22 خرداد 1392
ایل قشقایی سرزمینمان نقش با اهمیتی در تحولات سیاسی ایران زمین ایفا کرده است. روحیه استبداد و استعمارستیزی قشقاییها در برابر تجاوز انگلیسیها به سرزمینمان در زمان جنگ اول جهانی و پس از آن برای معاصران شناخته شده است.
«ملك منصورخان قشقایی» از چهره‌های سیاسی مشهور همین ایل است. وی فرزند دوم اسماعیل خان قشقایی (صولت الدوله)، در سال ۱۲۸۲ در میان ایل قشقایی متولد شد و از دوران کودکی، با نبرد پدرش علیه انگلیسیها آشنا بود.
ملك منصورخان تحصیلات متعارف خود را نزد معلمان خصوصی سپری کرد اما پس از تبعید اجباری صولت الدوله و خانواده وی در زمان سلطنت رضاشاه به تهران، در كالج البرز تحصیلاتش را ادامه داد. فعالیت‌های سیاسی او از سال 1308 هم‌زمان با مناقشات ایل قشقایی با رضاخان آغاز شد. وی در نتیجه اعمال فشار رضا خان بر ایل، برای ادامه تحصیل راهی اروپا شد و در انگلستان ضمن تحصیل در رشته‌های کشاورزی و تاریخ، در دانشگاه آكسفورد مطالعات جامعی درباره تاریخ و فرهنگ ایل قشقایی را به انجام رساند.
ملکمنصورخان پس از اقامت در آلمان، با همكاری سایر ایرانیان مبارز در این کشور، به مبارزه با حکومت رضاشاه از طریق رادیو فارسی برلین پرداخت و سه سال پس از سقوط رضاشاه، در فروردین ۱۳۲۳ به ایران بازگشت و مورد استقبال بی‌نظیر مردم ایل قشقایی قرار گرفت.
ملک‌منصور خان و برادرانش که از حامیان دکتر مصدق در جریان نهضت ملی شدن صنعت نفت به شمار می‌آمدند، در جریان كودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و سقوط دولت دكتر مصدق، با دولت كودتای سرلشکر زاهدی به مبارزه پرداختند اما پس از تسلط حكومت مركزی بر اوضاع، خاندان پهلوی اقدام به مصادره املاک برادران قشقایی و آن‌ها را به خارج از كشور تبعید کردند. ملک منصورخان كه در این دوران در شهر ژنو سوئیس اقامت داشت، با استفاده از فرصت پیش آمده به تدوین مطالعات خود در باره ایل قشقایی و همچنین مكتوب كردن خاطرات پرفراز و نشیب خود پرداخت كه این اقدام وی تا سال‌های پایانی عمرش ادامه یافت.
نخستین مجلد از این خاطرات به کوشش کاوه بیات و منصور نصیری طیبی در کتابی با عنوان «خاطرات ملکمنصورخان قشقایی» منتشر شده است. بر روی جلد این کتاب تصویری از دوران جوانی «ملک منصورخان قشقایی» با پوشش نظامی و بر مرکب اسبی سفید مشاهده می‌شود و تصویر پشت جلد کتاب تصویری از دوران سالخوردگی وی با پوشش محلی را نمایش داده است.
گردآورندگان خاطرات، یادداشتهای ملک منصورخان را که در 13 دفترچه 100 تا 300 برگی مندرج شده بود، در هفت فصل «ایل قشقایی»، «جنگ و جدل»، «دوره پهلوی»، «اروپا»، «ایران»، «سال نهضت»، «پایان کار» آورده‌اند و فصل هشتم کتاب را به «اسناد و گزارش‌های ضمیمه» اختصاص داده‌اند.
پیشگفتار «خاطرات ملکمنصورخان قشقایی» تنها به شرح مختصری از ویژگی‌های 13 دفترچه به جا مانده از خاطرات ملکمنصورخان قشقایی پرداخته است. در حالی که ارایه شناختنامه‌ای اجمالی از این شخصیت اثرگذار تاریخی به مخاطب در ابتدای امر ضروری به‌نظر می‌رسید. رعایت روال موضوعی و ترتیب زمانی رخداد‌ها، اشراف نویسنده خاطرات در تبارشناسی طوایف و تیره‌های قشقایی به واسطه مطالعات وی در زمینه متون تاریخی و طوایفی، مرور تشکیلات ایلخانی و کنجکاوی و علاقه‌مندی نگارنده به رخداد‌ها و حوادث دوران رضاشاه، از جمله ویژگی‌هایی است که تدوینگران برای یادداشتهای ملکمنصورخان برشمرده‌اند.
