مقالات

از انقلاب روسيه تا كودتاي رضاخان

از انقلاب روسيه تا كودتاي رضاخان انقلاب بلشويكي در روسيه و پس از آن، برافتادن قاجايه و برآمدن رضاخان در ايران، هر يك به نوبة‌ خود سبب دگرگونيهاي اساسي در روابط ميان دو كشور شد. روسية تزاري، دشمن اصلي استقلال و تماميت ارضي ايران، در مارس 1917/اسفند 1295 سقوط كرد و زمام امور به دست حكومت افتاد. سرنگوني دولت تزاري و تشكيل حكومت موقت، بارقة اميدي بر دل مليون و آزادي‌خواهان ايران تاباند و آنان را دلخوش كرد كه ديگر دوران تركتازيهاي...

صهيونيست‌ها بر سر سفره نفت ايران

صهيونيست‌ها بر سر سفره نفت ايران رژيم صهيونيستي، ايران عصر پهلوي را يك پايگاه عمده سياسي و اقتصادي براي تأمين منافع و استراتژي درازمدت خود مي‌دانست و رژيم محمدرضا پهلوي نيز عملاً از ابتدا در خدمت اين استراتژي بود. حكومت اسرائيل كمتر از دو سال پس از تأسيس، با اعلاميه‌ رسمي دولت ساعد مراغه‌اي در 23 اسفند 1328 به صورت «دو فاكتو» به رسميت شناخته شد. بهانه اين شناسايي رسيدگي به امور اتباع ايراني در اسرائيل بود. گفته مي‌شود اسرائيل...

بهاييت در خاورميانه

بهاييت در خاورميانه مقدمه موضوع مهدويت از جمله مطالبي است كه تقريباً تمام اديان و كلية فرق اسلامي به نحوي به آن قائل هستند، اما در اين ميان شيعيان اين مقام را منحصر به حضرت مهدي(ع) مي‌دانند. مسئله مهدويت در بينش اسلامي نقش كليدي دارد، چرا كه اعتقاد به يك منجي و مصلح ـ كه همه در انتظار او براي ساختن جامعه‌اي مبتني بر امنيت و عدالت به سر مي‌برند ـ و اميد به اينكه سرانجام روزي حق جاري مي‌شود و صالحان بر زمين حكومت مي‌كنند، عامل...

كجراهه‌هاي تاريخ‌نگاري

كجراهه‌هاي تاريخ‌نگاري آقاي سليمي نمين رئيس دفتر مطالعات و تدوين تاريخ ايران در مصاحبه‌اي با نشريه «كتاب هفته» به چند سئوال اين نشريه راجع به سير تاريخ‌نگاري انقلاب اسلامي طي 30 سال اخير، پاسخ داد. با هم مصاحبه را مي‌خوانيم: • آقاي سليمي، سير تاريخ‌نگاري انقلاب اسلامي از آغاز تاكنون و چشم‌انداز آن را به‌ويژه در چهارمين دهه پيروزي انقلاب اسلامي چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟ ببينيد اصولاً هر تحولي را بايد متناسب با ابعاد آن...

خاطرات سفير آمريكا از رضاشاه

خاطرات سفير آمريكا از رضاشاه در اواخر 1929، وزارت امورخارجه آمريكا، انتصاب «چارلز كالمرهارت»، وزير مختار آمريكا در آلباني را به‌عنوان وزيرمختار جديد اين كشور در تهران، اعلام نمود. «هارت» و خانواده‌اش در اوايل ژانويه 1930 وارد تهران شد و به مدت 4 سال، گزارشهاي بسيار سودمندي را در موضوعات سياسي و مالي تهيه كرد. «هارت» اولين ملاقات با شاه را به هنگام ارائه اعتبارنامه خود به‌ عنوان وزيرمختار آمريكا چنين توصيف مي‌كند: با اينكه...

منشي پرروي سفارت انگليس و اشياي عتيقه

منشي پرروي سفارت انگليس و اشياي عتيقه امروزه اكثر ايرانياني كه به تماشاي موزه‌هاي معروف دنيا مي‌روند، اشياي قديمي و قيمتي متعلق به ايران را در اين موزه‌ها مي‌بينند و بسياري از آنان از خود مي‌پرسند كه اين اشياي قديمي و گرانبها چگونه از ايران به خارج رفته است؟ حقيقت آن است كه طمعكاري و شهوت‌پولپرستي عده‌اي بي‌وطن و بي‌كفايتي مقامات مسؤول عصر قاجار و پهلوي سبب شد كه اشياي عتيقه و ارزشمندي كه از ثروتهاي ملي ميهن ماست، به...

