، همان مردمی که با مبارزات خود، انقلاب اسلامی را به پیروزی رساندند. این مردم، روی جلد کتاب هستند، به احتمال زیاد در یک تظاهرات علیه حکومت پهلوی حضور داشته‌اند و حالا روی جلد قرار گرفته‌اند؛ در تصویری که به نظر می‌آید، صفحات یک تقویم باشد. انتخاب درستی است، طرح جلد دقیقاً با عنوان کتاب، هم‌خوانی دارد، هر چند که اگر این هم‌خوانی نباشد، باز هم مشکلی ایجاد نمی‌شود، اما بودنش، یک نقطه قوت به شمار می‌شود. این تصویر دقیقاً در پشت جلد کتاب هم تکرار شده و در سمت راست بالای آن، عنوان کتاب به انگلیسی به چشم می‌خورد.
طرح جلد کتاب به خودی خود مخاطب را به مطالعه آن ترغیب می‌کند و این رغبت، زمانی دوچندان می‌شود که مخاطب، پیگیر بی‌چون و چرای رویدادهای منجر به انقلاب اسلامی باشد. با این حساب، پیش به سوی تورق شانزدهمین جلد از مجموعه «روزشمار انقلاب اسلامی».
بهتر است از همین چند کلمه آخر شروع کنیم، از «روزشمار انقلاب اسلامی».
«روزشمار انقلاب اسلامی»، مجموعه‌ای است که به گزارش توصیفی وقایع انقلاب اسلامی می‌پردازد. این کتابها از اول فروردین 1356 آغاز می‌شود و تا 22 بهمن 1357 ادامه دارد، یک برهه 22 ماهه و 22 روزه که برای تدوین آن از نشریات منتشر شده در آن دوره مانند کیهان، اطلاعات، آیندگان، خراسان و نشریات پس از پیروزی انقلاب اسلامی استفاده شده است.
اما این همه منابعی نیست که برای نوشتن کتاب از آنها بهره گرفته شده. بولتن‌های عادی و محرمانه خبرگزاری پارس، بولتن محرمانه رادیو و تلویزیون ملی ایران، اسناد مراکز امنیتی و انتظامی مانند ساواک، شهربانی، ژاندارمری، فرمانداری‌ها و خاطرات اشخاص نیز در شکل‌گیری اطلاعات مجموعه «روزشمار انقلاب اسلامی» نقش داشته‌اند. این منابع، مجموعه‌ای 18 جلدی را شکل داده‌اند که در اشاره کتاب درباره آن چنین نوشته شده است: «روزشمار انقلاب اسلامی، مجموعه‌ای مرجع است و تدوین کتاب‌های مرجع کاری پر زحمت و دیربازده؛ اما محصول کار، منبعی پر استفاده و دائمی برای پژوهشگران است.»
بر خلاف اشاره کتاب که مروری کلی بر مجموعه «روزشمار انقلاب اسلامی» دارد، در مقدمه، اطلاعاتی درباره شانزدهمین مجلد به دست می‌آید. نخستین توضیحات مقدمه ابهام مخاطب را درباره اختصاص یک کتاب 398 صفحه‌ای به فقط سه روز از روزهای انقلاب اسلامی برطرف می‌کند: «تحولات سیاسی گسترده ایران در پی ورود امام خمینی به کشور در 12 بهمن 1357 به حدی بود که مجلد شانزدهم روزشمار انقلاب اسلامی به سه روز بهمن ماه (دوازدهم تا چهاردهم» اختصاص یافت.»
این کتاب، همان‌طور که در مقدمه به درستی به آن اشاره شده، دربردارنده دو محور است؛ محور مبارزه و محور حکومت.
هر یک از این محورها نیز تقسیم‌بندی‌های خاص خود را داراست. محور مبارزه، «مبارزات امام خمینی(ره)»، «مخالفت‌های مردمی»، «روحانیان و سیاسیون مخالفت حکومت شاه»، «شورای انقلاب اسلامی»، «کمیته استقبال از امام(ره)»، «نظامیان پیوسته به انقلاب اسلامی» و «گسترش انقلاب در خارج از کشور» را شامل می‌شود.
