مقالات

شیطانی به نام «اشرف پهلوی»

شیطانی به نام «اشرف پهلوی» دربار پهلوی دوم، آمد و شد زنان متعددی بوده است. بسیاری از این زنان با توجه به خط مشی حکومت پهلوی و رفتار درباریان از جامعه زنان مسلمان این مرز و بوم نبودند. در عین حال در میان آنان افرادی بودند که در بی‌بند و باری و انحرافات اخلاقی و در عین حال نفوذ در حاکمیت کشور گوی سبقت را از سایرین ربودند. اشرف پهلوی دختر رضاخان و دوقلوی محمد‌رضا پهلوی از معاریفی است که حضور و نفوذ تعیین کننده او در هیأت حاکمه،...

بازنگری فاجعه سینما رکس آبادان

بازنگری فاجعه سینما رکس آبادان روز 28 مرداد سالروز آتش‌سوزی در سینما رکس آبادان است. سال 1357در چنین روزی و درست در فردای روزی که سینما آریای مشهد توسط عوامل رژیم شاه به آتش کشیده شد، سینمای رکس آبادان با بیش از 400 نفر از تماشاچیان آن در آتش سوخت و از آن جز تلی از خاکستر بر جای نماند. مطبوعات داخلی و رسانه‌های دولتی، این آتش‌سوزی را به انقلابیون نسبت دادند. 1 روزنامة «اطلاعات» در مورد این حادثه نوشت: «ساعت 22، در حالی که 700 نفر...

سیلی ثریا به صورت علم!

سیلی ثریا به صورت علم! اکثر مورخان و نویسندگانی که راجع به مفاسد اخلاقی امیر اسدالله علم وزیر پیشین دربار شاهنشاهی قلم زده‌اند، به تبعات این مفاسد و از جمله برخوردهائی که گهگاه میان وی با اعضای خانواده و یا با بعضی درباریان پیش می‌آمده اشاره کرده‌اند. یکی از این تبعات، سیلی محکمی است که علم از ثریا همسردوم شاه دریافت کرد. به گفته مورخان وقتی از ثریا راجع به این سیلی سؤال شد، ‌وی به فساداخلاقی علم و نقش او در تشدید مفاسد...

ادمانی از فرزند قرآن

ادمانی از فرزند قرآن یکی از شهدای فاجعه هفتم تیر 1360، که نقش مؤثری در مبارزه با رژیم پهلوی و سازماندهی انقلاب اسلامی و به ثمر رساندن آن داشت، ‌شهید محمد‌علی منتظری است. محمد‌علی منتظری فرزند آ‌یت‌الله حسینعلی منتظری در 1323 در نجف‌آباد اصفهان به دنیا آمد. از نوجوانی به موازات تحصیل، به کار کشاورزی اشتغال داشت و از آغاز دهه 1340 در صف مریدان امام خمینی قرار گرفت. او در قیام 15 خرداد 1342 مسئولیت تایپ و تکثیر اعلامیه‌های امام...

گفت و گو با دکتر عبدالرحیم گواهی

گفت و گو با دکتر عبدالرحیم گواهی انقلاب اسلامی، دیپلماسی و تاریخ‌نگاری جهان غرب تاریخ‌نگاری با موضوع «انقلاب اسلامی در خارج از کشور» از عناوین مهمی است که می‌تواند مبنای یک پژوهش مستقل قرار گیرد. برای آشنائی بیشتر با این موضوع و آگاهی خوانندگان خود نسبت به این مقوله، با آقای عبدالرحیم گواهی که از دیپلماتهای با سابقه ایران است گفت و گوئی صورت داده‌ایم. اینمصاحبه در محل دفتر مطالعات سیاسی و بین‌‌المللی وزارت امور خارجه...

ارزیابی جایگاه آیت‌الله بهبهانی در نهضت مشروطیت

ارزیابی جایگاه آیت‌الله بهبهانی در نهضت مشروطیت نام سیدعبدالله بهبهانی همواره یادآورنقش روحانیت در هدایت نهضت مشروطه است. عبدالله بهبهانی که نقش مؤثری در مبارزه با استبداد حکومت قاجار در سالهای پایانی عمر این سلسله داشت، در کشاکش نهضت مشروطیت به شهادت رسید. مقاله زیر به تشریح جایگاه وی در نهضت مذکور پرداخته است.      سید عبدالله بهبهانی فرزند سید اسماعیل بود. جد اعلای سید اسماعیل، از مشاهیر علمای عصر خویش و از جمله...

