22 اسفند 1391
کبری خرم
آیت‌الله سیدابوالقاسم کاشانی در سال 1264 شمسی، در خانواده‌ای روحانی در قم پا به عرصه وجود نهاد. پدرش، آیت‌الله سیدمصطفی، از علما و مراجع بزرگ عصر خویش بود که در سال 1280 شمسی، به نجف اشرف هجرت کرد و در آنجا مشغول تدریس و تحقیق شد و در جنگ جهانی اول به صفوف مجاهدان پیوست و رهبری نیروهای عراقی علیه تجاوز انگلیس را بر عهده گرفت.
سیدابوالقاسم به همراه پدر، عازم عراق شده و در حوزه علمیه نجف به ادامه تحصیل پرداخت و از اساتیدی همچون میرزا محمدتقی شیرازی، آخوند خراسانی و میرزا حسن خلیلی بهره‌های فراوانی برد و در 25 سالگی به درجة اجتهاد نائل آمد. مرتبة علمی و اجتهاد وی آن چنان مورد تأئید و تصدیق علمای نجف بود که آیت‌الله میرزا محمدتقی شیرازی ، برخی از موارد استفتائات خویش را برای اظهارنظر به وی ارجاع می‌داد. البته جنبه مبارزاتی و سیاسی ایشان سبب شد که بُعد علمی‌اش پوشیده بماند و پنهان گردد. اما فعالیت‌های چشمگیری در زمینه‌های علمی انجام داد که از آن جمله می‌توان تشکیل مدرسه «نوین علوی» در نجف اشرف را متذکر شد که خود اداره امور آن را بر عهده داشت. در این مدرسه علاوه بر علوم و معارف اسلامی، درس‌های دیگری نیز از قبیل ریاضیات و حتی فنون نظامی تدریس می‌شد.
آیت‌الله کاشانی با اینکه از نظر علمی به مقام مرجعیت رسید، اما به دلیل ورود در مبارزه و جهاد ضد استعماری که در آن تاریخ بر غالب ممالک شرق پنجه افکنده بود، رساله‌ای خلق نکرد. او از سنین جوانی دارای افکار آزادیخواهانه بود و با ظلم و ستم و استعمار ابراز مخالفت می‌کرد و با استعمارگران به ویژه انگلیس وارد مبارزه شد.
در جنگ بین‌الملل اول موقعی که قوای استعمارگر انگلیس به عراق حمله کرد، علمای بزرگ برای دفاع از سرزمین اسلامی عراق، فتوای جهاد دادند. نیروهای ملی به رهبری علما و از جمله پدر آیت‌الله کاشانی و خود لو قیام کردند و این جهاد، چهارده ماه به طول انجامید. طی سالهای اقامت در عراق، هرگز از مسایل و معضلات ممالک استعمارزده خصوصاً ایران غافل نشد و همواره سعی در آن داشت که در راستای پیشبرد اهداف و مقاصد اسلام و احقاق حق ملت مسلمان، گامهایی اساسی و بنیادین بردارد. همه دیدند که در قضیه کانال سوئز مصر، تا آن جا که مقدور بود، مساعدت نمود و در کشتار الجزایر برای اظهار همدردی مجلس فاتحه گرفته و از رژیم فرانسه اظهار انزجار نمود.
در حوالی سالهای 1285 هـ.ش که جنبش مشروطه ایران شکل گرفت، هر چند در وطن خویش حضور نداشت و به طور مستقیم وارد نهضت نشد، ولی سمت مشاورت شخصیتی چون آیت‌الله آخوند خراسانی را بر عهده داشت که در این انقلاب، نقشی بس بزرگ را ایفا نمود و او را در تصمیم‌گیریها و تهیة اعلامیه‌هایی که برای راهنمایی مردم ایران می‌فرستاد، یاری می‌داد.
هنگامی که قرارداد استعماری 1919 م امضا شد، آیت‌الله کاشانی با همکاری علمای بزرگ و عشایر عرب برضد این قرارداد قیام کرد و فتوای جهاد داد و علیه نیروهای استعماری اشغالگر به جنگ پرداخت و خود نیز با همدرس و هم‌فکرش مرحوم آیت‌الله آقا سید محمدتقی خوانساری سلاح برداشته و به میدان جنگ رفتند.
آیت‌الله کاشانی علاوه بر این که عضو «هیأت عالی انقلابیون» بود، یکی از چهار عضو «کمیته عالی جنگ حکومت انقلاب» هم بود. این جنگ بیش از شش ماه طول کشید و در مقابل ظلم و تعدی و استعمار، لباس رزم بر تن کرد.
