مقالات

سندي كه لو رفت

سندي كه لو رفت در خرداد 1296 شمسي كنسول انگليس در شيراز در نامه‌اي محرمانه به «سر چالرز مارلينگ» وزيرمختار بريتانيا در تهران، ضمن تشريح وضعيت «پليس جنوب» و وفاداري «عبدالحسين ميرزا فرمانفرما» به انگليسي‌ها مي‌نويسد: «وقت آن رسيده است به وعده خود وفا كنيم و به فارس استقلال داخلي داده شود و امارت آن به فرمانفرما و پسران واگذارگردد.» اين نامه بعداً توسط سفارت آلمان در تهران كشف و منتشر شد و موج تازه‌اي از بدبيني و نفرت مردم...

مشتي از خروار اختناق

مشتي از خروار اختناق ساواك مؤثرترين ابزار رژيم شاه براي ايجاد اختناق در كشور بود. اين سازمان به ويژه در دوراني كه نصيري رياست آن را به عهده داشت به جاي طرح نقشه‌هاي دقيق و اساسي براي مبارزه با خرابكاري و فعاليتهاي ضدرژيم، به يك رشته اعمال خشونت‌آميز و وحشيانه و ايجاد مزاحمت‌هاي بي‌مورد و نابجا براي طبقات مختلف مردم پرداخت. روش ساواك مبتني بر ارعاب بود، بازداشتهاي جمعي براي ساواك يك كار عادي به شمار مي‌آمد و اين تصور در...

مظفرالدين شاه به روايت خواهرش

مظفرالدين شاه به روايت خواهرش ناصرالدين شاه در سال 1277قمري، مظفرالدين ميرزا پسر خود را به رسم معمول قاجاريه، به تبريز فرستاد تا راه و رسم سلطنت را بياموزد و سال بعد او را رسماً وليعهد اعلام نمود. پيش از آن شاه چند بار وليعهد معين كرده بود و 3 نفر از وليعهدها در كودكي در گذشته بودند. مظفرالدين ميرزا چهارمين وليعهد ناصرالدين شاه بود. از همان تاريخ استقرار مظفرالدين ميرزا در تبريز، پدرش كوشيد كه بهترين افراد را براي تعليم و تربيت...

مأموريت وزيرمختار انگليس در ايران

مأموريت وزيرمختار انگليس در ايران مقاله حاضر، خاطرات «سرهيو كنچبال هاجسن» Sir Hugh Knatchball Hugessen وزيرمختار انگليس در ايران است. او در آذر 1314 از محل مأموريت قبلي خود (جمهوري لاتويا – بالتيك) از راه زميني به تهران آمد و در دي ماه همين سال به عنوان مرخصي به انگليس رفت و ديگر هرگز بازنگشت. نوشته زير مشاهدات او از ايران و ملاقاتهايش با رضاشاه است. با هم مي‌خوانيم: چند ماه قبل از حركت از ريگا(1) به من گفته بودند مأموريتم به بلگراد(2) مسلم شده...

شاه بين دو فرار!

شاه بين دو فرار! سرنوشت نظام سياسي ايران پس از انقلاب مشروطه با پريشانيهاي بسياري رقم خورد و در فاصله كوتاهي به تغيير خاندان سلطنت و برقراري حكومت استبداد پهلوي انجاميد. مردم ايران هنوز طعم حكومت مشروطه را نچشيده بودند كه ناخواسته درگير مشكلات و عوارض جنگ جهاني شدند. فقر عمومي، ناامني گسترده، مداخلات بيگانگان، تهديد استقلال و تماميت ارضي كشور، اختلاف و دودستگي نخبگان سياسي، تحولات جهاني و زمينه‌هاي نابساماني داخلي،...

قحطي بزرگ و اعتراف ژنرالهاي انگليسي

قحطي بزرگ و اعتراف ژنرالهاي انگليسي در جريان جنگ اول جهاني، ايران بيطرف به اندازه يك كشور در حال جنگ خسارت و خرابي تحمل كرد. ضايعه‌اي كه نتيجه مستقيم هجوم نيروهاي بيگانه به كشورمان بود. علاوه بر خسارات و خرابيها، قحطي گسترده و گرسنگي و شيوع مرگبار انواع بيماريها، ره‌آورد ديگر حضور بيگانگان در داخل ايران بود. اخبار و گزارشهاي مربوط به اين قحطي در روزنامه‌هاي آن زمان و كتابهاي تاريخي كه به حوادث آن دوره پرداخته‌اند و خاطرات...

