مقالات

تاريخ شفاهي

تاريخ شفاهي امروزه ورود رسمي تاريخ شفاهي «Oral History» به عرصه تاريخ‌نگاي در بسياري از مراكز علمي ـ تحقيقاتي و دانشگاهي جهان، چشم‌اندازي در مقابل مورخين و محققين گشوده است. نوشتار حاضر گزارش چهارمين نشست تخصصي تاريخ شفاهي است كه در اسفند‌ماه گذشته برگزار شد. با طرح تاريخ شفاهي، فرصتي به دست آمد تا به موضوعات،‌وقايع و حوادث و پديده‌هاي تاريخي و زواياي پنهان و پيداي آنها از منظري نو نگريسته شود. تاريخ شفاهي تكنيك، روش و شيوه‌اي...

ترشي بخورم يا نخورم

ترشي بخورم يا نخورم گزارش زير، يكي از دردسرهاي طبيب مخصوص رضاشاه را به هنگام مواجهه با بيماري شاه بيان مي‌كند. هيچكس جرأت نداشت روي حرف اعليحضرت متوفي رضاشاه پهلوي حرف بزند، در ميان تمام درباري‌ها و وزرا و كساني كه به شاه نزديك بودند؛ مختاري و اميرموثق و چند نفر ديگر اين خاصيت شاه را زودتر از ديگران درك كرده بودند و بهتر از ديگران مراعات مي‌كردند. وقتي شاه دستوري مي‌داد، آن دهني كه در مقابل شاه با گفتن (نه) (نمي‌شود) (مقدور...

منبع: ماهنامه الکترونیکی دوران - شماره 28 به نقل از:خاطرات سياسي حسين مكي، تأليف حسين مكي، انتشارات علمي، انتشارات ايران

اشرف پهلوي و بيمارستان مسلولين! اشرف پهلوي رياست سازمان شاهنشاهي خدمات اجتماعي و بنگاههاي خدمات خيريه را بر عهده داشت. واقعه زير بخشي از اقدامات خيريه اشرف را نشان مي‌دهد: اواخر ارديبهشت يا اوايل خرداد 1331 روز جمعه‌اي با چند نفر از دوستان از جاده‌ي نياوران عازم فشم بودم. وقتي از پيچ مقابل كاخ صاحبقرانيه به طرف جنوب سرازير شدم، انبوه جمعيتي را در وسط خيابان ديدم كه جاده را مسدود كرده‌اند. نزديك‌تر كه رفتيم ديدم عده‌اي مجروح...

نقد كتاب «خاطرات دكتر مهدي حائري يزدي» استاد فلسفه و فرزند بنيانگذار حوزه علميه قم

نقد كتاب «خاطرات دكتر مهدي حائري يزدي» استاد فلسفه و فرزند بنيانگذار حوزه علميه قم كتاب «خاطرات دكتر مهدي حائري يزدي» در اسفند 1381 توسط نشر «كتاب نادر» در ايران منتشر شد. اين كتاب حاصل مصاحبه‌هايي با دكتر حائري در ايالت مريلند آمريكا بين سالهاي 67 تا 71 در چارچوب «طرح تاريخ شفاهي ايران» در دانشگاه هاروارد است. ضمناً گفتني است دست‌اندركاران اين طرح قبل از انتشار خاطرات، متن نهايي شده مصاحبه‌ها را به منظور آخرين بازبيني براي...

تأثير تاريخنگاري ايراني بر تاريخنگاري اسلامي

تأثير تاريخنگاري ايراني بر تاريخنگاري اسلامي در زبان فارسي، از واژه «تاريخ» معاني گوناگوني نظير زمان (date)، زمانهاي گذشته، وقايع پيشين، اثر يا نوشته تاريخي (history) و معاني ديگري از اين نوع مستفاد مي‌شود. در اين مقال كوتاه، مجال آن نيست تا درباره‌ي ماهيت تاريخ 1يا واژه تقريباً مجهول‌الاصل آن2 سخن به ميان ‌آيد، ولي لازم است در مقدمه‌ي بحث تعريفي از تاريخنگاري (historiography) ارائه شود. كمترين حد تاريخنگاري وقايع‌نگاري است كه...

