07 دی 1391
کبری خرم
شرایط سیاسی و اجتماعی دوران حاکمیت محمدرضا پهلوی به ویژه در سالهای 1340 ـ 1357 شرایطی خاص، حساس و حائز اهمیت به شمار می‌رفت. وقوع حماسة 15 خرداد 1342 و قیام تاریخی حضرت امام خمینی (ره) نقطه عطفی درتاریخ مبارزات ملت مسلمان ایران است که در این دوران اتفاق افتاده است. دستگیری و تبعید حضرت امام(ره) به ترکیه و عراق و ددمنشی حکومت پهلوی باعث شد که پس از تبعید حضرت امام(ره) دوره‌ای از ارعاب، خفقان و سرکوب سیاسی به ایران حکمفرما گردد و رژیم پهلوی با کوچکترین بهانه‌ای مخالفان خود را زندانی و با شدیدترین روشهای ممکن آنان را شکنجه و مورد اهانت قرار دهد و زندانهای مخوف رژیم پهلوی مملو از علما و اندیشمندان متعهد و مبارزی شود که هر کدام به نحوی در جهت مبارزه با رژیم پهلوی دستگیر و محبوس شده بودند.
در میان مبارزان و مجاهدان سالهای 1342 ـ 1357 شخصیتی وجود دارد که به واسطه شجاعت، سلحشوری و مبارزات مستمر و پیگیر و شهادت‌طلبی‌اش در دوران زندان از جایگاه و موقعیت ممتازی برخوردار است. او آیتالله غفاری است.
آیتالله غفاری در دوران قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1353 در مسیر دفاع از استقلال و عزت مردم مسلمان ایران و مبارزه با رژیم پهلوی مظلومانه تحت شدیدترین شکنجه‌ها به شهادت رسید.
تبلیغ اسلام و تشیع
آیتالله حسین غفاری در تابستان سال 1335 ق / برابر با 1292 ش در آذرشهر تبریز در بخش دهخورقان به دنیا آمد. وی از نوادگان حاج ملامحسن از شخصیت‌های علمی و دینی آذرشهر بود که توسط روس‌ها به شهادت رسید. هنوز یک‌و‌سال‌ونیم بیشتر نداشت که از نعمت پدر محروم شد. در اثر فقدان پدر، فقر به خانواده سایه گسترد و لذا حسین نیز مجبور شد در دوران کودکی به همراه برادر و خواهر خود، سختی کار در مزرعه را تجربه کند. او از همان کودکی علاقة شدیدی به تحصیل داشت؛ چنان که عصرها وقت خود را صرف آموختن الفبا می‌کرد.
زمانی که برادر بزرگش حسن، در جستجوی کار به تبریز رفت، او نیز از فرصت استفاده کرده، به همراه برادر راهی تبریز شد تا در آنجا تحصیلات خود را ادامه دهد. وی در فرصت زمانی اقامت خود در تبریز، «شرح لمعه»، «اصول» و «کلام» را در حوزه علمیه این شهر فراگرفت. شیخ حسین در سن 16 سالگی با دختر استاد خود، آیتالله حاج میرزا مقدس تبریزی ازدواج نمود، ثمره این پیوند، پنج فرزند بود که از این میان، سه فرزند او در اثر بیماری درگذشتند. آیتالله غفاری در سال 1323 ش علی‌رغم مشکلات مالی فراوان، برای ادامه تحصیل راهی حوزه علمیه قم شد و در محضر اساتیدی چون آیتالله سیدمحمد حجت کوه‌کمره‌ای، آیتالله مرعشی نجفی، امام خمینی(ره) و علامه طباطبایی به کسب علم پرداخت.
اقامت او در حوزه علمیه قم یازده سال به طول انجامید و در این مدت از محضر اساتید دیگری چون آیتالله فیض قمی و آیتالله سیدمحمد تقی خوانساری و آیتالله العظمی بروجردی بهره برد. هادی غفاری، فرزند او، در خاطرات خود می‌نویسد که پدرش مدتی را نیز در حوزه علمیه نجف حضور یافته و از درس آیتالله حکیم و آیتالله خویی بهره‌مند شده است. آیتالله غفاری در ایام تعطیل حوزه علمیه قم، به زادگاه خود بازمی‌گشت و در آنجا به فعالیتهای مذهبی مشغول می‌شد.
