04 خرداد 1393
اصولاً پیش از انجام هر کاری، نیاز به نقشه‌ای که شناخت جوانب مختلف کار را به دست دهد، امری ضروری است. اهمیت این کار را هم نمی‌توان انکار کرد. مخصوصاً اگر این کار با تاریخ ملتی سروکار داشته باشد و هدف، آن باشد که در ارایه، فهم درستی از موضوع به دست آید. بنابراین لازم است که از هر گونه اقدام حاشیه‌ای و غیرضروری، پرهیز شده و به دور از آویزان شدن به شاخ و برگ‌های زاید، به متن واقعه پرداخته شود.
اشاره به این نکته هم ضرورت دارد که هر کاری، نقشه‌ای متناسب با ویژگی‌های منحصر به‌فرد خود می‌خواهد. یعنی نقشه باید همجنس و همسو با کاری باشد که برای انجام آن در نظر گرفته شده است. به عبارتی ساده‌تر، اگر هدف، مسافرت به منطقه یا یافتن مکان جغرافیایی باشد، باید نقشه‌ای در دست گرفت که به سادگی نقاط جغرافیایی را بشناساند. یا مثلاً برای ساخت بنا و احداث جاده‌ای حتماً یک نقشه مهندسی شده مورد نیاز است که همه اندازه‌ها و مواد اصلی در آن معین شود.
اما سخن در اینجا درباره این دست از نقشه‌ها نیست. بلکه بر سر آن است که برای درک و فهم یک موضوع تاریخی، مانند پانزده خرداد سال1342 اصولاً به چه نوع نقشه‌ای و با کدام ویژگی‌ها نیاز است. به سخنی دیگر، اگر هدف، ارایه‌ی فهم درست و منطقی از واقعه پانزده خرداد 1342 باشد که با سرنوشت امروزی ملت ایران پیوند محکمی برقرار ساخته و به یک موضوع مهم تاریخی در نیم سده حاضر تبدیل شده، نقشه‌ی مورد نیاز کدام است؟ و اینکه متن اصلی این نقشه باید از چه ویژگی‌هایی برخوردار باشد تا مراجعه کنندگان، به هدف اولیه نایل، یا حداقل به محتوای آن نزدیک شوند.
آنچه در روز چهارشنبه 15 خرداد 1342، برابر با 12 محرم 1383 در تهران، قم و چند شهر دیگر ایران روی داد، یک حادثه مهم تاریخی است که در اینجا شرح آن مورد نظر نیست. حتی مقال درباره‌ی عنوان آن هم نیست که پانزده خرداد قیام و نهضت دانسته شود یا یک واقعه. بلکه سخن، از مجموع حوادثی است که چنان روزی را پیش آوردند و موجب بروز حوادث بعدی شدند. پرداختن به متن اصلی این حوادث و ارایه‌ی تصاویر توصیفی یا مطالب تحلیلی، البته در جای خود در نوع فهم و چگونگی برداشت از آنها موثر است. اما از آن‌جایی که در محتوای این دست از ابزار شناسایی، عمدتاً تفاوت‌های کم و بیش بینشی دخالت دارند، برآیند آنها نیز معمولاً با پراکندگی‌های نظری و گاه یک‌سویه، همراه است که همین امر نمای ناقص و گاه، متناقضی را از موضوع پانزده خرداد به دست می‌دهد.
بنابراین تکیه بر این گفته ضرورت می‌یابد که برای ارایه‌ی نمای نسبتاً کامل و جامعی از پانزده خرداد، بیش از هر چیزی در مرحله نخست، داشتن یک نقشه مورد نیاز است. این نقشه را می‌توان به گونه‌های متعدد ترسیم نمود و اینکه هر کس از هر زاویه‌ای که مفید یا لازم می‌داند، می‌تواند آن را ببیند و از آن بهره بگیرد.
اما باید خطوط اصلی این نقشه، گویا و محتوای آن به زبانی مجهز باشد که بیننده را به ماهیت حوادث متعدد با محوریت پانزده خرداد رهنمون کند. علاوه بر این، از آگاهی و اندیشه‌ی مخاطبان خود یاری بگیرد و در تداوم خطوط اصلی و محوری، تکمیل بخش‌های ناپیدای نقشه را بر دوش مراجعه کنندگان واگذارد. جان کلام آن‌که چنین مهمی نقش یک نقشه جامع را در فهم مبانی پانزده خرداد 1342برعهده بگیرد و آیینه‌ی تمام نمای آن باشد.
برای دست‌یابی به چنین نقشه‌ای، منابع مختلفی در دایره نظر قرار می‌گیرند که البته همه‌ی آنها دارای ویژگی‌هایی که در سطور بالا یاد شد، نیستند. با وجود این، آن دسته از منابعی که به شیوه‌ی روزشمارنگاری و با محوریت پانزده خرداد به حوادث دهه 1340ش می‌پردازند، حاوی بخش مهمی از ویژگی‌هایی است که درباره‌ی نقشه مورد نظر ذکر شد. از این‌رو منابع روزشماری را که با فصل‌بندی مناسب، رویدادهای اوایل دهه 1340ش را کانون توجهات خود قرار داده‌اند، می‌توان به مثابه‌ی نقشه‌ای دید که خطوط پیرامونی حادثه‌ی مهمی به نام پانزده خرداد را مشخص و معین می‌کنند.
از مهمترین مزایای این گونه منابع، تهیه و تدارک مقدماتی است که برای ترسیم نقشه‌ی جغرافیایی قیام 15 خرداد مورد نیاز است. یعنی با تکیه بر داده‌هایی که این گروه از نوشته‌ها در اختیار دارند، می‌توان نقاط جغرافیایی، اعم از استان و شهرستان، شهر و روستا، اداره و سازمان، محل و مکان، خیابان و کوچه، یا دیگر نقاط جغرافیایی را نشان کرد و توضیح داد که در کدام یک از آنها بیشترین یا مهمترین حوادث مربوط به پانزده خرداد روی داده است. این امکان را این دست از منابع نوشتاری به سادگی و آسانی در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌دهند. به طوری که با کمک آمار و ارقام، نمودارها و جدول‌های مختلف می‌توان اماکنی را که با فراوانی قابل توجهی از حوادث پیرامونی 15 خرداد روبرو بوده‌اند، برشناخت و روی کاغذ کشید. این در حالی است که منابع دیگر در فراهم‌سازی این مقدمات و ارایه این گونه امکانات یا به کلی ناتوانند یا اگر هم قابلیتی برای این کار دارند، از حداقل توانایی برخوردارند.
این گروه از منابع در شکلهای مختلفی، همچون مقاله، گزارش، مجموعه اسناد یا مجموعه کتاب مستقل قابل ارایه است. چرا که اهمیت آنها، نه در شکل و قالب، بلکه در محتوا و سمت‌وسوی ماهوی‌شان است که بتوانند به درستی و با ارایه درک تاریخی از وقایع روی داده، میان ذهن خوانندگان و موضوعات پیرامونی پانزده خرداد پیوند درونی برقرار سازند. به سخنی دیگر این دست از منابع همانند یک نقشه جغرافیایی و ساختمانی که فقط خطوط اصلی و مواد مورد نیاز را معین می‌نماید، از هر گونه پیشداوری و تحلیل موضعی پرهیز کنند و تنها بر این بیاندیشند که با استخدام مناسب و دقیق واژه‌ها و انتخاب زاویه‌های بجا در گزارش وقایع، تصویری عینی و قابل لمس پیش چشمان مخاطبان خود قرار دهند.
تعداد بازدید: 891
