03 دی 1392
اشغال نظامی ایران و تسلیم میراث باستانی این کشور نشان از عمق خفت و خواری‌ای داشت که به ایران تحمیل شد.
«اریک اف‌اشمیت» از باستان‌شناسان آمریکایی و استاد مؤسسه خاورشناسی دانشگاه شیکاگو ماه‌ها پیش از ترک ایران در ۲۶ دسامبر ۱۹۳۹ سعی داشت رضایت دولت ایران را برای خروج مجموعه‌ای از اشیای کشف‌شده در تخت‌جمشید به نفع مؤسسه شرق‌شناسی در شیکاگو جلب کند. اشیای فوق در ده صندوق بسته‌بندی و به تهران ارسال شد، و منتظر دریافت مجوز نهایی خروج آنها از سوی هیئت دولت ماند. در همین حال، «اشمیت» به سفارت آمریکا متوسل شد و کاردار آمریکا نیز یادداشتی در ۸ دسامبر ۱۹۳۹ برای وزیر خارجه ایران فرستاد. یادداشت «انگرت» حاوی پیام زیر بود:
«…گروه باستان‌شناسی مجموعه‌ای از «نمونه» اشیای کوچکی که در تخت‌جمشید یافت شده، تهیه کرده است که تقاضا دارد دولت شاهنشاهی، آن را برای نمایش در موزه دانشگاه شیکاگو به موسسه شرق‌شناسی بذل کند. این اشیا دارای اهمیت و ارزش بسیار اندکی هستند که در بسیاری از موارد، نمونه آنها در موزه آثار باستانی تهران (ایران باستان) نگهداری می‌شود. مدیر انجمن شاهنشاهی باستان‌شناسی، این اشیا را بازرسی کرده و هیچ مخالفتی با واگذاری آنها به مؤسسه شرق‌شناسی ندارد…»
نامه‌ای با همین موضوع در تاریخ ۱۴ آبان ۱۳۱۸ از سوی انجمن آثار باستانی به هیئت وزیران ارسال شده است. نامه فوق با این عبارات خاتمه می‌یابد که: «حضرت‌عالی مسلماً اذعان دارید که گروه باستان‌شناسی، این اشیای عتیقه را حق خود نمی‌داند، بلکه بذل آن را صرفاً نشانه‌ای از الطاف ملوکانه دولت شاهنشاهی و توجه آن به اهداف علمی و خیرخواهانه مؤسسه شرق‌شناسی و قرار دادن آثاری از تمدن باستانی ایران در معرض دید مردم آمریکا تلقی می‌کند.»
وزیر امور خارجه آمریکا از محتوای پاراگراف دوم یادداشت «انگرت» کاردار خود در تهران برای وزیر خارجه ایران، یعنی این عبارت که «گروه باستان‌شناسی این اشیای عتیقه را حق خود نمی‌داند، بلکه بذل آن را صرفاً نشانه‌ای از الطاف ملوکانه دولت شاهنشاهی تلقی می‌کند»، بسیار خشمگین شد. وزارت امور خارجه آمریکا با وجود اطلاع از تخلف موسسه شرق‌شناسی از موافقت‌نامه‌اش با دولت ایران، به انگرت گوشزد کرد که «تقسیم اشیای یافت‌شده توسط گروه باستان‌شناسی موسسه شرق‌شناسی به حسن نیت مقامات ایرانی ربطی ندارد، بلکه حق مسلم موسسه است.» به انگرت دستور دادند که یادداشت خود را اصلاح کند. وزارت امور خارجه آمریکا در تأیید موضعش، بخشی از نامه مورخ ۲۷ سپتامبر ۱۹۳۴ دولت ایران (فروغی) به «بریستد» را نقل کرد که طبق آن، «اشیای کشف شده توسط مؤسسه شرق‌شناسی در حدود موافقت‌نامه امتیاز، به استثنای تخت‌جمشید و نقاط چسبیده به آن، وفق مفاد قانون مربوط به اشیای عتیقه بین دولت ایران و موسسه شرق‌شناسی تقسیم خواهد شد. در ارتباط با آثار یافت‌شده در تخت‌جمشید و نقاط چسبیده به آن، مؤسسه شرق‌شناسی هیچ حقی ندارد.» وزارت امور خارجه همچنین عباراتی را از نامه مورخ ۱۷ نوامبر ۱۹۳۴ حکمت، وزیر معارف، به وزیر مختار آمریکا نقل کرد که در آن آمده بود: «آثاری که در آینده کشف شوند به همان شیوه دوستانه تقسیم خواهند شد.»
