25 بهمن 1393
نشست «خاطره‌نگاری انقلاب با نگاهی به آثار محسن کاظمی» برگزار شد. در این نشست ویژگی‌های این نویسنده در تدوین خاطرات بیان شد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی انقلاب اسلامی، به نقل از خبرگزاری کتاب ایران، نشست «خاطره‌نگاری انقلاب با نگاهی به آثار محسن کاظمی» با حضور محسن کاظمی، حجت الاسلام سعید فخرزاده، مسئول واحد تاریخ شفاهی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، سعید علامیان، پژوهشگر تاریخ‌انقلاب و علی‌الله سلیمی، دبیر نشست سه‌شنبه 21 بهمن‌ماه 1393 در سرای اهل قلم برگزار شد.
فخرزاده در آغاز نشست در پاسخ به پرسشی درباره ویژگی‌های آثار خاطره‌نگاری محسن کاظمی که به تجدید چاپ‌های مکرر انجامیده است، گفت: وی یک سری ویژگی‌های فردی و توانایی‌های علمی دارد و شاید ویژگی‌های فردی وی سبب شده که به این جایگاه تحقیقاتی و علمی برسد.
وی افزود: من با وی در دانشگاه علامه طباطبایی هم دانشگاهی بودم. وی در دانشگاه فعالیت‌های فرهنگی بسیاری انجام می‌داد و در این برهه بسیار کوشا بود. کاظمی محور بیشتر فعالیت‌هایی که در دانشگاه انجام می‌شد بود و با گروه‌های متفاوتی فعالیت می‌کرد و هنوز در دانشگاه از وی به پرتلاشی یاد می‌کنند.
مسئول واحد تاریخ شفاهی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی اظهار کرد: کاظمی پس از پایان تحصیلات بر حسب رشته تحصیلی‌اش که اقتصاد بود، جذب فعالیت‌های اقتصادی شد و آخرین سمت وی مدیریت مالی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی بوده است و به دلیل انگیزه و تلاشی که به کارهای فرهنگی داشت با مجموعه تاریخ‌نگاران‌انقلاب پیوند خورد.
فخرزاده با اشاره به مطالعات گسترده کاظمی بیان کرد: از ویژگی‌های موفقیت وی، کوشش و تلاش برای انجام پژوهش است و کاظمی دامنه مطالعاتی وسیعی دارد. او پرمطالعه به سمت پژوهش‌هایش گام برمی‌دارد و اگر قرار است درباره یک مساله تحقیق و کتابی تدوین کند، تقریباً می‌شود گفت منبعی در آن زمینه نیست که رصد نکند. پس از آن مطالب مورد نظرش را از منابع متعدد استخراج می‌کند و آنها را کنار هم می‌چیند و مطالب را مورد تطبیق قرار می‌دهد و در نهایت تدوین می‌کند.
وی عنوان کرد: در تدوین خاطره‌ها تعهد به کار آقای کاظمی زبانزد است و کسی که کاری به وی می‌سپارد چه در حوزه کتاب و چه در حوزه تحقیقات، مطمئن است که علاوه بر این که به نتیجه می‌رسد یک تحقیق کامل نیز خواهد داشت. زیرا آقای کاظمی هویت خودش را با کار یکسان می‌بیند.
مسئول واحد تاریخ شفاهی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی گفت: کاظمی برخی اوقات به من گوشزد می‌کند که هیچ‌وقت با یک دست چند هندوانه را برنمی‌دارد و مقصودش از این کلام این است که چند پروژه پژوهشی را با هم قبول نکنید. اما گاهی نیاز مالی نویسندگان و پژوهشگران آنها را ناچار به پذیرش چند پروژه با هم می‌کند که این موازی‌کاری سبب می‌شود، علاوه بر این‌که کار طولانی شود با کیفیت نیز به اتمام نرسد.
فخرزاده ادامه داد: کاظمی با این اوصاف با کارهای ضربتی موافق نیست و می‌گوید اگر پژوهشی صورت بگیرد باید با تعامل و وقت کافی همراه باشد و پژوهشی که ضربتی است قطعاً یک کار پرنقصی خواهد بود و بارها پروژه‌هایی را به دلیل نداشتن وقت مناسب نپذیرفته است.
