مقالات

آشنايي با اصطلاحات تاريخي

آشنايي با اصطلاحات تاريخي * مكتب آنالز (Annales School) رويكردي است در مطالعات تاريخي، و نام آن مأخوذ است از سالنامه‌اي با عنوان Annales d'histories economique et sociale . اين مكتب در سال 1929 م. توسط لوسين فوبر (Lucien febvre) (1956ـ 1878) و مارك بلوخ (Marc Bloch) (1944ـ 1886) در دانشگاه استراسبورگ تأسيس شد. ويژگي اين مكتب شيوه تاريخنگاري آن است كه تاريخنگاري به شكل سنتي و مبتني بر توالي زماني حوادث را متروك دانسته و بر اين باور است كه در تحقيقات تاريخي بايد ساير عوامل به ويژه...

برگي از پرونده كشاورزي ايران عصر رضاخان

برگي از پرونده كشاورزي ايران عصر رضاخان كشاورزان عصر رضاخان پهلوي، سرنوشت دردناكي داشتند. گزارش زير كه از مجله خواندنيها نقل شده، برگي از پرونده كشاورزي ايران در عصر رضاخان است. در دفاتر املاك شاه سابق معمولاً بيش از دو ستون وجود نداشت، يكي ستون درآمد و ديگري ستون مخصوص اضافه عايدات! وقتي يكي از افسران كه مأمور سرپرستي قسمتي از املاك اختصاصي بود؛ براي خوش‌خدمتي ده درصد اضافه انبار مقرر كرد و بلافاصله امر صادر شد كه از كليه...

تاريخچه‌ي كاريكاتور

تاريخچه‌ي كاريكاتور بازنمايي اغراق‌آميز رفتار، يا ويژگي‌هاي اشخاص به منظور مضحك جلوه دادن آن، تعريفي است كه از كاريكاتور در دايرة‌المعارف هنر، ارائه گرديده است. بر اساس اين تعريف، كاريكاتور، وسيله‌اي است كه براي طعن و هجو اجتماعي و سياسي، به كار برده مي‌شود. اين تعريف در فرهنگ عميد، به اين شرح است: «كاريكاتور Caricatore: تصوير خنده‌آور، شكل مضحك، نوعي نقاشي كه نقاش، تصويري از كسي بكشد كه با وجود شباهت، مضحك باشد.» و دكتر...

آشنايي با رجال عصر پهلوي هادي خرسندي‌، بهايي كينه‌ورز

آشنايي با رجال عصر پهلوي هادي خرسندي‌، بهايي كينه‌ورز هادي خرسندي‌، فرزند احمد خرسندي در سال 1322 (اول مرداد) در فريمان متولد شد. دروس اوليه را در زادگاه خود به پايان رساند. در دبيرستان ذوقي تهران سال 1335 ـ 1340 درس خواند سپس در دبيرستان ابومسلم ادامه داد (1341 ـ 1342) و در پنجم طبيعي‌، تحصيل را خاتمه داد. مدتي زبان انگليسي را پي گرفت ولي آن را هم نيمه‌تمام گذاشت‌. وي كار مطبوعاتي و نويسندگي را از سال 1340، در سن هجده سالگي آغاز نمود و در...

سگ عَلَم

سگ عَلَم از اوايل مهرماه 1347 من دبير اخبار حوادث و صفحه گزارش روزنامه اطلاعات بودم. صفحه حوادث ساعت 11 بامداد بسته مي‌شد. ساعت 11 صبح نمونه صفحه حوادث جهت مشاهده و «تأييد» نزد سردبير فرستاده مي‌شد و پس از اين كه به امضاي او مي‌رسيد هرگونه تغييري در مطالب بايد با اجازه او صورت مي‌گرفت. يك روز چند دقيقه مانده به ظهر خليل بهرامي خبرنگار صفحه حوادث از اداره پزشكي قانوني به تحريريه بازگشت و گفت سگ اميراسدالله علم را كه به طرز...

