01 دی 1392
الف- س
وقتی از اواخر قرن نوزدهم میلادی سوداگران فرانسوی به تکاپو افتادند تا از دربارهای قاجار امتیاز کشف عتیقه جات و آثار باستانی ایران را به دست آورند ، کسی نمی‌دانست که چه سرمایه‌هایی در ایران از طریق اینگونه امتیازدهی‌ها برباد می‌رود و از این برباد رفته ها چه نمایشگاهها و موزه هایی قرار است در اروپا برپا گردد. موزه لوور یکی از همین نمایشگاهها و موزه ها است که در آن ذخایر و سرمایه‌ها و آثار و عتیقه های گرانبهای کشورهای جهان از جمله ایران در آنها به معرض دید عموم قرار گرفته است .
«سالن ایران» در موزه لوور قرانسه که امروز مشاهده آن قلب هر ایرانی میهن پرستی را به درد می‌آورد به دلیل گستردگی و تعدد و تنوع اشیاء متعلق به ایران ، یکی از بزرگترین بخش‌های این موزه است . به طوری که دیدن همه اشیاء گرانبها و ذیقیمت ایرانی موجود در آن که زمانی از این مملکت به تاراج رفته بود ، در یک روز و دو روز امکان پذیر نمی‌باشد .
ورودی موزه لوور در زیر سقفی مانند اهرام مصر قرار گرفته و به صورت شیشه ای است . دیدن کامل این موزه در یک روز امکان ندارد لذا باید قسمت هایی از موزه را به صورت گزینشی از روی نقشه انتخاب کرد و به بازدید پرداخت . انسان وقتی قسمت مربوط به ایران را مشاهده می‌کند تاریخ ایران را در فرانسه می بیند و انگشت اعجاب به دهان می گیرد که این ها چگونه این همه آثار باستانی ما را با خود به فرانسه آورده اند .
این موزه که از بزرگ ترین و مشهورترین موزه های جهان است با مساحتی حدود 210 هزار متر مربع در قلب شهر پاریس بنا شده و از جاذبه های توریستی و فرهنگی کشور فرانسه به شمار می آید. موزه دارای 1400 نفر کارمند است.جمعا 403 اتاق یا سالن و 22 هزار راهرو دارد . در مجموع 369940 هزار اثر هنری در موزه وجود دارد که فقط تعداد 35 هزار اثر آن در معرض دید عموم است و 334940 قطعه آن در انبار موزه است . سالانه به طور متوسط 8 میلیون بیننده دارد .بعنی تقریبا روزی 22 هزار نفر که دو سوم آنها غیر فرانسوی هستند . از این نظر موزه لوور یکی از پر بیننده ترین موزه های جهان به شمار می‌رود.
ساختمان موزه قدمتی چند صد ساله دارد و هر ساله میزبان میلیون ها توریست و بازدید کننده است. بنای موزه از قدیمی ترین کاخ های سلطنتی و متعلق به فیلیپ دوم، پادشاه فرانسه است . این بنا در دوران های مختلف توسط پادشاهان دولت فرانسه دائما گسترش یافت و از انقلاب فرانسه به موزه تبدیل شد. در 800 سال پیش فلیپ اگوستوس پادشاه فرانسه دستور ساخت قلعه لور را در کنار رودخانه سن صادر کرد. این قلعه محل اقامت شاه بوده و در دوره هر کدام از پادشاهان فرانسه کاملتر شد و تغیراتی در ان به وجود امد تا به شکل امروزی تبدیل شد و از لحاظ هنری و معماری جلوه ها و زیبایی های خود را پیدا کرده است. این مکان در سال 1973 میلادی از یک کاخ سلطنتی به موزه ملی تبدیل شد. محوطه موزه به قدری بزرگ است که بازدید از تمام نقاط آن دست کم به یک ماه زمان نیاز دارد. چرا که چهار طبقه زیرزمین دارد و شامل بخش های مختلفی از جمله تمدن مصر، ایران اروپا و یونان باستان است. مقابل ورودی اصلی موزه یک هرم شیشه ای بزرگ قرار دارد که نشانه معماری مدرن موزه به حساب می آید.