در این محور، مبارزات امام خمینی(ره)، به پنج جهت اصلی تقسیم می‌شود که عبارتند از: «رهبری مردم در داخل کشور»، «مقابله با شاه و حکومت پهلوی»، «مقابله با ترفندهای شاپور بختیار»، «نصیحت به ارتش» و «تشکیل دولت جدید».
امام خمینی(ره) در بهشت زهرا خواستار محاکمه غیابی شاه شدند، دولت‌های شاه را دست‌نشانده و دولت بختیار را منشعب از شاهی مخلوع دانستند. امام خمینی(ره) ضمن خبر دادن از تشکیل «دولت» جدید، در پیامی خطاب به افسران، درجه‌داران و سربازان خواستار همکاری نکردن نظامیان با دولت غیر قانونی شاپور بختیار شدند.
این سخنرانی تاریخی در بهشت زهرا، جهات اصلی محور مبارزات امام خمینی(ره) را دربرمی‌گرفت.
در بخش‌های مختلف جلد شانزدهم «روزشمار انقلاب اسلامی»، به محور حکومت نیز پرداخته شده است که دربردارنده این بخش‌ها است: «شاپور بختیار»، «نظامیان ایران و رابرت هایزر»، «کشورهای غربی و اسرائیل».
با گذر از کلیات کتاب و دورنمای آنچه در کتاب موجود است، به سراغ جزئیات می‌رویم.
در فهرست، با عنوان فصل‌های کتاب آشنا می‌شویم که دقیقاً همان روزهایی است که در کتاب به آنها پرداخته می‌شود. در کنار هر کدام از روزهای 12 تا 14 بهمن 1357، تاریخ آن روز به سال‌های قمری و میلادی نیز نوشته شده است.
پنج‌شنبه 12 بهمن 1357، صفحات 15 تا 223 کتاب را به خود اختصاص داده است. در ابتدای این فصل، با عناوین رویدادهای این روز مواجه می‌شویم که برخی از آنها عبارتند از:
- بازگشت امام خمینی(ره) به ایران پس از چهارده سال دوری از وطن
- گزارش نشریه جوان از «پرواز انقلاب»
- همراهی 150 خبرنگار خارجی در پرواز انقلاب
- توزیع 72 هزار بازوبند برای اعضای کمیته استقبال
- آماده‌سازی مسیر حرکت 33 کیلومتری امام خمینی(ره) در تهران
- پیام امام خمینی(ره) از مدرسه رفاه برای افسران، درجه‌داران و سربازان
- جشن و شادی در زنجان
- تظاهرات گسترده مردم مسجد سلیمان
- تظاهرات گسترده در خرم‌آباد
در بین مطالب فصل اول، مطالبی با محور مبارزات امام خمینی(ره) وجود دارد که از آن جمله می‌توان «نصیحت به ارتش» را نام برد. امام خمینی(ره) در بهشت زهرا، ارتش را اینطور اندرز دادند: «و من باید یک نصیحت به ارتش بکنم و یک تشکر از یک ارکان ارتش، یک قشرهایی از ارتش. اما آن نصیحتی که می‌کنم این است که ما می‌خواهیم که شما مستقل باشید. ما داریم زحمت می‌کشیم، ما خون دادیم، ما جوان دادیم، ما حیثیت و آبرو دادیم، مشایخ ما حبس رفتند، زجر کشیدند، می‌خواهیم که ارتش ما مستقل باشد.»
صدور پیام، خطاب به افسران، درجه‌داران و سربازان، یکی دیگر از جنبه‌های مبارزاتی ایشان است: «با ابراز احترام خاطرنشان می‌کند، از نظر ملت بزرگ ایران، شورای سلطنتی و مجلسین و دولت ناشی از آنها غیرقانونی و فاقد اعتبار ملی است؛ و چون ارتش از ملت و ملت از ارتش است و پشتیبانی هر یک از دیگری از وظایف ملی است، لازم است به احترام ملت و رأی قاطع آن، ارتش خود را از دولت غاصب (شاپور بختیار) برکنار کند...»