نگذاريد مردم بفهمند!

نگذاريد مردم بفهمند! مظفر بقايي كرماني، از جمله شخصيتهاي مرموزي بود كه طي چند دهه حضور در صحنه‌هاي سياسي، در نقش‌هاي متفاوت و متضادي ظاهر شد. او تحت تربيت پدري كه از فعالان انجمن‌هاي مخفي وابسته به «لژ بيداري ايران» و رهبر «مجمع احياء نفوس» كرمان و نيز رئيس «فرقه دمكرات» كرمان بود، پرورش يافت. با راهيابي پدرش ـ ميرزا شهاب راوري ـ به مجلس شوراي ملي در دورة چهارم، به تهران آمد و در 18 سالگي به خرج دولت، براي ادامه تحصيل به فرانسه...

نقد كتاب «خاطرات دو سفير»

نقد كتاب «خاطرات دو سفير» «خاطرات دو سفير» عنوان اثري است كه به بيان خاطرات «ويليام سوليوان» سفير آمريكا و «آنتوني پارسونز» سفير انگلستان در تهران در زمان شكل‌گيري انقلاب اسلامي ايران اختصاص دارد. اين كتاب قبلاً به صورت دو كتاب مجزا تحت عنوانهاي «مأموريت در ايران» به قلم سوليوان و «غرور و سقوط» به قلم آنتوني پارسونز، ترجمه و منتشر شده بود اما پس از گذشت سالها، مترجم تصميم به انتشار اين دو كتاب در يك مجموعه به همراه بخشهايي...

قيام 15 خرداد از نگاه آيت‌الله خامنه‌اي

قيام 15 خرداد از نگاه آيت‌الله خامنه‌اي بسم‌الله الرحمن الرحيم الحمدالله رب‌العالمين. الحمدلله القاصم الجبارين، مبير الظالمين، مدرك ‌الحاربين، نكال الظالمين، صريخ‌المستصرخين، موضع حاجات الطالبين و معتمدالمؤمنين. و الصلاة و السلام علي سيدنا و نبينا و حبيب قلوبنا ابي‌‌القاسم محمد و علي آله الاطيبين الاطهرين المنتجبين الهداة المهديين المعصومين المكرمين، سيما بقيه‌الله في الارضين. اللهم اغفر للمؤمنين و المؤمنات و...

تحليل خاتمي از واژه‌هاي مرتجع و مترقي در قيام 15 خرداد

تحليل خاتمي از واژه‌هاي مرتجع و مترقي در قيام 15 خرداد آقاي سيد‌محمد خاتمي، ديدگاه، تحليل و ارزيابي خود را درباره قيام اسلامي 15 خرداد ارائه كرده است. با هم اين تحليل را كه در جلد هشتم مجموعه «خاطرات 15 خرداد» از انتشارات دفتر ادبيات انقلاب اسلامي منعكس شده است، مي‌خوانيم: چرا آمريكا و شاه مجبور به انجام اصلاحات ظاهري در ايران شدند؟ امريكا به عنوان پيشتاز و سردمدار جريان استعمار نو، در دنياي جديد، براي به دست آوردن اقتدار و...

دستاوردهاي قيام 15 خرداد

دستاوردهاي قيام 15 خرداد براي مطالعه قيام 15 خرداد بايد به زمينه‌هاي آن و در نتيجه‌ به تحقيق در روزهاي قبل از آن پرداخت. اما از آن جا كه شرح اين مسائل صفحات كثيري طلب مي‌كند، لذا به مطالعه سالهاي بعد از 32 بسنده مي‌كنيم. كودتاي نظامي 25 ميليون توماني 28 مرداد با توافق انگليس و آمريكا و سكوت آگاهانه شوروي توسط سرلشكر خان فضل‌‌الله زاهدي، چاقوكش‌ها، فاحشه‌ها و ناآگاهان شكل گرفت. اين كودتا با استفاده از ضعف ايدئولوژيك دولت،...