وی با اشاره به جریان‌سازی کارهایی که کاظمی انجام داده اظهار کرد: وی در انجام یک پروژه یا پژوهش با ارزیابی جریان‌سازی آن شخصیت یا موضوع در جامعه پروژه را می‌پذیرد. گاه اتفاق افتاده که به دلیل شیوایی قلمش برای خاطره‌نگاری شخصیت‌های بالای سیاسی ارقام بالایی را پیشنهاد کردند، اما کاظمی به دلیل عدم جریان‌سازی این پژوهش‌ها را نپذیرفته است. وی در پروژه‌هایش استقامت بسیاری دارد و در کتابش به جریان‌سازی آن پروژه اشاره می‌کند. از همین رو در بیشتر کارهایی که انتخاب کرده در مقدمه‌اش به دلایل تدوین خاطرات فرد موردنظر پرداخته است.
مسئول واحد تاریخ شفاهی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی عنوان کرد: یکی دیگر از ویژگی‌های کاظمی بحث راستی‌آزمایی پژوهش‌هایش است که تعصب عجیبی بر آن دارد و او در این حوزه بسیار دقت می‌کند. برای مثال در راستی‌آزمایی «خاطرات عزت شاهی» با 100 نفر از افراد مرتبط با خاطرات صحبت کرد. این دقت و دغدغه‌ای که وی دارد سبب شده کارهایش بوی صداقت و راستی بدهند به‌طوری که رهبر معظم انقلاب زمانی که کتاب «خاطرات عزت شاهی» را مطالعه کردند، با اعلام رضایت از صداقت خاطرات این کتاب فرمودند که مردم به این نوع صداقت نیاز دارند.
علامیان دیگر سخنران این جلسه گفت: کاظمی با سابقه دو دهه فعالیت در خاطره‌نگاری انقلاب و دفاع مقدس از پیشکسوتان این حوزه به شمار می‌آید و یکی از افراد مؤثری است که به خاطرات انقلاب عمق بخشید و آن را از سطح به عمق برد. در حالی که تا پیش از وی این روایت محققانه از خاطرات انقلابی‌ها وجود نداشت، سبک کاری که تا پیش از کاظمی دیده نمی‌شد.
وی افزود: دو کتاب «خاطرات عزت‌شاهی» و«خاطرات احمد احمد» پژوهش‌های قوی و عمیقی است و همان‌طور که جناب فخرزاده اشاره کرد گاهی از 100نفر درباره راستی‌آزمایی کتاب‌هایش تحقیق می‌کند. این کوشش در حالی است که پژوهشگران در یک کتاب در حوزه خاطره‌نگاری تنها از 3 الی 4 نفر استفاده می‌کنند. با این وجود در کتاب خاطرات عزت‌شاهی برخی گفتند پانوشت‌ها و پانویس‌های این کتاب به اندازه‌ای وسیع است که می‌تواند دو کتاب جداگانه را تشکیل بدهد. بنابراین شیوه پژوهش وی حاصل نگاهی عمیق و متعهدانه به این حوزه است.
این پژوهشگر حوزه انقلاب با اشاره به مشکلات معیشتی نویسندگان بیان کرد: ما انتظار کار فاخر از پروژه‌ای داریم که زمان زیادی برای آن صرف شده است، اما این پژوهش با پژوهشی که یک نویسنده با دستمزد آن زندگیش را اداره می‌کند، تفاوت دارد. یک نویسنده برای این‌که بتواند زودتر به دسترنجش دسترسی پیدا کند ناچار است تا کار را سریعتر تمام کند.
علامیان با اشاره به شیوه بساز و بفروشی در حوزه خاطره‌نگاری عنوان کرد: کار این نویسندگان شبیه بساز و بفروشی است که تلاش می‌کنند با انجام سریع پروژه به سرمایه‌شان دست بیابد. اکنون در حوزه خاطره‌نگاری انقلاب وضعیتی شبیه بساز و بفروشی حاکم است و نویسنده‌ها با تدوین خاطرات انقلاب زندگیش را اداره می‌کنند. بنابراین با پذیرفتن چند پروژه در کنار هم سعی می‌کنند تا به دستمزد بیشتری برسند.
