25 خرداد 1393
جلد سوم روزشمار 15خرداد در 481 صفحه از سری تألیفات تحقیقاتی واحد تدوین تاریخ انقلاب اسلامی به پاییز 1341 اختصاص دارد.
15 خرداد 1342 يك روز تاريخى براى نهضت اسلامى مردم ايران است. در حافظه عمومى ايرانيان، اين مناسبت با چند شاخصه شناخته مىشود: سخنرانى مهمى از امام خمينى 13 خرداد 1342) و دستگيرى ايشان و شهادت گروهى از طرفداران امام خمينى (15 خرداد 1342). جستجوى دقيق در حافظه خاص اين واقعه نيز در نهايت به اين چند ويژگى مىرسد، اما با حاصلى ماندگار كه نقش واقعه را در مرور زمان تازه نگه مىدارد.
روزشمار 15 خرداد 1342 مىخواهد فاصله بين دو حافظه عمومى و خاص را طى كند. اين كار از نخستين روزهاى سال 1376 آغاز و منابع موجود توسط همكاران واحد تدوين تاريخ انقلاب اسلامى دفتر ادبيات انقلاب اسلامى حوزه هنرى در قالب «طرح تحقيقاتى 15 خرداد 1342»، جستجو و يادداشتبردارى شد. اين بررسى از آغاز سال 1340 تا پايان سال 1343 شمسى را در بر گرفت تا از مقدمه و بازتاب حوادث خرداد 1342 نيز به صورت كامل ياد شود.
منابع داخلى و خارجى اين روزشمار در قالب كتاب، نشريات، بولتنهاى محرمانه، اسناد و ... بود كه منابع خارجى پس از ترجمه به فارسى و از طريق جستجو در كتابخانهها و شبكه اطلاعرسانى جهانى (اينترنت) گرد آمد. در جمع منابع كم نيست كتاب و نشريات و خاطرات و اسنادى كه براى نخستينبار، براى روايت اين واقعه تاريخى مورد توجه و استفاده قرار گرفته است. اين آثار با فعاليت واحدهاى ديگر دفتر ادبيات انقلاب اسلامى حوزه هنرى (تاريخ شفاهى، فرهنگ ناموران، بايگانى اسناد و ترجمه و پژوهش منابع خارجى) فراهم آمد.
بررسى منابع و كسب اطمينان از اينكه همه منابع موجود درباره حوادث خرداد 1342 و قبل و بعد از آن، ديده شده است، پنج سال طول كشيد و اوايل دهه 1380 (حدود چهل سال پس از خرداد 1342) كار نگارش روزشمار قيام 15 خرداد آغاز شد. البته بررسى منابع تازهاى كه درباره اين رويداد منتشر مىشود، همچنان ادامه دارد و نتيجه آن در اين روزشمار جاى خواهد گرفت.
براى هر روز از اين دوره زمانى (آغاز سال 1340 تا پايان سال 1343) حجم زيادى يادداشت (فيش) وجود دارد. معمولاً يك خبر به روايت چند منبع ديده و با توجه به اعتبار هر منبع، نقل مىشود. در اين نگارش با هدف اطلاعرسانى دقيق از وقايع، روايت منابع از يك خبر يا اتفاق به گونهاى تلفيق مىشود كه در نهايت نماى كامل و در حد امكان لحظه به لحظهاى از ماجرا ارایه كند. اين كار با توجه به اعتبار و نگاه بالا و پايين و پس و پيش منابع سخت است، اما تلاش شد از اين سختى با دقت و نكتهسنجى عبور كنيم. خود به خود حاصل كار نشان خواهد داد چقدر موفق بودهايم؛ زمانى كه اين اثر توسط كارشناسان تاريخ و علاقهمندان مطالعه شود و نظر آنان به دست ما برسد.
هماكنون مجلد سوم 1341 از مجموعه روزشمار 15 خرداد پيش روى شماست. در اين مجلد رويدادهاى پاييز 1341 مرور مىشود. فهرستى از اتفاقهاى مهم اين فصل چنين است:
ـ ادامه اجراى قانون اصلاحات ارضى.
ـ تصويب قانون انتخابات انجمنهاى ايالتى و ولايتى با اعمال تغييراتى اعم از دادن حق رأى به زنان، برداشتن شرط اسلام براى انتخابشوندگان، و تغيير سوگند قرآن به كتاب آسمانى در مراسم تحليف.
