مقالات

بازنگری قیام 15 خرداد

بازنگری قیام 15 خرداد «خرداد را متن مردم با انگیزه اسلامی و با انگیزه عشق به روحانیت و با انگیزه عشق و ایمان به امام خودشان به وجود آوردند و ستون فقرات حادثه 15 خرداد علاقه به اسلام و امام بود و مردم بودند که این حرکت را میدان دادند و به وجود آوردند. پس آنچه در 15 خرداد به وجود آمد، عبارت بود از پیوند مستحکم ملت و امام آن هم به برکت اسلام…» از سخنان حضرت آیت‌الله خامنه‌ای امام جمعه موقت تهران ـ در خطبه‌های نماز جمعه 18 خرداد...

سازمان مجاهدین خلق؛ پیدایی تا فرجام

سازمان مجاهدین خلق؛ پیدایی تا فرجام «سازمان مجاهدین خلق؛ پیدایی تا فرجام» عنوان کتابی است که اخیراً توسط مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی در سه جلد چاپ و منتشر شده است. در جلد اول این کتاب زمینه‌ها و حوادث منجر به تأسیس سازمان، اهداف مؤسسین سازمان و عملکرد این تشکل سیاسی مورد بررسی قرار گرفته، جلد دوم به بررسی بحرانهای داخلی سازمان، تغییر مشی و ایدئولوژی، تصفیه‌های درون گروهی، انشعاب و عملکرد تروریستی این سازمان پس از...

گفتگو با یک پژوهشگر حوزه تاریخ معاصر - آقای قاسم تبریزی

گفتگو با یک پژوهشگر حوزه تاریخ معاصر - آقای قاسم تبریزی نیمه خرداد 42، روزی بود که در آن فرهنگی سیال و پویا، دوباره جان گرفت و احیا شد. فرهنگ خون دادن برای هدف، فرهنگ ثارالله و از همان روز بود که عالم اسلام دوباره شهادت را به خاطر آورد. نیمه خرداد آن سال با سوگ سالار شهیدان مقارن شده بود و این تقارن مبارکی بود که 15 سال بعد به برگ و بار نشست.سالیانی است که از آن روز می‌گذرد، و امروز و هر روز، اگر باز هم به واکاوی آن ماجرای عظیم...

چمران محرک شیعیان لبنان و شهید سرافراز اسلام

چمران محرک شیعیان لبنان و شهید سرافراز اسلام یک ربع قرن از شهادت شهید سرافراز اسلام دکتر مصطفی چمران می‌گذرد کسی که در سراسر عمر خود لحظه‌ای از مجاهدت و از جان‌گذشتگی دست نکشید و سرانجام جان خود را در راه دفاع از کیان اسلام و میهن اسلامی در طبق اخلاص نهاد و در مصاف با دشمن متجاوز، شجاعانه و سبک‌بال حق را لبیک گفت. چمران کیست؟ مصطفی چمران در 1311 ش در قم متولد شد. مقطع ابتدایی را در مدرسه انتصاریه و متوسطه را در دبیرستانهای...

اسرائیل در ایران

اسرائیل در ایران برقراری ارتباط بین اسرائیل و دستگاه سلطنت پهلوی و گسترش همکاریهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اطلاعاتی و نظامی این دو رژیم، بخش جذاب و عمده حضور و فعالیت صهیونیست‌ها در ایران است که در جای خود به طور جداگانه نیازمند مطالعه و بررسی است. در اسفندماه سال 1328 ش، یعنی حدود یک سال و اندی پس از اعلام تأسیس اسرائیل، دولت شاهنشاهی ایران، این رژیم را به صورت «دو فاکتو» به رسمیت شناخت. صرف نظر از علل، عوامل و چگونگی این...

درباره یک دروغ

درباره یک دروغ گفت و گو با حجت‌الاسلام سیدهادی خسروشاهی اشاره پس از قیام 15 خرداد، مقامات کشوری و امنیتی حکومت شاه‌، همچنین رسانه‌های دولتی کمک‌های خارجی را یکی از عوامل بروز این رویداد عنوان کردند و در پی تبلیغ فراوان این موضوع‌، خبر از فردی دادند که حامل مبالغی برای کمک‌رسانی به این حرکت بود و در فرودگاه تهران دستگیر شد. اشاعه این گزارشها نتوانست در اصالت مردمی حرکت 15 خرداد خللی وارد آورد، اما موضوعی شد که پس از پیروزی...

