مقالات

عمليات لويزان

عمليات لويزان بعد از ظهر روز بيستم آذر 1357 كه مصادف با عاشوراي حسيني بود،‌ مردم تهران از راهپيمائي عظيم اين روز به سوي منازل خود باز مي‌گشتند، كه خبري دست و پا شكسته شنيدند. خبر اين بود كه «در پادگان لويزان تيراندازي شده و عده‌اي كه افسران گارد در سالن نهارخوري كشته شده‌اند.» در آن لحظات هيچ‌كس به درستي از كم و كيف خبر اطلاع درستي نداشت و فرماندهان پادگان نيز با تمام توان كوشيدندكه موضوع به بيرون درز نكند . اما ماجرا چه...

تصويري از ارتباط شاه و مردم

تصويري از ارتباط شاه و مردم بسياري از تصورات و تأثرات من دربارة ايران در آغاز مأموريتم پس از دو سال به تجربه رسيده بود. با هر معيار و هر مفهومي كه قضاوت كنيد شاه به معني رژيم بود و پادشاه و كشور معني مترادفي داشتند. شاه در مركز دوايري قرار داشت كه نقطة ارتباط آنها با يكديگر فقط شخص شاه بود. دربار، خانوادة سلطنتي، دولت، سيستم حكومت‌هاي محلي يا استانداران، نيروهاي مسلح،‌ ساواك و پليس همه بطور مستقل عمل مي‌كردند و بطور جداگانه و...

مجلس عصر پهلوي

مجلس عصر پهلوي دكتر رضازاده شفق كه خود در عصر پهلوي در دو دوره نمايندة مجلس بود، در مورد وي‍‍‍ژگيهاي مجلس ايران در آن دوره مي‌نويسد: «در قسم اعظم اين نيم قرن اخير كه مجلسهاي متعدد منعقد گشت، شايد نصف آن مدت از عمر گرانبهاي اين كشور ضايع شد وبه هدر رفت؛ يعني در انتظار و تأخير و تأخر گذشت. معلوم نبود آقاياني كه موقع انتخابات آنهمه با مال و جان كوشش مي‌كردند چرا بعد از انتخاب شدن فعاليت و كار و كوشش را كنار مي‌گذاشتند. به ياد...

نقد كتاب «شيطان بزرگ، شيطان كوچك»

نقد كتاب «شيطان بزرگ، شيطان كوچك» كتاب «شيطان بزرگ، شيطان كوچك» كه خاطرات آخرين نماينده اطلاعاتي موساد در ايران است اخيراً توسط آقاي «اليعزر تسفرير» آخرين رئيس شعبه منطقه‌اي موساد در ايران به زبان عبري به رشته تحرير درآمده و در پائيز سال 1386 به وسيله خانم فرنوش رام به فارسي ترجمه شده و توسط شركت كتاب در لس‌آنجلس چاپ و منتشر گشته است. در پيشگفتار كتاب كه هويت و مسئوليت نگارنده آن مشخص نشده، ضمن اعتراف تلويحي به حمله صدام به...

تاريخ، علم زنده

تاريخ، علم زنده آنان كه از علم تاريخ و قاعده‌ها و فايده‌هاي آن به درستي اطلاع ندارند، در بياني عوامانه، همواره اين طعن و كنايه را نسبت به اين علم شريف و مفيد دارندكه تاريخ به مرده‌ها مي‌پردازد. تصور چنين اشخاصي آن است كه بدين ترتيب، تاريخ فاقد پويايي و كارايي است و لذا مرده است. هر چند چنين اظهار نظري حاكي از بي‌دانشي گوينده و افق بسته و نگرش محدود او است و نزد هيچ يك از عقلاي عالم و صا حبان انديشه و نظر، چنين قضاوتي ديده نشده...