گزارشي از همايش 15 خرداد

گزارشي از همايش 15 خرداد روز 12 خرداد سال جاري، همايش «15 خرداد، زمينه‌ها و بسترها» در محل تالار انديشه حوزه هنري سازمان تبليغات اسلامي برگزار مي‌شود. در مورد اين همايش با ‌آقاي هدايت‌الله بهبودي رئيس دفتر ادبيات انقلاب اسلامي مصاحبه‌اي ترتيب داده‌ايم كه با هم مي‌خوانيم: O آقاي بهبودي لطفاً راجع به همايشي كه قرار است روز 12 خرداد تشكيل شود و علت تصميم دفتر ادبيات براي برپايي اين همايش توضيح دهيد؟ X نام كامل اين همايش «همايش 15...

بازتاب داخلي و خارجي قيام 15 خرداد

بازتاب داخلي و خارجي قيام 15 خرداد مقاله حاضر مروري كوتاه بر واكنش شاه، دولت، احزاب و جمعيتهاي سياسي كشور و مطبوعات داخلي و خارجي سال 1342 راجع به قيام 15 خرداد است. الف ـ واكنش شاه و دولت شاه در روز 17 خرداد، دو روز پس از قيام خونين پانزده خرداد، در سخناني گفت: «بايد به شما بگويم كه متأسفانه چه كساني بساط 15 خرداد را به راه انداختند، كما اينكه در ميان كساني كه زخمي شده‌ اند يا دستگير شده‌اند خيلي از آنها مي‌گفتند كه ما چكار كنيم؟ 25...

ريشه‌يابي مواضع حزب توده در قيام 15 خرداد

ريشه‌يابي مواضع حزب توده در قيام 15 خرداد مواضع حزب توده نسبت به رويدادها و تحولات سياسي داخل كشور بازتابي از مواضع اتحاد جماهير شوروي بود. از اين رو قبل از پرداختن به موضع حزب توده نسبت به قيام 15 خرداد، البته نگاهي مختصر به ديدگاه اتحاد شوروي نسبت به اين قيام خواهيم داشت. روابط ايران و اتحاد شوروي در پايان دهه 1330 (1950) به دليل انعقاد قرارداد نظامي دو جانبه‌ ايران و آمريكا رو به تيرگي مي‌رفت. شوروي از اين دوران به يك جنگ شديد...

شعر گمنام

شعر گمنام شعر و شعار همزادند و اگر چه در شكل و قيافه يكسان نيستند كه از جنس همند. براي همين است كه‌: «هر شعر خوب حتماً شعار مي‌شود و هر شعار بي‌پيرايه‌اي‌، بي‌شك به شعر پهلو مي‌زند.» اشعاري كه در دوران انقلاب اسلامي‌، توسط شاعران ناشناس در راستاي حركت حضرت امام خميني (ره‌) سروده شد و سرنوشت آن به بايگاني سازمان اطلاعات و امنيت رژيم ستمشاهي ـ ساواك ـ كشيد، به حدي روان و سليس است كه ضمن آنكه مي‌توان‌، مواضع اصلي انقلاب...

تشريح ضعف رژيم شاه در برابر قيام 15 خرداد از زبان ارتشبد حسين فردوست

تشريح ضعف رژيم شاه در برابر قيام 15 خرداد از زبان ارتشبد حسين فردوست درباره قيام 15 خرداد 1342، نكته‌اي كه بدواً بايد متذكر شوم، ناآشنايي و بي‌اطلاعي عجيب مسئولين اطلاعاتي و امنيتي كشور و شخص محمد‌رضا از حركت‌هاي مردمي بود. در آن زمان، محمد‌رضا مسئله روحانيت را جدي نمي‌گرفت و خطر تيمور بختيار را براي سلطنت خود بيش از مردم مي‌دانست.در آن زمان محمد‌رضا به دستور كندي طرح «انقلاب سفيد» را عملي مي‌ساخت و لذا يك قالب تبليغاتي...

