مقالات

فعاليت‌ ديپلماتهاي ايراني در لژهاي فراماسونري استانبول

فعاليت‌ ديپلماتهاي ايراني در لژهاي فراماسونري استانبول در 28 آذر 1369 / دسامبر 1990 مطبوعات ايران گزارشي به نقل از خبرگزاري يوگسلاوي [سابق] منتشر كردند. در اين گزارش آمده بود كه فراماسون‌هاي ايراني در تلاش‌اند تا ايدئولوژي خويش [يعني فراماسونري] را به عنوان محور مبارزات اپوزيسيون خارج از كشور قرار دهند. 1 صحت گزارش، مورد ترديد بود و نيز توانايي اپوزيسيون در اتحاد و پيوند گروه‌هاي متفرق مخالف جمهوري اسلامي به چالش كشيده شد. 2 با...

نقد كتاب «عمليات آژاكس»

نقد كتاب «عمليات آژاكس» «عمليات آژاكس» عنوان كتابي است كه در سال 1382 وارد بازار نشر كشور شده است. اين كتاب كه به بررسي اسناد مداخلات سازمان اطلاعات مركزي آمريكا (سيا) در كودتاي 28 مرداد سال 1332 اختصاص دارد، توسط ابوالقاسم راه‌چمني ترجمه شده و مؤسسه فرهنگي مطالعات و تحقيقات بين‌المللي معاصر ايران آن را منتشر كرده است. در بخش ترجمه، فصل‌بندي و دسته بندي اسناد با توجه به موضوع براندازي دولت مصدق صورت گرفته و بخش پژوهش به نقد و...

قيام مسجد گوهر شاد

قيام مسجد گوهر شاد ماه تير، سالگشت قيام اسلامي مردم در مسجد گوهرشاد مشهد، عليه سياستهاي ضد اسلامي رضاخان است. اين قيام كه در 21 تير 1314 سركوب شد، زماني شكل گرفت كه رضاخان دين‌ستيزي را به اوج خود رسانده و درصدد بود تا سنت‌هاي مذهبي و قوانين اسلامي را محو و نابود كند و فرهنگ غربي را به جاي آن بنشاند. رضاخان در پيگيري اين سياست دستورداده بود تا حجاب از سر زنان مسلمان برگيرند، مردان كلاه غربي به سر كنند، روحانيون لباس روحانيت را از...

رجال عصر پهلوي «حسنعلي منصور»

رجال عصر پهلوي «حسنعلي منصور» حسنعلي منصور از نخست‌وزيران عصر پهلوي دوم، ارديبهشت 1302 در تهران متولد شد. پدرش، رجبعلي منصور ـ منصورالملك ـ از اعضاي اوليه لژ «بيداري ايرانيان» بود كه در دوران رضاشاه سالهاي طولاني به عنوان مدير در مشاغل حساس جاي داشت و در آخرين ماههاي سلطنت او به صدارت رسيد. 1 ارتشبد فردوست مي‌نويسد: «علي منصور ازمأموران انگليسي بود. پسرش حسنعلي مانند پدر پرورش يافته انگليسي‌ها بود. ولي از آن گروه بود كه به...

اولين مدارس دخترانه ايراني

اولين مدارس دخترانه ايراني تا بعد از مشروطيت مدرسه‌اي براي دختران ايجاد نشد، به عوام چنين تلقين مي‌شد كه درس خواندن براي دختران لازم و جايز و پسنديده نيست و شايد شرط عفت را در زندگي كنج خانه نشستن و نداشتن سواد مي‌دانستند. عامه مردم نظر خوبي به تحصيل در مدارس جديد نداشتند و هر زمان كه مي‌توانستند محصلين و معلمين را مورد آزار يا سخريه و توهين قرار مي‌دادند. تازه اين امر دربارة پسران و مردان بود و دختران وضع دشوارتري داشتند....

سوليوان: ما فقط بدنامي رابطه با ساواك را تحمل مي‌كرديم

سوليوان: ما فقط بدنامي رابطه با ساواك را تحمل مي‌كرديم ويليام سوليوان آخرين سفير آمريكا در حكومت پهلوي در سالهاي مأموريت خود در تهران (خرداد 1356 تا فروردين 1358) شاهد بسياري از تحولات و رويدادهاي ايران بود. او پس از پايان مأموريت خود در كتابي به نام «مأموريت در ايران» به حقائقي از اوضاع سياسي ايران در عصر پهلوي، دخالتهاي آمريكا در ايران، وابستگي و چاپلوسي بسياري از مقامات دولتي شاه و اختناق سياسي و اجتماعي ايران در دوران حكومت...