روسها چگونه حرم امام رضا(ع) را به توپ بستند؟

روسها چگونه حرم امام رضا(ع) را به توپ بستند؟ روز دهم فروردين 1291 هجري شمسي، آستان قدس رضوي يكي از جنايات نابخشودني استعمار روس را شاهد بود. در اين روز بارگاه حضرت ثامن‌الحجج توسط نظاميان اشغالگر روسيه كه دركشاكش نهضت مشروطه براي مبارزه با قيام مردم و سركوب نهضت به شهرهاي ايران تعرض كرده بودند، گلوله‌باران شد. مقاله زير گزارش لحظه به لحظه اين حادثه است. يكي از موجبات بمباران آستان قدس رضوي مخالفت روسها با استخدام مورگان شوستر...

روسها چگونه حرم امام رضا(ع) را به توپ بستند؟

روسها چگونه حرم امام رضا(ع) را به توپ بستند؟ روز دهم فروردين 1291 هجري شمسي، آستان قدس رضوي يكي از جنايات نابخشودني استعمار روس را شاهد بود. در اين روز بارگاه حضرت ثامن‌الحجج توسط نظاميان اشغالگر روسيه كه دركشاكش نهضت مشروطه براي مبارزه با قيام مردم و سركوب نهضت به شهرهاي ايران تعرض كرده بودند، گلوله‌باران شد. مقاله زير گزارش لحظه به لحظه اين حادثه است. يكي از موجبات بمباران آستان قدس رضوي مخالفت روسها با استخدام مورگان شوستر...

امام خطاب به هويدا: با اسرائيل دشمن اسلام و مسلمين، پيمان نبنديد

امام خطاب به هويدا: با اسرائيل دشمن اسلام و مسلمين، پيمان نبنديد امام خميني در فروردين 1346 طي نامه‌اي از نجف براي امير‌عباس هويدا نخست‌وزير وقت، شمه‌اي از جرائم و قانون‌شكني‌ها و بيدادگريهاي رژيم شاه را بر مي‌شمردند. نظر به اهميت اين نامه كه 41 سال پيش نوشته شده، با هم آن را مطالعه مي‌كنيم: بسم‌ الله الرحمن الرحيم و لاحول و لا قوة الابالله العلي العظيم جناب آقاي هويدا: لازم است نصايحي به شماها بكنم و بعضي از گفتني‌ها را...

امام خطاب به هويدا: با اسرائيل دشمن اسلام و مسلمين، پيمان نبنديد

امام خطاب به هويدا: با اسرائيل دشمن اسلام و مسلمين، پيمان نبنديد امام خميني در فروردين 1346 طي نامه‌اي از نجف براي امير‌عباس هويدا نخست‌وزير وقت، شمه‌اي از جرائم و قانون‌شكني‌ها و بيدادگريهاي رژيم شاه را بر مي‌شمردند. نظر به اهميت اين نامه كه 41 سال پيش نوشته شده، با هم آن را مطالعه مي‌كنيم: بسم‌ الله الرحمن الرحيم و لاحول و لا قوة الابالله العلي العظيم جناب آقاي هويدا: لازم است نصايحي به شماها بكنم و بعضي از گفتني‌ها را...

آيت‌الله هاشمي رفسنجاني در همايش يكصدمين سال تولد آيت‌الله محمد‌تقي فلسفي: مأموريت رضاخان بيرون كردن دين از زندگي مردم بود

آيت‌الله هاشمي رفسنجاني در همايش يكصدمين سال تولد آيت‌الله محمد‌تقي فلسفي: مأموريت رضاخان بيرون كردن دين از زندگي مردم بود همايش يكصدمين سال تولد آيت‌الله محمد‌تقي فلسفي خطيب دانشمند، روز چهارشنبه هشتم اسفند 1386 در سالن همايشهاي بين‌المللي صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران برگزار شد. در اين همايش كه جمعي از محققان، مورخان و روحانيون شركت داشتند، آيت‌الله هاشمي رفسنجاني رئيس مجمع تشخيص مصلحت نظام در سخناني اظهار...