ماجراي عبدالقيس جوجو

ماجراي عبدالقيس جوجو يكي از زواياي مغفول در قيام اسلامي 15 خرداد، پرونده‌اي ساختگي راجع به فردي است با نام «عبدالقيس جوجو» كه به دريافت پول از جمال‌عبدالناصر و انتقال آن به ايران جهت توزيع ميان عوامل گروههاي مذهبي متهم شده است. اين جعليات از همان روز قيام 15 خرداد با هدف توجيه عمليات سركوب خونين تظاهرات مردم توسط دستگاه تبليغاتي رژيم شاه به راه افتاد. پاكروان رئيس وقت ساواك در بعد‌ ازظهر روز 15 خرداد 1342 در مصاحبه‌اي مطبوعاتي...

گاه شمار تحولات فروردين 1340 تا فروردين 1343

گاه شمار تحولات فروردين 1340 تا فروردين 1343 8 فروردين 1340. رحلت آيت‌الله حسين بروجردي، مرجع تقليد شيعيان 16 ارديبهشت 1340. عزل جعفر شريف‌امامي از نخست‌وزيري و انتصاب علي‌اميني به جاي وي از سوي شاه 19 دي 1340. تصويب لايحه‌ي اصلاحات ارضي در كابينه‌ي اميني به دنبال تعطيلي مجلسين 25 فروردين 1341. مسافرت شاه و فرح به آمريكا 27 تير 1341. بركناري علي اميني از نخست‌وزير و انتصاب اسدالله علم به جاي وي از سوي شاه 14 مهر 1341. تصويب لايحه‌ي انجمن‌هاي...

اسامي شماري از شهيدان خرداد خونين 42

اسامي شماري از شهيدان خرداد خونين 42 دربارة شمار قربانيان قيام خردادماه 42 ديدگاههاي گوناگون و متفاوتي ديده مي‌شود. رژيم شاه همة كشته‌هاي آن قيام را 86 تن و زخميها را 150 نفر اعلام كرد! برخي از خبرگزاريهاي خارجي شمار كشتگان را بيش از هزار نفر برآورد كردند.(1) مردم كوچه و بازار كه در صحنه قيام و درگيري حضور داشتند و با چشم خود ديدند كه چگونه تظاهرات‌كنندگان جان بر كف همانند برگ خزان بر زمين ريختند، شمار شهيدان آن روزهاي خونبار را...

كتاب‌شناسي قيام 15 خرداد

كتاب‌شناسي قيام 15 خرداد انقلاب اسلامي ايران يكي از موضوعات زنده پژوهشي در زمينه تاريخ معاصر است و به تبع ‌آن، قيام 15 خرداد 1342 كه نقطه آغاز اين حركت است، در خور تحقيق و ارزيابي است. پژوهش زير تلاشي است براي شناسايي منابعي كه به قيام 15 خرداد پرداخته‌اند. مركز اسناد انقلاب اسلامي در 1375 كتاب‌شناسي پانزده خرداد، شامل معرفي شناسنامه‌اي 195 كتاب و همچنين عناوين 1116 مقاله درباره اين قيام را منتشر كرد. كتاب‌شناسي زير در تكميل آن تهيه...

چرا مطالعه تاريخ ارزشمند است؟

چرا مطالعه تاريخ ارزشمند است؟ چند سال پيش كتابي با عنوان چشمگير «Her Story» درباره‌ي زنان گذشته، منتشر شد. ناگهان، معني واقعي كلمه‌ي متداول بسيار روشن‌تر شد. تاريخ در واقع يك داستان است، اما نه مختص زنان يا مردان، بلكه داستان همه‌ي كساني است كه از خود اثري باقي گذاشته‌اند. تاريخ مي‌تواند به صورت خيلي ساده، به عنوان «داستان كارهاي انسان در زمان‌هاي گذشته» تعريف شود. آن اعمال، بدون توجه به اين كه ديروز يا 5000 سال پيش رخ...