در سالهای 35 ـ 1334 به تهران آمد و مسئولیت تبلیغ مبانی و اصول اسلام و تشیع را در گوشه‌ای از پایتخت عهده‌دار شد و در «مسجد الهادی» فعالیتهای اجتماعی و مذهبی خود را پی نهاد. از جمله اولین اقدامات اجتماعی او در تهران می‌توان به تعطیلی «باغ شارق» اشاره کرد که به مرکز فسق و فجور اشرار تبدیل شده بود. احیای مسجد «شیخ فضل‌الله نوری» در پشت ساختمان شهرداری تهران از دیگر اقدامات وی در این مدت به شمار می‌رفت.
مبارزات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی
شاید بتوان فعالیت و مبارزات سیاسی اجتماعی و فرهنگی آیتالله غفاری را که حاکی از درک عمیق اجتماعی و بصیرت سیاسی ایشان بود در یک تقسیم‌بندی منطقی زمانی مورد بررسی و کاوش قرار داد:
الف: فعالیتها و مبارزات سیاسی و فرهنگی سالهای قبل از 1340
ب: فعالیتها و مبارزات سیاسی و فرهنگی سالهای 1340 تا 1350
ج: فعالیتها و مبارزات سیاسی و فرهنگی سالهای 1350 تا 1353
عمده‌ترین فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی ایشان در سالهای قبل از 1340 در قالب تبلیغ و ارشاد دینی و آگاه‌سازی مردم در نقاط مختلف کشور به ویژه در استانهای آذربایجان شرقی و غربی بوده است و در همین رابطه دفاع ایشان از محرومان و مستضعفان این مناطق و افشای مظالم اربابان و خانهای کشور و بی‌تفاوتی حکومت پهلوی نسبت به سرنوشت کشاورزان از مهم‌ترین فعالیتهای ایشان در این دوران است.
فعالیتها و مبارزات و مجاهدتهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آیتالله غفاری از سال 1340 جلوه دیگری پیدا کرد. همزمان با تصویب لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی در 16 مهر ماه 1341 توسط اسدالله علم از مهره‌های انگلیسی دوران حکومت پهلوی، زمینة مبارزه جدی حضرت امام خمینی (ره)، علما و روحانیت متعهد تشیع علیه انگلستان و آمریکا و حکومت وابسته پهلوی فراهم شد. در این دوران آیتالله غفاری نیز با سخنان افشاگرانه‌اش همراه و همگام با نهضت تاریخ‌سازی که حضرت امام (ره) آغاز کرده بودند حرکت می‌کند و در ماه محرم 1342 که مبارزات ملت مسلمان ایران به رهبری امام امت (ره) علیه طرحهای ایالات متحده آمریکا در ایران به نقطه اوج خود رسیده بود آیتالله غفاری از پیشقراولان این مبارزه است؛ به گونه‌ای که در شب 12 محرم سال 1382 ق مقارن با شب پانزده خرداد 1342 مأموران امنیتی رژیم پهلوی او را دستگیر و به زندان می‌برند در زندان شهربانی مورد بازجویی و شکنجه قرار می‌گیرد.
آیتالله غفاری پس از تحمل 40 روز زندان در 19 شهریور 1342 با صدور قرار منع پیگرد به سبب عدم ادله کافی از زندان آزاد می‌شود. ایشان پس از آزادی دوباره به فعالیتهای اجتماعی، سیاسی و انقلابی خود ادامه داده، در سنگر مسجد خاتم‌الاوصیاء(ص) تهران نو نسبت به برنامه‌های آمریکا در ایران و مظالم رژیم پهلوی افشاگری می‌کند.
آیتالله غفاری در 30 دی 1343 یعنی دو روز پس از سخنرانی پرشور و افشاگرانه در مسجد خاتم‌الاوصیاء(ص) مجدداً توسط مأموران شهربانی دستگیر و زندانی می‌شود. در رابطه با سخنرانی 28 دی 1343 او در بخشی از گزارش ساواک آمده است: «وی به منبر رفته و گفته یکی از نمایندگان به پیشوای ما آیتالله خمینی اهانت نموده است، هر کس به علمای روحانیون توهین کند بت‌پرست محض است.»
