مقالات

تهران قديم

تهران قديم از اوايل حكومت قاجار و از زمان محمدشاه به دليل تثبيت تهران به عنوان پايتخت و استقرار دستگاههاي سلطنت و دولت در آن و نيز رونق گرفتن فعاليتهاي بازرگاني و كشاورزي بر اثر تداوم روحيه‌ي نظامي حكومت و ادامه اردوكشي‌هاي نظامي، افزايش رفت و آمد خارجيان، علي‌الخصوص اروپاييان، آشنايي با برخي از پديده‌هاي صنعتي و رخنه‌ي آنها به ايران و غيره، چهره‌ي تهران اندك اندك دگرگون شد و تغييراتي در آن صورت گرفت. كنت دو گوبينو ـ...

دوران پهلوي، عصر طلائي يهوديان

دوران پهلوي، عصر طلائي يهوديان در دوران حاكميت سلسله پهلوي، اقليت يهود، از موقعيت‌ها و امتيازات ويژه‌اي برخوردار بود. هر چند سابقه تشكيل و اعلام موجوديت انجمن صهيونيست در ميان يهوديان ايران، به سال‌هاي پس از مشروطه و قبل از روي كار آمدن رضاخان بازمي‌گردد، ولي شركت رضاخان در دوران سردار سپهي در پاره‌اي از جشن‌هاي صهيونيستي، ضمن آنكه از طرفي، مؤيد تقويت يهود در دوران پهلوي است، از طرف ديگر، مي‌تواند نقش صهيونيست‌ها را...

تاريخ‌نويسي و ضرورت توجه به ريشه تحولات

تاريخ‌نويسي و ضرورت توجه به ريشه تحولات رفيق عزيزِ باذوقي داريم كه با هوش سرشار و نظر دقيق هر چه را در طي زندگاني روزانه مي‌بيند، چون زندگاني روزانة ما از بدبختي با هزار دروغ و ريا و حقه‌بازي آميخته است و مرد زيرك به خوبي ملتفت اين جنبه‌هاي آن مي‌شود، قابل ضبط مي‌داند و اصراري دارد كه آن عجايب و نوادر جزء به جزء در دفتري ثبت شود و براي آيندگان بماند، تا آيندگان بدانند كه ما در چه عصر عجيبي زندگي مي‌كرديم و با چه اعجوبه‌هايي...

نقد كتاب «نيروهاي مذهبي بر بستر حركت نهضت ملي»

نقد كتاب «نيروهاي مذهبي بر بستر حركت نهضت ملي» «نيروهاي مذهبي بر بستر حركت نهضت ملي» عنوان كتابي است كه در 1028 صفحه و شامل 34 فصل توسط علي رهنما به نگارش درآمده است. اين كتاب براي اولين بار توسط انتشارات گام نو در 1384 و در 2500 نسخه به بازار كتاب عرضه شده است. علي رهنما متولد سال 1331، در حال حاضر استاد اقتصاد دانشگاه آمريكايي پاريس است. وي پيش از اين كتاب «زندگينامه سياسي علي شريعتي» را به رشته تحرير درآورده است. از كتاب مزبور دو ترجمه...

روايت آمريكايي از شهيد بهشتي

روايت آمريكايي از شهيد بهشتي روز 28 اسفند 1357 و در نخستين روزهاي پس از پيروزي انقلاب، «جي. بي. لامبراكيس» مسئول بخش سياسي سفارت آمريكا در تهران به همراه دو عضو ديگر سفارت در منزل شهيد بهشتي با وي ديدار كردند. در اين ديدار راجع به مسائل مختلف انقلاب و روابط خارجي ايران پس از سقوط شاه و از جمله روابط آتي با آمريكا كه دغدغه مقامات واشنگتن بود سخن به ميان آمد. ويليام سوليوان سفير آمريكا پس از اين ملاقات در نامه‌اي به وزارت خارجه كشور...