روند تحديد مطبوعات در عصر پهلوي دوم

روند تحديد مطبوعات در عصر پهلوي دوم از سال 1216 ه‍. ش كه نخستين روزنامه فارسي زبان در ايران به نام كاغذ اخبار از سوي ميرزاصالح شيرازي منتشر شد تا انقلاب مشروطه (1285 ه‍. ش) دوره تأسيس و تكوين مطبوعات ايران است.در اين دوره شماره نشريات و روزنامه‌ها كم‌كم افزايش يافت و به موازات گسترش فعاليت مطبوعاتي، دولت درصدد كنترل مطبوعات برآمد و بدين ترتيب نهاد سانسور شكل گرفت. از انقلاب مشروطه تا تثبيت قدرت رضاشاه فعاليت‌هاي مطبوعاتي ايران...

آيا ميرزا كوچك‌خان جنگلي شاعر بود؟

آيا ميرزا كوچك‌خان جنگلي شاعر بود؟ سالها پيش در يكي از كتابفروشي‌هاي رشت كتاب كوچكي ديدم و خريدم كه «تاريخ مكمل جنگل»1 نام دارد. مؤلف آن حاج سيد‌صفا موسوي خود را ساكن و اهل گوراب زرمخ ـ‌كه ستاد و مركز عمليات نظامي جنگل بوده ـ معرفي كرده و اشاره مي‌نمايد كه آنچه در اين كتاب آمده همه را حضوراً شاهد و ناظر بوده و يا از اهالي محل مذكور كه مطلع در امور نهضت جنگل بوده‌اند پرسيده و ضبط كرده است. اين كتاب يكصدو بيست صفحه‌اي به قطع...

ميكروفيلم‌هاي تاريخ ايران در آمريكا

ميكروفيلم‌هاي تاريخ ايران در آمريكا براي محققان و مورخان، استفاده از مأخذ درجة اول، امري است اساسي. چرا كه روشن شدن بخش مهمي از مسائل پيچيد‌ه‌ي تاريخ معاصر ايران، به شناسايي و شناساندن اين منابع ـ و دردسترس قرار دادن آنها ـ بستگي يافته است. هدف از اين بررسي نيز معرفي اين نوع از مجموعه‌هاي سندي است كه در سال‌هاي اخير در اين زمينه منتشر يا به عبارت دقيق‌تر، تكثير شده‌اند. با توجه به ارزش اسناد درجة اول و اين كه به كار بردن...

ماجراي فرار اولين رئيس مجلس

ماجراي فرار اولين رئيس مجلس مجلس اول مشروطيت كه كمتر از دو سال دوام داشت ـ 13 مهر 1285 تا 2 تير 1287 ـ شاهد تحولات بسياري بود. اين مجلس كه مولود قيام مردم بود، پيش از پايان دوره قانوني خود به علت مخالفت محمد‌علي‌شاه قاجار با مشروطه‌طلبان توسط كلنل لياخف رئيس روسي قزاقخانه و تعدادي از افسران روس به توپ بسته شد. در اين حادثه عده‌اي از نمايندگان مجلس كشته و عده‌اي نيز دستگير و زنداني شدند و جمع ديگري نيز توانستند فرار...

نقد كتاب «اين سه زن»

نقد كتاب «اين سه زن» كتاب «سه زن» (اشرف پهلوي، مريم فيروز و ايران تيمورتاش) از جمله آثار مسعود بهنود است. اين كتاب در سال 1374 توسط مؤسسه انتشاراتي نشر علم منتشر شده است. چاپ چهارم كتاب در 1375 در شمارگان 5500 نسخه و با همان مقدمه اول آقاي بهنود انتشار يافته است. در 14 فصل اين كتاب فصولي به رضاخان، فرمانفرما، تيمورتاش و ... اختصاص يافته اما فصلي از سوي آقاي بهنود به كساني كه اين كتاب به نام آنان منتشر شده اختصاص نيافته است. دفتر مطالعات و...

تاريخ شفاهي

تاريخ شفاهي مقالة حاضر بر آن است تا ضمن معرفي پيشگامان تاريخ شفاهي، اهميت آن را نيز به عنوان يك منبع در تاريخ‌نگاري جديد بنماياند. ديباچة مترجم بر تاريخ شفاهي بي‌شك، تاريخ شفاهي از اساسي‌ترين و كهن‌ترين شيوه‌هاي تاريخ‌نگاري در جهان بوده و در ارتقاء و اعتلاي فهم مورخان از رخ‌دادهاي گذشته و شناخت ماهيت، چيستي و سرشت تاريخ، نقشي تعيين كننده‌اي ايفا نموده است. مورخان در تاريخ‌نگاري نمي‌توانستند تمام وقايع را از تنها از...

