20 بهمن 1392
مسجد در رویدادهای تاریخی ایران معاصر همواره نقش مهمی ایفا کرده است. مساجد که زمانی تنها محلی برای عبادت و نشان دادن منزلت آیین دینی در جامعه ایرانی و البته هنرنمایی معماران بود، طی دهه های اخیر کارکردهای سیاسی متفاوتی پیدا کرده و در برهه هایی همچون واقعه مسجد گوهرشاد مشهد توانست به بسیج و حمایت از معترضان بپردازد.
هرچند همواره در دوره طاغوت، مسئولان رژیم می خواستند جایگاه مسجد را به یک موقعیت انفعالی به لحاظ سیاسی و یک عبادتگاه محض به دور از هرگونه کنشگری اجتماعی فروبکاهند، اما ماهیت سیاسی احکام دین اسلام و نیز نقش روشنگر علمای دینی در هدایت مردم به سوی اعتراضات و انقلاب های گسترده، نقش سیاسی مساجد در ایران معاصر را چنان پررنگ کرده که عملا نمی توان از نقاط عطف سیاسی تاریخ کشورمان سخن گفت، اما یادی از مساجد در کانون این تحولات نکرد.
مسجد هدایت، هدایتگر نسل انقلاب
مسجد هدایت در تاریخ مبارزاتی خود، سال هایی را به خاطر می آورد که ملت ایران در جهت احقاق حق شان در ملی کردن صنعت نفت به پا خاسته بود. اهمیت این مسجد به دلیل امام جماعت نام آشنای آن، یعنی مرحوم آیت الله طالقانی بود که به جایگاهی شایسته رسید. با تلاش های مرحوم طالقانی در مسجد هدایت فضایی ایجاد شده بود که افراد با مراجعه به آن با ایجاد ارتباطات اجتماعی، بستر خوبی برای فعالیت های انقلابی و اجتماعی به دست می آوردند. شهید نواب صفوی از چهره هایی است که مسجد هدایت را برای فعالیت های خود برگزید و همین ویژگی ها بود که باعث شد در دهه۳۰، رژیم پهلوی مبادرت به تعطیلی این مسجد کند.در ادامه نهضت امام خمینی(ره) مسجد هدایت همچنان نقش محوری خود را در روند حوادث حفظ کرد. در دهه۵۰ با وجود تبعید و زندانی شدن آیت الله طالقانی ، سنگر مسجد هدایت همچنان مبارزه خود را تا پیروزی انقلاب ادامه داد و نسلی از مبارزان مسجدی را تربیت کرد.
مسجد جلیلی؛ سنگری در برابر طاغوت
مسجد جلیلی یکی از مساجدی است که نقش مهمی در تاریخ انقلاب دارد. آیت الله مهدوی کنی نامی است که در بررسی نقش مسجد جلیلی در کوران حوادث انقلاب، بارها به آن برمی خوریم. امام جماعت این مسجد قبل از انقلاب با دعوت از وعاظ و چهره های انقلابی، مسجد جلیلی را به سنگری مستحکم در برابر رژیم طاغوت تبدیل کرده بود.
استاد شهید مطهری از جمله سخنرانان این مسجد بود که مباحثی چون راه گریز از ایمان، چپگرایی و مادی گرایی را مطرح می کرد که سبب جذب خیل عظیمی از مردم می شد و گزارشی از ساواک از حضور ۶۰۰ تن در سخنرانی های وی خبر می داد. شهید باهنر نیز از دیگر شخصیت هایی بود که با حضور در مسجد جلیلی با تبیین سرچشمه های خرافه پرستی، مردم را از این آفت که از اصل دین به دور است برحذر می داشت.
پس از تعطیلی مسجد هدایت و حسینیه ارشاد، این مسجد جلیلی بود که کانون تجمع مخالفان و به تعبیر ساواک پایگاه عناصر متعصب مذهبی وابسته به گروه ها و دسته جات برانداز مطرح شد و سخنرانان مذهبی بنا به دعوت آیت الله مهدوی کنی در آن حضور یافته و از شیوه آیت الله طالقانی پیروی می کردند. آیت الله مهدوی کنی خود نیز از سخنرانان اصلی مسجد به شمار می رفت. وی پس از برپایی نماز پیرامون مسائل مختلف از جمله مساله حکومت اسلامی به سخنرانی می پرداخت که بشدت مورد استقبال نمازگزاران قرار می گرفت.
مسجد قبا؛ برنامه ریزی برای اولین راهپیمایی میلیونی
برنامه ریزی های منسجمی که شهید مفتح در مسجد قبا ترتیب داده بود، باعث شد این مکان به عنوان مهم ترین مرکز حضور توده های انقلابی مبدل شود. چنانچه همین برنامه ریزی ها، زمینه های اولین راهپیمایی گسترده و علنی مردم علیه رژیم شاه در عید فطر سال ۵۷ را محقق ساخت.