گردآورندگان در ادامه از به‌کارگیری نهایت دقت خود برای ثبت و ضبط صحیح اسامی جغرافیایی گفته‌اند و نوید انتشار اسناد و خاطراتی که ملکمنصورخان در جستجو‌هایش به آن‌ها دست یافته است را در قالب کتاب مستقل دیگری به مخاطبان داده‌اند.
مقدمه کتاب «خاطرات ملکمنصورخان قشقایی»، مخاطب را با موقعیت ملکمنصورخان در ایل، وضعیت کلی اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و تقسیمات ایل قشقایی آشنا میکند و سپس نخستین فصل کتاب ایل قشقایی را می‌شناساند. همان‌گونه که در پیشگفتار کتاب آمده است، تدوینگران نهایت دقت خود را در آوردن نام مناطق جغرافیایی به کار گرفته‌اند. آمدن این مناطق در قالب گیومه یا درشت‌نمایی آن‌ها به روان‌خوانی متن کمک بیشتری می‌کرد. این ایراد در آوردن نام اشخاص خاص هم به چشم می‌آید.
ملکمنصورخان که در بسیاری از تلاطم‌ها و کشاکش‌های ایلی معاصر قشقایی حاضر و ناظر بوده است، روایت‌های پس از جنگ دوم جهانی را با توضیحات گذرا بیان کرده است. به زعم گردآورندگان، دلیل این مساله شاید زنده بودن رویداد‌های تاریخی یاد شده در ذهن ملکمنصورخان بوده که به حافظه تاریخی او نپیوسته و مجال ثبت جزییات وقایع آن دوره را به دست نداده است.
«خاطرات ملکمنصورخان قشقایی»، نثر روان و پر کششی دارد و با آن که نویسنده خاطرات در حین نگارش گریز‌هایی به گذشته و آینده زده است اما این شیوه برای مخاطب اثر دلپذیر است. همچنین تصاویر سیاه و سفید قدیمی مربوط به مقاطع مختلفی که ملکمنصورخان در خاطراتش از آن یاد کرده است، در لابه‌لای صفحات کتاب با شرح‌های عکس متناسبی پیش روی مخاطب قرار گرفته‌اند.
تدوینگران در هشتمین فصل کتاب که در بر گیرنده «اسناد و گزارش ضمیمه» است، اسناد منحصر به فردی را ارایه کرده‌اند. «نمونه‌ای از متن دست‌نویس یادداشتهای ملک‌منصور خان»، سندی از «ابلاغیه اتحاد لباس در 12 اردیبهشت‌ماه 1309» ، سند «تصدیق اشتغال به تحصیل» و نامه «ملکمنصورخان به صولت‌الدوله، 13 اردیبهشت 1311» برخی از این اسنادند. این سندها تنها به صورت اسکن شده نیامده‌اند بلکه تدوینگران متن حروچینی شده هر سند را هم در کنار آن ارایه کرده‌اند.
«نمایه اشخاص» پایان بخش آخرین فصل کتاب است اما با توجه به اصطلاحات ویژه‌ای که در کتاب به آمده است، درج واژه‌نامه اختصاصی هم برای کتاب در صفحات پایانی ضروری به نظر می‌آمد. تدوینگران در پشت جلد اثر، دلیل اهمیت خاطرات ملک‌منصور خان قشقایی را در تاریخ معاصر، نوع نگاه ویژه او به تحولات آن دوره و علایق تاریخی گسترده این نویسنده دانسته‌اند و یادآور شده‌اند که در این مجموعه علاوه بر خاطرات شخصی ملک‌منصور خان، رخداد‌های ایل قشقایی در فاصله سال‌های میان جنگ‌های اول و دوم جهانی در مورد ساختار ایلی و اداری قشقایی، نحوه حکمرانی ایلخانان و ییلاق و قشلاق ایل به همان گونه که متداول بوده، ثبت شده است.
