مقالات

نقد کتاب«آخرین روزها»

نقد کتاب «آخرین روزها» کتاب «آخرین روزها» با وجود تبدیل شدن به اثری کاملاً تبلیغاتی و سطحی می‌تواند مطالب مفیدی برای محققان و پژوهشگران تاریخ معاصر کشورمان در برداشته باشد؛ زیرا هوشنگ نهاوندی به عنوان تنها فردی که در جریان رویدادهای عصر پهلوی دوم قرار دارد بدون آنکه خود بخواهد سرنخ‌های مناسبی برای کشف حقایق در اختیار گذاشته است. *** خاطرات آقای هوشنگ نهاوندی به عنوان فردی که علاوه بر مسئولیت دانشگاه شیراز زمانی ریاست...

اسناد و تاریخ شفاهی معاصر ایران

اسناد و تاریخ شفاهی معاصر ایران «اسناد» و «اطلاعات شفاهی» دو منبعی هستند که در کنار منابع کتابخانه‌ای و مکتوب از اهمیت خاصی برخوردار بوده و هر یک کارآئی ویژه‌ای دارند. اطلاعاتی که از این دو منبع به دست می‌آید به سختی در منابع کتابخانه‌ای یافت می‌شود ولی در تکمیل اطلاعات گردآوری شده جایگاه برجسته‌ای دارند. در پژوهش‌های جدید دو گونه منابع در کنار منابع کتابخانه‌ای اهمیت و جایگاه خاصی یافته‌اند؛ این دو عبارت از اسناد و...

نگاهی به مجموعه تاریخی فرهنگی سعد‌آباد

نگاهی به مجموعه تاریخی فرهنگی سعد‌آباد سعد‌آباد، ییلاق شاهان سلسله قاجار بوده و بعد از کودتای رضاخان وسعت یافته است. کاخهای عصر احمد‌شاه قاجار، رضاخان و محمد‌رضا پهلوی با اثاثیه وارداتی آنها، امروزه به صورت موزه‌ای عبرت‌انگیز تحت نام «مجموعه تاریخی فرهنگی سعد‌آباد» در معرض دید و قضاوت عموم قرار دارد. مجموعه تاریخی فرهنگی سعدآباد در پهنه کوهپایه‌های توچال و دره دربند و در یکی از شمالی‌ترین نقاط تهران با مساحتی حدود...

امنیه

امنیه در شماره‌های گذشته مجله الکترونیکی «دوران» به تاریخچه نظمیه، عدلیه، بلدیه و وزارت خارجه در ایران اشاره کردیم. اکنون در پنجمین بخش این مجموعه توجه خوانندگان گرامی را به یکی دیگر از ارکان حکومتی ایران قدیم به نام «امنیه» جلب می‌کنیم. امنیه واژه‌ای عربی است و از مصدر «امنیت» به معنی «در امان بودن» گرفته شده. در تشکیلات نظامی ایران، این عنوان برای سربازانی به کار می‌رفت که مأمور حفظ نظم و آرامش و امنیت در راهها و...

کتک خوردن اولین سفیر آمریکا از نگهبانان حرمسرای ناصرالدین‌شاه

کتک خوردن اولین سفیر آمریکا از نگهبانان حرمسرای ناصرالدین‌شاه «س، ج، بنجامین» نخستین نماینده‌ی سیاسی ایالات متحده آمریکا در ایران بود. او کاردار، سرکنسول و بنیانگذار سفارت آ‌مریکا در ایران به شمار می‌رود. بنجامین در سال 1261 شمسی مطابق با 1883 میلادی به تهران آمد و سفارت کشورش را در ایران تأسیس کرد. نخستین نماینده‌ای آمریکا در ایران 21 سال در کشورمان اقامت داشته و به انجام مأموریت سیاسی خود پرداخته است. گفتنی است در این...

بهائیت، اسرائیل وحکومت پهلوی

بهائیت، اسرائیل وحکومت پهلوی بهائی‌ها با تأسیس اسرائیل، این سرزمین را پایگاه و مرکز اصلی فعالیت خود قرار دادند رژیم صهیونیستی نیز مسلک بهائیت را به عنوان یکی از «مذاهب قانونی!» به رسمیت شناخت. شاه نیز از آنان حمایت کرد و وجود هویدای بهائی و نفوذ بهائی‌ها در دربار و هیأت حاکمه ایران، قدرت اقتصادی و سیاسی قابل ملاحظه‌ای برای آنان ایجاد کرد.     فتنه باب با کشته شدن وی پایان نپذیرفت بلکه با سوء قصدی که چند تن از...