از طهران تا تهران

از طهران تا تهران اين اواخر ظاهراً به دستور فرهنگستان، چنين معمول شده است كه نام «طهران» پايتخت دولت شاهنشاهي را «تهران» با «تاء دو نقطه» بنويسند و چنين مي‌نمايد كه غرض كساني كه اين پيشنهاد را كرده و رأي خود را در اين مورد به كرسي قبولي نشانده‌اند، تا حدي تبعيت از حس «وطن‌پرستي جغرافيايي» و رهايي از شرّ يكي از غليظ‌ترين حروف الفباي مخصوص عربي، يعني «طاء مؤلف» بوده كه انصافاً تلفظ آن، اگر ايرانيان هم بخواهند آن را مانند...

صداقت قضات متفقين!

صداقت قضات متفقين! از اواسط جنگ دوم جهاني كه دولت‌هاي متفقين تصميم به تشكيل يك دادگاه بين‌المللي براي محاكمه آغازگران جنگ گرفتند، موضوع اين دادگاه و يكسونگري بانيان آن، دستمايه‌اي براي نگارش هزاران مقاله و طنز و رمان و گزارش در مطبوعات جهان گرديد. مقاله حاضر نمونه‌اي از اين آثار است. از مهمترين مباحث مطروحه در اين آثار نگاه يك سويه و مشترك متفقين بود كه بر مشخص بودن آراء محكومين قبل از محاكمه گواهي مي‌داد. در بسياري از اين...

امان از دست انگليسي‌ها...

امان از دست انگليسي‌ها... فرياد روزنامه‌هاي ايران از دست انگليسي‌ها بلند است. انگليسي‌ها از وقتي كه ديدند نفوذ روس در ايران دارد نقصان مي‌يابد و ممكن است ايران سر و صورتي گرفته و درصدد پرداختن خانه‌ي خود از بيگانه برآيد بر شدت عمليات خود افزوده و چنان مي‌نمايد كه حزم و احتياط معمولي خود را كنار گذاشته و درصدد باشند كه از گيرودار اين معركه‌ي جهانگير، كه هر چه باشد عمر كوتاهي خواهد داشت، استفاده نموده و تا حد مقدور نفوذ خود...

اخراج آخرين بازمانده قاجار

اخراج آخرين بازمانده قاجار اخراج تحقير‌آميز محمد‌حسن ميرزا وليعهد رژيم قاجار توسط رضاخان در آبان 1304 آخرين پرده از سقوط مرحله به مرحله دودماني است كه 5/1 قرن پيش از آن توسط آقامحمد‌خان قاجار در ايران پايه‌ريزي شده بود. محمد‌حسن ميرزا در هفتم شهريور 1288 در سن 9 سالگي و در شرايطي كه برادرش احمد‌شاه هنوز به سن قانوني براي سلطنت نرسيده و كشور توسط «نايب‌السلطنه» اداره مي‌شد، به وليعهدي انتخاب شده بود. اين انتصاب 40 روز پس از خلع...

دولتي شدن كشت ترياك!

دولتي شدن كشت ترياك! دقيقاً مشخص نيست كه ترياك چه زماني و توسط چه كسي به ايران وارد شد، ولي همه محققين بر اين اعتقادند كه كشت ترياك در دوران قاجاريه گسترش بي‌سابقه‌اي يافت و مريدان زيادي پيدا كرد. از زماني كه ايرانيان با اروپا حشر و نشر پيدا كردند بي‌آنكه به علم و هنر و دانش و صنعت غرب بينديشند به ظواهر دلفريب فرنگ دل باختند و در لباس و غذا و اثاثيه منزل و كالاهاي موردنياز زندگي به فرنگ روي آوردند و به دنبال بنجل‌هاي فرنگي...