«نقبی به تاریخ عصر پهلوی»

«نقبی به تاریخ عصر پهلوی» تغییر دولت، فقط با مجوز آمریکا! همزمان با ورود قوای متفقین به ایران، از اوایل دهة 1320، آمریکایی‌ها نیز به ایران گسیل شدند. عبدالرضا هوشنگ مهدوی در این باره می‌گوید: «به محض اینکه سربازان آمریکایی در اواخر 1320 به منظور فرستادن محموله‌های جنگی به شوروی وارد خاک ایران شدند، توجه ایالات متحده به ایران جلب گردید. حتی در شهریور 1321 وسایل اعمال نفوذ بر دولت ایران، در سفارت آمریکا در تهران مورد بررسی قرار...

«آشنایی با رجال عصر پهلوی»

«آشنایی با رجال عصر پهلوی» هژبر یزدانی هژبر یزدانی فرزند رضاقلی، در 1313 ش در سنگسر 1 از توابع سمنان متولد شد. او از جمله عناصر مهم و کلیدی در صحنة اقتصادی رژیم پهلوی بود که با حمایت بهائیان و دربار پهلوی به ثروتی مثال زدنی و بی‌مانند رسید. از دوران کودکی و نوجوانی وی اطلاع زیادی در دسترس نمی‌باشد. مادر فرح پهلوی وی را چنین توصیف نموده است: «هژبر یزدانی در حلقه‌ی دوستان و نزدیکان شمس پهلوی قرار داشت. من بارها، هژبر را با آن...

بازنگری پرونده کودتای نوژه

بازنگری پرونده کودتای نوژه در آ‌ذر 1359، انجام کودتایی به دستور امریکا در برنامه شاهپور بختیار (از رهبران جبهه ملی و آخرین نخست‌وزیر رژیم شاهنشاهی) و عوامل داخلی و بیرونی‌اش قرار گرفت. آغاز کودتا از پایگاه هوایی شهید نوژه همدان برنامه‌ریزی شده بود و به همین دلیل پس از کشف و سرکوب به «کودتای نوژه» شهرت یافت.1 آژانس جاسوسی آمریکا («سیا») به «کودتای نوژه» امید زیادی بسته بود و آن را ضربة نهایی و قطعی بر پیکر نظام نوپای جمهوری...

بازنگری قیام 15 خرداد

بازنگری قیام 15 خرداد «خرداد را متن مردم با انگیزه اسلامی و با انگیزه عشق به روحانیت و با انگیزه عشق و ایمان به امام خودشان به وجود آوردند و ستون فقرات حادثه 15 خرداد علاقه به اسلام و امام بود و مردم بودند که این حرکت را میدان دادند و به وجود آوردند. پس آنچه در 15 خرداد به وجود آمد، عبارت بود از پیوند مستحکم ملت و امام آن هم به برکت اسلام…» از سخنان حضرت آیت‌الله خامنه‌ای امام جمعه موقت تهران ـ در خطبه‌های نماز جمعه 18 خرداد...

سازمان مجاهدین خلق؛ پیدایی تا فرجام

سازمان مجاهدین خلق؛ پیدایی تا فرجام «سازمان مجاهدین خلق؛ پیدایی تا فرجام» عنوان کتابی است که اخیراً توسط مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی در سه جلد چاپ و منتشر شده است. در جلد اول این کتاب زمینه‌ها و حوادث منجر به تأسیس سازمان، اهداف مؤسسین سازمان و عملکرد این تشکل سیاسی مورد بررسی قرار گرفته، جلد دوم به بررسی بحرانهای داخلی سازمان، تغییر مشی و ایدئولوژی، تصفیه‌های درون گروهی، انشعاب و عملکرد تروریستی این سازمان پس از...

گفتگو با یک پژوهشگر حوزه تاریخ معاصر - آقای قاسم تبریزی

گفتگو با یک پژوهشگر حوزه تاریخ معاصر - آقای قاسم تبریزی نیمه خرداد 42، روزی بود که در آن فرهنگی سیال و پویا، دوباره جان گرفت و احیا شد. فرهنگ خون دادن برای هدف، فرهنگ ثارالله و از همان روز بود که عالم اسلام دوباره شهادت را به خاطر آورد. نیمه خرداد آن سال با سوگ سالار شهیدان مقارن شده بود و این تقارن مبارکی بود که 15 سال بعد به برگ و بار نشست.سالیانی است که از آن روز می‌گذرد، و امروز و هر روز، اگر باز هم به واکاوی آن ماجرای عظیم...

