19 مهر 1393
به مناسبت سالروز تصویب لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی (16 مهر 1341ه.ش)
علی خاطرخواه
شانزدهم مهر ماه سال 1341 بود كه لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی به تصویب كابینه اسدالله علم رسید. این امر زمانی محقق شد كه حدود یك سال و نیم از فوت بزرگ عالم جهان اسلام، حضرت آیت‌الله بروجردی (ره) -فروردین ۱۳۴۰ـ می گذشت و حكومت تصور می‌كرد نیروی روحانیت از نظر مرجعیت سیاسی رو به ضعف نهاده است. اما غافل از انیكه خداوند هیچ گاه جامعه را بدون رهبر رها نكرده و نمی كند.
اعلام تصویب این لایحه به مثابه جرقه‌ای برای مشتعل كردن حركت انقلابی مردم ایران بود؛ زیرا طی سال های بعد از كودتای 28 مرداد، مقدمات این قیام به تدریج شكل گرفته بود و تصویب این لایحه، كلید آغاز این حركت را به گردش درآورد.1
به موجب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی كه در 16 مهر 1341 به تصویب دولت رسید و در راستای اهداف اصلاحات ارزی مورد نظر شاه و در پی آن انقلاب سفید بود، شرط اسلام و سوگند به قرآن از شرایط انتخاب شوندگان حذف شده بود و به زنان حق رأی داده می‌شد. اما باید توجه داشت كه هدف از تصویب این لایحه آزادی زنان نبود بلكه توطئه آمریكا و اسراییل برای از بین بردن عفت عمومی و ترویج فساد و فحشا در میان زنان بود. به طور كلی اهداف رژیم از تصویب این لایحه را می توان اینگونه تقسیم بندی كرد:
یك زورآزمایی با روحانیت و هواخواهان مذهب بود كه آنها را برای همیشه كنار گذارند و دیگر مجبور به محافظه كاری در برابر مراجع دینی نباشند و این زمان ، زمان مناسبی تشخیص داده شده بود.
با برداشتن مذهب رسمی و سوگند به قرآن، به گروه های صاحب نفوذ غیر معتقد به قرآن و اسلام كه عملاً سیاست كشور را در اختیار داشتند، فرصت دهد تا موجودیت خود را اعلام دارند.
با عنوان كردن آزادی زنان، دلیل عقب ماندن و محرومیت گذشته آنها را به عهده اسلام و قانون اساسی بگذارد.
آخرین مانعی كه در سر راه پیوستگی كامل به غرب است، از بین برداشته شود .
اسد الله علم به منظور بیان چگونگی تصویب این لایحه كه پس از سفر موشه دایان (وزیر وقت كشاورزی اسراییل)2 عملی شد، در كتاب یادداشتهای خود می‌نویسد: «سالیان درازی بود كه زنان، خواستار برابری حقوقی و سیاسی با مردان بودند. بعد از مطرح كردن این لایحه، آنان حس می‌كردند، هنگام برداشتن گامی دیگر به سوی آزادی بعد از دوره رضاخان (مسئله كشف حجاب) هر چه بیشتر فرا رسیده است. سرانجام نیز با سخنرانی شاه در اسفند 1341 در كنفرانس اقتصادی - كه در آن به لزوم مشاركت زنان در انتخابات صریحاً اشاره كرد - به این هدف دست یافتند. مدت ها بود جامعه ایرانی چنین تحولی را به خود ندیده بود. بازیگران اصلی صحنه همچنان شاه و ارسنجانی بودند.»3
اما اگر كسی اندكی با تاریخ معاصر ایران آشنایی داشته باشد می داند كه دولت طبق معمول، درصدد بود با این طرح، وعده‌ای به مردم بدهد، تبلیغاتی برای خود انجام دهد و برای مدتی، مردم را سرگرم كند تا بهتر بتواند به مقاصد شومش دست یابد. دیگر اینكه دولت با این كار می‌خواست برنامه بازیچه قراردادن ناموس دینی و ملی مردم را ـ كه خواسته استعمار و ضامن دوام و توسعه استعمارگران بر ملت بود ـ چند قدم دیگر پیش ببرد.4
این لایحه از نظر مخالفان مذهبی، نقطه آغاز هجوم شاه به ارزش های مذهبی محسوب می‌شد و به فرموده امام خمینی(ره) مقدمه از رسمیت انداختن اسلام بود؛ زیرا اگر در كشوری به جای یك مذهب خاص رسمی، مذاهب دیگر نیز رسمیت یابند، كشور به تدریج، به سوی غیرمذهبی شدن می‌رود.5