هويت‌سازي ملي در دوره پهلوي اول

هويت‌سازي ملي در دوره پهلوي اول باستان‌گرائي، خوار شمردن ميراث مذهبي، احساس حقارت نسبت به ظواهر تمدن غربي، تغيير نوع پوشاك زنان و مردان و رواج كلاه لگني، بخش‌هائي از تصوير مدرنيسم مورد نظر رضاشاه بود. اين تجدد تقليدي، بيشتر بر احساسات متكي بود نه بر عقلانيت. چكيده تاريخ معاصر ايران را مي‌توان تاريخ چالش هويت ملي دانست. زيرا از دوران قاجار به ويژه از دوران پهلوي هويت ملي ايرانيان تحت تأثير ورود انديشه‌هاي جديد غربي و رشد...

قيام 15 خرداد در آئينه اسناد

قيام 15 خرداد در آئينه اسناد درباره قيام اسلامي 15 خرداد 1342، اسناد بر جاي مانده از ساواك، منبعي كاملاً گويا و نشانگر عمق حادثه است. از لابلاي اسناد ساواك، تعدادي را در اين رابطه برگزيده‌ايم. اين اسناد شامل ابعاد سركوب و ميزان تلفات مردمي، اعترافات منابع غربي به عمق مخالفت مردم با شاه، مواضع مراجع و بيگانگي جبهه ملي با تظاهرات مردم است. با هم مي‌خوانيم: اويسي خطاب به نظاميان: چرا در 15 خرداد كم كُشتيد؟! شماره:1122 / بخش 312 تاريخ:...

انرژي هسته‌اي در ايران

انرژي هسته‌اي در ايران مقدمه كشورهاي برخوردار از فن‌آوري اتمي كه نگران دستيابي ساير كشورهاي در حال توسعه به اين فن‌آوري استراتژيك بودند، مبادرت به ايجاد ساختاري در زير مجموعه سازمان ملل متحد نمودند تا از اين طريق به كنترل ديگران بپردازند. در اين بين پيمان‌هاي مختلفي از جمله پيمان منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي (NPT)، پيمان منع جامع آزمايش‌هاي هسته‌اي (CTBT)، معاهده منع سلاح‌هاي شيميايي (CWC) و ... طرح وبه تصويب رسيد. ماهيت تمام...

لايحه در سطل زباله!

لايحه در سطل زباله! در سالهاي حكومت پهلوي اول و دوم حكايتي دردناكتر از رنج دهقانان اين سرزمين نيست. دهقانان روزها در زير آفتاب سوزان رنج مي‌بردند و زحمت مي‌كشيدند؛ اما حاصل رنج آنان به جيب مالكان كه مورد حمايت حكومت‌ها بودند، مي‌رفت وصرف عيش‌ و نوش آنها و مأموران دولت مي‌‌شد. دهقانان گذشته از آنكه بخش مهمي از محصولات خودرا در اختيار مالكان قرار مي‌دادند، مجبور بودند بخش ديگري از آن‌ را به عنوان ماليات به مأموران دولتي...

ازدواج و طلاق هويدا

ازدواج و طلاق هويدا ازدواج اميرعباس هويدا مانند ديگر فصل‌هاي زندگي او، از پيچيدگي‌هاي خاصي برخوردار است. پيچيدگي‌هايي كه هم شامل انتخاب همسر و موقعيت زماني‌ آن است و هم نحوه زندگي و همسرداري. از اولين روزهايي كه اميرعباس هويدا در مدرسه فرانسوي‌هاي بيروت به بلوغ جنسي رسيد و نخستين ارتباطات خود را با «رنه دومان » ـ كه دختري زيبا روي بود ـ آغاز كرد، تا روزي كه ليلا امامي خويي را به همسري برگزيد، زن‌هاي زيادي در زندگي او رفت و...

اظهارات چامسكي درباره ايران

اظهارات چامسكي درباره ايران «نوام چامسكي» زبان‌شناس، نويسنده و متخصص در امور سياست خارجي آمريكا است. وي اخيراً در مصاحبه‌اي با «مايكل شنك» خبرنگار آمريكائي نقطه نظرهاي خود را درباره تحولات ايران، كره شمالي، ونزوئلا و عراق و عملكرد آمريكا در قبال اين كشورها بيان كرده است. چامسكي در بخش ايران، به حقائقي اعتراف كرده كه خواندن اظهاراتش خالي از لطف نيست. وي در اين مصاحبه كه در تاريخ 9 فوريه 2007 / 20 بهمن 1385 برگزار شد، در مورد علت...