آشنایی با رجال عصر پهلوی:

آشنایی با رجال عصر پهلوی: «ارتشبد غلامعلی اویسی» از دید ارتشبد حسین فردوست، اویسی افسری کم سواد بود که در فروش محموله‌های بزرگ تریاک دست داشت، از دید تیمسار قره‌باغی، اویسی فردی دروغگو و متملق بود و از دید مردم، اویسی فردی جنایت‌کار بود که در دو فاجعه 15 خرداد 1342 و 17 شهریور 1357 نقش اساسی داشت. ارتشبد غلامعلی اویسی فرزند غلامرضا عامل کشتار مردم تهران در دو فاجعه بزرگ 15 خرداد 1342 و هفدهم شهریور 1357، در سال1297 در قم به دنیا آمد....

رسوائی تونل برلن

رسوائی تونل برلن سازمان سیا رسوائی‌های تاریخی فراوانی را در تاریخچه فعالیت‌های خود مرتکب شده است. یکی از رسوائی‌های سازمان جاسوسی سیا بر ملا شدن طرح تونل زیرزمینی برلن بوده است. در سال 1955 سازمان جاسوسی سیا برای آنکه بتواند مکالمات تلفنی مرکز مخابرات آلمان شرقی و همچنین مکالمات تلفنی مقامات شوروی و دیگر دولت‌های بلوک شرق را با مقامات آلمان شرقی ضبط کند به کمک سازمان جاسوسی آلمان غربی تونلی به ارتفاع 2 متر و عرض یک متر با...

تأملی بر ماموریت مخفی هایزر در تهران

تأملی بر ماموریت مخفی هایزر در تهران ... هارولد براون وزیر دفاع آمریکا می‌خواست بداند که در صورت وقوع کودتا در ایران میزان خونریزی چقدر است؟ گفتم به نظرم بالاست و اضافه کردم برای نجات جان یک میلیون انسان شاید مرگ 10 هزار نفر، ضروری باشد... از اظهارات ژنرال هایزر فرستاده ویژه آمریکا به تهران ـ زمستان 1357 برای پی بردن به اهمیت و عظمت انقلاب اسلامی، از زوایای مختلف می‌توان به این پدیده شگرف در ربع پایانی قرن بیستم نگریست و به...

اشباح و سایه‌ها

اشباح و سایه‌ها کتاب «سازمان مجاهدین خلق، پیدایی تا فرجام»، جامعیتی خاص دارد و نگاه تازه‌ای را در مطالعات مربوط به این سازمان و موضوعات جنگ مسلحانه در ایران، تحولات ایدئولوژیک، تاریخچه بدعت‌های اعتقادی در تاریخ سیاسی ایران از دهه چهل به بعد، پیدایش صف‌بندی‌های سیاسی در دهه‌های 50 و 60 و ریشه‌های آنها آشکار کرده است. * * * * مقاله حاضر فشرده‌ای در باب مأخذشناسی یک موضوع مهم در تاریخ معاصر ایران است. این نوشته را می‌توان...

تاریخ‌نگاری جهت‌دار

تاریخ‌نگاری جهت‌دار معمولاً مورخان به یک نوع اصول و جهان‌بینی خاص معتقدند که مطالعات تاریخی خود را برپایه همان اصول و تحت تأثیر آن انجام می‌دهند. این اصول همان پیش‌فرض‌هایی است که در تحقیقات آنها مستتر است و متأسفانه این پیش‌فرضها بر مبنای علوم انسانی غربی بنا شده است و آنان که در تاریخ و تمدن و فرهنگ اسلامی تحقیق می‌کنند باید نسبت به این موضوع حساس باشند و چاره‌ای بیندیشند تا در این دام نیفتند. نوشتار حاضر مشروح...

ازدواج سیاسی، طلاق سیاسی!

ازدواج سیاسی، طلاق سیاسی! هم ازدواج فوزیه و محمد‌رضا پهلوی و هم جدائی آنها یک تصمیم واحد میان رهبران دو کشور نبود بلکه اراده انگلستان و محاسبات آن کشور در سیاستهای خاورمیانه‌ای خود در سالهای جنگ دوم جهانی نقش اساسی دراین ازدواج کم دوام داشت. در حالی که رضا شاه پهلوی، دوران اقتدار سیاسی بلامنازع خود را طی می‌کرد و در اندیشه ادامه سلطنت خود به دست پسر ارشدش محمد‌رضا پهلوی بود، فکر ازدواج محمد‌رضا با یک خانواده اصل و...