گريه‌هاي شاهانه

گريه‌هاي شاهانه مردادماه سالمرگ شاهان سلسله پهلوي است. محمدرضا و پدرش هر دو در ماه مرداد مردند. هر دو در آفريقا و در قاهره و در مسجد زيدالرفاعي، جائي كه معمولاً اجساد پادشاهان و فراعنه مصر دفن هستند به خاك سپرده شدند. پيش از اين دو نفر، آخرين شاهان سلسله قاجار نيز در خارج از ايران مردند. محمدعلي شاه قاجار كه در 28 دي 1285 متعاقب مرگ پدرش مظفرالدين شاه تاجگذاري كرد در كشاكش جنبش مشروطه روز هفتم مهر 1288 از طريق بندر انزلي به روسيه...

نقد كتاب خاطرات پاليزبان

نقد كتاب خاطرات پاليزبان كتاب خاطرات پاليزبان در سال 1382 به زبان فارسي در لس‌آنجلس آمريكا و در شمارگان هزار نسخه به چاپ رسيد. برخلاف بسياري از كتاب‌هاي خاطرات كه سخنان شخص موردنظر ضبط و سپس پياده و تنظيم مي‌شود، بنابه آنچه در صفحه شناسنامه اين كتاب آمده، پاليزبان شخصاً مبادرت به نگارش خاطرات خويش كرده است. عزيز پاليزبان در مهرماه 1318 پس از فارغ‌التحصيلي از دانشكده افسري با درجه ستوان دومي، خدمت در ارتش را آغاز كرد. به دنبال...

تاريخ، علم زندگي

تاريخ، علم زندگي اگر تعليم و تربيت با تمامي كليت و جامعيت خويش در نظر دارد يك نسل را براي زندگي در جامعه فرد آماده سازد، آموزش تاريخ چه نقشي در فراهم آمدن اين آمادگي خواهد داشت؟ به طور كلي آموختن براي زيستن، در چه جايي مستلزم بهره‌گيري از دانش تاريخ است؟ بدون آموزش تاريخ، چه نقصاني در كار خواهد بود و چرا تاريخ جزو درس‌هاي اصلي به شمار مي‌آيد؟ چرا فرهنگ عمومي جامعه مدام متذكر خاطره تاريخي خويش است؟ شكي نيست كه همان كاركردي را...

تاريخ معاصر ايران از زبان امام خميني

تاريخ معاصر ايران از زبان امام خميني مطالب زير حكايات تلخ و شيريني است كه از زبان امام خميني در رابطه با تحولات تاريخ معاصر ايران نقل شده و منشأ همه آنها مجموعه «صحيفه نور» است. گرچه تمامي اين مطالب در وقت خود طي 30 سال اخير در مطبوعات و رسانه‌هاي گروهي منعكس شده است ولي بازخواني آنها درس‌هاي عبرت‌آموزي را يادآوري مي‌كند كه در بستر تاريخ رويدادهاي كشورمان وجود دارد. * * * ما هستيم اين آقاياني كه مي‌گويند ما مملكت را...

روايت سفير فرانسه از رقابت روس و انگليس در ايران

روايت سفير فرانسه از رقابت روس و انگليس در ايران «اوژن اوبن» سياستمدار و ديپلمات فرانسوي از نوامبر 1905 تا ژوئن 1907 سمت سفارت كشورش را در تهران بر عهده داشته و از جمله انقلاب مشروطيت ايران را از نزديك شاهد بوده است. كتاب «ايران امروز» حاصل تحقيقات وي درباره ايران طي مدت زماني است كه عهده‌دار سفارتخانه كشور خود در تهران بوده است. او طي اين مدت به شهرهاي مختلف ايران سفر كرد و وضعيت زندگي مردم را مشاهده نمود. مقاله زير بخشي از كتاب...

چگونه به هويدا و علم سيلي زدم

چگونه به هويدا و علم سيلي زدم اظهارنظرها، بدگويي‌ها و افشاگريهاي سران رژيم شاه عليه يكديگر زماني كه منافع هر يك توسط ديگري در معرض خطر قرار مي‌گرفت شنيدني و خواندني است. آنچه كه ذيلاً از نظر خوانندگان گرامي مي‌گذرد اظهارنظر اردشير زاهدي داماد شاه و آخرين سفير وي در آمريكا عليه امير اسدالله علم و اميرعباس هويدا است. * * * يكي از دشمنان قسم خورده من كه هميشه با او كشمكش و جنگ و گريز و رقابت پنهان داشتم امير اسدالله علم يار غار...