زندانهاي انگليس، الگوي ساواك

زندانهاي انگليس، الگوي ساواك سندها را با هم مي‌بينيم: گزارش درباره: ملاقات با رابط سرويس انگلستان منظور: استحضار رياست اداره پيمانها 1ـ در اجراي اوامر در تاريخ 4/9/53 با رابط سرويس انگلستان ملاقات و به او اظهار داشتم كه چندي پيش عده‌اي از كارمندان ساواك از زندانهاي انگلستان ديدن نموده‌اند به دنبال اين مسافرت ساواك مايل است يك نفر كارشناس امور ساختماني از طرف ساواك مجدداً به انگلستان مسافرت نموده و از زندانهاي آنجا...

گزارش يك جنايت

گزارش يك جنايت در آستانه تجزيه فلسطين در سازمان ملل (آذر 1326) اين سرزمين شاهد جنايات متعددي از سوي گروههاي صهيونيستي با هدف فراهم ساختن زمينه‌هاي اين تجزيه و سپس تأسيس دولت اسرائيل در آن بوده است. گزارش زير شرح يكي از اين جنايات است كه توسط ابوالحسن بهنام سركنسول دولت وقت ايران در فلسطين براي وزارت امور خارجه كشورمان ارسال شده است. شماره 563 تاريخ 10/5/1325 پيوست ــ موضوع انفجار بمب در هتل كينگ داويد چنانكه در اخبار راديوهاي...

ذلت پهلوي‌ها در برابر دخالت انگليس

ذلت پهلوي‌ها در برابر دخالت انگليس تأثير حضور مستشاران، كارشناسان و جاسوسان بيگانه در پيشبرد اهداف استعمارگران از دهها لشكر نظامي مجهز به جنگ‌افزار مدرن بيشتر است. اين عناصر، به واقع ركن اصلي استعمار در قرون اخير محسوب مي‌شوند. تاريخ ايران قبل از انقلاب اسلامي نيز هيچ‌گاه از گزند نفوذ اين گونه عناصر بيگانه در امان نبوده و مصونيت نداشته است. در اين ميان انگليسي‌ها پيشتاز نفوذ استعماري در ايران هستند و در اين ويژگي سردمدار...

مهاجرت معكوس

مهاجرت معكوس بن‌ گوريون اولين نخست‌وزير رژيم صهيونيستي در باب ضرورت مهاجرت يهوديان جهان به سرزمين فلسطين مي‌گويد: مهاجرت به فلسطين به منزله خوني است كه ادامه حيات اسرائيل را بيمه مي‌‌كند و ضامن امنيت و آينده اسرائيل است.(1) وي در جايي ديگر و در قبال حركت برخي يهوديان كه تنها خواستار دفن جسدشان در فلسطين هستند، بيان مي‌‌كند كه: نياز داريم كه يهودي‌ها در اسرائيل زندگي كنند، مرده آنان را نمي‌خواهيم.(2) وي در دولت خود در همان...

زمادر مهربان‌تر دايه خاتون!

زمادر مهربان‌تر دايه خاتون! بسياري از رجال عصر قاجاريه خاطرات و يادداشتهايي از دوران زندگي خود، وضع جامعة ايران در آن دوره و اوضاع دربار باقي گذارده‌اند. در ميان اين خاطرات و نوشته‌ها، يادداشتهاي ميرزا محمود خان احتشام‌السلطنه پسر علاءالدوله اميرنظام قاجار از ويژگي خاصي برخوردار است. احتشام‌السلطنه مدتي سركنسول ايران در عراق بود، از سال 1319 قمري تا 1323 وزيرمختار ايران در آلمان بود و از 1325 تا 1326قمري رياست مجلس شوراي ملي را...