دفاع از زبان فارسي

دفاع از زبان فارسي مدتي است كه تحت عنوان «احياي زبان فارسي» در ممالك همسايه اين موضوع از طرف جمعي مصلحت‌شناس مورد توجه و بحث قرار گرفته و دولت نيز درصدد تشويق و تقويت آن برآمده است. به نظر نگارنده اختيار اين عنوان، هم خلاف مصلحت روز است، هم اگر واقعاً منظور از آن توسعة حوزة انتشار زبان فارسي است در خارج از حدود ايران كنوني، با توجه به مقتضيات زماني و مكاني امروز وصول به آن اگر محال نباشد چندان آسان هم نيست، چه عنوان مزبور ممكن...

نمايندگان ديپلماتيك حكومت پهلوي در فلسطين اشغالي

نمايندگان ديپلماتيك حكومت پهلوي در فلسطين اشغالي تعداد ايرانيان در دورة پس از جنگ جهاني اول در فلسطين به 30000 نفر مي‌رسيد كه بيشتر آنان از يهودياني بودند كه جهت مهاجرت يا زيارت به شهرهاي عكا و حيفا مسافرت كرده و اغلب در اين نواحي اقامت مي‌كردند. وجود اين گروه اتباع ايراني در فلسطين مشكلاتي از جهت امور كنسولي آنان پيش آورده بود و از طرف ديگر به علت اختلاف اعراب و يهوديان بر سر موضوع فلسطين و طرح آن در جامعه ملل لازم بود رويه...

امشب قرار است كودتا شود (نقبي به كودتاي نوژه)

امشب قرار است كودتا شود (نقبي به كودتاي نوژه) يكي از توطئه‌هايي كه پس از پيروزي انقلاب عليه نظام جمهوري اسلامي طراحي شده بود «كودتاي نوژه» بود. كودتايي كه در شب عمليات و در آستانة اجرايي شدن آن لو رفت و خنثي گرديد. مقاله زير شرحي بر عقيم ماندن اين كودتاست: يكي از خلبانان كه 6 ماه قبل از كودتا از سوي گروه پشتيباني «نقاب» مورد شناسايي قرار گرفته بود، سه روز مانده به موعد كودتا، در پايگاه نوژه مطلع شد كه براي ايفاي نقش در كودتا در...

آشنايي با اصطلاحات تاريخي

آشنايي با اصطلاحات تاريخي * مكتب آنالز (Annales School) رويكردي است در مطالعات تاريخي، و نام آن مأخوذ است از سالنامه‌اي با عنوان Annales d'histories economique et sociale . اين مكتب در سال 1929 م. توسط لوسين فوبر (Lucien febvre) (1956ـ 1878) و مارك بلوخ (Marc Bloch) (1944ـ 1886) در دانشگاه استراسبورگ تأسيس شد. ويژگي اين مكتب شيوه تاريخنگاري آن است كه تاريخنگاري به شكل سنتي و مبتني بر توالي زماني حوادث را متروك دانسته و بر اين باور است كه در تحقيقات تاريخي بايد ساير عوامل به ويژه...

برگي از پرونده كشاورزي ايران عصر رضاخان

برگي از پرونده كشاورزي ايران عصر رضاخان كشاورزان عصر رضاخان پهلوي، سرنوشت دردناكي داشتند. گزارش زير كه از مجله خواندنيها نقل شده، برگي از پرونده كشاورزي ايران در عصر رضاخان است. در دفاتر املاك شاه سابق معمولاً بيش از دو ستون وجود نداشت، يكي ستون درآمد و ديگري ستون مخصوص اضافه عايدات! وقتي يكي از افسران كه مأمور سرپرستي قسمتي از املاك اختصاصي بود؛ براي خوش‌خدمتي ده درصد اضافه انبار مقرر كرد و بلافاصله امر صادر شد كه از كليه...