نگاهي به ادوار مجلس شاهی

نگاهي به ادوار مجلس شاهی بيش از يك قرن از عمر مجلس شورا در ايران مي‌گذرد. از اين مدت 14 سال و5 ماه آن در دوره مشروطيت (حدفاصل دوران مظفرالدين شاه تا كودتاي رضاخان 1285 تا 1299)، 19 سال و 4 ماه آن مربوط به دوره رضاخان (1299 تا شهريور 1320)، 37 سال و 4 ماه آن مربوط به دوره محمد‌رضا پهلوي (1320 تا 1357)، 27 سال و 10 ماه آن مربوط به دوران پس از پيروزي انقلاب (خرداد 1359 به بعد) بوده است. علاوه بر اين مجلس شوراي ايران تاكنون 31 دوره قانونگذاري را پشت سر نهاده...

تاريخ و هويت ملي

تاريخ و هويت ملي براي تمام ملت‌هاي جهان، هويت ملي از اهميت خاصي برخوردار است. در واقع، هويت ملي براي يك ملت، به منزله‌ي روح براي بدن است كه فقدان آن به منزله‌ي مرگ خواهد بود. هويت ملي، هم عامل همبستگي و شكل‌گيري روح جمعي در يك ملت و هم وجه مشخصه و معرفه آن در ميدان ملل ديگر است. در واقع، قوام و دوام زندگي توأم با عزت و آزادي يك ملت، به هويت ملي آن در معناي عام و گسترده بستگي دارد. بايد توجه داشت كه هويت ملي مسأله‌اي...

بهائيت و كودتاي رضاخانش

بهائيت و كودتاي رضاخان پيوند و همكاري بهائيت با رژيم پهلوي ـ كه تاريخ، آن را به دو ويژگي «فساد» و «وابستگي» مي‌شناسد ـ از واقعيات آشكار تاريخ است. اين همكاري و تعامل، كه به نحو «فزاينده‌» تا آخرين لحظات عمر آن رژيم ادامه داشت، سابقه‌اي حتي بيش از عمر سلطنت پهلوي داشت و به سالها پيش از كودتاي 1299 مي‌رسيد. اسناد و مدارك تاريخي حاكي است كه، محفل بهائيت در ايران، مدتها پيش از كودتاي «انگليسي» سوم اسفند 1299، توسط مهره نشاندار خويش:...

به من بگوييد «ديكتاتور»!

به من بگوييد «ديكتاتور»! عبارت فوق بخشي از اظهارات سيد‌ضياءالدين طباطبائي اولين نخست‌وزير عصر پهلوي است كه در بسياري از منابع تاريخي با همين صراحت ذكر شده است. اين اظهارات ظاهراً پس از آنكه سرهنگ باقرخان نيك‌انديش فرستاده مشترك رضاخان و سيد‌ضياء رهسپار قصر فرح‌آباد شده بود تا اولين ملاقات پس از انجام كودتاي سوم اسفند 1299 را به نمايندگي از كودتاچيان با احمد‌شاه قاجار انجام دهد، ابراز شده بود. اين ملاقات روز چهارم اسفند...

انگليسي‌ها چگونه از آبادان رفتند

انگليسي‌ها چگونه از آبادان رفتند اواخر شهريور 1320 بود كه من در خوزستان بودم. روزي طبق تصميم هيئت مختلط نفت به من ابلاغ شد براي اينكه بتوانم هم در جلسات هيئت مختلط نفت شركت كنم و هم معالجات شخصي خود را ادامه دهم، و هم در كار خلع يد وقفه‌اي ايجاد نشود متناوباً يك هفته در تهران ويك هفته در خوزستان باشم. شبي كه با تلفن كارير مستقيماً از خوزستان با آقاي دكتر مصدق صحبت مي‌كردم در ضمن گزارش اوضاع جاري اظهار نظر كردم كه بالاخره بايد...

