24 اردیبهشت 1399
الهام صالح
مردم گرگان نیز مانند مردم سایر شهرهای ایران در سال 1357 به فعالیت‌های انقلابی خود، شدت بخشیدند. مهم‌ترین این فعالیت‌ها، تظاهرات مردم این شهر در 5 آذر 1357 بود که آن را «قیام مردم گرگان» می‌نامند. هرچند در شهرهای دیگر نیز تظاهرات متعددی برگزار شد، اما از این تظاهرات به عنوان خونین‌ترین تظاهرات یاد می‌کنند.
مردم گرگان در این روز، در دفاع از قیام مردم مشهد و محکوم کردن حمله مأموران حکومت پهلوی به حرم امام رضا(ع) (که در ۲۹ آبان 1357 رخ داد) به خیابان‌ها ریختند و تظاهراتی برگزار کردند. در درگیری‌های شدید این روز که از امامزاده عبدالله آغاز و به سایر مناطق گسترش یافت، مأموران، تظاهرات‌کنندگان را به گلوله بستند. در این اتفاق، 14 نفر از مردم گرگان به شهادت رسیدند. (سید اسماعیل حسینی، احمد سبطی، سید نظام‌الدین نبوی، حسین مقصودلو، سیدجعفر علاءالدین، چنگیز امیرلطیفی، عباس خالداران، ابوالحسن هادی، حجت‌الله عباسی، فرامرز ویزواری، حسین‌علی نصیری، حسین محبی راد، صدیقه‌پروانه قصابان و نرگس قصابان)
قیام مردم گرگان، در همان روزها انعکاس وسیعی در کشور داشت و در سال 1395، از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی به نام روز «قیام مردم گرگان» در تقویم ملی به ثبت رسید.
با وجود این، در اسناد لانه جاسوسی، این قیام چندان پررنگ جلوه داده نشده است. در سند شماره 218 لانه جاسوسی به تاریخ 7 آذر 1357 (18 نوامبر 1978)، ضمن آرام خواندن اوضاع تهران، ابتدا اشاره کوچکی به اتفاقات گرگان شده است: «در دو روز گذشته وضع گرگان آشفته بوده است.»[1]
در بخش دیگری از این سند، دراین‌باره چنین توضیح داده شده است: «منابع مطبوعاتی گزارش می‌دهند که دیروز اغتشاشات دامنه‌داری در گرگان جریان داشته است. این اغتشاشات پی‌آمد حادثه وخیم 28 نوامبر است. در آن حادثه واحدهای نظامی درگیر، با تظاهرکنندگان به زد و خورد می‌پردازند و بر اساس ادعای سخنگوی مخالفان مذهبی، واحدهای نظامی مردم را به طرف پایین خیابان‌ها تعقیب کرده و در آنجا بسیاری از آنها را کشته یا زخمی کرده‌اند.»[2]
در ادامه درباره این اتفاق، این‌طور گزارش داده شده است: «منبع می‌گوید که نماینده گرگان در مجلس مقامات حکومت نظامی را در مورد این واقعه مورد سؤال قرار داد و کشته‌شدن 10 نفر و زخمی‌شدن 48 نفر در واقعه 26 نوامبر را تأیید کرد. دو یا سه دستگاه ماشین آتش‌نشانی در جریان تلاش برای خاموش کردن آتش، طعمه حریق گردیده‌اند.»[3]
در سند شماره 219 لانه جاسوسی به تاریخ 7 آذر 1357 (28 نوامبر 1978) بار دیگر به قیام مردم گرگان اشاره شده است: «در گرگان منطقه دریای خزر، در چند روز اخیر اغتشاشاتی صورت گرفته، که منجر به کشته شدن حدود 10 نفر و مجروح شدن نزدیک به 50 نفر در روز 26 نوامبر شده است.»[4]
در سند شماره 228 لانه جاسوسی (9 آذر 1357) نیز در حد جمله‌ای کوتاه به ادامه داشتن تظاهرات در گرگان اشاره شده است: «گزارشات واصله از وقوع تظاهرات در همدان، مشهد، گرگان و بابل حکایت می‌کند.»[5]
در سند شماره 271 به تاریخ 16 آذر نیز از وجود «آشوب‌های شدید در گرگان»[6] خبر داده شده است.
مخالفت‌های مردم گرگان فقط به 5 آذر 1357 خلاصه نمی‌شود. پیش از این تاریخ نیز مردم گرگان تظاهراتهایی داشتند که یکی از آنها در تاریخ 7 آبان 1357 برگزار شد. در سند شماره 112 لانه جاسوسی، در این‌باره نوشته شده است: «جمعیت در گرگان کشاورزانی را شامل می‌شد که در حال تکان دادن بیل‌های خود بودند.»[7]
در سند شماره 110 لانه جاسوسی هم اشاره‌ای کوتاه به تظاهرات شهر گرگان صورت گرفته است: «مطبوعات گزارشی از تظاهرات خرابکارانه و آتش‌سوزی‌های بیشتر در شهرهای همدان، گرگان و قم می‌دهند.»[8]
سند شماره 109 لانه جاسوسی نیز به تظاهرات دیگری در تاریخ 3 آبان 1357 (25 اکتبر 1978) در گرگان می‌پردازد: «دیروز تظاهرات در جبهه گسترده جغرافیایی معمول جریان داشت این‌بار گرگان (در استان مازندران) بیشترین خشونت را ارائه داد، زیرا آشوب‌گران بانک‌ها، سینماها و سایر ساختمان‌ها را به آتش کشیدند. به طوری که گزارش شده هنگامی که جمعیت سعی بر سوزاندن اداره مرکزی ساواک کرد، نیروها به سوی جمعیت آتش گشودند. مسئولین تعداد کشته‌ها را یک تن اعلام می‌کنند ولی روزنامه‌ها معتقدند تعداد کشته‌ها بیشتر بوده است.»[9]
مردم گرگان در 14 دی 1357 در بزرگداشت چهلم شهدای 5 آذر در مسجد گلشن این شهر اجتماع کردند و علیه حکومت پهلوی شعار سر دادند که بار دیگر به تیراندازی منجر شد.
آنها تا پیروزی انقلاب اسلامی، از مبارزه علیه حکومت پهلوی دست برنداشتند.
پی نوشت‌ها:
[1]. اسناد لانه جاسوسی آمریکا، روزشمار انقلاب اسلامی، (19 دی 1356- 13 آبان 1358)، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، چ سوم: پاییز 1390، (بخش اول)، کتاب نهم، ص 370.
[2]. همان، ص 371.
[3]. همانجا.
[4]. همان، ص 373.
[5]. همان، ص 387.
[6]. همان، ص 508.
[7]. همان، ص 229.
[8]. همان، ص 226.
[9]. همان، ص 224.
تعداد بازدید: 1262