تاريخچه‌ي كاريكاتور

تاريخچه‌ي كاريكاتور بازنمايي اغراق‌آميز رفتار، يا ويژگي‌هاي اشخاص به منظور مضحك جلوه دادن آن، تعريفي است كه از كاريكاتور در دايرة‌المعارف هنر، ارائه گرديده است. بر اساس اين تعريف، كاريكاتور، وسيله‌اي است كه براي طعن و هجو اجتماعي و سياسي، به كار برده مي‌شود. اين تعريف در فرهنگ عميد، به اين شرح است: «كاريكاتور Caricatore: تصوير خنده‌آور، شكل مضحك، نوعي نقاشي كه نقاش، تصويري از كسي بكشد كه با وجود شباهت، مضحك باشد.» و دكتر...

آشنايي با رجال عصر پهلوي هادي خرسندي‌، بهايي كينه‌ورز

آشنايي با رجال عصر پهلوي هادي خرسندي‌، بهايي كينه‌ورز هادي خرسندي‌، فرزند احمد خرسندي در سال 1322 (اول مرداد) در فريمان متولد شد. دروس اوليه را در زادگاه خود به پايان رساند. در دبيرستان ذوقي تهران سال 1335 ـ 1340 درس خواند سپس در دبيرستان ابومسلم ادامه داد (1341 ـ 1342) و در پنجم طبيعي‌، تحصيل را خاتمه داد. مدتي زبان انگليسي را پي گرفت ولي آن را هم نيمه‌تمام گذاشت‌. وي كار مطبوعاتي و نويسندگي را از سال 1340، در سن هجده سالگي آغاز نمود و در...

سگ عَلَم

سگ عَلَم از اوايل مهرماه 1347 من دبير اخبار حوادث و صفحه گزارش روزنامه اطلاعات بودم. صفحه حوادث ساعت 11 بامداد بسته مي‌شد. ساعت 11 صبح نمونه صفحه حوادث جهت مشاهده و «تأييد» نزد سردبير فرستاده مي‌شد و پس از اين كه به امضاي او مي‌رسيد هرگونه تغييري در مطالب بايد با اجازه او صورت مي‌گرفت. يك روز چند دقيقه مانده به ظهر خليل بهرامي خبرنگار صفحه حوادث از اداره پزشكي قانوني به تحريريه بازگشت و گفت سگ اميراسدالله علم را كه به طرز...

نگذاريد مردم بفهمند!

نگذاريد مردم بفهمند! مظفر بقايي كرماني، از جمله شخصيتهاي مرموزي بود كه طي چند دهه حضور در صحنه‌هاي سياسي، در نقش‌هاي متفاوت و متضادي ظاهر شد. او تحت تربيت پدري كه از فعالان انجمن‌هاي مخفي وابسته به «لژ بيداري ايران» و رهبر «مجمع احياء نفوس» كرمان و نيز رئيس «فرقه دمكرات» كرمان بود، پرورش يافت. با راهيابي پدرش ـ ميرزا شهاب راوري ـ به مجلس شوراي ملي در دورة چهارم، به تهران آمد و در 18 سالگي به خرج دولت، براي ادامه تحصيل به فرانسه...

نقد كتاب «خاطرات دو سفير»

نقد كتاب «خاطرات دو سفير» «خاطرات دو سفير» عنوان اثري است كه به بيان خاطرات «ويليام سوليوان» سفير آمريكا و «آنتوني پارسونز» سفير انگلستان در تهران در زمان شكل‌گيري انقلاب اسلامي ايران اختصاص دارد. اين كتاب قبلاً به صورت دو كتاب مجزا تحت عنوانهاي «مأموريت در ايران» به قلم سوليوان و «غرور و سقوط» به قلم آنتوني پارسونز، ترجمه و منتشر شده بود اما پس از گذشت سالها، مترجم تصميم به انتشار اين دو كتاب در يك مجموعه به همراه بخشهايي...

