20 بهمن 1392
بررسی شعارهای انقلاب نشان می دهد، آنهایی که با فرهنگ عمومی جامعه، تناسب بیشتری داشته اند با اقبال گسترده تری از سوی مردم روبه رو شده اند.
بیان احساسات و ادراکات و مطالبات جمعی، یکی از جلوه های زندگی انسان هاست. هر جامعه ای برای انعکاس بیرونی خواسته های خود، از قالب های گوناگونی استفاده می کند. گاه با نقوش برجسته روی دیواره های سنگی، منظور و مراد اصلی خود را می رساند و گاه برای انتقال پیام از آتش و دود استفاده می کند. زمانی هم برای نشان دادن احساسات و عواطف خود اعم از خرسندی و خوشحالی یا ناخشنودی و کدورت خاطر حتی از حرکات سر و صورت نیز بهره می گیرد.
یقینا نماد و نشانه ها که هر یک دربرگیرنده پیام خاصی هستند، جزو شناسه های فرهنگی یک جامعه به شمار می آیند. در هر یک از حوزه های تمدنی، علائم مشخصی برای انتقال پیام وجود دارد که برای اعضای آن جامعه شناخته شده است. در میان ابزارها و قالب های ارتباطی شاید بتوان از «شعار» به عنوان یکی از نمادهای برتر انتقال پیام نام برد. چون اساسا این مفهوم یکی از ابزارهای مناسب و موثر در حرکت های اجتماعی مردم است که البته در تاریخ معاصر اهمیت و اعتبار بیشتری یافته است. گاه شعار همه چیز یک حرکت اجتماعی به حساب می آید و با بررسی آن می توان به اهداف بسیاری از نهضت ها، قیام ها، حرکت های فکری و عقیدتی یا اقتصادی و فرهنگی پی برد.
عموما طراحان شعار، احساس و عواطف مخاطب را مورد توجه قرار می دهند. هر چقدر شعارها با فرهنگ عمومی جامعه تناسب بیشتری داشته باشد، در جلب قلوب موفق تر خواهد بود.
در انقلاب اسلامی ایران، شعار، جایگاه ویژه ای دارد و بررسی دقیق آنها، ماهیت سرایندگان را مشخص می کند. در طول دوران حاکمیت پهلوی دوم، گروه های سیاسی در مواجهه با رژیم، مطالبات خاصی را عنوان می کردند که در شعارهای آنها نمود پیدا می کرد. بررسی این شعارها نشان دهنده این است که خواسته ها از تنوع و گوناگونی فراوانی برخوردار است که بررسی دقیق آنها یکی از زمینه های مناسب پژوهش است. هر چقدر طراحان و ارائه کنندگان شعار با معیارهای فکری و اخلاقی و اعتقادی جامعه هماهنگی بهتری داشت، با اقبال عمومی بیشتری نیز مواجه می شد. در غیر این صورت، قضیه کاملا برعکس بود. در همین زمینه ناکامی و کامیابی جریان های سیاسی در انقلاب اسلامی قابل تحلیل است. می توان در بررسی شعارهای انقلاب اسلامی، دسته بندی های شکلی و محتوایی ذیل را برشمرد.
تقسیم بندی شکلی
رایج ترین شکل شعار، بر مبنای ارائه آن به صورت شفاهی بوده است. مردم به مناسبت های مختلف اقدام به تجمع، راهپیمایی یا تحصن می کردند. در چنین مواقعی مناسب با نحوه مواجهاتشان با نیروهای امنیتی و انتظامی رژیم شاه، شعار سر می دادند. مثلا اگر احتمال حمله نظامی سربازان وجود داشت، طبیعی بود اجتماع کنندگان به شعارهای کوتاه و منقطع بسنده می کردند؛ نظیر الله اکبر، خمینی رهبر و مرگ بر شاه.