وی با اشاره برخی آسیب‌های خاطره‌نگاری انقلاب افزود: نگاه کاسبکارانه به کارهای پژوهشی و تحقیقی از آسیب‌های بزرگ این عرصه به شمار می‌رود. اگر ما این 36 سال را هویت ملی و فرهنگی تولید شده در دهه اخیر متبلور ببینیم، این خاطرات یک سرمایه ملی هستند و آنها قیمت ندارند و نباید با صفحه و ساعت سنجیده شوند.
فخرزاده در پاسخ به پرسشی درباره نقش مسئولان در رشد و حمایت خاطره‌نگاری انقلاب با توجه به تاثیر حوزه هنری در بلوغ تاریخ‌نگاری آن گفت: در جامعه ما جایگاه نویسندگان و فعالان عرصه فرهنگ و به ویژه تاریخ‌نگاران انقلاب مشخص نیست. در برخی مواقع در بهترین شرایط به یک خاطره‌نگار در تدوین هر صفحه کتابش 40هزار تومان تعلق می‌گیرد. اینجا باید از کاظمی پرسید چه زمانی طول می‌کشد تا یک صفحه از یک کتاب خاطره‌نگاری شکل بگیرد؟ گاهی در کلی‌ترین کتاب سه الی 4 ساعت زمان لازم است تا یک صفحه تدوین شود.
وی ادامه داد: بنده به مسئولان بارها گفته‌ام بیایید و این صفحه‌ای 40 تومان را به 40 ساعت تقسیم کنید. مبلغ بسیار ناچیزی خواهد شد. در حالی که برخی نویسندگان اگر حقوقشان را به موقع بپردازند تنها می‌توانند زندگی را با نهایت قناعت بگذرانند. کتاب «خاطرات عزت‌شاهی» پنج سال به طول انجامید تا تدوین شد. باید از کاظمی پرسید بابت این کتاب با صرف این زمان طولانی در تحقیق، پژوهش و تدوین آن چه دستمزدی دریافت کرد؟ البته برای کاظمی دستمزد این آثار مطرح نیست. شاید وی بی‌نیاز از این دستمزدهاست، اما باید گفت نویسندگان دیگر در این عرصه دغدغه معیشت دارند.
مسئول واحد تاریخ شفاهی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی با اشاره به پژوهش‌های ضعیف در حوزه تاریخ انقلاب بیان کرد: با همه این مشکلات باید گفت که حوزه هنری نسبت به سایر مراکز حقوق بالاتری پرداخت می‌کند در حالی که در موسسات دیگر اوضاع وحشتناک است و برای همین بسیاری از آثار در حوزه انقلاب بسیار ضعیف است. این عامل دستمزد و هزینه کردن یکی از مسائل عمق بخشی به تحقیقات است.
فخرزاده با اشاره به بی‌اعتنایی مسئولان به حوزه فرهنگ گفت: به نظر می‌رسد متولیان امروز در عرصه فرهنگ در حمایت از نویسندگان حتی در عرصه پشتوانه‌های تحقیقاتی بی‌اعتنایی می‌کنند. هیچ مؤسسه یا سازمانی منابع تاریخ‌انقلاب یا دفاع مقدس را از لحاظ محتوایی ساماندهی نمی‌کند. پژوهشگر باید 600 عنوان روزنامه را برای دریافت مطالب موردنظرش زیر و رو کند. مسئولان فرهنگی برای کمک به دسترسی زمینه‌های پژوهش در حوزه تاریخ انقلاب حداقل کتابخانه‌های تخصصی انقلاب را راه‌اندازی کنند.
در ادامه، محسن کاظمی با انتقاد به رویکردش در حوزه مالی و حقوقی آثارش گفت: نخستین انتقادی که به کار من وارد است به سلوک و شیوه کاری من برمی‌گردد که این شیوه مهم ندانستن دستمزد خاطره‌نگاری‌هایی است که تاکنون تدوین کرده‌ام که سبب شده راه را بر سایر نویسندگان ببندم و آنها نیز نتوانند به دنبال دریافت حق و حقوقشان بروند. با همه این مشکلات بی‌انصافی است که اینجا از فضای بازی که در دفتر ادبیات انقلاب اسلامی حوزه هنری برای انجام پژوهش‌ها ایجاد شده یاد نکنم. اگرچه در حوزه هنری شاید ما نویسندگان و پژوهشگران از لحاظ مالی اقناع نشویم اما از لحاظ روحی و ذهنی اقناع می‌شویم.