سيا، ساواك و سفارت آمريكا

سيا، ساواك و سفارت آمريكا سيا از آغاز حضورش در ايران عصر‌ پهلوي ارتباط مستقيمي با سفارت امريكا در تهران پيدا كرد و در واقع بخشي از سفارت امريكا در تهران در اختيار سيا قرار داشت. در بسياري از امور ميان اعضاي رسمي سفارت و عوامل سيا هماهنگي لازم برقرار بود. با اين حال سيا در فعاليتهايش از استقلال عمل كافي برخوردار بود و چه بسا فعاليتهاي پرشماري از آن، از ديد و اطلاع اولياي سفارت مخفي مي‌ماند. به عبارت ديگر سيا در گزارش اقدامات و...

نقد كتاب «نخست‌وزير سه‌ دقيقه قبل درگذشت»

نقد كتاب «نخست‌وزير سه‌ دقيقه قبل درگذشت» كتاب «نخست‌وزير سه دقيق قبل درگذشت...» گردآوري مطالب رسانه‌هاي داخلي و فارسي‌زبان خارجي در مورد هويدا است، كه برخي مصاحبه‌هاي اختصاصي آقاي محمود تربتي‌سنجابي نيز به آن اضافه شده است. اين اثر در نوروز 1383 در چاپ اول با شمارگان دو هزار و دويست نسخه توسط انتشارات عطايي وارد بازار نشر كشور شد. آقاي احمد سميعي يكي از نويسندگان دائمي مجله «نشر دانش» در مقدمه‌اي بر كتاب به تجليل از آقاي...

كند و كاو در زندگي سيد حسن مدرس

كند و كاو در زندگي سيد حسن مدرس آيت‌الله سيد حسن مدرس از نامدارترين و وطن‌پرست‌ترين رجال سياسي و مذهبي ايران زمين، در قريه سرابه كچو از توابع شهرستان اردستان (در استان اصفهان) و در سال 1287 ق / 1249 ش پاي به عرصه وجود نهاد. در آن هنگام حدود 20 سال از آغاز سلطنت ناصرالدين شاه قاجار در ايران سپري مي‌شد. پدر و جد او كه از سادات طباطبايي و اصلاً زواره‌اي بودند، هنگامي كه سيد‌حسن مدرس شش ساله بود به قمشه در جنوب اصفهان مهاجرت كردند. مدرس...

اهميت اسناد در تاريخ‌نگاري

اهميت اسناد در تاريخ‌نگاري با توجه به اهميتي كه اسناد تاريخي در هر تحقيق و پژوهش دارند و استناد به آنها اعتبار بيشتري به پژوهشهاي تاريخي مي‌بخشد در اين مقاله سعي شده با شناساندن موقعيت و جايگاه اسناد، نقش بسيار مؤثر آنها در تاريخ‌نگاري ذكر شود. به اين منظور تأثير مثبت اسناد در پژوهشهاي تاريخي به عنوان مهمترين منابع مكتوب شده مورد بررسي قرار گرفته و پس از آن به بحث درباره مفهوم آرشيو و مدارك آرشيوي خواهيم پرداخت. اهميت و...

در زير زمين قصر رضاخان

در زير زمين قصر رضاخان كودتاي سوم اسفند 1299، كه با حمايت دولت بريتانيا عملي شد، نهايتاً زوال سلسله قاجا‌رها را در ايران رقم زد. اين معني در تحولات سياسي پس از كودتا و رخدادهايي كه قدرت‌يابي تدريجي ولي مداوم رضاخان را در پي‌آورد، بيشتر آشكار گرديد.گفته مي‌شد كه از هنگام عقد قرارداد 1919 و پس از آن ديگر انگليسيان از تداوم سلسله قاجاريه قطع اميد كرده به ويژه احمد‌شاه قاجار روابط خوبي با دولت بريتانيا نداشت. در آ‌ن زمان...

گرايشهاي صهيونيستي پهلوي

گرايشهاي صهيونيستي پهلوي مقدمه رژيم صهيونيستي كه از بدو تأسيس در سال 1948 بر مبناي دكترين پيراموني بن‌گوريون، درصدد برقرار رابطه و ايجاد اتحاد استراتژيك با ايران بود، در برهه‌هاي گوناگون زماني تلاش نموده خود را به رژيم شاهنشاهي نزديك نمايد و البته دراين راه موفق به برقراري روابط مستحكم با شاه نيز شد. اين روابط كه تا سقوط حكومت پهلوي در سال 1357 ادامه داشت، ايران را به عنوان نخستين كشور مسلماني كه با اسرائيل روابط ديپلماتيك و...