سندي چاپ نشده از دوران قاجار

سندي چاپ نشده از دوران قاجار احمد كتابي* چكيده عبدالغفارخان نجم‌الملك (نجم‌الدوله) (1255-1326 ه‍ ق) از دانشوران و فرهيختگان طراز اول عصر قاجار است كه حقي عظيم بر گردن فرهنگ ايران زمين دارد. اين بزرگ مرد دانشي، نه تنها در فراگيري علوم و معارف جديد و ارائه آنها به هموطنان خود پيشگام بوده بلكه در تصنيف و تصحيح و انتشار حدود پنجاه كتاب و رسالة علمي و نيز استخراج تقويم رسمي كشور و تطبيق سالهاي هجري قمري و ميلادي و انجام بعضي پژوهش‌هاي...

سفر بدفرجام!

سفر بدفرجام! از امان‌الله خان در افغانستان، رضاخان در ايران و آتاترك در تركيه به عنوان مهره‌هاي ترويج فرهنگ سكولار و اشاعة غربي‌گرايي در اين سه كشور ياد مي‌شود. امان‌الله خان 10 سال، آتاترك 18 سال و رضاخان 20 سال بر كشورهايشان حكومت كردند. حداقل 8 سال از اين سالها حكومتشان همزمان بود (1307-1299) و در اين 8 سال، اقدامات فرهنگي فراواني به موازات يكديگر در كشورهاي خود به وجود آوردند. مهم‌ترين اقدامات فرهنگي امان‌الله خان در افغانستان...

تخريب حظيره‌القدس

تخريب حظيره‌القدس به نقل از: اسناد فعاليت بهائيان در دوره محمدرضا پهلوي مركز اسناد انقلاب اسلامي، ثريا شهسواري، پاييز 1387، صص 88-73 از فرازهاي مهم تحولات عصر پهلوي دوم تخريب حظيره‌القدس مركز اجتماع بهائيان در ارديبهشت 1334 بود. مقاله حاضر به اين رويداد و علت مشاركت رژيم شاه در اين حادثه مي‌پردازد: در حالي كه رژيم پهلوي به سوي تقويت بهائيت در ايران حركت مي‌كرد و بخش بزرگي از امكانات در اختيار بهائيان بود و دستشان به علت سفارش...

اصرار خانم و برادر خانم!

اصرار خانم و برادر خانم! حسين علاء(1) كه از فروردين 1334 پس از استعفاي اجباري سپهبد زاهدي تا فروردين 1336 نخست‌وزير بود، چون بيشتر روزگار جواني و عمر خود را در انگليس و فرانسه گذرانده بود با زد و بندها و به كار بستن نفوذ در كارها چندان آشنايي نداشت. انتخابات دوره نوزدهم مجلس شوراي ملي در زمان نخست‌وزيري او انجام شد. او در كار انتخابات برخلاف بيشتر نخست‌وزيران جز در دو مورد شخصاً دخالت نكرد و انتخابات زير نظر وزير كشور، امير اسدالله...

نتيجه يك شكايت

نتيجه يك شكايت بر اساس اسناد موجود، در رژيم شاه، ارتش از جاهايي بود كه حيف و ميل‌ها و سوءاستفاده‌هاي نجومي در آن فراوان بود. البته در ميان دست‌اندركاران ارتش بودند افرادي كه با سوءاستفاده سودجويان مخالفت مي‌كردند و پرواضح است كه مخالفتهاي آنها تبعاتي چون زندان و اخراج از ارتش را نيز، در پي داشت. سرهنگ لطيف بيگلري افسر ركن 4 ستاد فرماندهي نيروي زميني، نمونه‌اي از مخالفان بود. بيگلري پس از تحقيقات فراوان و اطمينان از...

درشكه‌هاي بدون اسب!

درشكه‌هاي بدون اسب! «ويليام ناكس دارسي» باني استخراج نفت در ايران مي‌باشد. آنچه باعث اقدام او در كسب امتياز نفت از حكومت قاجار شد، گزارشي بود كه دو زمين‌شناس فرانسوي به نامهاي «ژاك دو مورگان» و «ادوارد كوته» در اختيار او قرار دادند. اين دو نفر كه از مناطق جنوبي و غربي ايران ديدن كرده و گزارش مستندي در مورد وجود منابع عظيم نفتي در عمق اراضي اين منطقه تهيه كرده بودند در سال 1901 ميلادي به همراه يك ايراني ارمني به نام «آنتوان...