24 ساعت از زندگي رضاخان

24 ساعت از زندگي رضاخان زندگاني خصوصي رضاشاه به قدري نظم داشت كه حتي آب خوردن و سيگار كشيدن وي از روي ساعت و دقيقه بود. مثلاً هر وقت به ساعت خود نگاه مي‌كرد، پيشخدمت مي‌فهميد كه در اين دقيقه گيلاس آبخوري يا فنجان مخصوص چاي را بايد بياورد. او چهار ساعت بعد از نصف‌ شب بيدار شده و لباس پوشيده آماده مي‌شد قبل از سلطنت به وسيله اسب يا درشكه و بعد از سلطنت (كه قدري پير و شكسته شده بود) سوار اتومبيل شده و هر روز به يكي از سربازخانه‌ها و...

نقد كتاب «يادداشتهاي علم»

نقد كتاب «يادداشتهاي علم» مجموعه 5 جلدي «يادداشتهاي علم» از جمله آثاري است كه به شرح خاطرات وزير دربار محمد‌رضا پهلوي طي سالهاي 1345 تا 1356 اختصاص دارد. جلد اول اين مجموعه: خاطرات علم از 24/11/47 الي 29/12/48، جلد دوم از1/1/49 الي 21/12/51، جلد سوم از 24/1/52 الي 21/12/52، جلد چهارم از 2/1/53 الي 29/12/53 و جلد پنجم از1/1/54 الي 30/12/54 را در برمي‌گيرد و مسئوليت ويراستاري، تدوين، مقدمه‌نويسي و پاورقي‌هاي آن را علينقي عاليخاني، از دوستان نزديك علم و وزير اقتصاد...

عملكرد انگلستان در عصر قاجار و پهلوي اول و دوم

عملكرد انگلستان در عصر قاجار و پهلوي اول و دوم قبل از ظهور ايالات متحده به عنوان يك ابرقدرت در صحنه جهاني و قدرت مسلط در خاورميانه و خليج فارس در بعد از جنگ جهاني دوم، انگلستان در ايران حضور و نفوذي قوي داشت. انگلستان قادر بود بخش مهمي از ساختارها و فرآيندهاي سياسي و اجتماعي ايرانِ آن زمان را مطابق منافع و خواسته‌هاي خود شكل دهد. اين كشور به روش‌هاي متعدد از جمله تشكيل لژهاي فراماسونري، شبكه‌هاي نفوذ را در جامعه سياسي ايران...

درباره استاد

درباره استاد مرتضي مطهري در قرية فريمان‌، در دوازده فرسنگي مشهد مقدس كه اكنون به شهرستاني بدل شده است‌، ديده به جهان گشود: «تولد اينجانب در 12 جمادي‌الاولي / 1338 قمري مطابق 13 بهمن / 1298 شمسي بوده است‌.»(1) پدرش حاج شيخ محمدحسين مطهري بود كه سالها در نجف اشرف به تحصيل علوم اسلامي پرداخت و پس از مدتها سير و سفر در شهرهاي عراق‌، عربستان و مصر به زادگاه خويش ـ فريمان ـ بازگشت و تا پايان‌ِ عمرِ بيش از صد سال خود، در آنجا ماند. مادرش...

تاريخ و تحريف تاريخ

تاريخ و تحريف تاريخ دكتر سيد‌جلال‌الدين مدني استاد و پژوهشگر حوزه تاريخ معاصر ايران در مصاحبه‌اي كوتاه، ديدگاه خود را درباره روند تاريخ‌نگاري مبتني بر اسناد طي سالهاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي بيان كرد. با هم مصاحبه را مي‌خوانيم:  پس از پيروزي انقلاب اسلامي، در ميان مورخاني كه راجع به تاريخچه تحولات انقلاب آثاري از خود بر جاي گذارده‌اند مي‌توان عناصر چپ، ليبرال، فراماسون، سلطنت‌طلب و ... را مشاهده كرد. در مقابل،...

...

104

...