08 دی 1393
پیش از آمدن اتابک و نیز همزمان با صدارت او، مسئلۀ مهم تدوین متمم قانون اساسی هم در دستور کار نمایندگان قرار گرفت.
نوشتن این متمم به سرعت و سهولت نوشتن قانون اساسی انجام نمی گرفت؛ زیرا قانون اساسی کلیاتی را در بر می گرفت که توافق بر سر آنها آسان تر بود. همچنین هنوز از پیروزی انقلاب زمان زیادی نگذشته بود و تب و تاب همبستگی انقلابی از بروز رویارویی سلایق و علایق و عقاید جلوگیری می کرد؛ اما تدوین متمم، خود ناشی از کاستیهای قانون اساسی و رویاروییهایی بود که در جریان نوشتن آن قانون و دیگر حوادث چند ماهۀ پس از پیروزی رخ داده بودند. افزون بر آن، متمم در پی روشن ساختن موارد و مصداقهای دقیق تر و صریح تر قانون اساسی بود و این خود، کاری مشاجره آمیز و پر برخورد بود. بدین ترتیب، جناح بندیهای سیاسی ـ فکری، که به تدریج شکل می گرفتند، در پی آن بودند تا مواضع خود را در مواد متمم به صورت قانون در آورند. بنابراین، رویاروییها شدید بود و به همین علت، نوشتن متمم بحث و کنکاش . وقت بیشتری می طلبید. در این میان، جناح تند رو مشروطه، که در پی آن بود تا در گرما گرم شور انقلابی اهداف ویژۀ خود را صورت قانونی ببخشد، بر سرعت تصویب مواد متمم تأکید داشت و در این راستا تشکلهای هوادار خود را در شهرهای مختلف وادار می ساخت تا با ارسال تلگرافهای متعدد خواهان تسریع در تصویب متمم بشوند. بی اعتمادی نسبت به مشروطه خواهی محمدعلی شاه نیز زمینه را برای پذیرش این تحریکات بیش از پیش فراهم ساخت. در 18 فروردین 1286، در تهران نوشته ای از سوی گروهی موسوم به «طلاب انجمن اتحادیه » خطاب به مجلس صادر گردید و در جلسه مجلس نیز خوانده شد مبنی بر اینکه: چرا متمم قانون اساسی نوشته نمی شود؟ اگر نوشته شد چرا تصویب نمی شود؟ اگر تصویب شد چرا به امضای شاه نمی رسد؟ اگر به امضاء رسید چرا اجرا نمی شود؟ و اگر امضا نمی کنند چرا با ملت در میان نمی گذارید؟ آنان تهدید کردند که اگر تا دو روز دیگر متمم نوشته و به امضا نرسد، «موجب زحمت خواهد شد.» 1 افزون بر تبریز، از رشت تلگرافی به مجلس مخابره شد مبنی بر اینکه:
تمام علما بجز سه نفر، تمام ذاکرین و واعظین و اعیان و تجار بجز چهار نفر و اصناف و کسبه همه و تمام مردم چهار روز است کارها را تعطیل و از اطراف به شهر ریخته ابداً تأمل [تحمل] و صبر ندارند. عرض عموم این است که نظامنامۀ انجمنهای ایالتی و متمم قانون اساسی و امتیازنامۀ بانک به امضا برسد. تا کنون صبر کردیم و « دیگر صبر نخواهیم کرد.»