برگی از سوابق تنها نخست‌وزیر زن در اسرائیلa

برگی از سوابق تنها نخست‌وزیر زن در اسرائیل اکثر مورخان، در بررسی شرح حال مقامات بلند پایه اسرائیل از گلدامایر به عنوان زنی جسور یاد کرده‌اند که توانسته اسرائیل را در مقطعی حساس از بحران خاورمیانه رهبری کند. ولی مسیری را که برای احراز این مقام طی کرده است بازگو نمی‌کنند. مطلب زیر برگی از پرونده زندگی این زن صهیونیست است. * * * * «گلدامایویچ مایر» نخست‌وزیر پیشین اسرائیل در سوم مه 1898 در شهر کیف مرکز «اوکراین» در روسیه تزاری به...

تأثیر تحولات خارجی بر روند نهضت مشروطه

تأثیر تحولات خارجی بر روند نهضت مشروطه وقوع انقلاب روسیه، رفت و آمد ایرانیان به کشورهای اروپائی و آشنائی آنان به تحولات اروپا، رواج صنعت چاپ و سپس ترجمه و نشر آثار فرنگی در ایران و یا انتشار سفرنامه‌های ایرانیان بازگشته از اروپا، از جمله عوامل آگاهی بخش و تأثیرگذار بر روند نهضت مشروطه بودند. * * * * برای شناخت واقعی هر پدیده می‌بایست نخست بستر و زیربنای آن را مورد مطالعه و شناخت قرار داد و سپس به ابعاد دیگر پرداخت. انقلاب...

معرفی ارکان حکومتی ایران قدیم

معرفی ارکان حکومتی ایران قدیم ـ 4 بلدیه بلدیه نام قدیمی شهرداری است. تأسیس بلدیه در ایران یک قرن قدمت دارد و اولین بلدیه در کشاکش حوادث مشروطه در تهران تأسیس شد. پیش از آن، اداره‌ای که مسئولیت کار بلدیه را عهده‌دار بود، «اداره احتسابیه» نام داشت و اعضای آن را «محتسب» می‌گفتند. این اداره از دو شعبه «احتساب» و «تنظیف» تشکیل شده بود. * * * * در شماره‌های گذشته مجله الکترونیکی «دوران» به تاریخچه نظمیه، عدلیه و وزارت خارجه در ایران...

تاراج میراث ملی ایران توسط اسرائیلی‌‌ها

تاراج میراث ملی ایران توسط اسرائیلی‌‌ها «... اسرائیل به صورت یکی از مراکز بین‌المللی خرید و فروش آثار باستانی ایران درآمده است به همین علت تجار خارجی عقیده دارند که‌آثار باستانی ایران را می‌توان به قیمت مناسب در اسرائیل خریداری کرد. در دو سال اخیر حدود 2000 ظرف سفالی املش به اسرائیل آورده شده و موزه‌های بزرگ فرانسه، انگلستان و آمریکا و موزه‌های بسیار دیگر، مساعی فراوانی برای جمع‌آوری این آثار به کار...

نقد کتاب«تاریخ سیاسی کهگیلویه»

نقد کتاب«تاریخ سیاسی کهگیلویه» تا چند دهة پیش، بخش عمدة جمعیت ایران از ایلات و عشایر تشکیل می‌شد و این قشر نه تنها بیشترین تأثیر را بر روند تحولات کشور داشت، بلکه اصولاً سلسله‌های حکومتی را به وجود می‌آورد و پادشاهان و حکمرانان از میان آنها بر می‌خاست. بنابراین، مطالعة جوامع عشایری، افزون بر اهمیت آن در مباحث جامعه‌شناسی سیاسی، نیاز جدی محافل علمی برای درک جامع و درست تاریخ ایران زمین نیز هست. به گونه‌ای که با قاطعیت...

«آشنایی با مورخین معاصر -3»

«آشنایی با مورخین معاصر -3» جواد منصوری «.... بسیاری از کسانی که در متن تحولات بوده و خود بخشی از حوادث تاریخی را خلق کرده‌اند، به دنبال تألیف و تدوین تاریخ نبوده و پس از فوت آنان نیز تاریخ‌نگاری به کسانی واگذار شده که صلاحیت و توان علمی و صداقت چندانی برای ایفای این مسئولیت ندارند. این پدیده زمینه تحریف و تخریب تاریخ را به وجود آورده است...» عبارات فوق بخشی از اظهارات دکتر جواد منصوری محقق و پژوهشگر معاصر در گفت وگو با مجله...