نقد كتاب كاش من هم يك يهودي بودم

نقد كتاب كاش من هم يك يهودي بودم كتاب «كاش من هم يك يهودي بودم» در 1998 در كانادا به چاپ رسيد. نويسنده در مقدمه‌اي ضمن معرفي خود به عنوان يك مسلمان توصيه‌هايي نيز به قوم يهود دارد: «اگر شما خواننده عزيز خود از قوم يهود هستي نيز، بايستي بهتر با موجوديت قوم خود آشنا شوي و براي نگهداري و پاسداري از آن بيش از پيش در خود احساس وظيفه كني زيرا هر چه به جلوتر مي‌رويم وظيفه انساني و اجتماعي شما در هر كشور كه هستيد سنگين‌ و سنگين‌تر...

تاريخ‌نگاري درباري

تاريخ‌نگاري درباري «تاريخنگاري» از مقوله‌هاي فرهنگي است، بنابراين تاريخنگاري درباري نيز خود بازتابي از فرهنگ و شيوه‌هاي تفكر و زندگي حاكم بر دربارها و محافل قدرت و سلطنت به شمار مي‌آيد؛ و رسالت آن نيز عبارتست از انجام دو عمل زير: 1. توجيه وضع موجود و مشروع نشان دادن آن در ساية توسل به تاريخ و بازگويي دلبخواه حوادث گذشته، به منظور تثبيت پايه‌هاي فكري و فرهنگي قدرت حاكم، با كشف و يا جعل ريشه‌هاي تاريخي و تبارنامه‌هاي فكري و...

شركت نفت انگليس و ايران چگونه تأسيس شد؟

شركت نفت انگليس و ايران چگونه تأسيس شد؟ سابقه توجه انگليسي‌ها به منابع و ذخاير نفتي ايران بسيار طولاني و به 36 سال قبل از كشف نفت در ايران مي‌رسد. در سال 1872 يك انگليسي به نام «بارون جوليوس دو رويتر» (كه خبرگزاري رويتر را به نام خود بنيان نهاد)(1) امتياز بهره‌برداري از نفت ايران را از ناصرالدين شاه قاجار به دست آورد.(2) اين امتياز در جريان نهضت تنباكو لغو شد. سپس در 1889 ناصرالدين شاه در جريان سومين سفر اروپايي خود امتياز بانك...

ايران عصر پهلوي ارض موعود بهائيان

ايران عصر پهلوي ارض موعود بهائيان يكي از مظاهر اسلام‌زدايي در دوران حاكميت 50 ساله پهلوي‌ها، تقويت روزافزون مذاهب و اديان باطله اعم از اديان منسوخه يا مذاهب ساختگي و بي‌پايه بود. در اين دوران فرقه بهائيت رشد بي‌سابقه‌اي يافت. بهائيان در دوران حاكميت رضاشاه موفق شدند «محافل» و «بيت‌العدل» خود را دائر كنند. آنان فعاليتهاي خود را به ويژه در زمينه‌هاي فرهنگي تعقيب مي‌كردند. مدارس آنان شامل دبستان و متوسطه اعتبار خاصي داشت و...

به خاطر چاپ تصوير چند زن چادري

به خاطر چاپ تصوير چند زن چادري در روز سي‌ام بهمن ماه سال 1355 هجري شمسي، در صفحه شهرستان‌هاي روزنامه اطلاعات، عكسي از مراسم پيشاهنگي در شهرستان شهرضا در استان اصفهان چاپ شد. در اين عكس مربيان پيشاهنگي، زناني چادري بودند كه در حال اداي سلام پيشاهنگي بودند. محمدرضا پهلوي با ديدن اين تصوير، برافروخته شد. او كه همواره در نشريات و مجلات گوناگون دستوري عصر خود، شاهد ترويج بي بند و باري با نوشتن داستان‌هاي مبتذل و چاپ تصاوير آن چناني...

خاطرات مطبوعاتي

خاطرات مطبوعاتي ديدار سپهبد رزم آرا با دكتر فاطمي خاطره‌اي كه از دكتر فاطمي به ياد دارم، ديدار غيرمنتظره‌اي بود كه بامداد يك روز سپهبد رزم آرا از وي در خانه‌اش كرده بود. معمولاً دكتر فاطمي هر روز پيش از صرف صبحانه به نوشتن سرمقاله روزنامه مي‌پرداخت و پس از فراغت از نوشتن سرمقاله به خوردن ناشتايي مي‌پرداخت، چون هنوز ازدواج نكرده بود و تنها زندگي مي‌كرد، من غالباً هر بامداد به ديدارش مي‌رفتم و گاهي اوقات با هم صبحانه...

كمك‌هاي فرهنگي دكتر منوچهر اقبال!