این موزه جهان نما بیش از 35 هزار اثر هنری برجسته را از دوران عهد عتیق تا قرن نوزدهم در هشت بخش مختلف در دل خود جا داده است. آثار هنری و فرهنگی مختلفی از نقاشی های جادویی گرفته تا مجسمه های مرمری، طراحی های زغالی، کاشی و سرامیک، قطعات سفال، سنگ نگاشته ها، نقش برجسته ها و قالیچه های نفیس و قیمتی در موزه لوور به چشم می خورند. می‌توان گفت معروف ترین و نفیس ترین آثار هنری تمدن های مختلف در این موزه نگهداری می‌شوند. موزه لوور ابتدا به عنوان یک موزه عمومی افتتاح شد و کار خود را با نمایش چندین تابلوی نقاشی و اثر هنری از کلکسیون سلطنتی آغاز کرد . سپس به مرور جواهرات سلطنتی هم به مجموعه اضافه شد. در دهه های بعد بخش ها و ساختمان های بیشتری به فضای موزه اضافه شدند و آثار باستانی ، هنری و عتیقه جات دیگری هم که از نقاط مختلف جهان جمع آوری شده در این موزه به نمایش درآمدند .
در فرانسه مشهور است که سه تابلو معروف لئونارد داوینچی موسوم به: شام آخر، لبخند ژوکوند، و بانوی صخره ها، و همچنین مجسمه مرمرین ونوس اثر میلو از مشهورترین آثار هنری موزه لوور است؛ اما بخش هنرهای اسلامی از محبوبیت خاصی در این موزه برخوردار است و بازدیدکنندگان بسیاری را از چهار گوشه جهان به سمت خود جذب می کند که البته آثار باستاتی و هنری ایران قسمت اعظم آن را تشکیل می دهند.
بخش هنرهای اسلامی موزه لوور در 10 تالار آثار مختلفی را از دوران اسلامی کشورهای مختلف به نمایش می گذارد. این بخش برای اولین بار در سال 1993 تاسیس شد و سپس در سال 2003 به دستور رئیس جمهور وقت فرانسه به صورت مستقل درآمد و فرانسیس ریشار که رئیس بخش کتب فارسی کتابخانه ملی فرانسه بود، مسئولیت ایجاد این بخش را بر عهده گرفت. در این بخش بیش از پنج هزار اثر هنری و باستانی به نمایش گذاشته شده که آثار هنر اسلامی ایران جایگاه مهمی در آن دارند؛ چرا که بیش از نیمی از آثار این بخش را به خود اختصاص داده است، آثاری از جنس چوب و شیشه، سرامیک و موزائیک، سفال، قالیچه و تابلوهای نفیس مینیاتورو ...
از جمله برجسته ترین آثار ایران در موزه لوور تکه هایی از پرسپولیس و آثار باستانی هستند که از کاوش های باستان شناسان در منطقه شوش به دست آمده و آشکار یا پنهان به فرانسه منتقل شده‌اند . سرستون های تخت جمشید نیز به صورت کامل و دست نخورده در این بخش به چشم می خورند. تاسف آور است که بگوییم مهم ترین بخش های تخت جمشید ما در این موزه قرار دارد. حتی نقل می‌کنند بعضی سنگها و سنگ نوشته هایی که در این موزه قرار دارد در سراسر تخت جمشید دیده نمی‌شود . در حالی‌که از تخت جمشید به موزه لوور برده شده اند . به غیر از بخش های عظیمی از پرسپولیس و سرستون های زیبای آن، آثار عتیقه و باستانی دیگر نیز در موزه به چشم می خورد . سه صفحه از شاهنامه، کاسه های گلی متعلق به دوران مختلف، بز بالدار طلایی و نقاشی های نفیسی از دوران صفویه و مجسمه های سنگی، نقش برجسته ها وکتیبه های داریوش بزرگ و... آثاری که یا به عنوان هدیه به پادشاهان خارجی تقدیم شده اند یا به نحوی به غارت رفته اند. تعدادی از سنگ ها و آثار حجیمی که از تخت جمشید به موزه لوور آورده شده فقط با تریلر و جرثقیل های بزرگ امروزی قابل حمل و نقل است . این سوال برای بیننده پیش می آید که آیا ما در زمان دزدیده شدن آثار تاریخی ایران توسط بیگانگان خواب بوده ایم ؟ چه کسانی در زمان کدام دولتها و چگونه این آثار را از ایران به فرانسه برده اند ... ؟