آیت الله محمد مفتح که از یاران و شاگردان حضرت امام خمینی(ره) بود، در مناسبت های دینی هزاران نفر از مردم تهران را در صحن و سرای این مسجد گردهم می آورد و ضمن انجام فریضه های دینی، پیام امام(ره) و انقلاب را میان حضار منتشر می کرد. وی با آن که در مقاطعی خود ممنوع المنبر بود، بحث پیرامون مسائل مهم نهضت چون حکومت اسلامی را شخصا به عهده می گرفت. رمضان المبارک سال ۱۳۵۷ که در مرداد و شهریور واقع شده بود، برای مردم ایران براستی مبارک و سرنوشت ساز شد؛ چرا که دکتر مفتح توانست با برنامه ریزی و اتخاذ روش های حساب شده، مردم را برای یک حضور گسترده میلیونی در خیابان های تهران آماده کند و به این ترتیب اولین راهپیمایی گسترده و علنی مردم علیه رژیم شاه در عید فطر همین سال انجام شد.
ترس ساواک از مسجد الجواد(ع)
مسجد الجواد به عنوان اولین مسجد مدرن ایران در یکی از شلوغ ترین میادین پایتخت قرار دارد که خصوصیاتی از این دست باعث شده از ابتدای تاسیس خود به سال ۱۳۴۲ تاکنون، اهمیت خاص خود را داشته باشد. وجود چهره سرشناسی چون آیت الله مطهری باعث شد نام مسجد الجواد برای ایادی رژیم پهلوی، مساوی با احساس خطری باشد که چندی بعد همه دودمان این رژیم را به تباهی کشاند.
آیت الله مطهری بین سال های ۴۹ تا ۵۱، یعنی تا زمان دستگیری، امام جماعت مسجد الجواد بود که علاوه بر سخنرانی های افشاگرانه خود با دعوت از چهره های سرشناسی چون آیت الله امامی کاشانی، استاد محمدتقی فلسفی، آیت الله حسین نوری و آیت الله فضل الله محلاتی به برنامه های سخنرانی های این مسجد رونق بسیاری داده بود. فعالیت انجمن ها در مسجد الجواد نیز از دیگر مواردی است که در کارنامه انقلابی این مسجد به چشم می خورد. این انجمن ها که غالبا از طریق تشکل های دانشجویی ایجاد می شد، با توجه به وجه علمی شخصیتی چون شهید مطهری، جذب محیط مسجد الجواد شده و در آنجا فعالیت می کردند.
هرچند مجموع اقداماتی که در مسجد الجواد شکل می گرفت باعث شد بالاخره این مسجد در تاریخ چهاردهم آبان ۱۳۵۱ تعطیل شود، اما حرکتی که استاد مطهری و اندیشمندانی چون مرحوم فلسفی و فضل الله محلاتی در الجواد پایه گذاشته بودند، الگویی در سال های بعد شد.
مسجد لرزاده؛ پیشگام در اعتراضات انقلابی
اگر سال ۱۳۴۲ آغاز مخالفت علنی امام(ره) علیه رژیم طاغوت محسوب می شود، این سال در تقویم مبارزاتی مسجد لرزاده، دور جدیدی از فعالیت های ضدرژیم آن را در برمی گیرد؛ چرا که این مسجد از بدو تاسیس خود در اوایل دهه۲۰، به رهبری امام جماعت مبارزش یعنی حاج شیخ علی اکبر برهان، از همان ابتدا علم مخالفت با رژیم پهلوی را برافراشته بود. وی که دافعه عجیبی نسبت به فرهنگ غرب و حکومت پهلوی داشت، به تناوب روی منبر نظرات انتقادی خود را بیان می کرد و به این ترتیب این مسجد به محلی برای تجمیع گروه های مذهبی تبدیل شد که یکی از آنها را گروه فداییان اسلام تشکیل می داد. با چنین سابقه ای، زمانی که امام(ره) نهضت اسلامی خود را در سال ۱۳۴۲ علنی ساخت، شخصیت هایی چون مرحوم فلسفی، مشعل مبارزه در مسجد لرزاده را که بعد از کودتای سال ۱۳۳۲ به مدت ۱۰سال به خاموشی رفته بود دوباره روشن کردند و با استفاده از موقعیت محوری این مسجد میان مردم جنوب تهران، در ایام مذهبی منبرهای پرشکوه خود را برپا می کردند.
براساس مستندات مرکز رسیدگی به امور مساجد، در دهه۵۰ با حضور چهره هایی چون حجت الاسلام عمید زنجانی همچنان مسجد لرزاده محوریت انقلابی خود را حفظ کرد و چنان ایادی رژیم طاغوت را به ستوه می آورد که بالاخره در سال ۱۳۵۷ با یورش به این مسجد، فاجعه معروف یازدهم رمضان مسجد لرزاده را رقم می زنند.
به این ترتیب نباید از نظر دور داشت که تلاش برای کلیسایی کردن مساجد در ایران و سکولاریزه کردن کنش های دینی در کشورمان با هوشمندی روحانیان مبارز که مدیریت مساجد بزرگ پایتخت را عهده دار بودند شکست خورد و اکنون تقریبا همه مورخان، نقش شبکه مساجد را در پیروزی انقلاب اسلامی غیرقابل انکار می دانند؛ نقشی که امروزه نیز مساجد با برگزاری برنامه های مختلف و با مشارکت نمازگزاران همچنان عهده دار بوده و مانع دور شدن جامعه اسلامی از آرمان های سیاسی حول محور تحقق حکومت اسلامی می شوند.
منبع: روزنامه جام جم ( www.jamejamonline.ir )
منبع بازنشر: سایت آفتاب
تعداد بازدید: 756