ـ قتل رئيس اصلاحات ارضى فيروزآباد و اعلام حكومت نظامى در شيراز.
ـ تلگرامهاى علما و مراجع به شاه و نخستوزير و طرح درخواست لغو تغييرات اعمال شده در قانون انجمنهاى ايالتى و ولايتى.
ـ پاسخهاى شاه و نخستوزير به علما و مراجع.
ـ اعتراض علنى علما، روحانيون و مراجع در برابر توطئه دولت.
ـ پشتيبانى گسترده مردم از روحانيون در اعتراض به تصويبنامه دولت.
ـ تجمع متوالى مردم در مسجد عزيزاللّه و سخنرانى حجتالاسلام محمدتقى فلسفى.
ـ لغو تصويبنامه انجمنهاى ايالتى و ولايتى از سوى دولت.
ـ سياستهاى بازرگانى دولت در قبال كشورهاى آسيايى، اروپايى و امريكا.
ـ شتاب دولت براى صنعتى شدن، هماهنگ با شرايط پيشنهادى آمريكا و بانك جهانى.
ـ تلاش دولت براى اخذ كمكهاى اقتصادى از غرب، به خصوص آمريكا و مذاكرات پى در پى براى نيل به اين هدف.
ـ دستگيرى و سركوب سران عشاير فارس و عاملان قتل مهندس ملكعابدى.
ـ بىبرنامگى دولت براى برگزارى انتخابات.
ـ سخنرانىهاى شاه با مضامين تكرارى درباره اهداف اصلاحات ارضى، و لزوم صنعتى شدن كشور.
ـ كسر بودجه شديد دولت براى پيشبرد طرحهاى عمرانى.
ـ تلاش براى جلب حمايت غرب و دريافت وام براى اجراى طرحها و برنامه توسعه.
ـ مذاكرات بىنتيجه با مقامات كنسرسيوم نفت براى استيفاى حقوق مالكانه و درآمد بيشتر از راه فروش نفت خام.
در كنار اين رويدادها، دولت تلاش مىكند بر مشكلات اقتصادى جامعه فایق آيد. فراهم ساختن مقدمات تشكيل كنگره اقتصادى، كميسيون تلفيق وزارتخانههاى اقتصادى، صدور مجوز براى چاپ اوراق قرضه از جمله اين تمهيدات است. بازرگانى نامتوازن با كشورهاى آسيايى نظير سيلان، هند و ژاپن از يكسو، و تلاش براى تثبيت تعامل دو جانبه با بازار مشترك اروپا، از سوى ديگر، روى ديگر وضع اقتصادى را نشان مىدهد. تعطيلى مجلسهاى شوراى ملى و سنا نيز عملكرد اجرايى دولت را از پشتوانههاى قانونى دور مىكند و اين در حالى است كه دولت با ترديد در تقدم بخشيدن به برگزارى انتخابات دو مجلس يا انجمنهاى ايالتى و ولايتى، عملاً سردرگمى خود را آشكار مىكند.
اما مهمترین واقعه این مجلد لایحه انجمن های ایالتی و لایتی است: در 14 مهر 1341 لایحه انجمن های ایالتی و لایتی در هیئت دولت به تصویب رسید تصور روحانیون از تصویب لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی این است که دولت می خواهد راه را برای فرقه ضاله بهایی باز کند. سه شرط در آن قانون منظور شده بود و اینها با تغییر دادن آنها، هم برای دخالت دادن زنها و هم برای رسمیت دادن به فرقه بهاییت و هم برای محو اسلام، راه را باز کرده بودند. به عقیده یکی از روحانیون سرشناس طبیعی است که برداشتن قید قسم به قرآن و شرط اسلام چیز خطرناکی است و بی شک، باید در برابر آن ایستاد. ولی در اینکه منتخب باید زن هم باشد، آیت الله خمینی فرموده اند، : شما مردها که رأی دادید، چه کردید که آنها بکنند؟! می خواستند یک شعار مترقی را از دست آنها بگیرند.