انگرت در گزارش بعدی خود، موضع وزارت امور خارجه را مبنی بر اینکه مؤسسه شرق‌شناسی حق درخواست اشیای یافت‌شده در تخت‌جمشید را دارد، زیر سوال برد. او خاطرنشان ساخت که در نامه مورخ ۲۷ سپتامبر ۱۹۳۴ فروغی به بریستد و سفارت آمریکا، ابراز شده که اشیای یافت‌شده توسط گروه باستان‌شناسی باید بین ایران و موسسه شرق‌شناسی تقسیم شود، به استثنای اشیایی که در تخت‌جمشید و نقاط چسبیده به آن کشف می‌شود. عین عبارت نامه این بود که «در ارتباط با اشیای یافت‌شده در تخت‌جمشید و نقاط چسبیده به آن، موسسه شرق‌شناسی هیچ حقی ندارد.»
انگرت به طعنه افزود: «آن وزارتخانه محترم مسلماً استحضار دارد که تخت‌جمشید همان نام ایرانی پرسپولیس است.»
مواضع انگرت به مذاق وزیر خارجه آمریکا خوش نیامد و وی در ماه نوامبر ۱۹۴۰ به بیروت منتقل شد و وزیرمختار جدیدی به نام «لوئیس جی دریفوسِ پسر» عهده‌دار سفارت آمریکا در تهران شد. دولت آمریکا که هیچ پاسخی در باب اشیای عتیقه دریافت نکرده بود، برای گرفتن این اشیا از ژانویه ۱۹۴۱ شروع به وارد آوردن فشارهایی جدی بر دولت ایران کرد.
دولت ایران در نهایت در تاریخ ۳۰ آوریل ۱۹۴۱ تسلیم شد. در یادداشتی که به همان تاریخ از دریفوس به جای مانده، آمده است که: «کفیل وزارت امور خارجه ایران امروز صبح با من تماس گرفت و گفت که توضیحات من به نخست‌وزیر، کارساز افتاده و نخست‌وزیر، این مسئله را دیروز در جلسه هیئت دولت مطرح ساخته است. هیئت دولت به این نتیجه رسید که موسسه شرق‌شناسی نمی‌تواند اشیای عتیقه موردنظر را حق مسلم خود بداند… آقای عامری ادامه داد که اگرچه هیئت دولت به این نتیجه رسید که موسسه شرق‌شناسی نمی‌تواند اشیای عتیقه مورد نظر را حق مسلم خود بداند، تصمیم گرفت که مسئله را به طور دوستانه و با جلب رضایت سفارت حل و فصل کند.»
ابلاغ رسمی واگذاری اشیای عتیقه از سوی دولت ایران به موسسه شرق‌شناسی در تاریخ ۲۳ ژوئن ۱۹۴۱ از طرف عامری به دست دریفوس رسید. دولت ایران «با واگذاری ۴۸۶ قطعه عتیقه [کشف شده در تخت‌جمشید] به موسسه شرق‌شناسی در شیکاگو موافقت کرده بود.» فهرست اشیای عتیقه‌ای که واگذار شده بودند، در ۱۵ برگ، ضمیمه شده بود تا «ترتیب تحویل این اشیا و حمل آن به آمریکا در اسرع وقت داده شود.»
در ۲۵ اوت ۱۹۴۱، نیرو‌های انگلیس و روس به ایران حمله کردند و در ۱۶ سپتامبر همان سال، رضاشاه مجبور به کناره‌گیری از سلطنت شد. او در ۲۸ سپتامبر ۱۹۴۱ سوار بر یک کشتی انگلیسی و تحت‌الحمایه انگلیس، ایران را ترک کرد. از آخرین گزارشی که در ارتباط با اشیای عتیقه فوق به جای مانده است، معلوم می‌شود که دولت ایران ۳۳ قطعه را نگه داشته و ۴۸۶ قطعه را ترخیص کرده است. «ترخیص» اشیای عتیقه پس از حمله به ایران و اشغال نظامی آن صورت گرفت، و دریفوس به وزارت امور خارجه آمریکا اطمینان داد که «هیچ‌یک از اشیای نگهداری‌شده ارزش چندانی نداشته است.» در تاریخ ۳۱ اکتبر ۱۹۴۱ دریفوس با ارسال تلگرامی اطلاع داد که اشیای عتیقه که در هشت صندوق، بسته‌بندی شده بودند، روز گذشته از تهران خارج شده‌اند. حتی پیش از این لطف آخر، در مارس ۱۹۴۰، وقتی جان ای ویلسون، رئیس موسسه شرق‌شناسی، برای تشکر از کمک‌هایی که وزارت امور خارجه آمریکا از همان ابتدا به گروه باستان‌شناسی تخت‌جمشید مبذول داشته، طی نامه‌ای گفته بود: «کمتر محلی چنین ثمرات جالب توجهی به بار آورده است.»
تلخیصی از کتاب: «دکتر محمدقلی مجد، تاراج بزرگ، موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی»
منبع: هفته نامه صبح صادق
تعداد بازدید: 697