زمانی هم بود که به واسطه یک مقطع حساس تاریخی، تجمع اعتراض آمیز چند هزار نفری شکل می یافت. در این صورت شعارها معمولا طولانی و در اوزان عروضی و ادبی مشخص و همراه با بیان کامل مصرع و بیت بود. چون در چنین مواقعی امکان برخورد مأموران با راهپیمایان به علت تعداد زیاد آنها بعید به نظر می رسید و معترضان، فرصت بیشتری برای سر دادن شعار داشتند. در این زمینه می توان به تجمع میلیونی تاسوعا و عاشورای سال ۵۷ و راهپیمایی های عظیم مردم در زمان نخست وزیر بختیار و ورود امام به میهن اشاره کرد. مثلا:
تاسوعا قرار ما / عاشورا قیام ما
عاشورای حسینی / پیروزی خمینی
عاشورا، عاشورا / قیام ملی ما
یا بعد از انتخاب شاپور بختیار به مقام نخست وزیری، مردم این شعار را می دادند:
کابینه بختیار یک حیله جدید است
برنامه خمینی، برچیدن یزید است
یا این که:
بختیار، بختیار، ز خوبی ات دم مزن
می شناسد تو را ز کودک و مرد و زن
نه مرغ توفانی، نه موج دریایی
تو گرگ خونخواری، تو نوکر شاهی
یا
ز خلق ایران هشدار / به شاهپور بختیار
تاجر سرمایه دار / ناجی شاه خونخوار
نمی دهیم اختیار / مرگ به هر سازشکار
در بعضی مواقع از پلاکاردها و دیوارنوشته ها برای بیان مفاهیم و شعارهای سیاسی، اقتصادی استفاده می شد.
عمده مطالبی که در این صورت به عنوان شعار و پیام اصلی راهپیمایان در پلاکاردها و اعلامیه ها درج می شد، در قالب جملات طولانی و مفصل بود. برخی اوقات از شبه جمله و عبارات کوتاه نیز استفاده می شد. چنین پیام هایی را به صورت دیوار نوشته ها نیز در جریان انقلاب اسلامی شاهد بودیم. مهم ترین شعاری که در این خصوص می توان به آن اشاره کرد «مرگ بر شاه» و «درود بر خمینی» بود. برخی از گروه های سیاسی غیرمذهبی هم در بسیاری از مواقع از دیوارنوشته ها و پلاکاردها استفاده می کردند و به این وسیله اهداف خود را القا می کردند که شعاری نظیر «نان، مسکن و آزادی» از آن جمله بود. برخی شعارها نیز متناسب با موقعیت و به عنوان پیام رسمی ملت در قبال یک تهدید یا اعلام موضع در برابر حرکت تبلیغی رژیم روی دیوارها نوشته می شد.
مثلا برای پاسخگویی به ادعاهای رسانه های گروهی رژیم که همواره بحث مشروعیت و مقبولیت سلطنت و ادامه حکومت پهلوی را مطرح می کردند و مدعی بودند که: «سلطنت، موهبتی است الهی که توسط مردم به شاه ودیعه داده می شود» این دیوار نوشته جلب توجه می کرد:
«مرگ، موهبتی است الهی که ملت به شاه اعطا خواهد کرد». یا به خاطر شهرت محمدرضا پهلوی به خونخواری و ستمگری روی دیوار، این جمله حک می شد:
«زالو، مکیدن خون را از شاه آموخت.»
یا در مقابل اظهارات بختیار، آخرین نخست وزیر رژیم پهلوی و ادعاهای پرطمطراقی که برای خواباندن شور انقلابی مردم مطرح می کرد، این شعار دیواری پاسخ او بود:
«بختیار می گوید، تظاهرات و انقلابات مردم، تفریحی است و حتما کشته شدن مردم را هم تفریحی می داند.»
گاه ملت برای القای بهتر منظور و مراد خود و همچنین برقراری یک فضای عاطفی از نمادها و نشانه ها استفاده می کرد. در اوج مبارزات نهضت مردمی، زمانی که ارتشیان مسلح در مقابل مردم صف کشیده بودند و گلوله ها را به سمت راهپیمایان نشانه گرفتند، به جای گلوله، شاخه های گل روی ماشه های نیروهای مسلح جای گرفت و این شعار سر داده شد.
