21 آبان 1393
16 فروردین ماه 1299 شمسی سرآغاز قیام قهرمانی دیگر از سرزمین آذربایجان است، خیابانی از سلاله پاك‌بازان قهرمان و در صف پویندگان راه انبیاء آغازگر قیام خونینی گشت كه كاخ استبداد حاكم را به لرزه درآورد.
شیخ محمد خیابانی روحانی آگاه و متعهدی بود كه در برابر سلطه استعمار و استبداد بر ملت ایران، نتوانست ساكت و صامت بنشیند و هم چنان به تعلیم و تعلم در كنج حجره‌ها و حوزه‌های علمیه بپردازد.
شیخ محمد خیابانی همیشه در كنار مبارزان قهرمان ایرانی بود و دلاورانه برای حفظ استقرار مشروطیت مبارزه می‌كرد وی به عضویت انجمن ایالتی آذربایجان درآمد و برای آن كه مشروطیت تازه به دنیا آمده از بین نرود به مبارزه پرداخت و به زودی از رهبران اصلی قیام دموكرات‌های آذربایجان شد و بر علیه نیروهای امپریالیستی زمانش بخصوص تزاری روسیه و دولت انگلیسی وارد مبارزه شد.
خیابانی می‌دید كه از یك‌سو حكومتی به نام حكومت مشروطه بر سر كار آمده و به مردم گفته می‌شود كه قیام خونین آنان ثمر داده و ثمره آن همین مجلس و انتخابات است ولی از طرف دیگر پایه‌های این مشروطیت چندان سست است كه با گوشه چشم محمد علی شاه فرو می‌ریزد و وضع مجلس ملی چنان است كه با اشاره توپ لیاخوف‌ها در هم كوبیده می‌شود. استبداد صغیر با قیام دوباره سرداران ملی و توده‌‌های مردم به پایان می‌رسد اما دوباره سلطانی به جای سلطانی بر سر كار می‌آید.
از سوی دیگر با بهره‌گیری از ضعف دولت و آشفتگی مملكت و تاخت و تاز فئودال‌ها و خان‌ها و صف‌آرایی رجال سیاسی دربار در برابر هم، استعمار خونخوار بریتانیا تا محرمانه‌ترین جلسات مخفی حكومت نفوذ كرده و دربار و هیئت حاكمه را چون نگینی در انگشت خویش دارد.
سلطه استعمار انگلیس بر حیات سیاسی و اقتصادی مملكت، تنظیم قراردادهای مكرر به وسیله رجال سیاسی امثال وثوق الدوله‌ها، برباد رفتن نتایج قیام و انقلاب مشروطیت، بی‌عرضگی كامل و بازیچه بودن احمد شاه، حاكمیت بی‌چون و چرای خان‌ها و غارت بی‌رحمانه كشاورزان و محرومان همه و همه از عواملی بود كه خیابانی را به قیام آشكار خونین واداشت.
شیخ محمد خیابانی طی نطق‌ها و خطابه‌های فراوان از مفاهیم آزادی، دمكراسی و عدالت سخن می‌گفت: و از جملات مشهور او است كه: ملتی كه از مرگ نمی‌ترسد هرگز نمی‌میرد؟ و هم چنین هنگامی كه وی به دوره دوم مجلس راه یافت از تریبون مجلس سعی كرد تا خواست‌های مردم را اعلام و علیه دخالت‌های استعمار‌گرانه امپریالیست‌های انگلیس و روس مبارزه كند.
خیابانی از رهبران جنبش انقلابی آذربایجان به شمار می‌رفت و به خصوص با نطق‌ها و سخنرانی‌هایش كه همیشه برای مصالح مردم ایراد می‌كرد و هم چنین در تهییج و آمادگی آنها آزادی ایران به خوبی انجام داد وظیفه خود را در این مقطع زمانی جهت مبارزه بسیار مؤثر بود برای هدفش، مردم میهنش و آزادی ایران به خوبی انجام داد و سخنرانی‌های خیابانی و آن چه درباره قیام آن روزهای تبریز گفته است چنان سرشار از احساس و لبریز از شجاعت و شهامت است كه گاه این تردید را پیش می‌آورد كه گویا این سخنرانی‌ها در روزهای قیام تبریز به مناسبت چهلم قم و در طول انقلاب اخیر صورت گرفته است.