مصدق، جبهه ملي و رژيم صهيونيستي

مصدق، جبهه ملي و رژيم صهيونيستي رژيم شاه پيش از اشغال فلسطين در مهاجرت جهودها به آن سرزمين همكاري نزديك و تنگاتنگي با «آژانس يهود» داشت. وقتي فلسطين اشغال شد، رژيم صهيونيستي اعلام موجوديت كرد، رژيم شاه پس از تركيه دومين كشور اسلامي بودكه بي‌درنگ آن رژيم نامشروع را به رسميت شناخت و با «اسرائيل» داد و ستد همه‌جانبه برقرار كرد. ملت ايران در برابر اين خيانت رژيم شاه سخت به خشم آمدند، به ويژه آنگاه كه دريافتند دولت ساعد مراغه‌اي...

همايش ايران و سياست جهاني در آغاز قرن بيستم

همايش ايران و سياست جهاني در آغاز قرن بيستم «ايران و سياست جهاني در آغاز قرن بيستم» عنوان همايشي است كه در روزهاي 27 و 28 بهمن 1386 در دانشكده ادبيات و علوم انساني دانشگاه تهران برگزار شد. اين همايش كه با حضور جمعي از محققان، انديشمندان،‌ اساتيد دانشگاه و پژوهشگران رشته تاريخ ترتيب يافت، در يكصدمين سالگرد انعقاد قرارداد 1907 برگزار شد. همايش، حول سه محور بود. اين سه محور عبارت بودند از: الف) مباني نظري ـ جايگاه ايران در سياست...

نخستين نشريه اسلامي ايران

نخستين نشريه اسلامي ايران تشكيل كلاسهاي آموزش زبان فارسي براي مبلغان مسيحي در هندوستان و اعزام آنان به شهر اصفهان و توزيع كتابها و جزوه‌هاي متعدد «در رد اسلام» دردوره‌ي مظفرالدين شاه قاجار در اين شهر به وسيله مبلغان مسيحي، موجب شد كه عالمان دين تدبيري بينديشند و درصدد خنثي كردن اقدامات آنان برآيند. پس از شور و مشورت، بنابر پيشنهاد حجت‌الاسلام آقاي حاج شيخ نورالله ثقه‌الاسلام در جمادي الاخر 1320 ه‍. . ق «اداره‌ دعوت...

حكومت متبوع من ...!

حكومت متبوع من ...! از عبدالعزيز بن سعود به عنوان مؤسس پادشاهي عربستان سعودي ياد مي‌كنند. او در 1900 حكومت محلي آل‌رشيد را كه تحت سلطه عثماني قرار داشت، برانداخت و رياض را به تصرف خود درآورد. سپس در 1912 تركان عثماني را از احساء بيرون راند، در جنگ جهاني اول با انگليسي‌ها عليه امپراطوري عثماني متحد شد (دسامبر 1915) و با پايان جنگ عثماني‌ها را از سراسر عربستان اخراج نمود. او سپس مدعيان حكومت را در اين سرزمين سركوب كرد ود ر 1923 عنوان...

نقد كتاب بازخواني نهضت ملي ايران

نقد كتاب بازخواني نهضت ملي ايران كتاب «بازخواني نهضت ملي ايران» به قلم حجت‌الاسلام والمسلمين روح‌الله حسينيان در 331 صفحه و شامل 4 فصل (فصل اول: نيروهاي مذهبي و نهضت ملي شدن نفت، فصل دوم: قيام 30 تير و نقش نيروهاي مذهبي، فصل سوم: سير فروپاشي نهضت و فصل چهارم: انزواي نيروهاي مذهبي و كودتاي 28 مرداد) به رشته تحرير درآمده است. چاپ نخست اين كتاب در سال 1385 توسط مركز اسناد انقلاب اسلامي و در شمارگان 2000 نسخه به بازار كتاب عرضه گرديده...