تجربيات تاريخ‌نگاري جنگ

تجربيات تاريخ‌نگاري جنگ در ارديبهشت 1383 سمينار تخصصي «تاريخ شفاهي» در دانشگاه اصفهان برگزار شد. اين نشست با حضور اعضاي هيأت علمي گروه تاريخ دانشگاه اصفهان و تعدادي از نمايندگان مراكز و دفاتر پژوهشي فعال در عرصه تاريخ شفاهي تشكيل شد. در شماره‌هاي گذشته مجله الكترونيكي «دوران» بخش‌هاي مختلفي از اين سمينار ارائه شد. اكنون توجه خوانندگان گرامي را به بخش ديگري تحت عنوان «تجربيات تاريخ‌نگاري جنگ» كه توسط آقاي «فرخ‌زاده» ارائه...

فكاهي‌نامه‌هاي عصر مشروطه

فكاهي‌نامه‌هاي عصر مشروطه در سالهاي اوج‌گيري نهضت مشروطه، جمعاً 21 نشريه فكاهي حاوي مطالب و كاريكاتورهاي طنز در تهران و شهرستانها منتشر شدند. دليل رونق نشريات كاريكاتوري در آن زمان بي‌سوادي اكثر مردم و سادگي انتقال مفاهيم از طريق طراحي و نقاشي و كاريكاتور به جامعه بود. * * * نشريات فكاهي عصر مشروطه به ترتيب حروف الفبا عبارتند از: ـ آئينه عيب نما: به مديريت ملك‌المورخين كه در 1325ق در تهران منتشر شد ـ آذربايجان: به مديريت...

نقد كتاب «درس تجربه»

نقد كتاب «درس تجربه» «درس تجربه» عنوان كتابي است كه به قلم ابوالحسن بني‌صدر به رشته تحرير درآمده است. اين كتاب كه به منزله خاطرات بني‌صدر مي‌باشد در دو جلد توسط انتشارات انقلاب اسلامي در آبان 1380 در آلمان به چاپ رسيد و به كوشش حميد احمدي مدير انجمن مطالعات و تحقيقات تاريخ شفاهي ايران (برلين) تدوين گرديد و فقط در خارج از كشور عرضه شد. كار ضبط خاطرات بني‌صدر در ورساي فرانسه و در 26 شهريور 1378 آغاز شد و طي 10 جلسه ادامه يافت. حاصل اين...

علم تاريخ و صداقت مورخ

علم تاريخ و صداقت مورخ احتياج ما به علم تاريخ و فوايدي كه از آن مي‌توانيم برداشت كنيم وقتي به خوبي مبرهن مي‌شود كه موضوع اين علم را به طرز واضح‌تري مورد تدقيق قرار دهيم. بسياري از كتبي كه مؤلفين آنها را تاريخي قلمداد كرده‌اند در حالي كه هيچ جهت اشتراك با تاريخ واقعي ندارند اذهان را در باب تاريخ حقيقي مشوب مي‌سازند. البته تاريخ واقعي مسئول اين قبيل نوشته‌ها نيست ولي انتشار امثال اين كتب در نزد عامه موجب شكست قدر تاريخ...

بازنگري شخصيت هويدا

بازنگري شخصيت هويدا مقدمه ماهيت هيچ نظامي، و از جمله رژيم پهلوي را نمي‌توان بدون شناخت شخصيت و عملكرد كارگزاران آن نظام، مورد بررسي دقيق قرار داد. يكي از كارگزاران عصر پهلوي، اميرعباس هويداست. اميرعباس هويدا، فردي است كه از بهمن 1343 تا مرداد 1356، طولاني‌ترين دوران صدارت را در تاريخ ايران دارا بود. او تنها نخست‌وزيري است كه با پيروزي انقلاب اسلامي ايران به اعدام محكوم شد. نام هويدا به دوران ثبات سلطنت محمدرضا پهلوي گره خورده و...