شیخ محمد خیابانی از مبارزه عملی و مسلحانه بر ضد رژیم نیز غافل نگشت. وی هنگامی كه نماینده مجلس بود با اولتیماتوم روس‌ها به ایران مواجه شد كه اخصار شدیدالحنی بود مبنی بر اخراج شوستر ولكوفر از ایران و اطلاع كامل و اجازه دولت روس جهت استخدام هر مستشاری در ایران و پرداخت هزینه آمد و رفت و لشكركشی روس به رشت و انزلی، شیخ محمد خیابانی همراه با دیگر انقلابیون ایران علیه این اولتیماتوم وارد مبارزه گشته و در میتینگی كه به همین مناسبت در سبزه‌میدان تهران به مدت یك ساعت و نیم تشكیل شد سخنرانی كرد و هنگام اختتام متینگ پلیس‌ها برحسب دستور وزارت امور خارجه برای دستگیری خیابانی و دیگر هم‌رزمانش به میدان آمدند كه اثری از آنها بدست نیاوردند.
«روز 16 فروردین 1299 یك روز تاریخ‌ساز محسوب می‌گردد. این روز قیام خیابانی و مردم قهرمان آذربایجان است، در این روز كه آزادی‌خواهان به مقابله با نیروی جبار حاكمه برآمدند، عنوان روز اول قیام خیابانی نامیده می‌شود و پس از آن هر روز این جنبش وسیع‌تر شد و تا آنجا پیش رفتند كه پس از آن كه اكثر موسسات و سازمان‌های دولتی را به تصرف درآوردند و با بالا گرفتن احساسات ضدانگلیسی پادگان انگلیسی تبریز شهر را تخلیه و عقب‌نشینی كرده و هیئتی به نام هیئت اجتماعی تشكیل شد.
حكومت مركزی دچار ترس و وحشت شد و دست به تلاش وسیع‌تری زد و بر آن بود كه این قیام، سرپیچی از قانون و دولت مركزی به شمار می‌رود. استعمار انگلیس نیز كه از قیام خیابانی و امثال او وحشت داشت با تمام قوا نیروهای نظامی و دولتی و جاسوسانش را برای دستگیری و سركوب خیابانی بسیج كرد و سرانجام طی یك هجوم و سركوب و محاصره، با وجود مبارزه شجاعانه این انقلابیون، سرتاسر تبریز به دست قلدران دولتی و قزاق‌های حكومت افتاد و شیخ محمد خیابانی دستگیر و از آنجا كه این مردان مذهبی همیشه باعث رعب و وحشت و نفرت و كینه ظالمان هستند به طرز فجیعی در شهریور 1299 به شهادت رسید و این همان سال‌هایی بود كه انگلستان در تدارك كودتای رضاخانی و روی كارآوردن یك پادو قلدر و سركوب‌گو بود.
متاسفانه باید گفت عیب بزرگ قیام آزادی‌خواهان در آن سال‌ها این بود كه ارتباط فكری، تجربی و یا تشكیلاتی با یكدیگر نداشتند و چنین شد كه قیام میرزا كوچك خان در حصار جنگل، و قیام كلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان و خیابانی در تبریز به شكست انجامید.
سال‌روز قیام بزرگ مرد ایران و اسلام، روحانی مبارز و متعهد، شیخ محمد تقی خیابانی را گرامی می‌داریم.
منبع : پیام انقلاب شماره پنجم فروردین ۵۹
منبع بازنشر:نشریه الکترونیکی گذرستان - شماره 41
تعداد بازدید: 889