كابوس اوامر دربار

كابوس اوامر دربار مينو صميمي منشي مخصوص فرح پهلوي در امور بين‌ا لمللي، در كتاب خاطرات خود تحت عنوان «پشت پرده تخت طاووس» موارد متعددي از سوءاستفاده‌هاي شاه و درباريان را افشاء كرده است. وي به سبب تسلط كامل به سه زبان فرانسه، آلماني و انگليسي به مدت 6 سال (از 1346 تا 1352) نقش مهمي در رتق و فتق امور مربوط به سفرهاي متعدد شاه و فرح به كشور سوئيس داشته و مسائل گوناگوني از آنچه طي اين سفرها رخ داده در كتابش آورده است. خاطره‌هائي...

شعر سياسي در دوره پهلوي دوم

شعر سياسي در دوره پهلوي دوم ادبيات به‌عنوان يك پديده‌ي بشري در جامعه به وجود مي‌آيد و در آن رشد پيدا كرده، منتشر و متحول مي‌شود. اين پديده گرچه اغلب فرد را به صورت شخص منفرد مورد توجه قرار مي‌دهد، ولي در مجموع كاركردهاي اجتماعي مختلفي را ايفا مي‌كند. انتشار افكار، تعليم و تربيت، بيان كمبودها و نواقص اجتماعي و فردي و ثبت و ضبط حوادث تاريخي و اجتماعي به صورت خاص (ادبي) بخشي از كاركردهاي اجتماعي ادبيات است. از طرفي اين پديده‌ي...

نقد كتاب ‌«خاطرات و اسناد سپهبد رزم آرا»

نقد كتاب ‌«خاطرات و اسناد سپهبد رزم آرا» كتاب «خاطرات و اسناد سپهبد حاجعلي رزم آرا» عنوان اثري است كه توسط نشر شيرازه در سال 1382 چاپ و منتشر شده است. اين كتاب كه به كوشش آقايان كامبيز رزم‌آرا و كاوه بيات در 5 فصل تنظيم شده حاصل يادداشتهايي است كه سپهبد رزم‌آرا از خاطرات خود بر جاي گذارده است. علي‌رزم‌آرا در سال 1280خ. در تهران به دنيا آمد. بعد از سپري شدن دوران طفوليت، يك سال به مكتب‌خانه ملاباشي رفت و سپس تحصيلات ابتدايي را در...

خاطرات مطبوعاتي

خاطرات مطبوعاتي اطلاعات نقل مي‌كنند محمد ساعد از نخست‌وزيران عصر پهلوي زماني در اروپا با عباس مسعودي مدير روزنامه اطلاعات ملاقات كرد و با خوشحالي به او گفت «شنيده‌ام كه روزنامه اطلاعات خيلي ترقي كرده و شعبات زيادي را دائر كرده است.» عباس مسعودي با خوشحالي پاسخ داد «شما از كجا به اين امر پي برديد؟» ساعد جواب داد: «من به هر اداره و وزارتخانه و مؤسسه و هتل كه مي‌روم، مي‌بينم يك تابلوي «اطلاعات» جلوي در ورودي نصب...

همايش تاريخ‌نگاري انقلاب اسلامي

همايش تاريخ‌نگاري انقلاب اسلامي به گزارش خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، محورهاي اين همايش به اين شرح است: الف) مباحث نظري تاريخ‌نگاري انقلاب اسلامي: زمينه‌ها، چارچوب‌ها و مفاهيم نظري تاريخ‌نگاري انقلاب اسلامي؛ جريان‌شناسي تاريخ‌نگاري انقلاب اسلامي؛ تطورات تاريخ‌نگاري انقلاب اسلامي؛ جايگاه فلسفه، كلام، فقه و حديث، علوم سياسي، جامعه‌شناسي، اقتصاد و... در تاريخ‌نگاري انقلاب اسلامي؛ تاريخ‌نگاري انقلاب در پرتو...

اسلام‌ستيزي در عصر پهلوي

اسلام‌ستيزي در عصر پهلوي يكي از مظاهر اسلام زدايي دوره پهلوي، تقويت روزافزون فرقه‌هاي ضاله و باطله و آيين‌هاي ساختگي بي‌پايه مي‌باشد. تقويت كليمي‌ها از جهت اقتصادي در دوره محمدرضا به جايي رسيده بود كه مي‌‌‌توان گفت اقتصاد كشور را در قبضه قدرت كليمي‌ها قرار داده بود. حمايت‌هاي فراوان رژيم شاه از اين طايفه در ابعاد گوناگون، و روابط سياسي رژيم با دولت غاصب صهيونيستي مستقر در فلسطين اشغالي، عليرغم نفرت شديد ملت ايران از...