حديث عهد و وفا شد فسانه در كشور

حديث عهد و وفا شد فسانه در كشور محمدتقي بهار معروف به ملك‌الشعراي بهار (1266 ـ 1330 شمسي) بدون شك يكي از بزرگ‌ترين شاعران قصيده‌پرداز در تاريخ معاصر ايران است. استحكام و استواري قصيده‌ها، مثنويها، غزلها و رباعيات وي را هرگز نمي‌توان منكر شد. بهار گذشته از اين اشعار كتاب با ارزشي چون «سبك‌شناسي» را تأليف كرد كه دربارة سير تحول شعر فارسي از دوران اسلام تا عصر حاضر است. كتاب ديگر او به نام «تاريخ احزاب سياسي» ايران از احاطه و آگاهي...

درباره سپهبد خسرواني

درباره سپهبد خسرواني يكي از مهم‌ترين ابزار رشد و ترقي در سيستم هزار فاميل رژيم شاهنشاهي، برخورداري از حسب و نسب و يا سبب خانوادگي بود. انتخاب همسر از يكي از خانواده‌هاي صاحب‌منصب، كافي بود تا فردي را از حضيض به عزيز برآورد و علي‌رغم همه بي‌لياقتي‌ها و بي‌كفايتي‌ها، او را در مناصب معنون و مطرح بنشاند. يكي از نمونه‌هاي اين بركشيدن را بايد در زندگي پرويز خسرواني جستجو كرد. حسين فردوست در نقل خاطرات خود اين موضوع را به شرح...

پارسونز از جشن هنر شيراز مي‌گويد

پارسونز از جشن هنر شيراز مي‌گويد در شهريور 1346 و در ماه مبارك رمضان، شهر شيراز شاهد نمايش‌ها و صحنه‌هاي وقيحي بود كه حكومت شاه از آن به عنوان «جشن هنر» ياد كرده و هزينه‌هاي سنگيني را صرف اجراي آن نمود. هدف از برگزاري اين جشن كه همه ساله براي اجراي مجدد آن سعي و كوشش به عمل آمد، استحاله فرهنگي اسلامي مردم و باز كردن راه نفوذ فرهنگ غرب به داخل كشور بود. كساني كه به عنوان هنرمند از آمريكا و كشورهاي اروپايي براي شركت در جشن هنر...

گزارش يك روزنامه اسرائيلي از طرح انگليس براي تجزيه ايران

گزارش يك روزنامه اسرائيلي از طرح انگليس براي تجزيه ايران دو ماه پس از ملي شدن صنعت نفت روزنامه اسرائيلي «جروز الم پست» در مقاله‌اي به قلم يك يهودي انگليسي از طرح لندن براي تجزيه ايران از طريق اشغال نواحي جنوبي كشور سخن به ميان آورد. اين روزنامه با اشاره به احتمال ورود متقابل نظاميان شوروي به شمال ايران، تصريح كرد «تجزيه ايران ميان روس و انگليس بهتر از ملي شدن صنعت نفت ايران است». در سندي كه مشاهده مي‌كنيد، رضا صفي‌نيا...

نقش طبقات فرودست در تاريخ شفاهي

نقش طبقات فرودست در تاريخ شفاهي در ارديبهشت 1383 سمينار تخصصي " تاريخ شفاهي " در دانشگاه اصفهان برگزار شد. اين نشست با حضور اعضاي هيئت علمي گروه تاريخ دانشگاه اصفهان و تعدادي از نمايندگان مراكز و دفاتر پژوهشي فعال در عرصه تاريخ شفاهي تشكيل شد. در شماره گذشته مجله الكترونيكي دوران مصاحبه دكتر حسينعلي نوذري عضو هيأت علمي دانشگاه الزهرا كه در حاشيه اين سمينار صورت گرفت ، منعكس گرديد . اكنون توجه خوانندگان گرامي را به بخش ديگري از...