كمك‌هاي فرهنگي دكتر منوچهر اقبال! در بهمن ماه 1347 براي دو هفته استراحت در هتل آبادان بسر مي‌بردم. در آن روزها يك هيأت بازرسي قضايي در آبادان به بازرسي سازمان‌هاي دولتي اشتغال داشت. رئيس اين هيأت، حجازي قاضي شريف دادگستري كه از دوستان من بود، نيز در همان هتل بسر مي‌برد و گاه با يكديگر برخورد و گفتگو داشتيم. يك شب در ميان گفتگوها از نتايج بازرسي از بخش اداري شركت نفت در آبادان سخن گفت و مديريت و نظم كارهاي تقي مصدقي رئيس مناطق...

شكوائيه جنوبي‌ها از مداخلات انگليس

شكوائيه جنوبي‌ها از مداخلات انگليس تحولات سياسي خليج فارس و نواحي پس كرانه‌اي آن در سال‌هاي بحراني پس از جنگ جهاني اول از اهميت بسياري برخوردار است. اين تحولات منجر به نتايجي گرديد كه منشاء بسياري از رويدادهاي مهم منطقه به حساب مي‌آيند. طي اين ايام كشور ايران شرايط بسيار دشواري را تجربه مي‌كرد. اوضاع نابسامان داخلي، مداخلات قدرت‌هاي استعماري در امور مختلف، سرخوردگي نيروهاي اجتماعي از نتايج انقلاب مشروطيت، چند دستگي...

شغل‌هاي علم

شغل‌هاي علم در رژيم پهلوي دوم، توزيع مسئوليتها و مشاغل نيز مانند ساير جلوه‌هاي اقتصادي و اجتماعي و فرهنگي، ناعادلانه بود. در حالي كه بسياري از تحصيلكردگان و نخبگان كشور، سالها در جستجوي كار بودند، متملقين حكومتي و از جمله درباريان در آن واحد تعداد زيادي شغل در اختيار داشتند به طوري كه از عهده انجام همه كارها و مسئوليتهاي خود برنمي‌آمدند. يكي از اين افراد كه تصريح كرده به دليل تعدد مسئوليتهايش به همه كارها نمي‌رسد...

ثروت‌اندوزي سرمايه‌داران يهودي ايران در اسرائيل

ثروت‌اندوزي سرمايه‌داران يهودي ايران در اسرائيل بي‌شك سرمايه‌داران يهودي كشورهاي مختلف جهان نقش مؤثري در تحكيم و تقويت بنيانهاي اقتصادي و سياسي رژيم صهيونيستي دارند. در 18 ارديبهشت 1349 ساواك در گزارشي به نقل از نمايندگي ايران در اسرائيل مي‌نويسد: عطف به رونوشت نامه 2535 مورخ 7/2/1349 راجع به انتقال سرمايه از ايران به اسرائيل به استحضار مي‌رساند كه صحت موضوع براي اين نمايندگي مورد ترديد نيست[...]. موضوع انتقال سرمايه از ايران به...

نقد كتاب ميلاد زخم

نقد كتاب ميلاد زخم «ميلاد زخم، جنبش جنگل و جمهوري شوروي سوسياليستي ايران» عنوان كتابي است كه نخستين بار در سال 1371 توسط دانشگاه پيتسبورگ در آمريكا منتشر شد و پس از ترجمه آن توسط شهريار خواجيان، در سال 1386 از سوي نشر اختران در تيراژ دو هزار نسخه به چاپ رسيد. نويسنده در پيش‌گفتاري كه نگاشته است، ضمن اشاره به رويدادهاي سياسي روسيه در اوايل دهه 90 ميلادي در اثناي آماده‌سازي متن كتاب و فراهم آمدن شرايط براي دست‌يابي به اسناد موجود...

جايگاه درس تاريخ در فرهنگ عمومي جامعه

جايگاه درس تاريخ در فرهنگ عمومي جامعه فرهنگ عمومي، فضايي است همگاني كه همگان در آن انديشه و احساس مي‌كنند و با يكديگر در تعامل قرار مي‌گيرند. يكي از عناصر اساسي شكل دهنده اين فضاي عمومي، تاريخ است. از آنجا كه تاريخ ميراث مشترك يك ملت است و همگان نسبت بدان احساس پيوند و تعلق دارند، و در همان حال، تاريخ خود در شكل گيري فرهنگ مشترك جامعه نقش اساسي دارد، سهم و جايگاه آن در فرهنگ عمومي جامعه مهم و حائز اهميت است. درس تاريخ و كتاب...

...

100

...