شوراي سلطنت!

شوراي سلطنت! «شوراي سلطنت» يكي از آخرين تكيه‌گاههاي شاه براي جلوگيري از فروپاشي رژيم سلطنتي پس از خروج وي از كشور بود. در آن زمان اوجگيري انقلاب اسلامي كه سقوط رژيم سلطنتي را هدف قرار داده بود و همچنين عوامل فرعي‌تر از جمله عدم اعتماد شاه به شايستگي بختيار در حفظ رژيم سلطنتي و همچنين نگراني وي از بروز اختلاف ميان ارتش و بختيار، شاه را عميقاً به اين نتيجه رسانده بود كه متعاقب خروج او از كشور، اساس رژيم سلطنتي نيز با توجه به...

توصيه‌هاي اولين رئيس موساد به اولين رئيس ساواك

توصيه‌هاي اولين رئيس موساد به اولين رئيس ساواك در سند ساواك راجع به گزارش نشست مشترك اولين رؤساي موساد و ساواك چنين مي‌خوانيم: نخست‌وزيري سازمان اطلاعات و امنيت كشور س.ا.و.ا.ك موضوع: گزارش طبق تصميمات متخذه قبلي روز دوشنبه 24 مرداد جلسه كميته هم‌آهنگي رؤساي سازمانهاي اطلاعات ايران و اسرائيل با حضور سپهبد بختيار – آقايان هارل – كاروز- سرتيپ پاكروان – سرتيپ علوي كيا منعقد شد. آقاي هارل اظهارات زير را نمود: با توجه...

خاطره‌اي از فرهنگستان رضاشاهي

خاطره‌اي از فرهنگستان رضاشاهي هنگامي كه فرهنگستان ايران در عصر رضاشاه تازه شروع به كار كرده بود [تا به اصطلاح واژه‌هاي فارسي را جايگزين واژه‌هاي عربي بكند] معمولاً لغات نامأنوس و نتراشيده و نخراشيده «حسب‌الامري» بيرون مي‌داد. تقي‌زاده [سياستمدار معروف] مقاله مفصلي از برلن كه در آن زمان در آنجا سكونت داشت، در انتقاد از فرهنگستان و روش دولت به ايران فرستاد. اين مقاله به علت غفلت و عدم توجه اداره نگارش و وزارت فرهنگ در مجله...

يك بهائي با 80 شغل

يك بهائي با 80 شغل يكي از كساني كه در دربار محمدرضا پهلوي و در خصوصي‌ترين جنبه‌هاي زندگي او دخالت داشت يك ارتشي به نام تيمسار عبدالكريم ايادي بود. وي كه يك پزشك متوسط نيز بود با هدف معالجه امراض رواني محمدرضا و برادرش عليرضا پهلوي پايش به دربار باز شده بود. بهتر است ادامه ماجرا را از زبان ارتشبد حسين فردوست بشنويم: «عليرضا دچار مرض روحي شديد بود و احتياج به پزشكي داشت كه به طور مدام با او در تماس باشد تا ناراحتي‌هايش را تسكين...

شعر انقلاب

شعر انقلاب صبا به تهنيت پير مي‌فروش آمد كه موسم طرب و عيش و ناز و نوش آمد هوا مسيح نفس گشت و باد نافه گشاي درخت سبز شد و مرغ در خروش آمد تنور لاله چنان برفروخت باد بهار كه غنچه غرق عرق گشت و گل به جوش آمد به گوش هوش نيوش از من و به عشرت كوش كه اين سخن سحر از هاتفم به گوش آمد ز فكر تفرقه باز آي تا شوي مجموع به شكر آنكه چو شد اهرمن، سروش آمد زمرغ صبح ندانم كه سوسن آزاد چه گوش كرد كه باده زبان خموش آمد چــه جــاي صحبت نامحرم است...

انتخابات رضاخاني

انتخابات رضاخاني از زمان جنبش مشروطه تا پيروزي انقلاب اسلامي ايران، مجلس شوراي ملي، 24 دوره را پشت سر نهاده است. ادوار 24 گانه مجلس از مجلس اول كه محمدعلي شاه آن را به توپ بست تا مجلس بيست و چهارم كه با وقوع انقلاب اسلامي تعطيل شد، به سه دوره مشخص تقسيم مي‌شود. 1. مجالس صدر مشروطيت كه مجالس اول تا پنجم را دربر مي‌گيرد. اين 5 دوره از جنبش مشروطه شروع مي‌شود و تا چند ماه پس از انقراض سلسله قاجار(1) ادامه مي‌يابد. 2. مجالس عصر رضاشاه كه...

