26 آذر 1393
رستاخیز نام حزبی است كه توسط محمد‌رضا پهلوی تأسیس شد. در 11 اسفند 1353 شاه در حضور نخست‌وزیر، نمایندگان مجلسین شورای ملی و سنا، رهبران احزاب و مقامات كشوری، تأسیس «حزب رستاخیز ملت ایران» را اعلام كرد و دستور داد تا همه مسئولین، رؤسای احزاب و مردم به عضویت حزب درآیند. همچنین امیر‌عباس هویدا، نخست‌وزیر را به دبیر كلی حزب برگزید. او در مورد كسانی كه مخالف عضویت در حزب بودند گفت: « كسی كه وارد حزب جدید نشود... وابسته به یك سازمان غیر‌قانونی است... چنین فردی جایش در یكی از زندانهای ایران است، یا اگر مایل باشد می‌تواند همین فردا كشور را ترك كند.» این در حالی بود كه شاه یك دهه قبل در اولین كتابش (مأموریت برای وطنم) با دفاع از فعالیت گسترده احزاب در ایران، كشور‌های دارای نظام تك حزبی را مورد انتقاد قرار داده بود.
یكی از دلایل تغییر فكر شاه را باید در شكست نظام دو حزبی دید. تا آن تاریخ دو حزب دولتی «مردم» به رهبری امیر‌اسد‌الله علم و «ایران نوین» به ریاست امیر‌عباس هویدا نتوانسته بودند مشاركت سیاسی مردم را در جهت اهداف حكومت به دست آورند. پس از اعلام تأسیس حزب رستاخیز از سوی شاه، نخستین كنگره حزب تشكیل و كمیسیونی برای تدوین اساسنامه و مرام‌نامه حزب برپا شد. طبق اساسنامه، اعتقاد به نظام شاهنشاهی، اصول انقلاب شاه و ملت و قانون اساسی به عنوان اهداف حزب رستاخیز اعلام شد. در این حزب كنگره بالاترین ركن بود و با شركت شوراهای حزب، كمیته ملی و نمایندگان مجلسین تشكیل و خط‌مشی حزب تعیین می‌شد. برخلاف روش احزاب سیاسی كه وابسته به كمك مالی اعضا هستند، حزب رستاخیز برای امور جاری خود از بودجه عمومی دولت استفاده می‌كرد.
برای نشان دادن وجود فضای بحث و انتقاد، دو جناح درون حزب رستاخیز شكل گرفت. جناح اول «روشنفكران مترقی» به رهبری جمشید آموزگار وزیر كشور و جناح دوم «روشنفكران سازنده» به رهبری هوشنگ انصاری وزیر دارایی تشكیل شد. البته در اواخر عمر حزب، جناح سومی به نام «گروه اندیشمندان» به ریاست هوشنگ نهاوندی رئیس سابق دانشگاه تهران به وجود آمد. با تبلیغات گسترده، از مردم دعوت شد تا به عضویت حزب درآیند. پس از مدتی دولت اعلام كرد كه حدود پنج میلیون نفر در شعبه‌های مختلف محلی به عضویت حزب درآمده‌اند. همچنین حزب رستاخیز یك سازمان زنان و یك كنگره كارگری تشكیل داد و به علاوه پنج نشریه به نامهای رستاخیز، رستاخیز كارگران، رستاخیز روستا، رستاخیز جوان و اندیشه‌های رستاخیز را به مرور منتشر كرد.
تنها مخالفت جدی با تأسیس حزب رستاخیز از سوی امام خمینی صورت گرفت كه در نجف به حالت تبعید به سر می‌برد. امام خمینی در پیام روز 21 اسفند 1353 خود، ضمن محكوم كردن اقدام شاه در تأسیس حزب رستاخیز، اظهار داشت: « نظر به مخالفت این حزب با اسلام و مصالح ملت مسلمان ایران، شركت در آن بر عموم ملت حرام و كمك به ظلم... است و مخالفت با آن از روشن‌ترین موارد نهی از منكر است.» با انتشار این اعلامیه، دولت تعداد زیادی از روحانیون از جمله آیت‌الله انواری، آیت‌الله ربانی شیرازی و آیت‌الله سید‌علی خامنه‌ای را دستگیر و یا به تبعید فرستاد.
حزب رستاخیز از زمان تأسیس تا انحلال، نقش مهمی در تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی كشور ایفا كرد. اولین اقدام حزب برپایی انتخابات مجلس بیست و چهارم شورای ملی بود. حزب رستاخیز برای هر حوزه انتخابیه سه نفر را با تأیید ساواك به عنوان كاندیدا معرفی می‌كرد و مردم می‌بایست به یكی از نمایندگان منتخب حزب رأی می‌دادند. این انتخابات در تابستان 1354 ش برگزار شد و براساس آمار رسمی 1/5 میلیون نفر به كاندیدا‌های منتخب رأی داده بودند. مجلسی كه اعضای آن برگزیده حزب رستاخیز بود، در پایان همان سال لایحه تغییر تقویم ایران از هجری شمسی به شاهنشاهی را تصویب كرد. بدین ترتیب سال 1355 هجری شمسی به سال 2535 شاهنشاهی تغییر یافت. تغییر تقویم رسمی یكی از نمونه‌های آشكار حمله حكومت پهلوی به نمادهای دینی بود.
از دیگر اقدامات حزب رستاخیز، دعوت زنان به نداشتن حجاب اسلامی در دانشگاهها و فرستادن بازرسانی برای بررسی موقوفه‌های مذهبی بود. همچنین حزب اعلام كرد كه تنها اداره اوقاف مجاز به انتشار كتابهای مذهبی است.
از آغاز تأسیس حزب رستاخیز تا مهر 1355 هویدا دبیر كلی حزب را برعهده داشت. در این تاریخ جمشید آموزگار جانشین او شد. در مرداد 1356 محمد باهری معاون وزارت دربار به عنوان دبیر كل حزب برگزیده شد. در 14 دی 1356 شاه دوباره جمشید آموزگار را به دبیر كلی حزب رستاخیز انتخاب كرد. پنج روز بعد به دنبال انتشار مقاله «ایران و استعمار سرخ و سیاه» و توهین به امام خمینی در روزنامه اطلاعات، تظاهرات ضد حكومت پهلوی در شهر قم به وقوع پیوست. در جریان حوادث انقلاب، حزب رستاخیز در امور سیاسی ایران هیچ نقش مهمی ایفا نكرد و دفاتر حزب یكی از مكانهایی بود كه مورد حمله ناراضیان قرار می‌گرفت. سرانجام در زمان نخست‌وزیری شریف امامی، حزب رستاخیز در 8 مهر 1357 به طور رسمی منحل شد. بعد از تشكیل رستاخیز، شاه به نزدیكان خود گفته بود: «حزب رستاخیز آخرین برگه است، اگر موفق نشویم راه‌حل دیگری برای ادامه حكومت وجود ندارد.» جالب اینكه شاه پس از ترك ایران در آخرین كتابش، پاسخ به تاریخ نوشت: «ایجاد حزب رستاخیز یك اشتباه بود.»
منبع: دایرة المعارف انقلاب اسلامی، سوره مهر، دفتر ادبیات، ج 2 ص 94 و 95
منبع بازنشر: سایت موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی
تعداد بازدید: 920