در بخش ایرانی موزه لوور شمشیرهایی از طلا و نقره متعلق به عصر دیلمیان و ساسانیان ، ظروف غذاخوری ساسانیان ، هزاران قطعه وسایل طلا و نقره و برنز متعلق به آشپزخانه ، لوازم کشاورزی ، صنعتی ، قالیبافی ، پولهای رایج ، مهرها ، ظروف شرابخوری ، گردنبند و دیگر کالاهای عتیقه و زیرخاکی ریز و درشت متعلق به ادوار هخامنشی ،اشکانی ، ساسانی و حتی دوره‌های قبل از آن دیده می شود . خیلی از قطعات موجود مربوط به صدها سال قبل از میلاد مسیح است . کتیبه ها ، سنگ نبشته ها ، وسایل آرایشی ، شمعدان ، قلمدان ، ظروف میوه خوری ، تنور نان پزی همراه با مجسمه هایی از ملکه‌های حکومت‌های باستانی ایران ، رسم الخط های میخی و خطوط رایج قبل از آن که بر سطوح سنگی منقوش است در موزه لوور دیده می شود . آثاری هم از شهر کاشان در این موزه موجود است . آثار سفالین و فرش و گلیم کاشان که حتی در یک مورد گلیم کاشان در یک قاب شیشه ای در وسط یکی از سالن ها به نمایش گذاشته شده و از فین کاشان هم ،آثار باستانی وجود داشت .
نکته دیگری که اغلب ایرانی‌ها به هنگام مشاهده سالن های ایران در موزه لوور به آن بی توجه هستند موضوع مراقبت از اشیاء و کالاهای هنری و عتیق ایران در فرانسه است . گهگاه جسته و گریخته خبرهایی در مطبوعات فرانسه منتشر می شود که آثار هنری و اسلامی ذیقیمت ایرانی در بازارهای فرانسه فروخته شده است . شاید اشاره به یک خبر از مطبوعات فرانسه در این زمینه مناسب باشد :
روزنامه فیگارو چاپ پاریس در شماره 3 فروردین 1356 خود نوشت « به زودی بخشی از آثار و اشیاء عتیقه و هنری ایران در پاریس به حراج گذارده خواهد شد. در میان این آثار اثری از قبل از اسلام برگرفته از تپه های املش ، آثاری مربوط به قرون هفتم تا نوزدهم ، آثاری از دوره های صفویه و قاجار به معرض فروش گذارده خواهد شد . همچنین نسخه ای از گلستان سعدی به خط عمادالحسنی (میرعماد) مربوط به آغاز قرن هفدهم میلادی با شش مینیاتور از رضا عباسی در بین این مجموعه قرار دارد ./ روزشمار انقلاب اسلامی ، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی ، ج 1 ص 44
سوال اصلی اینجاست که چطور این آثار گرانبها و عتیقه جات ارزشمند ایران راهی غرب شد و از موزه لوور سردرآورد؟
نگاهی به سابقه تاراجگری فرانسوی ها در ایران
گفته می شود در اواسط قرن نوزدهم میلادی دو محقق فرانسوی، به نام‌های پاسکال کوست (آرشیتکت) و اوژن فلاندن (نقاش) به همراه سفیر فرانسه وقت- ادوارد ساسی- از طرف آکادمی هنرهای زیبای فرانسه برای مطالعه آثار باستانی و هنری به ایران سفر کردند. آنها طی اقامتی دو ساله آثار باستانی مناطق کنگاور، همدان، فیروزآباد، فسا، طاق تیسفون، نقش رستم، پاسارگارد و پرسپولیس را کشف و آنها را آشکار یا پنهان به فرانسه منتقل کردند و سپس نتیجه مطالعات و تحقیقاتشان را به صورت گزارش و به همراه عکس در سفرنامه های خود به ثبت رساندند. پس از آنها کاوش و حفاری در منطقه باستانی شوش به دست یک انگلیسی به نام ویلیام کنت لافتوس صورت گرفت. بنا به روایتی او از اولین کسانی است که اطلاعات دقیقی درباره شوش و به خصوص تالار آپادانا به دست آورد. اما کاوش های او در نزدیکی قبردانیال نبی(ع) (به علت تخریب اموال) با خشم مردم مواجه شد و ناتمام ماند. 20 سال بعد (سال 1881) یک زوج فرانسوی به نام های مارسل و جین دیولافوی تحقیقات لوفتوس انگلیسی را ادامه دادند. مارسل به عنوان مهندس راه در الجزایر کار می کرد و در سفرهای متعددی که داشت، با هنر و آثار باستانی شرق آشنا شد و در سال 1881 از طرف وزارت علوم فرانسه، مامور انجام مطالعه روی هنر و تاریخ ساسانی شد. او به همراه همسرش که مسئولیت عکاسی و ثبت وقایع را بر عهده داشت تحقیقات خود را از ارمنستان شروع کرده و سپس از تبریز و میانه گذشت و به تهران آمد و مورد استقبال دکتر تولوزان، طبیب دربار ناصرالدین شاه قرار گرفت.