نامه‌های متقابل - اسناد افتخار

نامه‌های متقابل - اسناد افتخار '...با پیشنهاد شما در مورد مبنا قرار دادن عهدنامه 1975 موافقت می‌شود... ما عقب‌نشینی خود را از روز جمعه هفدهم اوت 1990 آغاز و نیروهای خود را از مناطق رویاروی شمال در طول مرزها فراخواهیم خواند... مبادله فوری و همه جانبه اسرای جنگ را از روز جمعه آغاز می‌کنیم... بدین ترتیب همه آنچه را که می‌خواستید و بر آن تکیه می‌کردید تحقق می‌یابد...'' عبارت فوق بخش‌هائی از آخرین نامه صدام به رئیس جمهور اسلامی ایران در...

معرفی ارکان حکومتی ایران قدیم

معرفی ارکان حکومتی ایران قدیم ـ 3 عدلیه «عدلیه» نام پیشین «دادگستری» و عنوان سیستم دادرسی ایران در عصر قاجار است. این تشکیلات در دوره ناصرالدین شاه قاجار شکل گرفت، در سالهای بعد مورد اصلاح و بازنگری قرار گرفت و در عصر رضاخان به دادگستری تغییر نام داد. ولی نه در عصر قاجار و نه در عصر پهلوی، اثر چندانی از «عدل» و «داد» در آن وجود نداشت. مقاله حاضر شرحی گذرا در زمینه پیدایش وزارت عدلیه و سیستم قضائی در ایران است. * * * در شماره‌های...

«ماه رمضان» و اولین حکومت نظامی در اصفهان

«ماه رمضان» و اولین حکومت نظامی در اصفهان اولین حکومت نظامی در دوران انقلاب اسلامی، در شهر اصفهان شکل گرفت. مقررات حکومت نظامی پیرو نشست شورای تأمینی استان اصفهان در روز 20 مرداد 1357 مصادف با ششمین روز از ماه مبارک رمضان به اجرا درآمد و اولین اعلامیه‌های حکومت نظامی توسط سرلشکر رضاناجی فرماندارنظامی اصفهان و حومه به اجرا گذارده شد. حکومت نظامی پس از یک رشته آتش‌سوزی‌ها و انفجارهای عمدی دولت به عنوان «عامل زمینه‌ساز» شکل...

رواج فساد در خاندان پهلوی

رواج فساد در خاندان پهلوی فریدون هویدا، برادر امیر عباس هویدا مشهورترین نخست‌وزیر عصر پهلوی است.فریدون که به لطف صدارت برادرش به جاه و مقامی رسید در سالهای آخر عمر رژیم شاه مقام سفارت ایران در سازمان ملل را داشت. او متجاوز از 10 سال جزء محارم نزدیک شاه و اشرف بود و مستقیماً از اوضاعی که در دولت و دربار می‌گذشت خبر داشت. او در 1358 کتابی تحت عنوان سقوط شاه را به زبان فرانسه انتشار داد و در آن عوامل فروپاشی سلطنت پهلوی را بر شمرد. اگر...

«تاریخ شفاهی»

«تاریخ شفاهی» و مهارتهای مصاحبه برای غنای یک مصاحبه جامع در زمینه تحولات تاریخی، هنر مصاحبه‌گر شرط اصلی است. میزان شناخت مصاحبه‌گر از رویدادها، تسلط او بر سئوالات، صبر و حوصله در شنیدن توضیحات مصاحبه شونده، شاهد مثل خواستن، پرهیز از جدال، پرهیز از کاربرد واژ‌ه‌ها یا طرح موضوعاتی که سبب ناخشنودی مصاحبه‌گر می‌شود، فرصت‌شناسی و طرح به موقع سؤالات، هنرمندی در نوع ارائه پرسشها و نکات حساسیت‌زا، تلاش‌ برای حفظ صمیمیت فضای...

آشنایی با رجال عصر پهلوی

آشنایی با رجال عصر پهلوی «غلامرضا نیک‌پی» غلامرضا نیک‌پی آخرین شهردار تهران در عصر پهلوی دوم فرزند «اعزازالملک» نوه ظل‌السلطان (برادر مظفر‌الدین شاه قاجار) بود. نیک‌پی در 1308 در اصفهان به دنیا آمددر 1313 به دبستان پهلوی اصفهان رفت و پس از آنکه پدرش به حکمرانی کرمانشاه منصوب شد سال آخر دوره ابتدائی و سال اول دبیرستان را در مدارس هدایت و شاهپور کرمانشاه سپری کرد و با برچیده شدن حکومت رضاخان در 1320 به اصفهان بازگشت. غلامرضا...