قيام 15 خرداد از نگاه آيت‌الله خامنه‌اي

قيام 15 خرداد از نگاه آيت‌الله خامنه‌اي بسم‌الله الرحمن الرحيم الحمدالله رب‌العالمين. الحمدلله القاصم الجبارين، مبير الظالمين، مدرك ‌الحاربين، نكال الظالمين، صريخ‌المستصرخين، موضع حاجات الطالبين و معتمدالمؤمنين. و الصلاة و السلام علي سيدنا و نبينا و حبيب قلوبنا ابي‌‌القاسم محمد و علي آله الاطيبين الاطهرين المنتجبين الهداة المهديين المعصومين المكرمين، سيما بقيه‌الله في الارضين. اللهم اغفر للمؤمنين و المؤمنات و...

تحليل خاتمي از واژه‌هاي مرتجع و مترقي در قيام 15 خرداد

تحليل خاتمي از واژه‌هاي مرتجع و مترقي در قيام 15 خرداد آقاي سيد‌محمد خاتمي، ديدگاه، تحليل و ارزيابي خود را درباره قيام اسلامي 15 خرداد ارائه كرده است. با هم اين تحليل را كه در جلد هشتم مجموعه «خاطرات 15 خرداد» از انتشارات دفتر ادبيات انقلاب اسلامي منعكس شده است، مي‌خوانيم: چرا آمريكا و شاه مجبور به انجام اصلاحات ظاهري در ايران شدند؟ امريكا به عنوان پيشتاز و سردمدار جريان استعمار نو، در دنياي جديد، براي به دست آوردن اقتدار و...

دستاوردهاي قيام 15 خرداد

دستاوردهاي قيام 15 خرداد براي مطالعه قيام 15 خرداد بايد به زمينه‌هاي آن و در نتيجه‌ به تحقيق در روزهاي قبل از آن پرداخت. اما از آن جا كه شرح اين مسائل صفحات كثيري طلب مي‌كند، لذا به مطالعه سالهاي بعد از 32 بسنده مي‌كنيم. كودتاي نظامي 25 ميليون توماني 28 مرداد با توافق انگليس و آمريكا و سكوت آگاهانه شوروي توسط سرلشكر خان فضل‌‌الله زاهدي، چاقوكش‌ها، فاحشه‌ها و ناآگاهان شكل گرفت. اين كودتا با استفاده از ضعف ايدئولوژيك دولت،...

گزارشي از همايش 15 خرداد

گزارشي از همايش 15 خرداد روز 12 خرداد سال جاري، همايش «15 خرداد، زمينه‌ها و بسترها» در محل تالار انديشه حوزه هنري سازمان تبليغات اسلامي برگزار مي‌شود. در مورد اين همايش با ‌آقاي هدايت‌الله بهبودي رئيس دفتر ادبيات انقلاب اسلامي مصاحبه‌اي ترتيب داده‌ايم كه با هم مي‌خوانيم: O آقاي بهبودي لطفاً راجع به همايشي كه قرار است روز 12 خرداد تشكيل شود و علت تصميم دفتر ادبيات براي برپايي اين همايش توضيح دهيد؟ X نام كامل اين همايش «همايش 15...

بازتاب داخلي و خارجي قيام 15 خرداد

بازتاب داخلي و خارجي قيام 15 خرداد مقاله حاضر مروري كوتاه بر واكنش شاه، دولت، احزاب و جمعيتهاي سياسي كشور و مطبوعات داخلي و خارجي سال 1342 راجع به قيام 15 خرداد است. الف ـ واكنش شاه و دولت شاه در روز 17 خرداد، دو روز پس از قيام خونين پانزده خرداد، در سخناني گفت: «بايد به شما بگويم كه متأسفانه چه كساني بساط 15 خرداد را به راه انداختند، كما اينكه در ميان كساني كه زخمي شده‌ اند يا دستگير شده‌اند خيلي از آنها مي‌گفتند كه ما چكار كنيم؟ 25...