در ادامه طی جلسه ای علمای قم در اعتراض به این لایحه پس از بحث و گفتگوهای فراوان و بررسی راه های مختلف، توافق کردند هریک جداگانه برای شاه نامه ای بنویسند و از او بخواهند که لایحه دولت را لغوکند. اما آیت الله خمینی غیر از نوشتن نامه به شاه تصمیم دیگری هم گرفت. او تصمیم گرفت با نوشتن و فرستادن نامه برای روحانیون شهرهای بزرگ آنها را درجریان امر قرار داده و مقدمات اعتراضات گسترده روحانیون و مردم علیه لایحه را فراهم گرداند. وی برای نامه نوشتن به علمای شهرستان ها شبی را تا صبح بیدار ماند. نامه آقای خمینی برای علمای مختلف از جمله آقایان میلانی، حسن قمی، حاج میرزا کفایی، آقاشیخ مجتبی قزوینی، سیدحسن تهامی، حسین آیتی، کفعمی (زاهدان)، آقابزرگ شاهرودی، علامه سمنانی، نجات (سمنان)، جلیلی کرمانشاهی (کرمانشاه) فرستاده شد.
آیت الله خمینی در نامه به شاه ضمن اشاره به این که دولت در انجمن های ایالتی و ولایتی اسلام را در رأی دهندگان و منتخبین شرط نکرده و به زنها حق رأی داده.، برنگرانی علمای اعلام و سایر طبقات مسلمین دست گذاشت و درخواست حذف مطالبی را کرد که مخالف دیانت مقدسهو مذهب رسمی مملکت است.
آیت الله بهبانی در نامه ای خطاب به شاه اشاره به جریاناتی کرد که عملاً و عنواناً در مملکت رواج دارد و با شئون قانون اساسی و شرع مبین اسلام منافی و غیرقابل انطباق است و طبعاً موجب تهییج افکار مردم متدین ایران می گردد و با اشاره به تصویب نامه دولت، از شاه درخواست نمود به هر طریق که مقتضی بدانند فوراً اصلاح لازم به عمل آید.
حضرات آیات احمد زنجانی، محمد الموسوی، هاشم آملی و مرتضی الحائری نیز در نامه ای به شاه تأکید کردند که تساوی مسلمان و کافر زن و مرد و قید کتب آسمانی به جای قرآن در لایحه گذشته از اینکه قدم استواری در امر ترقی واقعی نیست مخالفت با مصالح عالیه اسلام و کشور و مقام سلطنت است و خواهان اصلاح آن شدند.
آیت الله سید کاظم شریعتمداری، آیت الله گلپایگانی، آیت الله مرعشی نجفی و آیت الله عراقی نیز در نامه ای جداگانه به شاه خواهان اصلاح لایحه دولت شدند. همه کسانی که به شاه نامه نوشتند او را با الفاظی محترمانه خطاب کردند. آیت الله خمینی نیز نامه خود را با عبارت حضور مبارک اعلیحضرت همایونی آغاز نمود.
اما پس از اینکه شاه و دولت به اعتراضات علما و امام خمینی در مورد لایحه جواب مثبتی ندادند اعتراضات مردمی، ایجاد تجمعات اعتراض آمیز و سخنرانی های علما شدت گرفت و علنی تر شد و در نهایت در پی همین اعتراضات در واپسین دقایق شبانگاهی چهارشنبه(07/09/1341) دولت به آیت الله بهبهانی اطلاع داد که تصویب نامه انجمن های ایالتی و ولایتی غیر قابل اجرا است. این تصمیم که به منزله لغو کامل آن بود در جلسه امشب هیئت دولت گرفته شد. آیت الله بهبهانی این خبر را تلفنی به برخی از مراجع اطلاع داد.