مارسل به همراه همسرش تحقیقاتی در شهرهای ورامین، قم، کاشان، اصفهان و شیراز به انجام رسانده و سپس از سمت جنوب به عراق رفته و به همراه زائران کربلا دوباره به ایران آمد و با کوله باری غنی از اکتشافات و مطالعات در منطقه دزفول و شوش به فرانسه بازگشت. سپس نتیجه تحقیقاتش را به نام «هنر باستان ایران» به چاپ رساند. پس از چاپ کتاب وزیر علوم فرانسه برای مطالعات بیشتر بار دیگر آنها را به همراه دو مهندس دیگر به نام های شارل بوبین و فردریک هووس راهی ایران کرد. دکتر تولوزان وساطت کرده و اجازه های لازم را از پادشاه گرفت و قرار شد نیمی از اکتشافات آنها به کشور فرانسه برده شود. بار دیگر مارسل همراه همسرش و دو مهندس فرانسوی در مناطق شوش به کاوش و جست و جو پرداختند. نتیجه کاوش های آنها 35 تن آثار باستانی بود که طبق عهدنامه به کشور فرانسه تعلق گرفت. این مجسمه های سنگی بزرگ به بصره منتقل شد و از آنجا به فرانسه رفت . در ماه می 1895 دولت فرانسه حق انحصاری کشف آثار باستانی در سراسر ایران را گرفت. بر اساس این پیمان بناها و بازمانده‌های آثار تاریخی ایران به دو دسته تقسیم می‌شد: نخست، آثار باستانی که خارج از منطقه شوش به دست می‌آمد که مانند امتیاز دیالافوآ با آنها رفتار می‌شد؛ و دیگری، آثار باستانی پیدا شده در منطقه شوش که همه به تملک دولت فرانسه در می‌آمد. این امتیاز هیچگونه محدودیت زمانی نداشت. چند ماه بعد مردم فرانسه در موزه لوور با میراث گذشتگان ایرانیان آشنا شدند. مارسل دیولافوی، پس از این غارت ها بیش از هشت کتاب در زمینه هنر باستان و بناهای تاریخی ایران به چاپ رساند.
پس از این واقعه ناصرالدین شاه عهدنامه های دیگری هم به امضا رساند و در ازای دریافت 10 هزار تومان، قبول کرد خارجیان نیمی از یافته های باستان شناسی را با خود از ایران خارج کنند. هیات های بسیاری از کشورهای مختلف به ایران سفر کردند، آنها از میان کشفیات خود اشیایی را به شاه و اطرافیان او هدیه می دادند و بقیه آثار را با خود می بردند.