در سال 1920 م مردم عراق به رهبری آیت‌الله میرزا محمدتقی شیرازی اقدام همه‌جانبه‌ای را علیه اشغال کشورشان آغاز کردند. آیت‌الله کاشانی نیز که تا سال 1920 م در عراق، یکی از کارگردانان میدان سیاست و جنگ علیه متجاوزان انگلیسی به شمار می‌رفت، در جریان انقلاب مردم عراق برای مبارزه با استعمار انگلستان در صدد به پا خاستن برای یک جنگ مسلحانه برآمد و به انتشار اعلامیه و جلب افکار عمومی پرداخت و عشایر را برای ورود به جبهه‌های نبرد مهیا نمود. سپس خود، سلاح رزم به دوش و دوشادوش علما و ملیون عراق به مبارزه پرداخت. اما دیری نپایید که انگلیسی‌ها با توسل به نیروهای هوایی و زمینی خود شکست سختی بر نیروهای انقلابی وارد آوردند و بر عراق مسلط شدند و «سرپرسی کاکس»، کمیسر عالی انگلیس در بغداد، تسلیم هفده نفر از سران انقلاب، از جمله آیت‌الله کاشانی را از شروط صلح با عراق تعیین کرد.
آیت‌الله کاشانی در جریان مبارزات ضداستعماری عراق در جبهه‌های سیاسی و نظامی بسیاری شرکت جست. مبارزات مستمر و کوبنده با انگلیس، متجاوزان استعمارطلب را به این باور رسانده بود که وجود آیت‌الله کاشانی بزرگترین مانع پیشرفت آنها در عراق است و لذا حکم اعدام او، غیاباً از مرکز فرماندهی دشمن صادر شد و او به ناچار به اتفاق «قاطع الفوادی»، یکی از رهبران ملی عراق، در لباس مبدل کردی، شبانه به سوی ایران حرکت کردند و پس از راهپیمایی‌های شبانه و عبور از مناطق صعب‌العبور، در 2 دی 1299 هـ.ش به مرزهای «پشتکوه لرستان» رسیدند.
پس از چندی به قصد تهران به سوی کرمانشاه رفت و بعد از اقامت کوتاهی در همدان و قم در 30 بهمن 1299 هـ.ش، سه روز قبل از کودتای رضاخان به تهران رسید. در خیابان پامنار ساکن شد و مورد تجلیل و احترام مردم قرار گرفت.
به دنبال روی کار آمدن رضاخان، توسط قدرتهای بیگانة حاکم بر سرنوشت ایران، آیت‌الله کاشانی با آن روحیه مبارزاتی، در برابر تهاجم علنی رضاخانی علیه ارزشهای اسلامی سکوت نکرد و همواره در صدد مبارزه با عملکرد وی بود. پس از پایان جنگ دوم جهانی، در فعالیت‌های اجتماعی و مبارزات سیاسی فعالانه حضور یافت و در مقابل سیاست‌بازی‌های نخست‌وزیر وقت حکومت پهلوی ایستاد و در نتیجه در سال 1324 ش دستگیر و تبعید شد. اما در دی ماه همان سال در دوره پانزدهم مجلس شورای ملی به نمایندگی انتخاب شد و علیه دولت‌های وقت به مبارزه پرداخت.
در پی ترور نافرجام شاه، آیت‌الله کاشانی دستگیر و در قلعه فلک‌الافلاک خرم‌آباد زندانی و از آنجا به لبنان تبعید شد. پس از تبعید او، مبارزات مردم همچنان ادامه یافت و شهید نواب صفوی رابطه مستقیم با آیت‌الله کاشانی برقرار نموده و اعلامیه‌های او را پخش می‌کرد. در انتخابات دوره شانزدهم مجلس، آیت‌الله کاشانی غیاباً از طرف مردم به نمایندگی مجلس انتخاب شد و نخست‌وزیر وقت، طی تلگرافی از او عذرخواهی کرده و آیت‌الله کاشانی به ایران بازگشت.
عمده فعالیت آیت‌الله کاشانی پس از آن، در رابطه با ملی شدن صنعت نفت و روی کار آمدن دولت مصدق بود که در ملی شدن صنعت نفت نقش ممتازی را ایفا کرده و رهبری مردم در قیام 30 تیر 1331 را بر عهده داشت. پس از آن بنای اختلاف با آیت‌الله کاشانی گذاشته شد و نصیحت‌های او فایده‌ای نکرد تا اینکه کودتای 28 مرداد 1332 اتفاق افتاد. پس از کودتای 28 مرداد که قرارداد کنسرسیوم نفت در دولت وقت منعقد شد، آیت‌الله کاشانی طی اعلامیه‌ای شدیداللحن آن را محکوم کرد و از درجه اعتبار ساقط دانست. در سال 1334، پس از دستگیری سران فداییان اسلام، بار دیگر آیت‌الله کاشانی دستگیر و در معرض محاکمه و اعدام قرار گرفت. اما بر اثر پافشاری مقامات روحانی و هشدار جدی آنان، آزاد گردید. سرانجام آیت‌الله کاشانی در 23 اسفند 1341 پس از عمری مجاهدت با استبداد داخلی و استعمار خارجی، دعوت حق را لبیک گفت.
منابع:
ـ روحانی مبارز، آیت‌الله کاشانی به روایت اسناد، جلد اول و دوم، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ اول 1379، صص 12، 13، 15، 16، 17، 58، 180و 619.
ـ محمدی، علی، آیت‌الله کاشانی رایت استقلال، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی چاپ اول، 1373، ص 56.
ـ زندگینامه آیت‌الله کاشانی در سایت www.irdc.ir
تعداد بازدید: 803