در صفحه 306 کتاب «خاطرات ملک‌منصور خان قشقایی» ذیل عنوان «اعزام چترباز به ایران» می‌خوانیم: «پس از اشغال ایران به وسیله روس و انگلیس و تبعید رضا شاه، آن‌ها پسر او محمدرضا را به سلطنت رساندند. در این میان آلمان‌ها به دست و پا افتاده بودند و نمی‌دانستند در قبال این واقعه چه واکنشی نشان بدهند. بعد‌ها فهمیدم که یکی از ماموران اس. اس به نام مایر کار‌های مربوط به ایران را در دست گرفته و در خواست کرده بود تشکیلاتی را که در برلین به وسیله قشون آلمان از ایرانی‌ها تشکیل شده بود به مرکز اس. اس تحویل دهند. به علاوه در این زمان روزنامه‌های آلمان همچنین در روزنامه‌های ممالک بی‌طرف نظیر سوئد، ترکیه و غیره اخباری منتشر شد که سران ایلات ایران که در تهران در تبعید به سر می‌بردند، پس از اشغال بدون اجازه دولت وقت به محل خودشان رفته‌اند که از جمله ناصر خان و برادر کوچکش خسروخان قشقایی را می‌توان نام برد. آلمانی‌ها نیز این خبر را به ما اطلاع دادند. لذا من خوشحال شدم که برادرانم فعلا در کوهستان‌های ولایت قشقایی سالم هستند...»
کتاب «خاطرات ملک‌منصور خان قشقایی» را نشر نامک، در 568 صفحه، قطع وزیری، با شمارگان 1650 نسخه و به بهای 260هزار ریال منتشر کرده است.
شیما دنیادار رستمی
××××××××××××××××××××××
طرح جلد کتاب
××××××××××××××××××××××
شناسنامه کتاب
خاطرات ملکمنصورخان قشقایی
نویسنده: ملکمنصورخان قشقایی
به کوشش: کاوه بیات و منصور نصیری طیبی
ناشر: نشر نامک
چاپ اول: اسفند 1391
شمارگان 1650
تعداد صفحات 568
قیمت 26000 تومان
شابک: 2-00-6721-600-978
××××××××××××××××××××××
فهرست مطالب
پیشگفتار 11
مقدمه 15
بخش 1: از کودتای سیاه تا سقوط دیکتاتوری رضاشاه 156 ـ 45
خاطرات 50 ساله 47
قیام قشقاییها 51
سیاست شاه و دربار این است که روزنامه قوی در اینجا منتشر نشود 54
من شاهد جنایات شما هستم 56
غرق در گودال خون 63
با افکار ملت جنگ نکنید 82
تبعید به کاشان 91
از باغ شاه فین تا مزار ناصرالدین شاه 97
در کاشان 101
36 سال پیش 103
تبعید به اصفهان 103
عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد 105
سیدحسن مدرس اصفهانی 114
مدرس و کابینه مستوفی‌الممالک 116
مدرس و تعریف از شراب 117
نصیحت مدرس به رضاشاه 118
محمدحسین میرزا ولیعهد آخرین پادشاه قاجار و مدرس 118
پانزدهمین سال شهادت مدرس 122
وصیت‌نامه مدرس 126
محمدحسن میرزا آخرین ولیعهد احمدشاه قاجار و وزیرمختار انگلیس 127
کمیته مجازات وثوق‌الدوله 128
ملاقات من با وثوق‌الدوله 129
سرلشکر شیبانی 129
بوسه بر مزار ناصرالدین شاه 130
ملاقات سردار سپه با سیداسدالله رسا مدیر روزنامه قانون 136
نهضت ضد عوام 136
ستون شوخی 140
حکام ولایات 142
بخش 2: از سقوس دیکتاتوری تا مبارزات ملی شدن صنعت نفت 234 ـ 157
(مجموعه مقالات رسا در روزنامه قانون)
مدرس راجع به نفت چه می‌گفت 159
91 رأی! هم استیضاح هم 91 رأی موافق! 161
به مناسبت فتاوی علمای اصفهانی درباره ملی شدن نفت 162
کاری نکنید که سرتاسر ایران کفن سرخ بپوشد 164
آیت‌الله کاشانی بزرگ‌ترین تکیه‌گاه ملی 166
