25 خرداد 1393
بسم الله الرحمن الرحیم
نهضتی که حاج‌آقا روح‌الله خمینی در سال‌های نخستین دهه چهل آغازگر آن بود و ما اکنون پس از پنج دهه با عناوینی چون «نهضت امام خمینی» و «نهضت 15 خرداد» رو بدان سو داریم و سعی می‌کنیم گوشه‌ای از آن را بیان کنیم و گاه تحلیل نماییم پیشینه‌ای بزرگ و طولانی دارد که ریشه‌اش در جان اعتقادات مذهبی مردمان این آب و خاک نهفته است. پیشینه‌ای به درازای تاریخ دین‌داری مردم این سرزمین.
«نهضت امام خمینی» که نقطه اوج‌اش در دهه چهل، وقایع 15 خرداد 42 است زوایای پیدا و پنهان بسیار دارد. گفتنی‌هایی بسیار که در سینه شاهدان است و لابه‌لای آرشیوهای سندی و کتابخانه‌ای؛ پس شایسته می‌نماید کنکاش گردد تا برای ارائه تحلیلی منطقی و درست از آنچه رخ داده، گرد هم آید. برای رسیدن به این مهم باید راه سختی پیمود تا مجموعه‌ای از اسناد و مدارک فراهم گردد و دفتر ادبیات انقلاب اسلامی حوزه هنری ذدر این راه همتی بلند داشته و دارد.
مجموعه محل رجوع «روزشمار 15 خرداد» با اتکا به نشریات (اعم از روزنامه و کتاب) و اسناد و منابع دیگر سعی دارد تا آینه‌ای باشد برای نشان دادن برخی وقایع آن روزهای جامعه، اقتصاد، سیاست و فرهنگ ایران و در این میان جلد پنجم این روزشمار (جلد اول از سال 1341) مربوط می‌شود به رخدادهای بهار 1341.
فصل بهار آن سال فصل سرنوشت دکتر علی امینی بود. دکتر علی امینی با موافقت شاه مجلسین شورای و سنا را منحل کرد تا بتواند در نبود این دو مرجع قانونگذاری دست به اقدامات و اصلاحاتی بزند که خود از آن به «اصلاحات انقلابی» تعبیر می‌کرد، اما با این تدبیر نتوانست روزهای گرم تابستان 1341 را در سرمای سیاست ایران تجربه کند. سفر شاه به امریکا شاید کام او را تلخ کرده بود چرا که پس از بازگشت شاه از سفر اختلافات شاه و امینی بر سر بودجه ارتش به روزنامه‌ها کشیده شد و این آغاز یک پایان بود.
مسافرت یک ماهه شاه به امریکا در بهار 1341 اولین سفر او به امریکا نبود اما اولین سفرش به امریکا بعد از به قدرت رسیدن رئیس جمهور کندی بود. رئیس جمهوری دموکرات که به گفته خبرگزاری‌های بلوک شرق تمایلی به دیدار با شاه ایران نداشت. سفر شاه به امریکا در گزارش‌ها، تحلیل‌ها و تفسیرهای رادیوها و خبرگزاری‌های مسکو و اقمارش خلاصه می‌شد به دو موضوع: نخست تلاش محمدرضا پهلوی برای خرید تجهیزات نظامی بیشتر و مدرن‌تر از امریکا و دوم راضی کردن امریکایی‌ها به برکناری علی امینی از نخست‌وزیری؛ چرا که علی امینی برکشیده امریکا معرفی می‌شد و شاه ازاین موضوع هراسان داشت.
بهار 1341 در حالی آغاز می‌شد که در غیاب مجلسین بودجه‌ای به تصویب نرسیده بود. مبنای بودجه سال 1341 در کابینه دکتر امینی همان بودجه سال 1340 تعریف شد و آن نیز چیزی بیشتر از همان بودجه مصوب سال 1339 نبود که به صورت یک‌دوازدهم قابل برداشت می‌شد و کسری بودجه به عنوان مشکل همیشگی دولتها وجود داشت و کابینه دکتر امینی از این مشکل مستثنی نبود.
علی امینی چند فقره بگیر و ببند هم داشت. چند امیر و افسر و یک تعداد غیر نظامی و دیگر هیچ.
15 فروردین، دانشگاه تهران پس از دو ماه و نیم تعطیلی بازگشایی شد. اول بهمن 1340، دانشگاه تهران شاهد درگیری استادان و دانشجویان معترض به سیاست روز با مأموران حکومت پهلوی بود. بازداشت تعداد قابل توجهی از این استادان و دانشجویان و تعطیلی چند هفته‌ای دانشگاه تهران موضوعی نبود که شاه را حتی در دیدار نوروزی به واکنش مجبور نکند، هرچند برخی مطبوعات تعطیلی دانشگاه را به پاره‌ای تعمیرات ساختمانی نسبت دادند.