وقتي پادشاه محتكر مي‌شود!

وقتي پادشاه محتكر مي‌شود! در اواخر جنگ جهاني اول، ايران دچار قحطي شد و ضايعات ناشي از اين قحطي به جايي رسيد كه در خود پايتخت همه روزه عده‌اي پير و جوان از گرسنگي تلف مي‌شدند. راجع به شدت اين قحطي مرحوم ميرزا خليل خان ثقفي (اعلم‌الدوله) طبيب دربار سلطنتي شرحي بسيار موثق در خاطرات پراكنده خود تحت عنوان «مقالات گوناگون» آورده است كه عيناً در اينجا نقل مي‌شود: «... از يكي از گذرگاههاي تهران عبور مي‌كردم. به بازارچه خرابه‌اي...

نقد كتاب ‌«پاسخ به تاريخ»

نقد كتاب ‌«پاسخ به تاريخ» كتاب «پاسخ به تاريخ» نوشته محمدرضا پهلوي از جمله آثاري است كه چاپ جديد آن در 1385 در 460 صفحه توسط انتشارات زرياب به بازار كتاب عرضه شده است. دكتر حسين ابوترابيان – مترجم كتاب – در مقدمه خاطرنشان ساخته است: «كتاب پاسخ به تاريخ اولين بار در سال 1979 (1358) به زبان فرانسوي در پاريس منتشر شد... اين كتاب كه شاه آن را به كمك يك نويسنده فرانسوي به نام كريستيان مي‌يار نوشته، فقط آن مقدار مسائلي را دربر داشت كه تا 25...

گوادلوپ

گوادلوپ كم نيستند نواحي گمنامي كه به واسطه رخدادهاي تاريخي، نامشان بر سر زبانها افتاده، شهرت جهاني يافته‌اند: فين كن اشتاين (محلي در لهستان)، چالدران (روستايي در ايران)، گوادلوپ (جزيره كوچكي در شرق درياي كارائيب) و... نام گوادلوپ (Guadeloupe) در دگرگونيهاي سياسي پيش از پيروزي انقلاب اسلامي بسيار شنيده يا خوانده مي‌شود. بيشتر منابعي كه به رويدادهاي سال 1357 ايران پرداخته‌اند، به نشست پنجم ژانويه 1979/15 دي 1357 در اين جزيره اشاره...

نقش روايت و حديث در تاريخ‌نگاري مسلمانان

نقش روايت و حديث در تاريخ‌نگاري مسلمانان مقاله حاضر، از ديگر مقالاتي است كه در نشست تخصصي تاريخ شفاهي در ارديبهشت 1383 در اصفهان ارائه شد. مقالات مختلفي از اين همايش را در شماره‌هاي گذشته مجله الكترونيكي «دوران» ارائه كرديم. مقاله حاضر كه توسط دكتر مرتضي نورائي عضو هيأت علمي گروه تاريخ دانشگاه اصفهان و دكتر حسينعلي نوذري عضو هيأت علمي دانشگاه الزهرا ارائه شده نقش احاديث و روايت را در شكل‌گيري تاريخ‌نگاري مسلمانان بررسي...

تاريخچه نمايندگي اسرائيل در تهران

تاريخچه نمايندگي اسرائيل در تهران پس از اعزام عباس صيقل به عنوان فرستاده ويژه دولت ايران به اسرائيل (اواخر 1328) مقامات اسرائيلي اصرار زيادي به معامله متقابل و فرستادن نماينده‌اي به ايران داشتند. دكتر پينس رئيس اداره امورايران در وزارت خارجه اسرائيل درديدار با صيقل اظهار مي‌داردكه همانطوري كه دولت اسرائيل وي را به عنوان مأمور رسيدگي به امور اتباع ايران پذيرفته،‌دولت ايران هم نماينده اسرائيل را بپذيرد. در پاسخ وي، صيقل...

ريشه‌يابي تاريخي شعار مرگ بر انگليس

ريشه‌يابي تاريخي شعار مرگ بر انگليس چكيده جنگ‌ها نتيجه تمايزات و اختلافات‌اند. اختلافاتي كه اگر چه در يك مفهوم باني خرابي‌اند و ويراني، اما در يك وجه ديگر بار مهم‌تري از سنگيني ارزشي كه دارد را بر دوش مي‌كشند. اين بار، آگاهي است. جنگ جهاني اول پيامد سلسله درگيري‌هايي بر سر حفظ منافع حياتي برخي از كشورهايي بود كه در فاصله سالهاي 1918ـ1914م. به وقوع پيوست. اين جنگ ضمن اينكه روابط كشورها را تحت‌تأثير جناح‌هاي موجود (محور ـ...