چمران محرک شیعیان لبنان و شهید سرافراز اسلام

چمران محرک شیعیان لبنان و شهید سرافراز اسلام یک ربع قرن از شهادت شهید سرافراز اسلام دکتر مصطفی چمران می‌گذرد کسی که در سراسر عمر خود لحظه‌ای از مجاهدت و از جان‌گذشتگی دست نکشید و سرانجام جان خود را در راه دفاع از کیان اسلام و میهن اسلامی در طبق اخلاص نهاد و در مصاف با دشمن متجاوز، شجاعانه و سبک‌بال حق را لبیک گفت. چمران کیست؟ مصطفی چمران در 1311 ش در قم متولد شد. مقطع ابتدایی را در مدرسه انتصاریه و متوسطه را در دبیرستانهای...

اسرائیل در ایران

اسرائیل در ایران برقراری ارتباط بین اسرائیل و دستگاه سلطنت پهلوی و گسترش همکاریهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اطلاعاتی و نظامی این دو رژیم، بخش جذاب و عمده حضور و فعالیت صهیونیست‌ها در ایران است که در جای خود به طور جداگانه نیازمند مطالعه و بررسی است. در اسفندماه سال 1328 ش، یعنی حدود یک سال و اندی پس از اعلام تأسیس اسرائیل، دولت شاهنشاهی ایران، این رژیم را به صورت «دو فاکتو» به رسمیت شناخت. صرف نظر از علل، عوامل و چگونگی این...

درباره یک دروغ

درباره یک دروغ گفت و گو با حجت‌الاسلام سیدهادی خسروشاهی اشاره پس از قیام 15 خرداد، مقامات کشوری و امنیتی حکومت شاه‌، همچنین رسانه‌های دولتی کمک‌های خارجی را یکی از عوامل بروز این رویداد عنوان کردند و در پی تبلیغ فراوان این موضوع‌، خبر از فردی دادند که حامل مبالغی برای کمک‌رسانی به این حرکت بود و در فرودگاه تهران دستگیر شد. اشاعه این گزارشها نتوانست در اصالت مردمی حرکت 15 خرداد خللی وارد آورد، اما موضوعی شد که پس از پیروزی...

برگی از تاریخ

برگی از تاریخ فرقه‌سازی، میراث سیاسی انگلیس در کشورهای اسلامی فرقه سازی و جلوه دادن آن به عنوان جنبش‌های اجتماعی‌، یکی از حربه‌های کاری بود که انگلستان در دوران تسلط خود بر بخش عظیمی از جغرافیای جهان‌، برای تقویت سلطة خود، از آن بهره برد. این حرکت در مناطق مختلف دارای اشکال گوناگون بود و به فراخور شرایط محیطی و آداب و رسوم و سنن مردم بومی اجرا می‌شد. از آن نمونه است‌: شیخیگری‌، وهابی‌گری و .... راه‌اندازی چنین...

رجال شناسی عصر پهلوی

رجال شناسی عصر پهلوی علی‌اکبر مولوی مقدمه درخصوص عملکرد ساواک از تأسیس تا انحلال (1335 ـ 22 بهمن 1357) سخن‌ها بسیار است و اسناد، غیرقابل شمارش‌. در خاطرات شخصیت‌ها گاه یک فصل و گاهی بخش قابل ملاحظه‌ای در مطالب و اسناد مربوط به این موضوع وجود دارد. حتی در مواردی‌، مظالم‌، فجایع و جنایات ساواک، کلیت خاطرات رجال سیاسی ما را در بر گرفته است‌. در این باره می‌توان به مجموعه‌ «200 خاطره از زندانیان کمیته مشترک» که موزه عبرت ایران آنها...

تمدن امریکا و مکتب پیورتنیسم

تمدن امریکا و مکتب پیورتنیسم برای کالبد شکافی تمدن امریکایی بجاست دو موضوع بررسی شود: 1ـ نظام سرمایه‌داری لیبرال و سپس سرمایه‌داری ارشادی و اخیراً نئولیبرال به عنوان یکی از ارکان تمدن امریکایی؛ 2ـ نهضت پیوریتنیسم به عنوان یک رکن فرهنگی شکل دهنده تمدن وهویت امریکایی. سپس لازم است به اختصار، به وضعیت تاریخی قاره امریکا از زمان اکتشاف آن توسط کریستف کلمب (1942م) و کشف مجدد و نام‌گذاری «امریکا» بر آن توسط آمریگو وسپوسی و آغاز...

