27 دی 1391
کبری خرم
وقتی تاریخ کشورمان ایران را ورق می‌زنیم با حوادث، اتفاقات و حماسه‌هایی روبرو می‌شویم که هر کدام از آنها در سرنوشت کشور نقش بسزایی داشته‌اند. دی ماه نیز مانند سایر ماههای سال در خود حوادث و اتفاقاتی را نهفته دارد که در تاریخ ایران ماندگار شده است.
از مهم‌ترین حوادث این ماه می‌توان به واقعة کشف حجاب توسط رضاخان در 17 دی ماه سال 1314، اهانت به امام خمینی (ره) در 17 دی ماه 1356 ، قیام خونین 19 دی ماه 1356، فرار شاه در 26 دی ماه 1357 و... اشاره کرد.
26 دی یادآور رفتن محمدرضا پهلوی از ایران است. زمانی که شاه در مقابل خواسته‌های مردمی و نهضت بیدار مردم به رهبری امام خمینی(ره) نتوانست ایستادگی کند. در فاصله اندکی شاه هم بساط خویش را جمع کرد و از ایران فرار کرد. این فرار زمینه تسریع پیروزی انقلاب اسلامی را رقم زد.
همه ناظران سیاسی بر این امر متفق‌القول بودند که حل بحران ایران، با ادامة حضور شاه امکان‌پذیر نیست و آیت‌الله خمینی(ره) رهبر انقلاب ایران، به هیچ عنوان حضور شاه و رژیم سلطنتی را تحمل نخواهد کرد. شاه نیز به این موضوع واقف بود. وی پس از عدم موفقیت دولت‌هایش در رفع اعتصابها، تصمیم داشت هرچه زودتر از کشور خارج شود. در آن اوضاع و شرایط هیچ قدرتی قادر به دفاع از شاه و جلوگیری از فروپاشی رژیم پهلوی نبود.
عباس قره‌باغی، آخرین رییس ستاد ارتش پهلوی درباره چگونگی خروج شاه از کشور در خاطرات خود می‌نویسد: «با توجه به تصمیم شاه در جلسه شورای سلطنت قرار بود شاه روز چهارشنبه 27 دی 1357 از کشور خارج شود اما غروب روز دوشنبه 25 دی که خبر رأی اعتماد مجلس سنا به دولت بختیار در روزنامه‌ها منتشر شد، طولی نکشید که سپهبد بدره‌ای تلفنی اطلاع داد: «اعلیحضرت به جای چهارشنبه، فردا، روز سه‌شنبه صبح حرکت خواهند کرد و مسافرت خصوصی و غیررسمی است.»
حدود ساعت 10 صبح مشایعت‌کنندگان در پاویون سلطنتی فرودگاه مهرآباد در انتظار ورود شاه و فرح بودند. هواپیمای اختصاصی شاهین (جت 727) نیز مقابل پاویون قرار داشت. دقایقی بعد شاه به اتفاق فرح با هلی‌کوپتر به مهرآباد آمدند. قره‌باغی در فرودگاه به دیدار شاه رفت و شاه نیز بر حفظ انضباط در نیروهای مسلح تأکید کرد و به قره‌باغی گفت: «مواظب باشید که فرماندهان یک وقت دیوانگی نکنند و به فکر کودتا نیفتند.»
سپس شاه در جمع خبرنگاران داخلی حاضر در فرودگاه گفت: «همان‌طور که موقع تشکیل این دولت گفته بودم، مدتی است که احساس خستگی می‌کنم و احتیاج به استراحت دارم. ضمناً گفته بودم پس از اینکه خیالم راحت شود و دولت مستقر گردد به مسافرت خواهم رفت. این سفر اکنون آغاز می‌شود و تهران را به سوی اسوان در مصر ترک می‌کنم...» شاه درباره مدت سفرش نیز گفت: «این بستگی به حالت من دارد و در حال حاضر نمی‌توانم آن را دقیقاً مشخص کنم.»
روزنامه کیهان در این باره نوشت: «ساعت 08/13 دقیقه شاه و شهبانو در حالی که هر دو اشک به چشم داشتند و همراه با حاضران گریه می‌کردند، با هواپیمای جت شاهین فرودگاه مهرآباد را ترک کردند. به گزارش کیهان شاه لباس سیویل بر تن داشت. فرح نیز در مصاحبه‌ای اعلام کرد اطمینان دارد که استقلال ملی و وحدت ملی همیشه پایدار خواهد ماند در همین حال برخی از خبرگزاری‌های خارجی به نقل از یکی از مقامات دربار ایران اعلام کردند که شاه جعبه کوچکی از خاک ایران را به همراه خود برده است.»
روزنامه اطلاعات نیز با چاپ عکس از شاه در حال گریه کردن نوشت که خود شاه هدایت هواپیما را به عهده گرفت و خاک ایران را ترک کرد.
ویلیام فوربیس در کتاب سقوط تخت طاووس در توصیف صحنه خروج شاه از ایران می‌نویسد: «آهنگ سریع‌تر می‌شد. شاه فرزندان خود را به ایالات متحده فرستاده بود و در شانزدهم ژانویه خود او و همسرش آخرین افراد خانواده پهلوی بودند که در ایران باقی مانده بودند. حوالی ساعت 30/12 بعدازظهر چهار هلی‌کوپتر از کاخ نیاوران به سوی فرودگاه مهرآباد پرواز کردند. شاه معمولاً از این روش استفاده می‌کرد تا نگذارد مخالفین بفهمند او در کدام هلی‌کوپتر است تا به او شلیک کنند. در فرودگاه صحنه خروج شاه، صحنه محنت‌باری بود. شاه با چشمانی اشک‌آلود گفت امیدوارم که دولت بتواند گذشته را اصلاح و جبران کند و همچنین در پایه‌گذاری برای آینده موفق باشد. سپس شاه با مشتی خاک ایران در جیبش، کنترل جت بوئینگ 727 آبی و نقره‌ای رنگ را به دست گرفت و با همسرش به سوی تبعید پرواز کرد.»