ريشه‌يابي مواضع حزب توده در قيام 15 خرداد

ريشه‌يابي مواضع حزب توده در قيام 15 خرداد مواضع حزب توده نسبت به رويدادها و تحولات سياسي داخل كشور بازتابي از مواضع اتحاد جماهير شوروي بود. از اين رو قبل از پرداختن به موضع حزب توده نسبت به قيام 15 خرداد، البته نگاهي مختصر به ديدگاه اتحاد شوروي نسبت به اين قيام خواهيم داشت. روابط ايران و اتحاد شوروي در پايان دهه 1330 (1950) به دليل انعقاد قرارداد نظامي دو جانبه‌ ايران و آمريكا رو به تيرگي مي‌رفت. شوروي از اين دوران به يك جنگ شديد...

شعر گمنام

شعر گمنام شعر و شعار همزادند و اگر چه در شكل و قيافه يكسان نيستند كه از جنس همند. براي همين است كه‌: «هر شعر خوب حتماً شعار مي‌شود و هر شعار بي‌پيرايه‌اي‌، بي‌شك به شعر پهلو مي‌زند.» اشعاري كه در دوران انقلاب اسلامي‌، توسط شاعران ناشناس در راستاي حركت حضرت امام خميني (ره‌) سروده شد و سرنوشت آن به بايگاني سازمان اطلاعات و امنيت رژيم ستمشاهي ـ ساواك ـ كشيد، به حدي روان و سليس است كه ضمن آنكه مي‌توان‌، مواضع اصلي انقلاب...

تشريح ضعف رژيم شاه در برابر قيام 15 خرداد از زبان ارتشبد حسين فردوست

تشريح ضعف رژيم شاه در برابر قيام 15 خرداد از زبان ارتشبد حسين فردوست درباره قيام 15 خرداد 1342، نكته‌اي كه بدواً بايد متذكر شوم، ناآشنايي و بي‌اطلاعي عجيب مسئولين اطلاعاتي و امنيتي كشور و شخص محمد‌رضا از حركت‌هاي مردمي بود. در آن زمان، محمد‌رضا مسئله روحانيت را جدي نمي‌گرفت و خطر تيمور بختيار را براي سلطنت خود بيش از مردم مي‌دانست.در آن زمان محمد‌رضا به دستور كندي طرح «انقلاب سفيد» را عملي مي‌ساخت و لذا يك قالب تبليغاتي...

ماجراي عبدالقيس جوجو

ماجراي عبدالقيس جوجو يكي از زواياي مغفول در قيام اسلامي 15 خرداد، پرونده‌اي ساختگي راجع به فردي است با نام «عبدالقيس جوجو» كه به دريافت پول از جمال‌عبدالناصر و انتقال آن به ايران جهت توزيع ميان عوامل گروههاي مذهبي متهم شده است. اين جعليات از همان روز قيام 15 خرداد با هدف توجيه عمليات سركوب خونين تظاهرات مردم توسط دستگاه تبليغاتي رژيم شاه به راه افتاد. پاكروان رئيس وقت ساواك در بعد‌ ازظهر روز 15 خرداد 1342 در مصاحبه‌اي مطبوعاتي...

گاه شمار تحولات فروردين 1340 تا فروردين 1343

گاه شمار تحولات فروردين 1340 تا فروردين 1343 8 فروردين 1340. رحلت آيت‌الله حسين بروجردي، مرجع تقليد شيعيان 16 ارديبهشت 1340. عزل جعفر شريف‌امامي از نخست‌وزيري و انتصاب علي‌اميني به جاي وي از سوي شاه 19 دي 1340. تصويب لايحه‌ي اصلاحات ارضي در كابينه‌ي اميني به دنبال تعطيلي مجلسين 25 فروردين 1341. مسافرت شاه و فرح به آمريكا 27 تير 1341. بركناري علي اميني از نخست‌وزير و انتصاب اسدالله علم به جاي وي از سوي شاه 14 مهر 1341. تصويب لايحه‌ي انجمن‌هاي...