روانشناسی شخصیت محمدرضا پهلوی

روانشناسی شخصیت محمدرضا پهلوی مقدمه یکی از مسائل مهم در روانشناسی، بحث شخصیت و نظریه‎های مربوط به آن است. به جرأت می‎توان گفت آنچه مطالعات پراکنده روانشناسی را انسجام می‎بخشد، تفسیر این یافته‎ها و مطالعات در قالب یک نظریة منسجمی است که بتواند رفتار انسان را در تمامی ابعاد شخصیتی توجیه و تبیین نماید. شخصیت از واژه لاتین پرسونا (Persona) گرفته شده و به نقابی اشاره دارد که هنرپیشه‌ها در نمایش به صورت خود می‌زدند. پی بردن به...

علی ابوالحسنی (منذر)

جواد كاموربخشايش حجت‌الاسلام علی ابوالحسنی (منذر) از چهره‌های فعال و نام آشنا در تاریخ‌نگاری اسلامی است که عمرش را در دین‌پژوهی و تاریخ‌نگاری صرف کرد و متأسفانه در 56 سالگی از دنیا رفت. او را مروج مذهب شیعه، نویسنده توانا و محقق سختکوش معرفی کرده‌اند که به حق این تعاریف درباره ایشان بجاست. او زحمت زیادی در امر پژوهش و تبیین دین اسلام و ترویج مذهب تشیع کشید و آثار ماندگاری از خود به یادگار گذاشت. چند روز پیش از فوت ایشان،...

نیما یوشیج و مجلس مؤسسان

نیما یوشیج و مجلس مؤسسان نیما یوشیج پدر شعر نو فارسی است که در سال 1301 شمسی از یوش به تهران می‌آید و با میرزاده عشقی در روزنامه قرن بیستم همکاری می‌‌کند. در شماره 16 روزنامه قرن بیستم که اولین شماره سال 1302 ش بود به جای سومین قسمت «افسانه» قطعه منظوم دیگری از نیما به «خرسوار خر» آمده که در آن شاعر ضمن تمثیل ابله خرسواری که بی‌توجه به توصیه‌های دیگران راه پر گل و باتلاقی را برای راندن انتخاب می‌کند و سرانجام در باتلاقی ناپدید...

جاسوسی تلگرافچی انگلیسی در مشهد

جاسوسی تلگرافچی انگلیسی در مشهد پس از کشته شدن کلنل محمد‌تقی خان پسیان در مهر ماه 1300 شمسی، و سوءظن‌هایی که به شنود تلگرافات بین تهران و خراسان توسط تلگرافچی انگلیسی مطرح شده بود، در چهاردهم مهر ماه 1300 به دعوت کلنل محمود‌خان نوذری ریاست ژاندارمری خراسان، خان بهادرخان معاون کنسولگری انگلیس، مصدق دیوان کفیل کارگزاری خراسان، شاهزاده نیرهمایون وعلم‌ الدوله رئیس نظمیه خراسان برای بازکردن اتاق ویژه مخابرات دولت انگلیس در...

خارجی‌ها در ایران (ژوزف مرنارد)

خارجی‌ها در ایران (ژوزف مرنارد) ژاک ژوزف مرنارد (Jacques – Joseph Mornard) در تاریخ 18 دسامبر 1864 م، در «کته شیر» (برابانت) متولد شد. پس از فارغ‌ التحصیل شدن به استخدام اداره گمرک بلژیک درآمد و در ماه ژانویه 1900 از طرف دولت ایران استخدام گردید. وی روز بیستم فوریه 1900 م، وارد انزلی شد و در 21 مارس همان سال به سمت ریاست گمرکات مازندران و استرآباد به طرف مشهد‌‌سر عزیمت نمود. در فوریه 1901 که موسیو «نوز» قصد مسافرت به اروپا به منظور گذراندن ایام...

فلسفه تاریخ و موضوع پژوهشی تاریخی

فلسفه تاریخ و موضوع پژوهشی تاریخی «فلسفه تاریخ»1 عبارتی مبهم است. این ابهام ناشی از دو معنای متفاوتی است که معمولاً از واژه‌ی «تاریخ» اراده می‌شود و به تبع این دو معنا، واژه‌ی «فلسفه» در این عبارت، دو معنای مختلف، پیدا می‌کند و اصطلاح «فلسفه‌ی تاریخ»نیز، برای اشاره به دو معرفت مختلف، به کار می‌رود. دو معنای واژه‌ی «تاریخ» عبارتنداز: 1ـ جریان ریدادهای گذشته، یعنی لایه‌ی خاصی از واقعیت که مورخان مطالعه آن را حرفه تخصصی...