«ارتش بگو جواب گل گلوله است؟»
شاید هدیه گل و طرح چنین شعاری، جزو مؤثرترین شعارهای مردم در این دوره بود که تا حدود زیادی رژیم را درمقابل این شیوه های رفتاری نمادین، خلع سلاح کرد.
تقسیم بندی محتوایی
شعارهای انقلاب اسلامی را به لحاظ محتوایی می توان به چند دسته تقسیم کرد.
برخی شعارها حمایتی است. یعنی گروه های سیاسی در مورد همراهی یا عدم همراهی با انقلاب و نهضت مردم، موضع خود را در قالب سر دادن شعار عنوان می کردند. گاه شعارها درخصوص حمایت از افراد و شخصیت ها بود؛ مثل:
خمینی، خمینی قلب من باند فرودگاه توست
ما همه سرباز توایم خمینی / گوش به فرمان توایم خمینی
درود بر شریعتی / معلم شهید ما
گاه شعار در حمایت از طبقه، قشر یا گروهی بوده است:
صف نفت، صف نان / حقه شاه بی دین
درود بر برزگر / متحد کارگر
برخی شعارها هم در حمایت از ملل مستضعف و ستمدیده جهان بود مثل:
ملت چرا نشستین / ایران شده فلسطین
بعضی شعارها هم در مخالفت با اشخاص، طبقه، قشر، نهاد، سازمان و دولت های بیگانه بود، مثل:
سرنگون باد رژیم استبدادی خاندان پهلوی
پیروزی نهایی / اخراج آمریکایی
آمریکا توخالی است / ویتنام گواهی است
غیر از شعارهای حمایتی یا مخالفت، شعارهای سیاسی، مذهبی، اقتصادی و میهنی را نیز می توان جزو دسته بندی محتوایی ذکر کرد. با بررسی شعارهای این دوره، می توان دریافت که شعارهای مذهبی و پس از آن، شعارهای میهنی بیش از همه مورد توجه مردم قرار داشتند. در بعد مذهبی، مردم معمولا حوادث انقلاب را با وقایع تاریخ صدراسلام و بخصوص قیام کربلا منطبق می کردند.
سکوت هر مسلمان / خیانت است به قرآن
عاشورا عاشورا / قیام ملی ما
برقرار می کنیم حکومت عدل علی را / سرنگون می کنیم رژیم پهلوی را
شعارهای ملی و میهنی که مورد توجه قرار می گیرد، بیشتر بر حفظ ارزش هایی مثل استقلال کشور و تمامیت ارضی تأکید داشت، نظیر:
به سلطه جویان شرق و غرب / فروش خاک ایران هرگز
قسم به مردم، قسم به میهن / ننشینم از پا تا مرگ دشمن
در جریان انقلاب، برخی از شعارهای اقتصادی هم با زمینه های منبعث از فلسفه های کمونیسم و سوسیالیسم سرداده می شد، مثل:
دولت سرمایه دار / دشمن نوع بشر
نان، مسکن، آزادی / حکومت مردمی
کارگر نفت ما / حامی سرسخت ما
که البته در جریان انقلاب، بسیاری از این شعار ها با توجه به این که با فرهنگ تناسبی نداشت، کم کم به فراموشی سپرده شد. مردم به جای توجه به این شعارها، به پیام ها و آرمان هایی که پیوندی بین مضامین انحصاری با مفاهیم دینی داشت، روی خوش نشان می دادند.
کارگر، کشاورز / اسلام حامی توست
در مجموع همان طور که در سطور پیشین آمد، شعار انقلاب اسلامی و توجه مردم نسبت به آن، با فرهنگ جامعه و ارزش ها و هنجارهای مورد تائید توده، پیوندی مستقیم دارد. در جریان انقلاب دیدیم شعارهایی با محتوای دینی، بیشتر مورد توجه مردم قرار می گرفت تا پیام ها و اهدافی با مضامین اقتصادی یا سیاسی صرف و مغایر با بینش مذهبی که مدنظر گروه های سیاسی بود.
فتاح غلامی
منبع: روزنامه جام جم ( www.jamejamonline.ir )
منبع بازنشر: سایت آفتاب
تعداد بازدید: 721
