11 آذر 1392
آزیتا لقائی
ورود به قرن بیستم با چند واقعه مهم برای ایران همزمان شد. یکی از این وقایع انعقاد قرارداد 31 اوت 1907م/ 22 رجب 1325ق/ 9 شهریور 1286 میان انگلستان و روسیه است. هدف قرارداد حل اختلاف دو کشور بود و موضوع آن به تقسیم منافع آنها در افغانستان، تبت و ایران اختصاص داشت. تقریباً از اوایل 1901م/ 1319ق سیاستمداران انگلیسی تلاش کردند روسها را برای حل اختلافاتشان پای میز مذاکره بکشند. لنز داون در گفتگو با سفیر روسیه در اکتبر 1901م / 1319ق پیشنهاد تقسیم ایران را داد. اما روسیه که نمیخواست در منافعش با انگلستان در ایران سهیم شود با پیشنهاد لنز داون مخالفت کرد. انگلستان برای وادار ساختن روسیه به تقسیم ایران به اقداماتی دست زد. از جمله در 30 ژانویه 1902م/ 20 شوال 1319ق قراردادی با ژاپن منعقد کرد با اتکا به این قرارداد در 9 فوریه 1904م/ 22 ذیقعده 1321 ق ژاپن به روسیه حمله کرد و این جنگ به شکست روسیه انجامید و در بعد داخلی و خارجی تبعات سنگینی برای روسیه داشت. اقدام دیگر انگلستان عقد قراردادی با فرانسه بود که متحدی دیگر برای خود در اروپا به دست آورد. اعزام سر چارلز هاردینگ به سن پترزبورگ هم برای مهیا کردن زمینههای قرارداد صورت گرفت. روسیه که در جنگ از ژاپن شکست خورده و درگیر انقلاب داخلی هم شده بود تصمیم گرفت برای بازیافت نیروی از دست رفتهاش بعضی از مشکلاتش را حتی به صورت موقت حل کند تا نیروی کافی برای حل معضلات پیش آمده داشته باشد. ازا ین رو سکان وزارت خارجه روسیه در اختیار ایزولسکی قرار داده شد که خواهان توافق با انگلستان بود. فراخوانی اشپایر دشمن سرسخت انگلیس از تهران و اعزام هارتویک به جای وی از جمله اقدامات ایزولسکی برای نشان دادن حسن نیتش به انگلستان بود. به هر حال بعد از سالها مذاکره با انگلستان و روسیه قرارداد معروف 1907 را منعقد کردند.
ایرانیان از 1323ق / 1905م در جریان مذاکرات قرار داشتند. روزنامه حبلالمتین تقریباً در هر شماره اخبار مربوط به مذاکرات روسیه و انگلستان را چاپ میکرد. اما نکته درخور توجه آنکه کسی در ایران به اعتراض جدی و رسمی برنخواست. گرچه مذاکرات قرارداد پیش از مشروطه شروع شده بود اما امضای قرارداد در دوره مشروطه صورت گرفت. ایرانیان آنچنان سرگرم درگیریهای داخلی بودند که مجالی برای پرداختن به موضوع مهمی همچون قرارداد 1907 را نیافتند. جالب آنکه درست در همان روز امضای قرارداد، در ایران میرزا علیاصغرخان امینالسلطان رئیسالوزرا ترور شد. عینالسلطنه در خاطراتش به وصف اوضاع پس از ترور میپردازد و مینویسد:
“ پس از قتل اتابیک امینالسلطان... ولایات مغشوش، همه جا درهم و برهم، رشته نظم گسیخته، یک شیر تو شیری است که نمیشود تحریر کرد“ وکلا هم دو دسته بودند گروهی که گویی اطلاعی از عمق فاجعه نداشتند و گروهی دیگر که با وجود آگاهی از ابعاد فاجعه خاموش ماندند. حبلالمتین در غره شعبان 1325 در صفحه یک از نمایندگان مجلس گله میکند که “عقلاء دانشمند میدانند که با این وضع غفلت و بیخبری ما امضای عهدنامه همان و خاتمه یافتن سلطنت و استقلال ایران همان .... همه توقع ما از وکلا است که با این همه هیاهو و اظهارات چرا در اینگونه موارد به تکالیف خود عمل نمیکنند در جزئیات که خارج از شغل و وظیفه آنها است این همه داد و بیداد دارند و برای حفظ استقلال مملکت یک کلمه نمیگویند.“
به هر حال در چنین اوضاعی برای اولین بار روسیه و انگلستان طبق این قرارداد ایران را میان خود تقسیم کردند. بخشهای مرتبط به ایران در این قرارداد شامل یک مقدمه و پنج فصل بود. انعقاد قرارداد 1907 خدشهای جبرانناپذیر بر استقلال ایران وارد آورد و زمینهساز توافقاتی شد که در سالهای بعد میان انگلستان و روسیه صورت گرفت.
منبع: سایت موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
تعداد بازدید: 773