آشنائی با مورخان معاصر-2

آشنائی با مورخان معاصر-2 محمد‌حسن رجبی «... تا مرحله رسیدن به تاریخ‌نگاری اسلامی در کشور، راه درازی در پیش داریم و باید نظریه‌پردازی‌های متعددی صورت گیرد. این نظریه پردازی‌ها از یکسو باید مبتنی بر نگرش فلسفی بوده و از سوی دیگر بر داده‌های درست تاریخی استوار باشد. برای نیل به این منظور باید مورخان مسلمان صاحب‌اندیشه‌ای فلسفی براساس معارف متقن دینی باشند و یا اینکه فلاسفه اسلامی کشور به تحقیقات تاریخی روی آورده و...

ستون پنجم

ستون پنجم «ستون پنجم» از واژه‌های سیاسی مصطلح در ادبیات محاوره‌ای و مکتوب ما است. این واژه به عناصر و نیروهائی اطلاق می‌شود که در درون یک کشور، جبهه جنگ، حزب یا سازمان مخفی هستند و در لباس دوست نقش خرابکاری و جاسوسی از داخل را برای دشمن ایفا می‌کنند. این اصطلاح برای اولین بار در جریان جنگهای داخلی اسپانیا به کار گرفته شد. جنگ سه ساله اسپانیا که از ژوئیه 1936 آغاز شد و در مارس 1939 خاتمه یافت میان دولت چپگرای حاکم بر اسپانیا و...

امپراطور آدمخوار!

امپراطور آدمخوار! شنیده بودیم بعضی قبایل بدوی آفریقائی آدمخوار هستند. ولی تصورمان این بود که این شایعه بیشتر در داستانها و افسانه‌های خیالی مصداق دارد و بعید است کسی را بتوان یافت که صحنه‌های آدم‌خواری توسط «بشر» را دیده باشد. با این حال مطالعه رویدادهای تاریخ معاصر بعضی کشورهای آفریقائی نشان می‌دهد که نه تنها این پدیده غریب نیست بلکه حتی می‌توان امپراطوری را در آفریقا یافت که «آدمخوار» بوده است. این شخص «ژنرال بدل...

نقد و بررسی کتاب

نقد و بررسی کتاب «آخرین سفر شاه» صرفنظر از ضعفهای کتاب، «آخرین سفر شاه» از نگاه یک فرد غربی برای دریافت تجارب تاریخی ایران، اثر بسیار ارزشمندی است، بویژه اینکه در پایان کتاب، نوع نگاه همگان حتی کسانی که از قبل شاه سود کلانی بردند و به یک عنصر پشت کرده به مصالح ملت خود، تبدیل شدند. بخوبی بیان شده است. تعابیر آمریکایی‌ها در این زمینه بسیار گویا و عبرت آمیز است. * * * * «آخرین سفرشاه» نام کتابی است که ویلیام شوکراس ـ نویسنده و...

خاطره‌ای از اولین سازمان جاسوسی شوروی

خاطره‌ای از اولین سازمان جاسوسی شوروی هیچ مورخ واقع‌نگری را نمی‌توان یافت که از بلشویسم و کمونیسم به عنوان یک نظام سیاسی به نیکی یاد کند. این نظام جدا از مبانی نظری آن که با فکر و عقل جوامع انسانی سازگار نبود از نظر موج سرکوب و ایجاد اختناق پلیسی در جوامع تحت سلطه و فاصله‌ای که میان خود و مردم ایجاد کرده بود نیز به هیچ روی قابل دفاع نبود بیان یک خاطره از اولین سازمان اطلاعاتی و امنیتی اتحاد جماهیر شوروی که توسط لنین...

پای صحبت «سولیوان»

پای صحبت «سولیوان» چرا سفیر آمریکا در ایران شدم؟ «ویلیام هیلی سولیوان» آخرین سفیر آمریکا در ایران قبل از انقلاب است. او در خرداد 1356 به تهران آمد و پس از سقوط رژیم پهلوی در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی از ایران خراج شد. سولیوان در کتاب «مأموریت در ایران» که به قلم خود وی به رشته تحریر در آمده خاطرات خود را از این مأموریت دشوار بیان کرده است. نوشته حاضر، تنها قسمت اول این خاطرات و پاسخ این سؤال است که چرا حکومت کارتر برای گزینش...

...

110