بعد از نماز مغرب، حجت الاسلام محمدتقی فلسفی برای جمعیت انبوهی که در مسجد ارگ گرد آمده بودند و در میان آنها دانشجویان دانشگاه، روحانیون و شخصیتهای سرشناس و خبرنگاران خارجی به چشم می خوردند، سخنرانی کرد و به افشاگری علیه دولت پرداخت. وی گفت مأمورین و جلادان دولت، روزنامه ها را وادار کرده اند علیه روحانیون مطالبی منتشر نمایند و اینطور وانمود کنند که هدف روحانیون منع شرکت نسوان در انتخابات است. وی تأکید کرد هدف و منظور روحانیون اجرای قانون اساسی، مبارزه با دشمنان اسلام و قرآن، و گرفتن آزادی برای مردم است. فلسفی در این سخنرانی گفت در مملکت ما آزادی وجود ندارد. مجلس در مرگ عمیق فرو رفته، نماینده مردم در بین نیست. تاجر و بازاری ناراضی است برای اینکه هر روز به عناوین مختلف و غیر عادلانه از آنها مالیات گرفته می شود. کارمند ناراضی است که به موقع حقوقش و اضافاتش را نمی دهند. کارگر ناراضی است. وی افزود: ما هم زمانی آزاد می زیستیم آن آزادی را که اجداد ما در زمان پیغمبر (ص) و علی (ع) و عمر داشتند و اکنون مدت مدیدی از آن می گذرد در هیچ یک از ممالک مترقی دنیا نیست. فلسفی در بخش دیگری از سخنرانی اش، گفت طی دو روز گذشته کلمه ای درباره حضور پنجاه هزار نفری مردم در مسجد عزیزالله درج نشده، مدیران جراید می گویند دست ما را بسته اند و آزاد نیستیم که اینکار را بکنیم.
به اين ترتيب مجلد هفتم روزشمار، در مسيرى از روزهاى تاريخ ايران قدم بر مىدارد كه در نهايت به 15 خرداد 1342 خواهد رسيد. در اين مسير، چهرهها، رويدادها و واكنشها با مخاطب سخن مىگويند و اگر تحليلى از شرايط و اوضاع به ذهن خواننده مىرسد، از گردآمدن و اقتصاى طبيعى اخبار است؛ وگرنه، اين روزشمار به دنبال تحليل وقايع آن دوره تاريخى نيست.
روزشمار هر روز با عنوانهاى خبرهاى همان روز آغاز مىشود و سپس متن خبرها، وقايع آن روز را شرح مىدهد. خبرها، گذشته از بار سياسى، اقتصادى، اجتماعى و فرهنگىشان، با تأكيد بر اين ويژگى انتخاب شدهاند كه بتوانند خواننده را با حال و هواى همان روز آشنا كنند. از اين رو، براى بازنويسى خبر، زبان حال انتخاب شده است. هر خبر، پىنوشتى دارد كه شامل نشانى منابع خبرى است. نشانى منابع مطبوعاتى در همين پىنوشت كامل است، اما نشانى منابع كتابخانهاى در ضميمه ديگرى در پايان هر مجلد، با عنوان «كتابنامه» تكميل مىشود.
**********************************
طرح جلد کتاب
**********************************
شناسنامه کتاب
سرشناسه: واحد تدوین تاریخ انقلاب اسلامی -
عنوان و نام پدیدآور: روزشمار 15 خرداد 1341/ به کوشش واحد تدوین تاریخ انقلاب اسلامی؛ (برای) دفتر ادبیات انقلاب اسلامی (سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری).
مشخصات نشر: تهران؛ شرکت انتشارات سوره مهر، 1392
مشخصات ظاهری: 3ج. مصور، عکس.
شابک: 0 - 588 - 175 - 600 - 978: ج1: - 175 - 600 - 978
7 - 589؛ ج.3: 3 - 590 - 175 - 600 978
شناسه افزوده: سازمان تبلیغات اسلامی. حوزه هنری. دفتر ادبیات انقلاب اسلامی
شناسه افزوده: شرکت انتشارات سوره مهر
وضعیت فهرست نویسی: فبپا
یادداشت: جلد سوم به کوشش واحد تدوین تاریخ انقلاب اسلامی است.
یادداشت: کتابنامه.
یادداشت: نمایه.
مندرجات: ج.1. ( بهار 1341 ) 1341/1/1 تا 1341/3/31 . - ج.3. 1341/7/1 تا 1341/9/30.
موضوع: قیام پانزده خرداد 1342
موضوع: ایران -- تاریخ -- پهلوی، 1304 - 1320 -- جنبشها و قیامها
موضوع: ایران -- تاریخ -- پهلوی، 1320 - 1357 -- سالشمار
رده بندی کنگره: 1392 9 ر 2ق/ DSR1533
رده بندی دیویی: 0824045/ 955
شماره کتابشناسی ملی: 3204795
تعداد بازدید: 880