گزارش يك توحش به روايت ساواك

گزارش يك توحش به روايت ساواك در مجموعه رويدادهاي روز 28 دي 1357 خبري از اظهار تأسف ستاد مشترك ارتش شاهنشاهي از رويدادهاي روز 27 دي شهر اهواز به چشم مي‌خورد. روز 27 دي 1357فرداي روز فرار شاه از كشور و متعاقب نطق تحريك آميز استاندار رژيم پهلوي در خوزستان، جمعي از نظاميان وفادار به شاه به طرف شهر حركت كردند و ديوانه‌وار صدها مغازه‌ را به آتش كشيدند، اتومبيل‌ها را خرد كردند، مردم بي‌دفاع را كشتند و ويرانه‌اي از اهواز بر جاي گذاشتند....

دستاورد يك خوش ‌خدمتي!

دستاورد يك خوش ‌خدمتي! از داريوش همايون وزير اطلاعات و جهانگردي كابينه جمشيد آموزگار و از نقشي كه در واداشتن روزنامه اطلاعات به چاپ و انتشار مقاله‌اي حاوي توهين به امام خميني بر عهده داشت به عنوان يكي از عوامل شكل‌گيري انقلاب اسلامي ياد مي‌‌شود. نارضايي مردمي هر دليلي كه داشت تا ماه دي 1356 مجال بروز نيافت و بسان آتشي در زير خاكستر بود ولي كار داريوش همايون در روزنامه اطلاعات،‌ اين آتش بالقوه را ناخواسته شعله‌ور ساخت و به...

فرصت‌طلبي در نهضت مشروطه

فرصت‌طلبي در نهضت مشروطه تاريخ ملتها حكايت از مبارزات مردان ‌آزاده با مستبدان دارد. آزاديخواهان در مبارزه با دشمنان آزادي از هيچ خطري نمي‌هراسند و براي رهايي ملتي از چنگ ظلم و استبداد هر صدمه‌اي را به جان مي‌خرند. آنان در طول اين مبارزه در انديشه رسيدن به پست و مقام نيستند و چون جامعه را خالي از رعب و وحشت و مردم را آسوده و راحت ببينند احساس آرامش مي‌كنند و در واقع مزد خويش را دريافت مي‌دارند. اما از طرف ديگر، گروهي...

نخستين روز مأموريت «هايزر»

نخستين روز مأموريت «هايزر» روز 14 دي 1357، ژنرال «رابرت هايزر» معاون فرماندهي نيروهاي ارتش آمريكا در اروپا وارد تهران شد. او در حالي كه در قسمت بار هواپيما پنهان شده بود،(1) بدون اطلاع قبلي با يك هواپيماي نظامي از اشتوتگارت عازم تهران شد(2) و هواپيماي حامل وي در فرودگاه مهرآباد به زمين نشست. هايزر درباره چگونگي ورودش به تهران در كتاب مأموريت در تهران نوشت: «خبر ورود من به ايران به طور سري به اطلاع ژنرال «فيليپ گاست» رئيس هيأت...

دردسرهاي كشف حجاب

دردسرهاي كشف حجاب از جمله تقليدهايي كه رضاخان تلاش كرد از روي عملكرد آتاترك در ايران انجام دهد موضوع كشف حجاب بود. شاه مجاب شده بود كه چنانچه زنان ايراني، حجاب ملي و ديني خود را كنار بگذارند و ملبس به لباسهايي شوند كه زنان فرنگ مي‌پوشند؛ مي‌توانند در ساير وجوه و شئون اجتماعي نيز، مانند فعاليتهاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي زنان فرنگ با آنان برابري كنند! كشف حجاب رضاخاني به نوعي تهديد «ناموس ملي» و رواج نوع جديدي از «ابتذال»...

اولين تظاهرات دانش‌آموزي در تاريخ ايران

اولين تظاهرات دانش‌آموزي در تاريخ ايران اولين گردهمايي اعتراض‌آميز و تظاهرات دانش‌آموزان در تاريخ ايران در مهر 1306 اتفاق افتاد. اين اعتصاب به خاطر آن بود كه وزير معارف محمد تدين، از اولياء دانش‌آموزان خواسته بود هر ساله مبلغي به عنوان «شهريه» بپردازند. تدين كه در 11 خرداد 1306 در كابينه مهديقلي هدايت (مخبرالسلطنه) سمت وزارت معارف را عهده‌دار شده بود تصميم داشت در نظام آموزش و پرورش دست به يك رشته اصلاحات بزند. وي در 14 شهريور...

...

102

...