شرایط اجتماعی و سیاسی سالهای 1350 به بعد از ویژگی خاصی برخوردار بود. تلاش برای مطرح کردن محمدرضا پهلوی به عنوان یک شخصیت برجسته منطقه‌ای و بین‌المللی توسط آمریکا و در پی آن برگزاری جشنهای 2500 ساله شاهنشاهی موجب شد تا رژیم پهلوی با شدت به سرکوب مخالفین خود بپردازد و محدودیت شدیدتری را برای نویسندگان و علما و اندیشمندان متعهد برقرار نماید. در همین رابطه تعداد قابل توجهی از آنان زندانی و عده‌ای نیز به تبعید فرستاده شدند.
فعالیتهای افشاگرانه و آگاهی بخش آیتالله غفاری با وجود کنترل شدید ساواک در مساجد روز به روز توسعه پیدا کرد. حساسیت مأموران رژیم نسبت به فعالیتهای انقلابی ایشان باعث شد تا در 12 تیر 1353 پس از حملة شبانه به منزل وی و بازرسی خانه او را دستگیر نمایند و مقداری اعلامیه‌های حضرت امام خمینی(ره) به همراه تعدادی اوراق که از منظر رژیم اوراق مضره محسوب می‌شود کشف و ضبط شود. اوراقی که حاکی از ارتباط آیتالله غفاری با امام خمینی(ره) و مبارزان داخل و خارج از کشور بود. از ایشان بازجویی شد و مأمور ساواک در پایان گزارش بازجویی خود چنین نظریه داده است: «در مجالس مذهبی به هنگام بیان احکام اسلامی از فرصت استفاده و اعمال خلفای بنی‌امیه را با وضع روز تشبیه نموده و بدین‌ترتیب اقدامات و اصلاحات حکومت پهلوی را تخطئه و با توسل به شواهد تاریخی مردم را نسبت به هیات حاکمه بدبین و علیه دولت تحریک نموده است.»
شهادت
آیتالله غفاری سرانجام در زندان براثر شکنجه و فشارهای وارده در تاریخ 6 دی ماه 1353 به شهادت رسید.
اداره ساواک خبر فوت ایشان را به خانواده وی اعلام و از آنان درخواست کرد که بی‌سر و صدا و بی‌آنکه به کسی چیزی بگویند برای تحویل جنازه به دادستانی ارتش مراجعه کنند. اما خانواده غفاری از امضای برگه فوت خودداری کردند و لذا اداره امنیت مجبور شد به منظور تدفین مخفیانه، جنازه او را شبانه به قم بفرستد اما طلاب و مردم قم از موضوع با خبر شده و به طرز باشکوهی در تشییع جنازه او در صبح روز 7 دی ماه 1353 شرکت کردند. در مسیر تشییع جنازه به سمت حرم حضرت معصومه (س) تعدادی از مراجع تقلید نیز به مردم پیوستند. حاضران در این مراسم شعارهایی نیز علیه حکومت سر دادند که به دستگیری تعدادی از طلاب منجر شد. چند روز بعد، آیتالله العظمی گلپایگانی مراسم ختم باشکوهی را برای مرحوم آیتالله شیخ حسین غفاری در مسجد اعظم قم برگزار کرد.
منابع:
1ـ گلشن ابرار: خلاصه‌ای از زندگی اسوه‌های علم و عمل، تهیه و تدوین جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، زیر نظر پژوهشکده باقرالعلوم وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی، جلد دوم، نشر معروف، چاپ اول، قم، 1379، ص 758
2ـ یاران امام به روایت اسناد ساواک: شهید آیتالله حاج شیخ حسین غفاری: کتاب 22، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ اول، 1381، صفحات متعدد
3- نیکبخت، رحیم، «بیوگرافی آیتالله حسین غفاری»، www.irdc.ir، 28/9/91
4ـ واحد مشاهیر و بزرگان تبیان زنجان، آیتالله شهید حسین غفاری، www.Tabyan-zn.ir
تعداد بازدید: 887