تنباني كه باعث تصويب لايحه شد!

تنباني كه باعث تصويب لايحه شد! از زمان كودتاي رضاخان، همواره نمايندگان مجلس شوراي ملي به جاي انتخابات مردمي، از طرف شاه منصوب مي‌شدند و مأمور به انجام دستور بودند. تنها در ابتداي حكومت رضاخان، كه هنوز جان نگرفته بود، فقط در تهران ـ‌ كه مركز حكومت بود بعضي از نمايندگان از طرف مردم به مجلس راه مي‌يافتند. مانند: آيت‌الله شهيد مدرس، كه آن هم پس از چندي ديگر عملي نشد تا آن جا كه شهيد مدرس در اعتراض به شمارش آرا، به رأيي كه خود به...

انقلاب در 30 سالگي

انقلاب در 30 سالگي حجت‌الاسلام و المسلمين احمد خزائي رئيس مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي در مصاحبه‌اي با سردبير مجله الكترونيكي «دوران» به سئوالات متعددي راجع به جايگاه و موقعيت جهاني و داخلي نهضت امام خميني در پايان دهه سوم عمرش پاسخ گفت. با هم مصاحبه ايشان را مي‌خوانيم:  به نظر مي‌رسد انقلاب اسلامي طي 30 سال اخير توانسته است جايگاه خود را در عرصه بين‌ المللي و در مناسبات جهاني بدست آورد. از نظر حضرتعالي رمز ماندگاري...

«تاريخ‌نگاري انقلاب اسلامي»از نگاه صاحبنظران

«تاريخ‌نگاري انقلاب اسلامي»از نگاه صاحبنظران مدخل اهميت بررسي تاريخ انقلاب اسلامي به عنوان يكي از مهمترين عرصه‌هاي پژوهش اجتماعي بر كسي پوشيده نيست. شناخت تاريخ تحولات پس از پيروزي انقلاب، ضرورتي انكار ناپذير است و هر پژوهشي در اين زمينه نيازمند نگرش منصفانه و محققانه است. شك نيست كه ايران در يكصد سال اخير شاهد تحديد آ‌زاديهاي مشروع مردم، ضعف حكومتها در هدايت صحيح جامعه، اتخاذ سياستهاي ضد ملي و وابستگي دولت به بيگانگان...

گري سيك»: مشاور پيشين امنيت ملي آمريكا: انقلاب اسلامي يك تحقير ابدي براي آمريكا بود

«گري سيك»: مشاور پيشين امنيت ملي آمريكا: انقلاب اسلامي يك تحقير ابدي براي آمريكا بود عبارات فوق بخش‌هائي از تحليل گري‌سيك مشاور پيشين امنيت ملي آمريكا راجع به سقوط شاه و پيروزي انقلاب اسلامي ايران است. گري‌سيك از كارمندان فعال كاخ سفيد و شاغل در بخش امنيت ملي آمريكا در دوران كارتر و كسي است كه پيش و پس از آن هم در سياست خارجي امريكا فعاليت مي‌كرده است. وي كه دوران سخت از دست دادن ايران را براي امريكا در كاخ سفيد بوده است،...

آفات انقلاب از ديدگاه شهيد مطهري

آفات انقلاب از ديدگاه شهيد مطهري شهيد مرتضي مطهري در كتاب «نهضتهاي اسلامي در صد ساله اخير» مي‌نويسد: هر انقلابي در صورت بي‌توجهي به آن، ممكن است دچار آفت‌زدگي شود. به گفته وي آفتهائي كه انقلابها و نهضتهاي اسلامي را همواره تهديد مي‌كنند،‌عبارتند از: 1ـ ‌نفوذ انديشه‌هاي بيگانه براي مخدوش ساختن چهره انقلاب كه ممكن است از طريق دشمنان و يا دوستان ناآگاه، صورت گيرد. اين نفوذ خطري است كه كيان انقلاب و اسلام را تهديد مي‌كند. 2ـ‌...