برگی از تاریخ

برگی از تاریخ فرقه‌سازی، میراث سیاسی انگلیس در کشورهای اسلامی فرقه سازی و جلوه دادن آن به عنوان جنبش‌های اجتماعی‌، یکی از حربه‌های کاری بود که انگلستان در دوران تسلط خود بر بخش عظیمی از جغرافیای جهان‌، برای تقویت سلطة خود، از آن بهره برد. این حرکت در مناطق مختلف دارای اشکال گوناگون بود و به فراخور شرایط محیطی و آداب و رسوم و سنن مردم بومی اجرا می‌شد. از آن نمونه است‌: شیخیگری‌، وهابی‌گری و .... راه‌اندازی چنین...

رجال شناسی عصر پهلوی

رجال شناسی عصر پهلوی علی‌اکبر مولوی مقدمه درخصوص عملکرد ساواک از تأسیس تا انحلال (1335 ـ 22 بهمن 1357) سخن‌ها بسیار است و اسناد، غیرقابل شمارش‌. در خاطرات شخصیت‌ها گاه یک فصل و گاهی بخش قابل ملاحظه‌ای در مطالب و اسناد مربوط به این موضوع وجود دارد. حتی در مواردی‌، مظالم‌، فجایع و جنایات ساواک، کلیت خاطرات رجال سیاسی ما را در بر گرفته است‌. در این باره می‌توان به مجموعه‌ «200 خاطره از زندانیان کمیته مشترک» که موزه عبرت ایران آنها...

تمدن امریکا و مکتب پیورتنیسم

تمدن امریکا و مکتب پیورتنیسم برای کالبد شکافی تمدن امریکایی بجاست دو موضوع بررسی شود: 1ـ نظام سرمایه‌داری لیبرال و سپس سرمایه‌داری ارشادی و اخیراً نئولیبرال به عنوان یکی از ارکان تمدن امریکایی؛ 2ـ نهضت پیوریتنیسم به عنوان یک رکن فرهنگی شکل دهنده تمدن وهویت امریکایی. سپس لازم است به اختصار، به وضعیت تاریخی قاره امریکا از زمان اکتشاف آن توسط کریستف کلمب (1942م) و کشف مجدد و نام‌گذاری «امریکا» بر آن توسط آمریگو وسپوسی و آغاز...

روانشناسی شخصیت محمدرضا پهلوی

روانشناسی شخصیت محمدرضا پهلوی مقدمه یکی از مسائل مهم در روانشناسی، بحث شخصیت و نظریه‎های مربوط به آن است. به جرأت می‎توان گفت آنچه مطالعات پراکنده روانشناسی را انسجام می‎بخشد، تفسیر این یافته‎ها و مطالعات در قالب یک نظریة منسجمی است که بتواند رفتار انسان را در تمامی ابعاد شخصیتی توجیه و تبیین نماید. شخصیت از واژه لاتین پرسونا (Persona) گرفته شده و به نقابی اشاره دارد که هنرپیشه‌ها در نمایش به صورت خود می‌زدند. پی بردن به...

علی ابوالحسنی (منذر)

جواد كاموربخشايش حجت‌الاسلام علی ابوالحسنی (منذر) از چهره‌های فعال و نام آشنا در تاریخ‌نگاری اسلامی است که عمرش را در دین‌پژوهی و تاریخ‌نگاری صرف کرد و متأسفانه در 56 سالگی از دنیا رفت. او را مروج مذهب شیعه، نویسنده توانا و محقق سختکوش معرفی کرده‌اند که به حق این تعاریف درباره ایشان بجاست. او زحمت زیادی در امر پژوهش و تبیین دین اسلام و ترویج مذهب تشیع کشید و آثار ماندگاری از خود به یادگار گذاشت. چند روز پیش از فوت ایشان،...

نیما یوشیج و مجلس مؤسسان

نیما یوشیج و مجلس مؤسسان نیما یوشیج پدر شعر نو فارسی است که در سال 1301 شمسی از یوش به تهران می‌آید و با میرزاده عشقی در روزنامه قرن بیستم همکاری می‌‌کند. در شماره 16 روزنامه قرن بیستم که اولین شماره سال 1302 ش بود به جای سومین قسمت «افسانه» قطعه منظوم دیگری از نیما به «خرسوار خر» آمده که در آن شاعر ضمن تمثیل ابله خرسواری که بی‌توجه به توصیه‌های دیگران راه پر گل و باتلاقی را برای راندن انتخاب می‌کند و سرانجام در باتلاقی ناپدید...