تا حاج آقا حسین بروجردی در قید حیات بود حکومت امیدی به اجرای اصلاحات ارضی نداشت و البته در این مهم علل دیگری نیز نهفته است. اما آنچه مربوط به بهار 1341 است اینکه تلاش شد تا اجرای این اصلاحات پیگیری گردد. حسن ارسنجانی، وزیر کشاورزی مجری اصلاحات ارضی بود که کار را از چند شهر آذربایجان آغاز کرد و دامنه آن را تا خرداد ماه به گیلان و قزوین کشاند. او برای توجیه این اصلاحات حتی دست به دامن جعل سخنی از آیت‌الله حکیم، که در نجف ساکن بود، شد. این سخن اما در پی پرسش و پاسخی زود، از جانب آن مرجع دینی تکذیب شد و بلکه اصلاحات ارضی را غصب املاک مردم دانست.
چهادهم خرداد آن سال مصادف بود با اول محرم. «تجربه نشان داده است که عوامل مخالف حکومت و دولت این ایام را مغتنم شمرده [اند]». این قسمتی از گزارش اداره سوم ساواک بود که یک هفته پیش از آغاز محرم در گزارشی تحت عنوان «برآورد و پیش‌بینی درباره محرم و صفر» تنظیم شده بود. ساواک تحلیل درستی داشت. محرم و صفر زمینه و بستر مناسبی برای منتقدان جدی حکومت پهلوی آماده می‌کرد. بهار 1341 حاج‌آقا روح‌الله هنوز نظاره‌گر اعمال حکومت بود. او شاید در بود و نمود آیت‌الله سید محمود طالقانی و بسیار دیگران ترجیح می‌داد خویشتن‌داری کند. آیت‌الله سید محمود طالقانی در مسجد، حسینیه یا حتی خانه‌ای سخنرانی نکرد الا اینکه از ظلم و ستمی که بر مردم می‌‌رفت، فریاد کشید. او انتقادات تند خود را تا آنجا پیش برد که می‌خواستند از سخنرانی در تاسوعا و عاشورای حسینی باز دارندش، اما نتوانستند.
فروردین و اردیبهشت 1341 برای مردم برخی شهرها به خصوص مردمان جنوب شهر تهران روزهای خوشی نبود. از شدت باران و جاری شدن سیلی خانمان برانداز، مردم جنوب شهر تهران بیشترین لطمات را دیدند. شاه از امریکا برای کمک‌رسانی به مردم سیل‌زده پیام داد. دولت حساب ارزی ریالی در بانک ملی افتتاح کرد، نهادهای اجتماعی چون جمعیت شیر و خورشید به تکاپو افتادند و برخی علما نیز کمک‌ها کردند. وعده و وعید بسیاری مطرح شد که برای پیگیری آنها باید پا را فراتر از این کتاب نهاد.
این مختصر همه وقایع آن روزها نیست، بلکه گزارشی است از برخی حوادث و وقایع مهم که در روزنامه‌ها، بولتن‌های محرمانه و برگ‌هایی از اسناد و دیگر منابع به چشم می‌خورد.
در این مجلد سعی نویسنده بر آن بوده تا تحلیلی ارائه نگردد. آنچه از تحلیل‌ها دیده می‌شود بازتاب رویدادها و تحلیل‌های همان زمانی از وقایع است تا بتواند به وجه بهتری فضای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی کشور را بنمایاند.
جلد پنجم روزشمار 15 خرداد (جلد اول از وقایع سال 1341) به کوشش محمد قبادی نگاشته شد و با شمارگان 2500 نسخه در بهار 1393 توسط انتشارات سوره مهر منتشر گردید.
**********************************
طرح جلد کتاب
**********************************
شناسنامه کتاب
سرشناسه: قبادی، محمد، 1354 -
عنوان و نام پدیدآور: روزشمار 15 خرداد 1341/ به کوشش محمد قبادی؛ (برای) دفتر ادبیات انقلاب اسلامی (سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری).
مشخصات نشر: تهران؛ شرکت انتشارات سوره مهر، 1392
مشخصات ظاهری: 3ج. مصور، عکس.
شابک: 0 - 588 - 175 - 600 - 978: ج1: 7 - 589 - 175 - 600 - 978؛
ج.3: 3 - 590 - 175 - 600 - 978
شناسه افزوده: سازمان تبلیغات اسلامی. حوزه هنری. دفتر ادبیات انقلاب اسلامی
شناسه افزوده: شرکت انتشارات سوره مهر
وضعیت فهرست نویسی: فبپا
یادداشت: جلد سوم به کوشش واحد تدوین تاریخ انقلاب اسلامی است.
یادداشت: کتابنامه.
یادداشت: نمایه.
مندرجات: ج.1. ( بهار 1341 ) 1341/1/1 تا 1341/3/31 . - ج.3. 1341/7/1 تا 1341/9/30.
موضوع: قیام پانزده خرداد 1342
موضوع: ایران -- تاریخ -- پهلوی، 1304 - 1320 -- جنبشها و قیامها
موضوع: ایران -- تاریخ -- پهلوی، 1320 - 1357 -- سالشمار
رده بندی کنگره: 1392 9 ر 2ق/ DSR1533
رده بندی دیویی: 0824045/ 955
شماره کتابشناسی ملی: 3204795
تعداد بازدید: 837