مبارزه آیت الله خمینی (ره) با شاه از همین نقطه آغاز شد. در پیِ اعلام تصویب نامه انجمن‌های ایالتی و ولایتی در جراید عصر تهران، امام بی‌درنگ، علمای طراز اول قم را به نشست و گفتگو درباره آن دعوت كرد. ساعتی بعد، نخستین نشست علمای قم در منزل مرحوم حاج شیخ عبدالكریم حائری تشكیل شد. امام خمینی(ره)، آیت الله گلپایگانی و شریعتمداری در این جلسه تصمیم گرفتند، طی تلگرافی به شاه، مخالفت علمای اسلام را با مفاد تصویب نامه مزبور، اعلام و لغو فوری آن را طلب كنند.6
نقش حضرت امام (ره) در آشكار ساختن اهداف واقعى پهلوی دوم و گوشزد كردن رسالت خطیر علما و حوزه هاى علمیه، در این شرایط بسیار مؤثر و كارساز بود. تلگراف ها و نامه هاى سرگشاده اعتراض آمیز علما به شاه و اسداللّه علم موجى از حمایت را در اقشار مختلف مردم برانگیخت. رژیم در ابتدا قصد مقاومت در برابر جریانهای مخالف داشت امّا زمانی كه رژیم، استواری روحانیت و مردم را دید و علائم قیام عمومی را مشاهده كرد، در دهم آذر همان سال، با تصویب هیأت دولت اعلام كرد كه تصویبنامه 1341/7/16 قابل اجرا نیست.7
اما نكته ای كه با صراحت تمام باید به آن پرداخته شود این است كه مخالفت علما و در پی آن ها مردم با ماده ای از آن كه به منظور نقش زنان در انتخابات گنجانده شده بود، مخالفت با آزادی زنان نبود، بلكه مخالفت با توسعه فساد بود كه رژیم در جهت آن پیوسته گام برمی‌داشت. به همین جهت امام خمینی (ره) در همان تاریخ با هوشمندی تمام، ضمن بیان نگرش خود نسبت به جایگاه زنان در حوزه سیاست، جامعه را متوجه بندهای دیگر لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی كرد و اعلام داشت: "ما با ترقی زن ها مخالف نیستیم؛ ما با فحشا مخالفیم. مگر مردها در این مملكت آزادی دارند كه زن ها داشته باشند؟! مگر آزاد مرد و آزاد زن با لفظ درست می شود؟! "8
این امر ماهیت ضد اسلامی رژیم را آشكار نموده و انگیزه رژیم شاه از این تغییر و تبدیل كه چیزی نبود جز آماده‌كردن زمینه جهت تجاوز به اساس قرآن و الغای مذهب رسمی در كشور و هم‌چنین، تحریف قانون اساسی و تغییر و تبدیل بعضی از مواد قانونی كه مانع اغراض دربار و هیئت حاكمه فاسد بود، بر همگان واضح و مبرهن گردید.
*. متضاد متعالی می باشد.
منابع و پی نوشت ها:
1. (منصوری، جواد؛ سیر تكوینی انقلاب اسلامی، تهران، وزارت امور خارجه موسسه چاپ و انتشارات، 1375ش، چاپ دوم، ص 152.)
2. (وی كه از 27 شهریور تا 5 مهرماه در ایران به سرمی برد، در این سفر با شاه، نخست‌وزیر و دیگر مقامات بلندپایه ایران دیدار و گفت‌وگو كرد. این سفر موشه دایان به ایران، در واداشتن رژیم شاه به رویارویی آشكار با اسلام و عالمان دینی و دست‌زدن به دگرگونی سیاسی و استعماری تحت پوشش "انقلاب سفید" و پدید آوردن زمینه برای برقراری روابط همه جانبه میان رژیم شاه و اسرائیل و بازگذاشتن دست صهیونیست‌ها در همه شئون سیاسی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی در ایران، نقشی برجسته داشت.)
3. (علم، اسدالله؛ یادداشت های اسدالله علم، ویراستار: علی نقی عالیخانی، تهران، انتشارات مازیار- معین، 1377ش، چاپ اول، ج1، ص 62 و 63.)
4. (ایران و تاریخ، انتشارات زرین، 1364ش، چاپ اول، ص 306.)
5. (بادامچیان، اسدالله و بنایی، علی؛ هیئت‌های موتلفه اسلامی، تهران، انتشارات اوج، 1362ش، ص 68.)
6. (روحانی (زیارتی)، سید حمید؛ بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی، تهران، انتشارات راه امام، 1360ش، چاپ یازدهم، ص 149.)
7. (امام خمینی (ره) از ولادت تا رحلت، تارنمای مقام معظم رهبری به آدرس اینترنتی: http://farsi.khamenei.ir/FA/Imam/index.jsp)
8. (صحیفه‌ی امام، جلد اول، ص 306)
منبع: موسسه مظالعات تاریخ معاصر ایران
تعداد بازدید: 865