نقد كتاب «ارسنجاني از نگاه برادر»

نقد كتاب «ارسنجاني از نگاه برادر» «حسن ارسنجاني» در تاريخ عصر پهلوي به عنوان يكي از طراحان و فعالان پروژه موسوم به «اصلاحات ارضي» شناخته شده است. «دكتر ارسنجاني در آئينه زمان» نيز عنوان كتابي است كه به قلم برادر وي مهندس نورالدين ارسنجاني در 590 صفحه به رشته تحرير درآمده و چاپ اول آن توسط انتشارات قطره در سال 1379 منتشر شده است. در فصل اول اين كتاب تحت عنوان دكتر ارسنجاني در آئينه زمان، عناوين متنوعي كه دربرگيرندة زندگينامة دكتر...

سه خاطره از حكومت رضاشاه

سه خاطره از حكومت رضاشاه يك روز در مسافرت رضاشاه به مازندران در يكي از پيچ‌هاي گردنه جاجرود پيرمردي دهاتي ناگهان جلوي اتومبيل اوپيدا شد ود ستش را از شيشه اتومبيل داخل كرد. او از جا پرده و با هفت‌تيري كه هميشه كنار اتومبيلش بود به وي شليك كرد و پيرمرد افتاد. فوري پياده شد و به آجودانش گفت او را كاوش كنيد. همانطور كه پيرمرد مشغول جان كندن بود او را تفتيش كردند و جز مكتوبي كه به زمين افتاده بود چيزي نيافتند كه در آن دادخواهي از...

رابطه تاريخ با جغرافيا

رابطه تاريخ با جغرافيا جغرافيا را با تاريخ مناسبتي ديرين و گذشته‌اي ممزوج است. همگامي و همپائي اين دو رشته از علوم انساني در پاره‌اي موارد چنان است كه اذهان ساده غيرعلمي بعضاً اين دوكلمه را به ترادف و حتي به قائم‌مقامي يكديگر در نوشته‌ها و گفته‌هاي خود به كار مي‌بردند. و به عهدي كه تاريخ ام‌العلوم بود ـ شايد كه هنوز هم بعضي‌ها به مناسبت وسعت ميدان تاريخ علوم ‌آن را چنين بدانند ـ‌ جغرافيا و به ويژه قسمتهاي ناحيه‌اي آن، در...

گزارش لحظه به لحظه 3 روز كودتا

گزارش لحظه به لحظه 3 روز كودتا با روي كار آمدن جمهوري‌خواهان و رياست جمهوري دوايت آيزنهاور در 1332 نفوذ جناح محافظه‌كار كه از گسترش كمونيسم و افزايش نفوذ شوروي وحشت داشت، زياد شد. سازمان «سيا» القا كرده بود كه دامه‌ي حكومت مصدق پاي شوروي را به ايران باز خواهد كرد. دو سازمان جاسوسي «سيا» و «اينتليجنت سرويس» طرحي را كه در اصل توسط دولت انگلستان طرح‌ريزي شده بود، براي يك كودتا و براندازي مصدق پيشنهاد كردند و نام آن را «آژاكس»...

دو سند از يك كودتا

دو سند از يك كودتا بر افتادن ناباورانه و آسان دولت دكتر محمد مصدق در 28 مرداد 1332 و حاكميت طولاني استعمار آمريكا و عوامل آن بر همة شئون سياسي، اقتصادي و اجتماعي كشور، موجب عقب‌ماندگي و به گروگان گرفته شدن ملت و به مخاطره افتادن جدي حيات مردم و تاراج ثروت و سرمايه كشور در طول 25 سال پس از آن گرديد. بروز آسان اين واقعه بزرگ محققان تاريخ معاصر ايران را واداشته است تا از چرايي و عوامل اين مهم پرسش نموده، و در پاسخ به آن علت‌هاي متعدد...