جاسوسی تلگرافچی انگلیسی در مشهد

جاسوسی تلگرافچی انگلیسی در مشهد پس از کشته شدن کلنل محمد‌تقی خان پسیان در مهر ماه 1300 شمسی، و سوءظن‌هایی که به شنود تلگرافات بین تهران و خراسان توسط تلگرافچی انگلیسی مطرح شده بود، در چهاردهم مهر ماه 1300 به دعوت کلنل محمود‌خان نوذری ریاست ژاندارمری خراسان، خان بهادرخان معاون کنسولگری انگلیس، مصدق دیوان کفیل کارگزاری خراسان، شاهزاده نیرهمایون وعلم‌ الدوله رئیس نظمیه خراسان برای بازکردن اتاق ویژه مخابرات دولت انگلیس در...

خارجی‌ها در ایران (ژوزف مرنارد)

خارجی‌ها در ایران (ژوزف مرنارد) ژاک ژوزف مرنارد (Jacques – Joseph Mornard) در تاریخ 18 دسامبر 1864 م، در «کته شیر» (برابانت) متولد شد. پس از فارغ‌ التحصیل شدن به استخدام اداره گمرک بلژیک درآمد و در ماه ژانویه 1900 از طرف دولت ایران استخدام گردید. وی روز بیستم فوریه 1900 م، وارد انزلی شد و در 21 مارس همان سال به سمت ریاست گمرکات مازندران و استرآباد به طرف مشهد‌‌سر عزیمت نمود. در فوریه 1901 که موسیو «نوز» قصد مسافرت به اروپا به منظور گذراندن ایام...

فلسفه تاریخ و موضوع پژوهشی تاریخی

فلسفه تاریخ و موضوع پژوهشی تاریخی «فلسفه تاریخ»1 عبارتی مبهم است. این ابهام ناشی از دو معنای متفاوتی است که معمولاً از واژه‌ی «تاریخ» اراده می‌شود و به تبع این دو معنا، واژه‌ی «فلسفه» در این عبارت، دو معنای مختلف، پیدا می‌کند و اصطلاح «فلسفه‌ی تاریخ»نیز، برای اشاره به دو معرفت مختلف، به کار می‌رود. دو معنای واژه‌ی «تاریخ» عبارتنداز: 1ـ جریان ریدادهای گذشته، یعنی لایه‌ی خاصی از واقعیت که مورخان مطالعه آن را حرفه تخصصی...

انتخابات مجلس پنجم

انتخابات مجلس پنجم علت اصلی پیدایش انقلاب مشروطیت در ایران، تأسیس عدالتخانه‌ای بود که براساس قانون شریعت به اختلافات و مشکلات مردم رسیدگی کند علاوه بر حفاظت از منافع و حقوق آنان، از دیکتاتوری و بی‌قانونی در کشور نیز جلوگیری نماید. از این رو می‌توان این نهاد مردمی را یکی از مهمترین نهادهای دموکراسی دانست. این روند تکاملی در نهایت منجر به تشکیل مجلس شورایی شد که با توجه به نقش و جایگاه آن، بنیاد نظام، مشروطه تلقی می‌شود....

پیدایش نظمیه در ایران

پیدایش نظمیه در ایران پیش از تشکیل نظمیه یا شهربانی به سبک نوین و اروپایی در روزگار ناصرالدین شاه قاجار در سال 1257 ش، نظم و امنیت شهرها به عهده داروغه بود که زیر نظر اداره‌ای به نام «دیوان بیگی» (اداره حکومتی یا فرمانداری) که در رأس آن بیگلر بیگی (فرماندار حاکم) قرار داشت انجام وظیفه می‌ کرد و واحدهایی که در اختیار داروغه بود، محتسب، شحنه، گزمه، شبگیر، نامیده می‌شدند.1 در آن هنگام نظم و امنیت شهرها در شب دارای قوانین ویژه‌ای...

کرونولوژی چیست؟

کرونولوژی چیست؟ تاریخ واژه‌ای است که به دانش و اطلاعات درباره‌ی گذشته اشاره دارد. تاریخ دانش گذشتگان یا حقایقی درباره‌ی گذشته است. تاریخ می‌تواند هر دو این مقوله‌ها را در بر بگیرد به شرط اینکه رویکرد ما به آن تعریف شده باشد. تاریخ هم دانش گذشتگان است و هم دانشی درباره‌ی گذشته. دانش گذشتگان به این دلیل که زندگی نیاکان ما همچون امروز براساس باورها و دانش رایج زمان بوده است و هنگامی که به این دانش دست یافتیم به دانشی درباره‌ی...