وی افزود: با همه این مشکلات تعلق خاطرم به انقلاب سبب شد که به حوزه انقلاب بیایم و به دنبال پاسخی برای پرسش‌هایم درباره چیستی و ماهیت انقلاب در این حوزه بمانم. در حالی که نویسندگان دیگر به دلیل تنگناها و پیچیدگی‌هایی که در این حوزه وجود دارد ترجیح می‌دهند در عرصه‌های دیگر از جمله در حوزه دفاع مقدس قلم بزنند. سعی کردم که پرسش‌هایی که در زمینه انقلاب دارم را با انجام خاطره‌نگاری با عده‌ای به اشتراک بگذارم.
نویسنده کتاب «خاطرات عزت‌شاهی» درباره لایه‌های نامکشوف انقلاب بیان کرد: به نظرم پژوهش در حوزه خاطره‌نگاری انقلاب هنوز کامل نیست و باید کارهای جدی در این حوزه همچنان دنبال شود. با وجود کارهایی که در مراکز و مؤسسه‌های متعدد انجام شده اما همچنان لایه‌های نامکشوف انقلاب هنوز باقی است و هنوز به سازمان‌ها، گروه‌ها و دسته‌های مختلف در انقلاب اسلامی نپرداخته‌ایم و اگر اشاره‌ای به دسته‌ها و سازمان‌های مختلف شده در ذیل خاطرات مبارزان مسلمان آمده است اما این حرفم به این منظور نیست که کاری در این زمینه انجام نشده است، اما اگر کارهای عمیقی صورت گرفته از سوی مراکز تاریخ‌نگاری خارج از کشور از جمله تاریخ‌شفاهی هاروارد، دانشگاه کلمبیا و ... صورت گرفته است که این آثار حتی برای ما که در داخل ایران هستیم، قابل تامل است.
کاظمی با اشاره به رسالت انقلاب اسلامی اظهار کرد: فکر می‌کنم که انقلاب ما ادامه همان حرکت و نهضتی است که 1400 سال پیش آغاز شده و ما هم در انقلاب اسلامی با برخورداری از یک چنین بطن بزرگی می‌توانیم اجازه دهیم دیگران هم از خاطرات انقلاب حرف بزنند و اگرهم جایی حرفشان خوشایند ما نیست، با نظرمان، فکرمان، توضیحات و اسنادمان واکنش‌مان را نشان دهیم.
وی درباره فراز و نشیب مسیر خاطره‌نگاری عنوان کرد: به نظرم در جریان خاطره‌نگاری انقلاب بعضی فقط به دنبال افراد سیاسی و چهره‌های مشهور هستند. در حالی که من به دنبال افرادی هستم که نقشی در انقلاب داشتند، اما گمنام هستند. در حالی که تاریخ شفاهی دموکرات‌ترین عرصه تاریخ‌نگاری است، اما در آثار منتشر شده در حوزه تاریخ انقلاب تنها شاهد خاطره‌نگاری نمایندگان، وزرا و ... هستیم. با این وجود به گفته امام(ره) انقلاب را توده‌ها به پیروزی رساندند و آنها را پابرهنه‌ها خطاب می‌کنند و می‌فرمایند انقلاب متعلق به این پابرهنه‌هاست. اگر جریان خاطره‌نگاری انقلاب به سمت نوشتن خاطرات توده‌ها برود، شاید بسیار جذاب‌تر شود. زیرا آثاری با طیف وسیعی از نظرها به نگارش درمی‌آید که نگاه‌های مختلفی در تدوین آن دخالت کرده‌اند.
حجت الاسلام سعید فخرزاده، مسئول واحد تاریخ شفاهی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی همچنین در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران درباره فعالیت‌های این واحد گفت: ما در حین جمع‌آوری خاطرات رزمندگان دفاع مقدس متوجه ارتباط آن با حوادث انقلاب شدیم و در پیگیری آن با حوزه هنری و مرتضی سرهنگی گره خوردیم. البته سابقه آشنایی من با ایشان به زمانی که خاطرات اسرای جنگ را جمع‌آوری می‌کردیم، بازمی‌گشت. ما جمع‌آوری خاطرات در زمینه انقلاب اسلامی را با موافقت رئیس وقت حوزه هنری (حاج آقای زم) و همکاری آقایان سرهنگی و بهبودی انجام دادیم و توانستیم با امکانات مختصر واحد تاریخ شفاهی را در سال 1372 راه‌اندازی کنیم. ما در این واحد تاکنون نزدیک به هفت‌هزار ساعت مصاحبه انجام داده‌ایم.