ايران، خوان يغماي بيگانگان در جنگ جهاني اول

ايران، خوان يغماي بيگانگان در جنگ جهاني اول بعد از تاجگذاري احمد‌شاه (27 شعبان 1332 ق)، ناصرالملك نايب‌‌السلطنه روانه‌ي اروپا شد و ميرزاحسن‌خان مستوفي‌‌الممالك به رئيس‌الوزرايي منصوب گرديد. مقارن اين احوال جنگ جهاني اول آغاز شد (چهارم اوت 1914 م / شعبان 1332 ق) در اين هنگام پيش از آنكه ايران بي‌طرفي خود را رسماً اعلام كند، نيروهاي روسيه‌ي تزاري از پنج سال قبل از جنگ در جهت اجراي مقاصد سياست استعماري و براساس قرارداد شوم 1907م، در...

مروري بر حوادث 15 ساله مشروطيت

مروري بر حوادث 15 ساله مشروطيت «... شما تاريخ انقلاب مشروطه را بخوانيد و ببينيد در انقلاب مشروطه چه بساطي بوده است... با اينكه انقلاب، تغيير رژيم سلطنتي نبود، فقط اين بود كه سلطنت استبدادي يك قدري محدود بشود و روي قوانين مشروطه باشد، شما توجه كنيد كه چه جناياتي واقع شد و چقدر كشتار از مردم صالح و از مردم ديگر واقع شد...» از بيانات امام خميني، صحيفه امام ج 15، ص 92 ريشه‌هاي نهضت مشروطه جنبش مشروطيت بدون شك از رويدادهاي مهم و...

مرداد، ماه مرگ پهلويها ماه مرداد، ماه مرگ شاهان سلسله پهلوي است. رضاخان پهلوي در 4 مرداد 1323 و فرزندش محمد‌رضا در 5 مرداد 1359 چشم از جهان فروبستند. هر دو در ديار غربت و هر د و در ادامه يك رشته مسافرتهاي اجباري و خارج از اراده خود جان سپردند. هر دو

مرداد، ماه مرگ پهلويها ماه مرداد، ماه مرگ شاهان سلسله پهلوي است. رضاخان پهلوي در 4 مرداد 1323 و فرزندش محمد‌رضا در 5 مرداد 1359 چشم از جهان فروبستند. هر دو در ديار غربت و هر د و در ادامه يك رشته مسافرتهاي اجباري و خارج از اراده خود جان سپردند. هر دو به هنگام خروج از كشور مطرود مردم خود بودند. هر دو به هنگام مرگ، بيمار بوده و تنها يكي دو نفر انگشت شمار از بستگان درجه اول خود بر بالين مرگ آنان حضور داشتند. سفر هر دو بدون بازگشت بود و هر دو...

تأملي در تاريخ شفاهي

تأملي در تاريخ شفاهي در ارديبهشت 1383 سمينار تخصصي «تاريخ شفاهي» در دانشگاه اصفهان برگزار شد. اين نشست، با حضور اعضاي هيأت علمي گروه تاريخ دانشگاه اصفهان و تعدادي از نمايندگان مراكز و دفاتر پژوهشي فعال در عرصه تاريخ شفاهي تشكيل شد. در حاشيه اين نشست دكتر حسينعلي نوذري عضو هيأت علمي دانشگاه الزهرا در مصاحبه‌اي به بيان ديدگاههاي خود راجع به تاريخ شفاهي پرداخت. دكتر نوذري مي‌گويد: q در نگاه تفسيرگرايي (هرمونيتيكي)(1) از تاريخ، كل...

تهران قديم

تهران قديم از اوايل حكومت قاجار و از زمان محمدشاه به دليل تثبيت تهران به عنوان پايتخت و استقرار دستگاههاي سلطنت و دولت در آن و نيز رونق گرفتن فعاليتهاي بازرگاني و كشاورزي بر اثر تداوم روحيه‌ي نظامي حكومت و ادامه اردوكشي‌هاي نظامي، افزايش رفت و آمد خارجيان، علي‌الخصوص اروپاييان، آشنايي با برخي از پديده‌هاي صنعتي و رخنه‌ي آنها به ايران و غيره، چهره‌ي تهران اندك اندك دگرگون شد و تغييراتي در آن صورت گرفت. كنت دو گوبينو ـ...

...

102

...