سرود ملی ایران

سرود ملی ایران طبق معمول آن روزگار، دربار مداخله کرد و به ارتش دستور داده شد تا در این زمینه اقدام کند. انجام این امر، به عهده سالار معزز، رئیس موزیک نظام گذاشته شد. رضا نیازمند در فصلنامه ره‌آورد چاپ آمریکا در شماره 34 ماجرای ساخته شدن سرود ملی ایران را چنین شرح داده است: «تشکیل انجمن‌های ادبی از اوایل مشروطیت متداول شد. در آن زمان وثوق‌الدوله که علاقه زیادی به شعر و ادب فارسی داشت، جلساتی برای موضوعات ادبی تشکیل داده بود...

خارجی‌ها در ایران (میلسپو)

خارجی‌ها در ایران (میلسپو) آرتور چستر میلسپو ( Arthur. Chester) روز اول مارس 1883 م، در مزرعه‌ای .واقع در پنج مایلی شهر «اگوستا» ( Augusta ) در ایالات میشیگان متولد شد. دوره دبیرستان را در شهر «آگوستا» در سال 1902 به پایان رساند. در سال 1908 درجه لیسانس از کالج «آلیبون» (Albion college)، در سال 1910 درجه فوق‌ لیسانس از دانشگاه ایلی نویز و بالاخره در سال 1912 درجه دکترای خود را (پی . اچ. ای) در رشته «اقتصاد» از دانشگاه معروف «جان‌هاپکینز» دریافت داشت (بعداً...

ماجرای رضاخان و بلیط نمایش

ماجرای رضاخان و بلیط نمایش رضاخان با صدور اعلانی از کلیه برپاکنندگان نمایش خواست که برای وی بلیط تماشای نمایش نفرستند، چرا که وی نه فرصت تماشای آن را دارد و نه حقوقش1 کفاف خرید بلیط را می‌دهد2. متن کامل اعلان رضاشاه بدین شرح است: «از تمام اشخاصی که در صدد، دادن نمایش بر می‌آیند، عموماً خواهشمندم که برای اینجانب بعد از این بلیط نفرستند، زیرا علاه بر آنکه مجال ورود در نمایش‌ها را ندارم، حقوق اداری من نیز کفاف قیمت بلیط و...

مجموعه فرهنگی و تاریخی نیاوران

مجموعه فرهنگی و تاریخی نیاوران حکومت پادشاهان قاجار که تا سال 1925 م به طول انجامید سبب رونق یافتن تهران که تا ‌آن زمان دهکده‌ای در دامنة کوه‌های البرز بود شد. تا آن زمان در تهران جز باغ‌های بزرگ با انواع مختلف و متعدد درختان، به خصوص درخت چنار، چیزی یافت نمی‌شد. با ‌آغاز حکومت قاجارها، آقامحمد‌خان قاجار و فتحعلی‌شاه که بعداً جانشین او شد، باعث دگرگونی شهر تهران شدند. شهرتهران زیر نظر فتحعلی‌شاه (1834ـ 1797) دوباره احیا شد. او...

انتقاد از رضا شاه در مطبوعات فرانسوی

انتقاد از رضا شاه در مطبوعات فرانسوی رضاخان در طول زمامداری خود به روشنی این موضوع را نشان داد که شخص انتقادپذیری نیست. در دوران حکومت وی بسیاری از سیاسیون و روزنامه‌نگاران تبعید، شکنجه، زندانی و حتی به قتل رسیدند. رضاخان حتی نسبت به انتقاد در روزنامه‌های خارجی هم که از وی و دولت ایران انتقاد می‌کردند حساسیت نشان می‌داد و خیلی سریع به تیرگی روابط خارجی منجر می‌شد،. در این میان مطبوعات فرانسوی در میان روزنامه‌های اروپایی...

معرفي مراكز اسنادي ايران و جهان (آرشيو ملي فرانسه)

معرفي مراكز اسنادي ايران و جهان (آرشيو ملي فرانسه) آرشيو‌‌هاي فرانسه همگي زير نظر «مديريت آرشيوهاي فرانسه» قرار داشته و به لحاظ قوانين، همگي از قانون واحد مصوب پارلمان پيروي مي‌كنند. «آرشيو ملي فرانسه» در منطقه پاريس 3 و در ساختماني متعلق به شاهزادگان فرانسوي (خانواده گيز) متعلق به سده شانزدهم واقع شده است. اين ساختمان كه در زمان جنگ‌هاي مذهبي، مقر حزب كاتوليك بود، اوايل سده هجده بازسازي شد و پس از انقلاب فرانسه در سال 1808م...