«کنت جی. ام. دو مورگان» از دیگر فرانسویانی بود که طی این دوره تکه های دیگری از تخت جمشید را به فرانسه منتقل کرد . دو مورگان باستان‌شناسی معروف بود که در مصر کار می‌کرد. در سال 1898 دو مورگان به همراه کشیشی به نام« شیل» که با فرهنگ ایران آشنا بود و زبان عیلامی می‌دانست به شوش رسید. دو مورگان چهار سال در شوش به کاوش‌های باستان‌شناسی پرداخت و 1200 کارگر را به کار گرفت. یافته‌های او که 5000 اثر باستانی بود در 183 بسته به پاریس فرستاده شد و در سالن ایران موزه لوور جای داده شد. برخی یافته‌های اولیه او در نمایشگاه 1900 پاریس به نمایش گذاشته شد. معروف‌ترین قطعه‌ای که دو مورگان به فرانسه منتقل کرده است لوح حمورابی پادشاه کلده و عیلام است که مجموعه قوانین اجرایی ایران در سی قرن قبل از هجرت بوده است. یافته‌های دو مورگان کشفیاتی حقیقتاً شگفت‌آور از بخش پیش از تاریخی ایران به نام عیلام است که پایتختش شهر تاریخی شوش بوده و دو مورگان پیشینه آن را حدود 8000 سال پیش از میلاد مسیح تخمین زده است. دو مورگان کاوش‌های کمتری در ری، که نزدیک تهران واقع شده نیز انجام داد ولی کار او بر شوش متمرکز بود.
پس از ناصرالدین شاه پسرش مظفرالدین شاه نیز در تاریخ 11 آگوست 1900 در حین بازدید از پاریس پیمانی امضا کرد که بر اساس آن حق انحصاری و دائمی کاوش‌های باستان‌شناسی در ایران به فرانسه اعطا گردید. امضا‌کننده فرانسوی وزیر امور خارجه فرانسه«اس. دلکس» بود. در مقدمه این پیمان آمده بود که: «نظر به روابط مودت‌آمیزی که از دیرباز میان ایران و فرانسه وجود داشته است؛ و با توجه به قراردادی که بین این دو کشور در تاریخ 16 ذی‌القعده 1312 (12 مه 1895) بسته شده است؛ و نیز با توجه به دستخط اعلیحضرت مظفرالدین شاه در تاریخ جمادی‌الاول 1315، دولت ایران حق انحصاری و دائمی کاوش در سراسر ایران را به دولت جمهوری فرانسه واگذار می‌کند.» بر اساس این قرارداد نمایندگان فرانسه اجازه کاوش در سراسر ایران به جز مکان‌های مقدس مانند مسجد‌ها و آرامگاه‌های مسلمانان را به دست آوردند .
روند واگذاری اختیار غارتگری آثار باستانی و اشیاء عتیقه در دوران پهلوی نیز متوقف نشد . سه سال پس از کودتای رضاخان روزنامه «ایران» در 16 اردیبهشت 1303 درگزارشی مستند نوشت دولت فرانسه هر سال یکصد هزار فرانک هزینه صرف تامین حقوق 500 کارگر می‌کند که برای فرانسوی‌ها در اراضی منطقه شوش به کار حفاری جهت کشف آثار و اشیای عتیقه مشغول هستند. «ایران» می‌نویسد نبود مفتش در موقع اینگونه حفاری‌ها سبب از دست رفتن بسیاری از اشیاء عتیقه و از جمله مسکوکات طلا و نقره می شود ./ هدایت الله بهبودی ، روزشمار تاریخ معاصر ایران ، ج 4 ص 68
در 9 اردیبهشت 1307 مجلس شورای ملی پیشنهاد دولت برای استخدام «آندره گدار» فرانسوی به عنوان مدیر کل آثار باستانی ، کتابخانه ، موزه و اشیاء عتیقه ایران را به تصویب رساند . این مصوبه پنج سال بعد در 12 آذر 1312 و پنج سال پس از آن در 12 اسفند 1317 برای یک دوره پنج ساله جدید تمدید شد . / دکتر محمد قلی مجد ، تاراج بزرگ ، ص 180 )
این چنین بود که به همین راحتی بخش هایی از میراث فرهنگی ایران از سرزمین چهار فصل جدا شده و در معروف ترین موزه دنیا در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفت.
منبع: ماهنامه الکترونیکی تاریخ معاصر ایران (دوران)
تعداد بازدید: 838
