03 مهر 1400
احمد ساجدی
مورخان معاصر برای شناخت بهتر حوادث و وقایع تاریخی در دوران معاصر ایران از عصر قاجار به این سو، نسبت به خاطرات مکتوب برجای مانده از آن زمان اقبال بیشتری نشان داده‌اند. این اقبال و علاقه به‌خصوص در ارتباط با شناخت بیشتر دربار پهلوی، وضعیت جریان‌های سیاسی و ارتباط و معاشرت رجال و شخصیت‌های سیاسی با دربار، بیشتر خود را نشان داده و مورخان و محققان برای افزایش بیشتر شناخت عمومی مردم نسبت به تحولات پشت پرده دربار پهلوی، بررسی خاطرات برجای مانده این دوره را در دستور کار خود قرار داده‌اند.
در واقع خاطره‌پژوهی در دوران معاصر به عنوان یکی از راهکارهای نگارش تاریخ معاصر مورد توجه قرار گرفته است. البته نباید از نظر دور داشت که مطالب کتاب‌های حاوی خاطره، به خاطر جهت‌گیری‌های احتمالی خاطره‌نویسان، به‌خصوص مورخانی که خود از رجال درباری و وابسته به حکومت وقت بوده‌اند، باید با دقت و تأمل سنجیده شوند و با نگاهی توأم با احتیاط مورد استفاده قرار گیرند تا از قابل اعتماد بودن آنها اطمینان حاصل کرد، زیرا بسیاری از این دسته از خاطره‌نویسان در نوشتار خود صرفاً به دنبال توجیه اعمال و رفتار خود یا بستگان خویش بوده و تنها به انتقاد از دیگران پرداخته‌اند. این افراد نکات منفی و حقایق زندگی سیاسی خود را پنهان کرده‌اند و لزومی به بیان و توضیح آن ندیده‌اند.
دسته دیگری از خاطره‌نگاری‌ها در حقیقت گزینش خاطرات دیگران و جمع‌آوری گزیده‌ها در یک مجموعه واحد است. این روش نیز البته طرفداران فراوانی دارد، اما همه آن دقت‌ها و توجهات در مورد این روش از خاطره‌نگاری نیز صدق می‌کند. به عبارت دیگر اگر نوشتار یک خاطره‌نگار به دلیل اغراض سیاسی وی قابل اعتماد نباشد، گزیده‌برداری از خاطرات وی برای انعکاس در یک مجموعه جداگانه نیز اثر جدید را غیرقابل اعتماد می‌سازد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، این سبک خاطره‌نگاری که دربرگیرنده گزیده‌هایی از خاطرات دیگران درباره حکومت پهلوی دوم است، طرفداران بسیاری پیدا کرده است. یکی از این دست خاطره‌نگاری‌ها مجموعه‌ای است با نام «خاطرات خواندنی از رجال عصر پهلوی». این کتاب که توسط مصطفی ایزدی گردآوری و تنظیم شده است ۱۱ فصل دارد که عناوین آنها عبارتند از:
نویسنده در بخشی از پیشگفتار راجع به چرایی انتشار این اثر می‌نویسد:
«...پرسش‌های مطرح نسل جوان از نسل اول انقلاب این‌هاست: رژیم پهلوی چه اشکالی داشت که پای سرنگونی آن ایستادید؟ اگر به جای انقلاب برای اصلاح انحرافات آن رژیم می‌کوشیدید بهتر نبود؟ آیا امروز پشیمان نیستید؟ و پرسش‌های دیگری که معطوف به مقایسه شرایط فعلی و شرایط گذشته به‌ویژه در مقایسه با اهداف و شعارهای انقلاب می‌باشد. اینجاست که باید به روشنگری پرداخت. باید تاریخ را بازگو کرد. باید حقایق را گفت. باید به پرسشگران فهماند که اگر شما هم به جای ما بودید و در آن سالها به سن و سال انقلابیون رسیده بودید حتماً با مردم و رهبران مبارزه و انقلاب بودید. شک نباید کرد که ترسیم شرایط آن زمان به بسیاری از پرسش‌ها پاسخ می‌دهد. باید برای نسل امروز، چرایی مبارزه با شاه و سرنگونی آن را به شیوه‌های مختلف بر‌شمرد تا ذهن آنان به انحراف کشانده نشود. به ویژه در شرایطی که رسانه‌های معاند و رادیو تلویزیون‌های بیگانه با بهره‌گیری از تصاویر آرشیوی، فیلمهای تقطیع شده و با ژست تاریخ‌نگاری، باطل را حق جلوه می‌دهند تا به شنوندگان و بینندگان خود القا کنند که انقلاب سال 1357 اقدامی عبث و نتیجه آن به قهقرا بردن ملک و ملت بوده است. این وظیفه مبارزان دوران پهلوی است که با کلام و قلم به نسل جوان نشان دهند که پشیمان نیستند ..... یکی از منابع مهمی که می تواند تصویری نسبتاً درست از آن روز و روزگار بدهد کتاب‌های حاوی خاطرات رجال سیاسی و نظامی و فرهنگی همان دوران است. اگرچه این تلقی وجود دارد که بسیاری از این خاطرات در پی تبرئه کردن نویسندگان آنها از فشارها ظلم‌ها و رنج بی‌شمار مردم است. اما خارج از این انگیزه‌یابی، این خاطرات بخشی از زوایای ناگفته رویدادهای مربوط به نامهربانی‌ها و واقعیات عاملان سیه‌روزی ملت ایران را روشن و گویا می‌کند. به یقین در دل این کتاب‌ها، از عملکرد مثبت و خدمات صورت پذیرفته در سیستم اجرایی آن روزها نیز سخن به میان آمده است و کسی نمی‌خواهد فعالیت‌های سودمند دولتمردان رژیم گذشته را نادیده بگیرد. اما موضوع کتاب حاضر، نشان دادن بسیاری از واقعیات تلخ و کارنامه سیاه دوره ۵۷ ساله حاکمیت پهلوی‌هاست تا معلوم شود چرا مردم ایران به تاسی از رهبرانشان علیه ظلم و ستم و فساد و وابستگی رژیم گذشته قیام کرده و در پی براندازی آن و کل نظام شاهنشاهی برآمدند. بر پایه این هدف که همانا بازگو نمودن چرایی مبارزات مردم مسلمان ایران است، گزیده‌ای از خاطرات عناصر درباری گردآوری شده و تقدیم نسل جوان می‌گردد...»
کتاب «خاطرات خواندنی از رجال عصر پهلوی» با آوردن بیش از ۲۰۰ خاطره از تحولات عصر پهلوی اول و دوم، اثری خواندنی و سرگرم کننده را برای مخاطب به وجود آورده است. مهم‌ترین ایرادی که بر این مجموعه می‌توان گرفت آن است که تعداد قابل توجهی از خاطرات فاقد منبع و مأخذ هستند. از جمله: رضاشاه در شب استعفا (ص ۵۲)، خاطره‌ای از محرم‌علی‌خان (ص ۱۷۳)، آغاز اشغال ایران (ص ۲۳۴)، بحران اقتصادی بعد از اشغال ایران (ص ۲۳۵)، ترس رضاشاه از روس‌ها (ص ۲۲۷)، این عکس را بردارید (ص ۲۲۳) و ...
این کتاب در 315 صفحه در سال 1399 توسط انتشارات «سفیر اردهال» در قطع وزیری به چاپ رسیده و با بهای 50 هزار تومان وارد بازار نشر شده است.
تعداد بازدید: 633