انقلاب و شكست «سيا»

انقلاب و شكست «سيا» يكي از مناقشه‌هاي سياسي ميان دولتمردان آمريكائي در سالهاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران، بر سر ناتواني مقامات سازمان اطلاعات مركزي آمريكا «سيا» در پيش‌بيني انقلاب و ارزيابي تحولات ايران بود. اين در حالي است كه بيش از 40 هزار كارشناس، مستشار و عناصر اطلاعاتي آمريكا در آستانه انقلاب و در خلال آن در ايران فعاليت داشتند. علاوه بر اين آمريكا داراي پايگاههاي متعدد استراق سمع و جاسوسي در نقاط مختلف ايران و...

خطاهاي ده‌گانه شاه

خطاهاي ده‌گانه شاه شاه در ماه‌هاي قبل از سقوط خود گفته بود كشورش در بيست و پنج سال آينده نيروي پنجم در جهان خواهد شد. و جمعيت ايران به 65 ميليون مي‌رسد، و سطح درآمد يك ايراني با درآمد يك اروپائي برابر خواهد شد. سپس شاه اظهار اميدواري كرد كه حكومتش تا 15 سال آينده ادامه يابد پس از آن حكومت را به وليعهد سپرده و كنا‌ره‌گيري خواهد كرد. يكسالي از اين سخنان نگذشت كه تخت طاووسي به لرزه درآمد و عمر سلطنت او نه با سنوات كه با ساعات شمرده...

تلاش ساواك براي تحديد امام خميني(ره) در پاريس

تلاش ساواك براي تحديد امام خميني(ره) در پاريس از 14 مهر 1357 كه امام خميني(ره) با ورود به پاريس مرحله تازه‌اي از هجرت 14 ساله خود را آغاز كرد، دائماً تحت فشار ساواك بوده و تيمسار مقدم آخرين رئيس ساواك نهايت كوشش خود را براي محدود كردن امام در فرانسه به كاربست. اين كوشش از طريق فشار ساواك بر سازمان اطلاعاتي فرانسه صورت گرفت. در آن زمان ساواك به دستور شاه ماهانه كمك‌هاي مالي قابل توجهي را دراختيار سرويس اطلاعاتي فرانسه قرار مي‌داد....

شاهان ايران از نگاه «ويل دورانت»

شاهان ايران از نگاه «ويل دورانت» هيچ مورخ نامداري از شاهان ايران به نيكي ياد نكرده و هيچ يك از مقاطع قابل دفاعي كه در تاريخ ايران به وفور وجود دارند نيز ارتباطي به شاهان ندارد. متن زير از كتاب «تاريخ تمدن» نوشته ويل دورانت راجع به شاهان ايران نقل شده است. زندگي ايران به سياست و جنگ بيشتر از مسائل اقتصادي بستگي داشت، و ثروت آن سرزمين بر پايه‌ي قدرت بود، نه بر پايه‌ي صناعت؛ به همين جهت پايه‌هاي دستگاه دولتي متزلزل بود، و به...

انگليس، ركورد دار تلاش براي جلوگيري از سقوط شاه

انگليس، ركورد دار تلاش براي جلوگيري از سقوط شاه تحقيقات سياسي نشان مي‌دهد كه در سال 1357 كه سال پيروزي انقلاب اسلامي بود، هيچ دولتي به اندازه انگلستان هيأتهاي سياسي و نظامي براي تأكيد بر حمايت لندن از رژيم شاه به تهران گسيل نداشته است. فهرست مهمترين هيأتهاي انگليسي كه در سال 1357 به ايران آمدند به قرار زير است: ـ چهارم فروردين 1357: «فردريك مالي» وزير دفاع انگلستان در رأس هيأتي براي ابراز حمايت از رژيم شاه و گفتگو درباره امكان صدور...

...

106

...