ستمگریها و خودسریهای این هیئت حاکمه فریاد عدم رضایت 167
لهیب سوزان این آتش همه را می‌سوزاند؟! 169
دنیا، قضاوت کن انگلیسیها از جان ما چه میخواهند؟ 171
به خداوند عظیم و قهار سوگند یاد می‌کنم هرچه در فرستادن خیانتکاران... 167
ملت را عصبانی نکنید 177
ما هم طرفدار آزادی خلیل طهماسبی هستیم 177
هرچه شما طوفان و تشنج مصنوعی درست کنیم عزم ملت ایران... 181
جریمه شریفه قانون 184
چقدر جاسوسان رذل و دزدان جنایتکار دنیا از نجات ما استفاده کرده‌اند؟... 185
با هر قطره خونی که از مردم بیگانه بریزید یکی از پایه‌های استقلال... 186
آقای علاء اگر کشور را تسلیم اصول مشروطیت و دموکراسی نکنید... 191
روز رسوایی جاسوسان و افتخار میهن‌پرستان 195
چرا میخواهند دکتر مصدق را بکشند؟ 197
به دنیا بگویید امروز فقط اراده ملت ایران بر قضایا حکومت... 199
به خود آیید! 204
ملت سربلند ملتی است که افراد آن ملت هیچ‌وقت و در هیچ حال از ذکر... 205
این خیلی بی‌انصافی است؟ 206
رسوایی و محو «بیپدران!» حتمی است 208
مخالفین چه می‌گویند؟ 209
به محافظه‌کاران بگویید از گذشته پند بگیرند 210
ملت ایران با انتخاباتی که در پیش دارد فاصله میان مرگ و حیات را خواهد پیمود 215
این محال است که دکتر مصدق و آیت‌الله کاشانی از بین بروند... 218
ملت ایران فقط باید به خداوند و عزم خود متکی باشد 222
چه اشکال دارد؟ 223
این هم یک خنجر تازه به قلب مجروح ملت ایران 224
آیا تغییر رژیم مشروطیت به جمهوری ممکن است؟ 227
همین احساسات... 231
باز هم دشمنان آزادی ملت ایران صف‌آرایی میکند!!! 231
مصاحبه آیت‌الله کاشانی 234
جناب آقای رسا مدیر جریده شریفه قانون 234
بخش 3: دیروز چه می‌گفتیم (از مقالات سابق روزنامه قانون) 59 ـ 235
دنیا با زورمند مخالف است 237
نابغه کیست؟ 239
دیروز چه می‌گفتیم؟
تنفر ملی! 241
دیروز چه می‌گفتیم؟
محیط عصبانی 245
دیروز چه می‌گفتیم؟
چرا از تنفر ملی نمی‌ترسید 247
دیروز چه می‌گفتیم؟
از شماره 3 سال دوم ـ روزنامه قانون 250
دیروز چه می‌گفتیم؟
مردم را عصبانی می‌کنند! 253
صارم‌الدوله و اصفهان (1) 255
صارم‌الدوله و اصفهان (2) 257
بخش 4: نوشته‌ها و یادداشتهای پراکنده و نامه‌ها 363 ـ 261
1. نوشتته‌ها و یادداشتهای پراکنده 263
شوخی جالب ـ مطایبه 263
مطایبه ـ عدم ضرورت سواد و صدا 263
رقص شتری 266
معامله سیاح و اصفهانی 271
استعمار فکری 271
واعظ غیرمتعظ 271
گوهر از دهان سگ 271
ای ماه 272
درگذشت دکتر محمد مصدق و جریان حمل جنازه به احمدآباد 274
پیرامون ملک‌الشعرای بهار 277
بهار تمام دوره زندگی را با اضطراب گذراند 278
اشتباه عجیب 282
رفع خطر از آذربایجان 283
فکر تجزیه غلط است 286
قم و تغییر تولیت 298
چقدر باید بی‌انصاف و غافل و دور از حقیقت بود؟! 298
قهرمانان کفر و نفاق غوغا می‌کنند به آدمکشان بعثی نه به ملت عراق 299
اعلام جرم علیه دکتر علی امینی نخست‌وزیر سابق 309
2. مکاتبات 310
3. سروده‌هایی برای رسا 336
بخش 5: برگزیده‌ای از سروده‌های رسا (مثنویات، غزلیات، رباعیات، مدایح و مرائی) 472 ـ 365
نامهای اشخاص 479 ـ 473
تعداد بازدید: 7465