فصل اول با پی‌نوشت‌هایی شامل توضیح بیشتر درباره رویدادها و معرفی اجمالی‌تر اشخاص نامبرده در این فصل به پایان می‌رسد.
فصل دوم کتاب به وقایع جمعه 13 بهمن 1357 اختصاص دارد. در ابتدای این فصل نیز، مروری کلی بر اتفاقات به چشم می‌خورد. این سرفصل‌ها در تسهیل خوانش متن و تسریع آن نقش مهمی ایفا می‌کنند، البته این نکته را هم باید در نظر گرفت که مخاطب به دلیل مشخص نبودن صفحات، برای پیدا کردن تیتر اتفاقات با مشکل روبرو می‌شود.
برخی از رویدادهای 13 بهمن 57 عبارتند از:
- انتقال محل دیدار امام خمینی(ره) با مردم به مدرسه علوی
- پیام یاسر عرفات به امام خمینی(ره)
- اجتماع هزاران آبادانی در استادیوم ورزشی این شهر
- حرکت کاروان‌های شادی در مشهد
- برپایی جشن ورود امام خمینی(ره) به کشور در شهرهای گوناگون کشور
- تظاهرات گروهی از دانشجویان ایرانی مقابل سفارت ایران در واشنگتن
فصل دوم که از صفحه 223 تا 274 را شامل می‌شود، کوتاه‌ترین فصل کتاب است که در بین مطالب آن در محور «حکومت»، خاطره‌ای از «رابرت هایزر»؛ وجود دارد: «هایزر با مرور سخنان روز گذشته امام خمینی(ره) در ذهنش راهی ستاد مشترک شد. هایزر در آنجا به رسیدگی به امور آمریکاییان برای خروج از ایران پرداخت. هایزر، شب هنگام نیز با هارولد براون تماس گرفت و گزارشی از پیشرفت عملیات تخلیه آمریکاییان از ایران ارایه کرد و گفت همه چیز طبق برنامه پیش می‌رود؛ اما برخی از آمریکاییان نتوانسته‌اند همه وسایل و اثاث خود را از ایران خارج کنند و متحمل ضرر شده‌اند.»
در فصل سوم که از صفحه 274 تا 357 ادامه دارد، رویدادهای شنبه 14 بهمن 1357 مورد بررسی قرار گرفته است. برخی از این رویدادها که در سرفصل به آنها اشاره شده، عبارتند از:
- برگزاری اولین مصاحبه مطبوعاتی امام خمینی(ره) در مدرسه علوی
- صف یک کیلومتری در اطراف مدرسه علوی
- دیدار شاپور بختیار با گروهی از نمایندگان مجلس شورای ملی
- تظاهرات بیست هزار نفری مردم رامهرمز
- تظاهرات هفتاد هزار نفری مردم شهر و روستاهای نهاوند
- انعکاس اخبار استقبال ایرانیان از امام خمینی(ره) در رادیو دمشق
یکی از مطالب این فصل، درباره انعکاس انقلاب اسلامی ایران در نشریات خارجی است: «الوطن ضمن تأکید بر «نجات ایران» نوشت: انقلاب برای اسلام چیز غریب و بیگانه‌ای نیست، اگر امام خمینی(ره) برای دنیای عرب ناآشنا است به این علت است که اعراب از انقلاب بیگانه‌اند و از این رو نسبت به اسلام نیز بیگانه‌اند.»
فصل سوم نیز با پی‌نوشت‌ها به پایان می‌رسد.
عکس‌های اشخاص و رویدادها، تصاویر اسناد و «فهرست اعلام» از بخش‌هایی است که این کتاب را تکمیل می‌کند.
شانزدهمین مجلد از مجموعه «روزشمار انقلاب اسلامی»، با کارشناسی هدایت‌الله بهبودی، توسط میرزاباقر علیان‌نژاد نوشته شده و سیدمحمد صادق فیض ویرایش آن را بر عهده داشته است.
روزشمار انقلاب اسلامی (12/11/1357 تا 14/11/1357)/ جلد شانزدهم/ نویسنده: میرزاباقر علیان‌نژاد/ چاپ اول: 1398/ انتشارات سوره مهر
تعداد بازدید: 1389