اسامي شماري از شهيدان خرداد خونين 42

اسامي شماري از شهيدان خرداد خونين 42 دربارة شمار قربانيان قيام خردادماه 42 ديدگاههاي گوناگون و متفاوتي ديده مي‌شود. رژيم شاه همة كشته‌هاي آن قيام را 86 تن و زخميها را 150 نفر اعلام كرد! برخي از خبرگزاريهاي خارجي شمار كشتگان را بيش از هزار نفر برآورد كردند.(1) مردم كوچه و بازار كه در صحنه قيام و درگيري حضور داشتند و با چشم خود ديدند كه چگونه تظاهرات‌كنندگان جان بر كف همانند برگ خزان بر زمين ريختند، شمار شهيدان آن روزهاي خونبار را...

كتاب‌شناسي قيام 15 خرداد

كتاب‌شناسي قيام 15 خرداد انقلاب اسلامي ايران يكي از موضوعات زنده پژوهشي در زمينه تاريخ معاصر است و به تبع ‌آن، قيام 15 خرداد 1342 كه نقطه آغاز اين حركت است، در خور تحقيق و ارزيابي است. پژوهش زير تلاشي است براي شناسايي منابعي كه به قيام 15 خرداد پرداخته‌اند. مركز اسناد انقلاب اسلامي در 1375 كتاب‌شناسي پانزده خرداد، شامل معرفي شناسنامه‌اي 195 كتاب و همچنين عناوين 1116 مقاله درباره اين قيام را منتشر كرد. كتاب‌شناسي زير در تكميل آن تهيه...

چرا مطالعه تاريخ ارزشمند است؟

چرا مطالعه تاريخ ارزشمند است؟ چند سال پيش كتابي با عنوان چشمگير «Her Story» درباره‌ي زنان گذشته، منتشر شد. ناگهان، معني واقعي كلمه‌ي متداول بسيار روشن‌تر شد. تاريخ در واقع يك داستان است، اما نه مختص زنان يا مردان، بلكه داستان همه‌ي كساني است كه از خود اثري باقي گذاشته‌اند. تاريخ مي‌تواند به صورت خيلي ساده، به عنوان «داستان كارهاي انسان در زمان‌هاي گذشته» تعريف شود. آن اعمال، بدون توجه به اين كه ديروز يا 5000 سال پيش رخ...

از طهران تا تهران

از طهران تا تهران اين اواخر ظاهراً به دستور فرهنگستان، چنين معمول شده است كه نام «طهران» پايتخت دولت شاهنشاهي را «تهران» با «تاء دو نقطه» بنويسند و چنين مي‌نمايد كه غرض كساني كه اين پيشنهاد را كرده و رأي خود را در اين مورد به كرسي قبولي نشانده‌اند، تا حدي تبعيت از حس «وطن‌پرستي جغرافيايي» و رهايي از شرّ يكي از غليظ‌ترين حروف الفباي مخصوص عربي، يعني «طاء مؤلف» بوده كه انصافاً تلفظ آن، اگر ايرانيان هم بخواهند آن را مانند...

صداقت قضات متفقين!

صداقت قضات متفقين! از اواسط جنگ دوم جهاني كه دولت‌هاي متفقين تصميم به تشكيل يك دادگاه بين‌المللي براي محاكمه آغازگران جنگ گرفتند، موضوع اين دادگاه و يكسونگري بانيان آن، دستمايه‌اي براي نگارش هزاران مقاله و طنز و رمان و گزارش در مطبوعات جهان گرديد. مقاله حاضر نمونه‌اي از اين آثار است. از مهمترين مباحث مطروحه در اين آثار نگاه يك سويه و مشترك متفقين بود كه بر مشخص بودن آراء محكومين قبل از محاكمه گواهي مي‌داد. در بسياري از اين...

...

103

...