انتخابات مجلس پنجم

انتخابات مجلس پنجم علت اصلی پیدایش انقلاب مشروطیت در ایران، تأسیس عدالتخانه‌ای بود که براساس قانون شریعت به اختلافات و مشکلات مردم رسیدگی کند علاوه بر حفاظت از منافع و حقوق آنان، از دیکتاتوری و بی‌قانونی در کشور نیز جلوگیری نماید. از این رو می‌توان این نهاد مردمی را یکی از مهمترین نهادهای دموکراسی دانست. این روند تکاملی در نهایت منجر به تشکیل مجلس شورایی شد که با توجه به نقش و جایگاه آن، بنیاد نظام، مشروطه تلقی می‌شود....

پیدایش نظمیه در ایران

پیدایش نظمیه در ایران پیش از تشکیل نظمیه یا شهربانی به سبک نوین و اروپایی در روزگار ناصرالدین شاه قاجار در سال 1257 ش، نظم و امنیت شهرها به عهده داروغه بود که زیر نظر اداره‌ای به نام «دیوان بیگی» (اداره حکومتی یا فرمانداری) که در رأس آن بیگلر بیگی (فرماندار حاکم) قرار داشت انجام وظیفه می‌ کرد و واحدهایی که در اختیار داروغه بود، محتسب، شحنه، گزمه، شبگیر، نامیده می‌شدند.1 در آن هنگام نظم و امنیت شهرها در شب دارای قوانین ویژه‌ای...

کرونولوژی چیست؟

کرونولوژی چیست؟ تاریخ واژه‌ای است که به دانش و اطلاعات درباره‌ی گذشته اشاره دارد. تاریخ دانش گذشتگان یا حقایقی درباره‌ی گذشته است. تاریخ می‌تواند هر دو این مقوله‌ها را در بر بگیرد به شرط اینکه رویکرد ما به آن تعریف شده باشد. تاریخ هم دانش گذشتگان است و هم دانشی درباره‌ی گذشته. دانش گذشتگان به این دلیل که زندگی نیاکان ما همچون امروز براساس باورها و دانش رایج زمان بوده است و هنگامی که به این دانش دست یافتیم به دانشی درباره‌ی...

سرود ملی ایران

سرود ملی ایران طبق معمول آن روزگار، دربار مداخله کرد و به ارتش دستور داده شد تا در این زمینه اقدام کند. انجام این امر، به عهده سالار معزز، رئیس موزیک نظام گذاشته شد. رضا نیازمند در فصلنامه ره‌آورد چاپ آمریکا در شماره 34 ماجرای ساخته شدن سرود ملی ایران را چنین شرح داده است: «تشکیل انجمن‌های ادبی از اوایل مشروطیت متداول شد. در آن زمان وثوق‌الدوله که علاقه زیادی به شعر و ادب فارسی داشت، جلساتی برای موضوعات ادبی تشکیل داده بود...

خارجی‌ها در ایران (میلسپو)

خارجی‌ها در ایران (میلسپو) آرتور چستر میلسپو ( Arthur. Chester) روز اول مارس 1883 م، در مزرعه‌ای .واقع در پنج مایلی شهر «اگوستا» ( Augusta ) در ایالات میشیگان متولد شد. دوره دبیرستان را در شهر «آگوستا» در سال 1902 به پایان رساند. در سال 1908 درجه لیسانس از کالج «آلیبون» (Albion college)، در سال 1910 درجه فوق‌ لیسانس از دانشگاه ایلی نویز و بالاخره در سال 1912 درجه دکترای خود را (پی . اچ. ای) در رشته «اقتصاد» از دانشگاه معروف «جان‌هاپکینز» دریافت داشت (بعداً...

ماجرای رضاخان و بلیط نمایش

ماجرای رضاخان و بلیط نمایش رضاخان با صدور اعلانی از کلیه برپاکنندگان نمایش خواست که برای وی بلیط تماشای نمایش نفرستند، چرا که وی نه فرصت تماشای آن را دارد و نه حقوقش1 کفاف خرید بلیط را می‌دهد2. متن کامل اعلان رضاشاه بدین شرح است: «از تمام اشخاصی که در صدد، دادن نمایش بر می‌آیند، عموماً خواهشمندم که برای اینجانب بعد از این بلیط نفرستند، زیرا علاه بر آنکه مجال ورود در نمایش‌ها را ندارم، حقوق اداری من نیز کفاف قیمت بلیط و...

...

113