آخرین مجلس مشروطه

اکبر خوشزاد این مقاله تلخیصی از کتاب "آخرین مجلس مشروطه" است . از آنجایی که مجلس شورای ملی دوره بیست‌وچهارم، آخرین مجلسی است که طبق قانون اساسی مشروطیت تشکیل گردید، این اثر با عنوان آخرین مجلس مشروطه منتشر شده است. بررسی دوره بیست‌و چهارم مجلس شورای ملی به دلیل ارتباط آن با رویدادهای دوران انقلاب اسلامی، از اهمیت خاصی برخوردار است و ناکارآمدی آن یکی از دلایل عمده سقوط رژیم پهلوی بود. در این اثر برآنیم تا با بررسی چگونگی...

بهجتی شفق - شاعر پیشتاز انقلاب

محمد قبادی وقتی امام خمینی در نخستین سالهای دهه چهل نهضتش را آغاز کرد، آنان که دل در گرو او و اهدافش داشتند، آنچه در نهان و آشکار داشتند تقدیم او و اهدافش کردند و در این میان اما نقش ادب و هنر و ادیبان و هنرمندان بسیار خاص بود و ارزشمند. در عرصه هنر مثال را می‌توان به نقاشی، خطاطی، عکاسی و بسیاری دیگر کشاند و در ادب آن را در عرصه‌ها قلمی و کلامی جستجو کرد. در این عرصه اگر چه ادیبان و سخنرانان و سخنوران بسیارند اما کار شعر و...

بررسی شخصیت محمدرضا پهلوی(3)

(رویارویی با امام خمینی و انقلاب اسلامی) امین رمضانی در بخش دوم این نوشتار با زیرعنوان «تکوین شخصیت سیاسی شاه در فرآیند تثبیت قدرت»، پیرامون تکوین و تکامل شخصیت شاه پس از کودتای 28 مرداد 1332 سیر اتفاقات پس از کودتا با تمرکز بر عملکرد شاه در طول بیش از دو دهه حکومت‌اش تا میانه‌ی دهه‌ی پنجاه شمسی سخن به میان آمد. از موارد مطوحه در بخش پیشین، می‌توان به رویکردهای شاه در تثبیت قدرت پس از سال 1332، حکومت مطلقه پس از 1342، شکوفایی...

110 روز بحراني، بررسي اجمالي جنبش دانشجويي، 28 مرداد تا 16 آذر ۱۳۳۲

درآمد بدون ترديد کودتاي 28 مرداد 1332 سرآغاز فصل تازه اي در تاريخ سياسي معاصر ايران است که به سقوط دولت ملي دکتر مصدق و حاکميت خفقان شديد در جامعه انجاميد. با وقوع کودتا، دستگيري رجال سياسي، انحلال احزاب و تعطيلي بسياري از نشريات در دستور کار قرار گرفت. اما به رغم تضييقات و فشار دستگاه ديکتاتوري، از فرداي وقوع کودتا، مردم حتي يک روز نيز روند مخالفت با هيئت حاکمه را متوقف نکردند. در نوشتار حاضر موقعيت جنبش دانشجويي از 28 مرداد تا 16...

شعر و آزادی(4) - عارف‌قزوینی؛شاعر تصنیف سرا

محمد باقری ابوالقاسم قزوینی، مشهور به عارف،فرزند ملا هادی وكیل، در سال 1258 شمسی در شهر قزوین دیده به جهان گشود. صرف و نحو عربی و فارسی و علوم متداول را در قزوین فراگرفته و در ادبیات تمرین نمود و علاوه بر این در سن 13 سالگی به مدت 14 ماه در محضر نخستین معلم موسیقی خود، حاجی صادق خرازی به تحصیل و فراگرفتن اصول علمی موسیقی پرداخت و با داشتن صوت دلنشین و آواز خوش، در این فن، مهارتی تام پیداكرد. وی در هنر خط نیز اهتمام ورزید و پیشرفت كرد....

رمز سفير شدن من در تهران

ويليام سوليوان» ‌آخرين سفير آمريكا در تهران، در 20 فروردين 1356 به عنوان سفير آمريكا درتهران تعيين شد. در 18 خرداد آن سال وارد تهران شد، در 20 خرداد استوار‌نامه خود را به شاه تقديم كرد و حدود 2 ماه پس از پيروزي انقلاب اسلامي در 17 فروردين سال 1358، تهران را به قصد كشورش ترك كرد. سوليوان در كشاكش حوادث انقلاب اسلامي، در ايران بوده و خاطرات خود را در كتابي تحت عنوان «مأموريت در ايران» به رشته تحرير درآورده و در آن به عوامل شكست استراتژي...

...

113