پس از انتشار خبر خروج شاه از رادیو، مردم سراسر کشور با هجوم به خیابانها به شادی و پای‌کوبی پرداختند. این نخستین تظاهرات شادمانه مردم در خیابانها طی روزهای انقلاب بود. صحنه‌هایی که سرآنتونی پارسونز، سفیر انگلستان در تهران، از خروج شاه به تصویر می‌کشد، خواندنی است: «کابینه بختیار و برنامه دولت او روز 16 ژانویه (26 دی 1357) مورد تأیید مجلس ایران قرار گرفت و شاه و همسرش همان روز فرودگاه مهرآباد را به مقصد مصر ترک گفتند. رادیو ایران ساعت 2 بعدازظهر خبر عزیمت شاه را پخش کرد، در آن ساعت من و همسرم و سایر اعضای سفارت و خانواده‌هایشان همه در محوطه سفارت بودیم. ناگهان همه شهر از شادی منفجر شد و صدای بوق اتومبیلهایی که در حرکت بودند در فضا پیچید. از آن لحظه تا هنگام غروب مردم در خیابانها به رقص و شادی مشغول بودند. اتومبیلها با چراغ روشن و به صدا در آوردن بوقهای خود حرکت می‌کردند. مردم به طرف سربازها رفته و آنها را می‌بوسیدند و شماره‌های فوق‌العاده روزنامه‌ها را با عناوین درشت «شاه رفت» توزیع می‌کردند. در عرض چند ساعت مجسمه‌های شاه و پدرش در میادین شهر سرنگون شد که خود پیش درآمد سقوط رژیم بود. تظاهرکنندگان روی زره‌پوش نظامی‌ها رفته و شعار می‌دادند و لوله‌های تفنگ سربازان با شاخه‌های گل مسدود شده بود. من هرگز صحنه‌های آن روز را فراموش نمی‌کنم.»
اردشیر زاهدی، آخرین سفیر شاه در آمریکا، در کتاب 25 سال در کنار پادشاه، درباره خروج شاه از کشور می‌نویسد: «پس از آنکه هواپیمای سلطنتی از باند مهرآباد برخاست و خبر مسافرت شاه از رادیوی ایران پخش شد مردم به خیابانها ریختند و شعار دادند که نه شاه می‌خواهیم نه شاپور! من همان شب که فیلم این تظاهرات و شادی مردم از رفتن شاه را دیدم متوجه شدم که تاریخ شاهنشاهی ایران به پایان رسیده و شاپور بختیار هم نخواهد توانست سلطنت را نجات بدهد. »
بیشتر رسانه‌های خارجی نیز به انعکاس گسترده خروج شاه از ایران پرداختند. خبرگزاری آسوشیتدپرس نیز از مبدأ تهران گزارش داد که شاه در پی لغو غیرمنتظره کنفرانس مطبوعاتی خود که قرار بود در فرودگاه مهرآباد تشکیل دهد و طی آن علت مسافرت خود را به خارج تشریح کند، تهران را ترک گفته است.
جشن و شادی در نوفل‌لوشاتو
با توجه به اختلاف ساعت تهران و پاریس خبر خروج شاه حدود ساعت 30/11 به وقت محلی نوفل‌لوشاتو پخش شد. به گفته حاج سیداحمد خمینی «روزی که شاه فرار کرد، تمام نمایندگان رسانه‌های گروهی دنیا در نوفل‌لوشاتو با حضرت امام(ره) برنامه داشتند. شاید 150 شبکه تلویزیونی در سراسر دنیا به طور مستقیم این برنامه را پخش می‌کردند، زیرا یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای تاریخ انقلاب به وقوع پیوسته بود.
امام خمینی(ره) پس از نماز در جمع خبرنگاران خارجی حاضر شدند و به سوالات آنان پاسخ دادند. ایشان فرمودند: «... خروج شاه اولین مرحله پیروزی ملت ماست. طلیعه پیروزی است و البته این طلیعه را من به ملت ایران تبریک عرض می‌کنم. شاه رفت و به هم‌پیمان خود، اسرائیل دشمن سرسخت اسلام و مسلمین پیوست و جرائم و آشفتگی‌هایی را بر جای گذاشت که ترمیم آن جز به تأیید خداوند متعال و همه طبقات مردم و فداکاری اقشار کاردان و روشنفکر میسر نخواهد شد.»
امام خمینی در ادامه از مردم خواستند کنترل شهرها و روستاها را به دست بگیرند. ایشان همچنین ضمن هشدار به افراد فرصت‌طلب از آنها خواستند به آغوش ملت بازگردند.
منابع:
ـ علیان نژاد، میرزاباقر، روزشمار انقلاب اسلامی، جلد یازدهم، انتشارات سوره مهر، چاپ اول 1389، تهران، صفحات متعدد
ـ نجاتی، غلامرضا، تاریخ سیاسی بیست وپنج سالة ایران(از کودتا تا انقلاب) جلد دوم، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، دوم 1371، صص 312و 313
ـ موحد، ه ، دو سال آخر؛ رفرم تا ... انقلاب، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ اول 1363، تهران، صفحات متعدد
ـ نیکوبرش، فرزانه، ناگفته‌هایی از علل فرار شاه از ایران، www.banovan-mihanblog.com
تعداد بازدید: 933