از انزلی تلگرافی با هممین مضمون مخابره شد. پس از خواندن این تلگراف، آقا سید عبدالله بهبهانی گفت تلگرافی از شیراز نیز به همین مضمون رسیده است 2 و آقا سید محمد طباطبایی گفت « اینها باید محرک داشته باشند» 3 عده ای از نمایندگان نیز گفتند: « این حرکت اهالی رشت را محرک باید باشد.» 4 اینها نمادهای معقول و قانونمند تندرویها و تحریکات سیاسی بود. آشفتگیهای عرصه رقابت سیاسی در سطح جامعه، بسیار نابهنجارتر از این بود. از فردای پیروزی نهضت، شبنامه نویسی گسترش یافت و بدین وسیله هر کس در مورد هر کس هر چه می خواست می نوشت. پس از شبنامه‌نویسی، به تعبیر احمد کسروی، نوبت انجمن سازی رسید و «مشروطه که برای ستردن این گونه جداییها و دسته بندیها می بود، اینان همان را دستاویز گرفته دسته بندی می کردند.» 5 این وضع نه تنها محمدعلی شاه را نگران می کرد، بلکه آقا سید محمد طباطبایی، رهبر مشروطه خواهان که به همدلی با منورالفکران شناخته شده بود را نیز به اندازۀ او نگران می کرد. طباطبایی می گوید: «[محمدعلی شاه] خیلی از مجلس تبریز شکایت دارند. اگر این طور باشد مملکت هرج و مرج خواهد شد. مجلس شورا یکی بیشتر نیست. آنها نمی دانم چه می گویند. این وضع تبریز اسباب اغتشاش شده». 6
تقی زاده و حاج محمد اسماعیل، نمایندگان تبریز، پاسخ دادند: « آنجا مجلس نیست؛ انجمن ایالتی است، برای رسیدگی به دادخواهی مردم است.» 7 طباطبایی پاسخ داد: «کارش از این بالاتر است. حاجی میرزا حسن آقا را مجبور کردند اموال خودش را به ایشان واگذار کرد.» 8 آقا سید عبدالله بهبهانی نیز گفت: « بلی، آنها قدری تند حرکت می کنند. باید در این مطلب مذاکره شود.» 9 طباطبایی همچنین در یکی از جلسه های مجلس اظهار داشت:
این انجمنهای متعدده اسباب اغتشاش شده و اهم مطالب، ملاحظۀ این امورات است که رفع اغتشاشات بشود. این شهر با وجود بی نظمی[ای] که دارد در هر گوشه مجلسی تشکیل داده اند و امر به معروف را دستاویز کرده بد تر اسباب بی نظمی و اغتشاش می شوند. غرض، چارۀ این کار نمایید. اگر این وضع باشد همه مملکت به هم خواهد خورد. 10
این تشکلها، افزون بر عمل سیاسی، روزنامه هایی برای بیان مواضع و مقاصد خود دایر کرده بودند و بدین گونه آشفتگی عرصۀ سیاست به آشفتگی عرصۀ مطبوعات و فرهنگ نیز کشانده شد. کسروی، به رغم همدلی ای که با مشروطه خواهان تندرو دارد و برخی از روزنامه های آنان را می ستاید، می پذیرد که « بسیاری از اینان، در آزادیخواهی بایایی برای خود، جز گله و ناله از دربار و بدگویی از شاه و پیرامونیان او [و به همین ترتیب از علمای دینی] نمی شناختند، و چنین می دانستند که هر چه بیشتر بنالند و بیشتر بد گویند آزادیخواهی بیشتر نموده اند، و این بود در برخی از روزنامه ها هر چند می توانستند تندی می نمودند.» 11 سیر حوادث نشان دادند که این تندرویها غیرواقع بینانه و نیز با مصالح عمومی کشور ناسازگار بودند و، بنابراین، به نهضت آسیب رساندند.
پانوشتها:
1. مذاکرات مجلس شورای ملی دوره اول، جلسه سه شنبه 25 صفر 1325، ص 129
2. مذاکرات مجلس شورای ملی دوره اول، جلسه شنبه 20 ربیع الاول 1325، ص 157 .
3. همان .
4. همان .
5. احمد کسروی. تاریخ مشروطه ایران، تهران، امیر کبیر، 1330 .
6. همان. صص 199-198 .
7. همان. ص 199 .
8. همان. صص 200-199 .
9. همان. ص200 .
10. مذاکرات مجلس شورای ملی دوره اول، جلسه سه شنبه 25 صفر 1325، ص 130 .
11. کسروی، پیشین، ص275 .
منیع: مقاله سید مصطفی تقوی، سایت موسسه مطالعات تاریخ معاصر، بخش مقالات
منبع بازنشر: سایت جام‌جم ایام
تعداد بازدید: 905