هر 200 روز، يك دولت!

هر 200 روز، يك دولت! مقطع كوتاه مدت حكومت احمد‌شاه آخرين پادشاه سلسله قاجار به عنوان يكي از بي‌ثبات‌ترين مقاطع در تاريخ سياسي ايران شناخته شده است. احمد شاه در 26 تير 1288پيرو خلع پدرش محمد‌علي شاه از پادشاهي در نوجواني جانشين وي شد و در نهم آبان 1304 كه با تصويب ماده واحده‌اي در مجلس شواري ملي، سلسله 146 ساله قاجار منقرض شد، از قدرت خلع شد. وي در 5 سال آغازين اين 16 سال نوجوان بوده و هنوز به سن قانوني نرسيده بود و اداره كشور بر عهده ريش...

ترور اشتباهي!

ترور اشتباهي! دوران حكومت رضاخان پهلوي شاهد ترورهاي بسياري بود. يكي از دردناكترين اين ترورها، كشتن محمد كيوان قزويني مدير روزنامه «نصيحت» قزوين بود. ترور وي تنها به خاطر شباهت چهره او با ملك‌الشعراي بهار رخ داد. «بهار» محكوم به مرگ شده بود و «قزويني» به جاي وي توسط آدمكشان رضاخان كشته شد. اين حادثه يك روز قبل از تصويب طرح انقراض سلسله قاجار در مجلس شوراي ملي (8 آبان 1304) به وقوع پيوست. در آن زمان رضاخان كه خود را براي تاجگذاري...

انتخاب صدراعظم با استخاره!

انتخاب صدراعظم با استخاره! نقل مي‌كنند ميرزا علي اصغر خان اتابك موسوم به «امين السلطان» كه هم در دوران ناصرالدين شاه،‌ هم در دوران مظفرالدين شاه و هم در دوره محمدعليشاه منصب صدراعظمي يا نخست وزيري كشور را داشت دست كم دوبار اين سمت را با استخاره‌هاي شاه به دست آورد. ميرزا علي‌اصغر در 1274 ﻫ.ق در تهران متولد شد. پدرش آقا ابراهيم امين‌السلطان در ابتدا آّبدارچي و رئيس قاطرخانه و شترخانه ناصرالدين شاه بود ولي به مرور مشاغل وي...

شهرام و سرقت ناكام!

شهرام و سرقت ناكام! گزارش زير از خاطرات «فضل‌الله نورالدين كيا» سفير سابق ايران در ژاپن است كه مي‌خوانيم: در سال 1351 كه به عنوان سفير ايران در ژاپن مشغول به كار بودم روزي شخصي كه خود را نماينده شهرام پهلوي‌نيا فرزند والاحضرت اشرف معرفي مي‌كرد در دفتر سفارت ايران در توكيو حضور يافته و درخواست ملاقات با اينجانب را كرده بود. پس از اينكه وي را پذيرفتم اظهار داشت شهرام در توكيو است و تقاضا دارد براي ترخيص برخي از كالاهاي متعلق به...

نقد كتاب خاطرات جعفر شريف امامي

نقد كتاب خاطرات جعفر شريف امامي خاطرات جعفر شريف‌امامي عنوان كتابي است كه در 1380 توسط «انتشارات سخن» به چاپ رسيد. شريف‌امامي بيان خاطرات خود را در سال 1361 به دعوت «طرح تاريخ شفاهي ايران» در هاروارد و در منزل خود در نيويورك آغاز كرد و آن را تا سال 1362ادامه داد. اين خاطرات براساس ادعاي مصاحبه كننده نيمه تمام مانده و رخدادههاي دهه‌‌‌هاي 40 و 50 را شامل نمي‌شود. كتاب خاطرات جعفر شريف‌امامي توسط دفتر مطالعات و تدوين تاريخ ايران مورد...

روز واقعه

روز واقعه حمله مأموران رژيم ستم‌شاهي به مدرسه فيضيه در سالروز شهادت امام صادق(ع) در سال 1342 هر چند تصوير تلخي بر خاطره انقلاب باقي گذاشت،‌اما سرمنشاء بسياري از رخدادهاي سياسي شد. از اين رو در سالگرد اين واقعه به بررسي زمينه‌هاي بروز آن و خاطرات باقي مانده و تأثير اين واقعه بر نهضت امام خميني(ره) مي‌پردازيم. زمينه‌هاي حمله به مدرسه فيضيه در ماه‌هاي پاياني سال، 1341، محمد‌رضا شاه كه سالگرد ناكامي طرح انجمن‌‌هاي ايالتي و...

...

108