وی افزود: پروژه ما از آغاز سال 1340 تا پایان سال 1360 تعریف شد. سال‌های 1358 تا 1360 سال‌های پرتلاطم انقلاب بود و حوادثی همچون رای به جمهوری اسلامی، تهیه و تصویب قانون اساسی، شکل‌گیری نهادها، درگیری با گروهک‌ها، آغاز جنگ تحمیلی و تسخیر لانه جاسوسی و... از چنان اهمیتی برخوردار بودند که لازم بود تا در کنار جریان انقلاب، این مباحث هم درنظرگرفته شوند. انگیزه اصلی ایجاد منابعی برای تولید آثار ادبی و هنری و نه صرفا تاریخی بود؛ این‌که ما سراغ خاطرات خوب برویم و آن را در اختیار بخش‌های دیگر قرار دهیم تا به آثار هنری از جمله فیلم و کتاب تبدیل شوند. در کار پژوهشی باید اطلاعات اولیه در موضوعی که به آن پرداخته می‌شود، در اختیار باشد. ما از وجود بسیاری از موضوعات انقلابی به این دلیل که در جایی ثبت نشده بودند، بی اطلاع بودیم و بهترین کار در این زمینه شناسایی افراد مشهور بود که در حوزه انقلاب اجازه مصاحبه می‌دادند (زمانی‌که ما شروع به کار کردیم، هنوز ذهنیت مردم برای بازگویی خاطرات مانند اکنون نبود) بعد از انجام یک سری مصاحبه و دسته‌بندی آنها، پروژه‌هایی مانند نهضت 15 خرداد، رویداد تسخیر لانه جاسوسی، نوفل لوشاتو، دهه فجر، زندان‌های سیاسی رژیم پهلوی، زنان در انقلاب و جریانات دانشجویی در داخل و خارج کشور انتخاب و در این زمینه توانستیم کارهایی انجام دهیم. توجه ما در این دفتر به جریان مردمی است که قبل از انقلاب شکل گرفت، به هم پیوند خورد و به پیروزی انقلاب منجر شد. ما می‌خواهیم دلیل کسانی که انقلاب را هدایت کردند، بدانیم؟ به همین دلیل موضوع اول ما انقلابیون بودند. بررسی گروه‌های فعال در انقلاب، ده‌ها هزار ساعت مصاحبه می‌طلبد که اگر امکانات در اختیار ما قرار می‌گرفت، این کار در طول پنج یا 6 سال انجام می‌شد و سپس با دسته‌بندی موضوعی به سراغ بررسی حادثه انقلاب و رجال پهلوی می‌رفتیم اما به دلیل در اختیار نداشتن اطلاعات لازم، اولویت را به گروه‌های انقلابی دادیم. به طور قطع ابواب جمعی پهلوی هم موضوع تحقیق دفتر ما خواهند بود اما با توجه به حضور این افراد در خارج از کشور و امکانات محدود ما، این کار فعلا میسر نیست.
مسئول واحد تاریخ شفاهی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی ادامه داد: ما در جمع‌آوری مطالب هیچ نکته‌ای را حذف نکرده و در آن دخل و تصرف نمی‌کنیم و گفت‌وگوها دقیقا پیاده و در آرشیو باقی می‌مانند. شاید اطلاعاتی در حد دو یا سه درصد وجود داشته باشد که در صورت انتشار مصاحبه‌هایی که در قالب کتاب درمی‌آیند، به آبروی اشخاص یا مساله امنیت ملی آسیب برساند. این موارد با هماهنگی صاحب خاطره حذف می‌شود. در تدوین هم مطالب منظم و ویرایش شده اما لحن و جملات صاحب خاطره حفظ می‌شوند. تغییرات هم با نظر مصاحبه شونده اعمال می‌شود. با این ترتیب در حدود 40 کتاب در واحد تاریخ شفاهی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی تولید و منتشر شده است.
تعداد بازدید: 1345
