مقالات

پرده ‌«17 شهریور» از منظر دانش تاریخ

سال‌هاست که در تاریخ‌نویسی و پژوهش‌های تاریخی مدرن و پیشرفته به ویژه در میان محققان اروپایی و امریکایی، علاوه بر استفاده از انواع و اقسام منابع مکتوب (کتاب، نشریه، سند، نقشه) از گونه‌های مختلف و متعدد تصاویر متحرک (فیلم مستند و برنامه تلویزیونی) و تصاویر ساکن (عکس، نقاشی، پوستر، تمبر، آگهی تبلیغاتی، کاریکاتور و...) بهره گرفته می‌شود. درباره علت توجه به این دسته از منابع یا مواد خام تحقیقاتی (تصاویر) اگر بگوییم که ضرورت و فراهم...

انقلاب اسلامی در بندر انزلی

بندرانزلی، نخستین و بزرگ‌ترین بندر سواحل جنوبی دریای خزر است و در استان گیلان قرار دارد. این شهر از شمال به دریای خزر، از جنوب به تالاب انزلی، از مشرق به رشت (مرکز استان) و از مغرب به منطقه طوالش محدود می‌شود. آنچه در پی می‌آید، برجسته‌ترین وقایع مبارزات منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی ایران در این شهر است که در اسناد ساواک به آنها پرداخته شده است. در روز بیست‌و ششم خرداد سال 1357 تعدادی اعلامیه با امضای «شاخه پیشرو برای اتحاد...

13 آبان 1357، اوج تظاهرات دانش‌آموزی علیه حکومت پهلوی

مهر ماه 1357 دولت وقت عراق با هماهنگی با حکومت پهلوی از امام خمینی(ره) خواسته بود نجف را ترک کنند. امام در نهایت پس از آنکه کویت نیز به ایشان اجازه اقامت نداد به پاریس رفتند. مستقر شدن امام در پاریس سبب شد تحولات انقلاب با شتاب بیشتری به گوش جهانیان برسد. امام خمینی(ره) پس از مستقر شدن در پاریس با تبریک به مناسبت فرارسیدن سال تحصیلی جدید، دانشجویان و دانش‌آموزان را به ادامه نهضت اسلامی دعوت و مژده پیروزی را به آنها دادند و از آنها...

آیت‌الله قاضی طباطبایی، هدایت‌گر انقلابیون تبریز

آیت‌الله حاج سید محمدعلی قاضی طباطبایی مطابق نوشته پدر، آیت‌الله حاج میرزا باقر قاضی طباطبایی، یکشنبه 6 جمادی‌الاول سال 1331 ه. ق، قبل از ظهر در شهر تبریز دیده به جهان گشود. پس از مخالفت علما و روحانیت تبریز با سیاست‌های رضاخان و حضور پدر آیت‌الله قاضی طباطبایی در کنار سایر روحانیون، در سال 1347ه.ق هنگامی که سید محمدعلی نوجوانی 16 ساله بود، به همراه پدر به تهران تبعید و دو ماه اقامت اجباری داشتند و بعد برای یک سال به مشهد تبعید...

انقلاب اسلامی در نوشهر

نوشهر، شهری در غرب استان مازندران است و این مطلب وقایع آستانه پیروزی انقلاب اسلامی در سال‌های 1356 و 1357 در این شهر را مرور می‌کند. در روز چهاردهم بهمن سال 1356 یکی از روحانیون به نام شیخ جواد محدثی(1) به اتهام اقدام علیه امنیت حکومت پهلوی در نوشهر دستگیر شد. به منظور جلوگیری از فعالیت نیروهای انقلابی که ممکن بود در فاصله روزهای هشتم تا سیزدهم فروردین 1357 در شهرهای مختلف استان مازندران روی دهد قرار شد نیروهای کمکی به ماموران حکومت...

حمایت سراسری از امام(ره) با یاد آیت‌الله سید مصطفی خمینی

درگذشت ناگهانی و مرموز آیت‌الله سید مصطفی خمینی در عراق، نقطه عطفی در روند تحولات تاریخ انقلاب اسلامی به شمار می‌رود. فوت مشکوک او به سرعت در همه جا بازتاب یافت. آیت‌الله میرزا جوادآقا تهرانی، خبر رحلت ایشان را به آیت‌الله سید علی خامنه‌ای داد و ایشان خبر را از طریق تلفن به بیشتر شهرها منتقل کردند. (1) سکوت و خفقان حاکم بر جامعه دوره حکومت پهلوی، با برگزاری مجالس ترحیم و بزرگداشت فرزند ارشد امام خمینی (ره) به واسطه مراجع عظام،...

انقلاب اسلامی در کرمان (3): همبستگی فراگیر در مبارزه

کرمان از شهرهای بزرگ ایران، مرکز استان کرمان در جنوب شرقی ایران و یکی از پنج شهر تاریخی ایران است. این نوشته در سه قسمت، وقایع آستانه پیروزی انقلاب اسلامی در سال‌های 1356 و 1357 در شهر کرمان را مرور می‌کند. در بخش‌های نخست و دوم، وقایعی از فاصله زمانی آذر 1356 تا آذر 1357 و پیامدهای فاجعه مسجد جامع کرمان بازخوانی شد. به مناسبت حادثه صحن مطهر امام رضا (ع) در روز 29 آذر 1357 آیت‌الله سیدحسن طباطبایی قمی طی اطلاعیه‌ای روز پنج آذر را تعطیل...

انقلاب اسلامی در کرمان (2): پیامدهای فاجعه مسجد جامع کرمان

کرمان از شهرهای بزرگ ایران، مرکز استان کرمان در جنوب شرقی ایران و یکی از پنج شهر تاریخی ایران است. این نوشته در سه قسمت، وقایع آستانه پیروزی انقلاب اسلامی در سال‌های 1356 و 1357 در شهر کرمان را مرور می‌کند. در بخش نخست، وقایعی از فاصله زمانی آذر 1356 تا شهریور 1357 بازخوانی شد. روز نهم مهر ماه 1357 بازار و مغازه‌های شهر کرمان تعطیل بود. روز 18 همین ماه هفتصد تن از کارگران و کارمندان آب و برق منطقه‌ای و نیز مهندسان شرکت سهامی آب و برق کرمان...

آیت‌الله اشرفی اصفهانی و مبارزات انقلاب اسلامی در کرمانشاه

نقش بی بدیل روحانیت، از شکل‌گیری تا به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی انکارناپذیر است. این قشر، با اتکا به دین اسلام و بازسازی اندیشه دینی در میان مردم توانستند زمینه‌های استقرار حکومت اسلامی در ایران را فراهم کنند. در این میان، شهید آیت‌الله عطاءالله اشرفی اصفهانی، یکی از شخصیت‌های موثر انقلابی بود که با وجود کهولت سن، رهبر انقلابی مردم کرمانشاه محسوب می‌شد. عطاءالله اشرفی اصفهانی در سال 1281 ه.ش در شهر سده اصفهان و در خانواده‌ای...

انقلاب اسلامی در کرمان(1): آذر 1356 - شهریور 1357

کرمان از شهرهای بزرگ ایران، مرکز استان کرمان در جنوب شرقی ایران و یکی از پنج شهر تاریخی ایران است. این نوشته در سه قسمت، وقایع آستانه پیروزی انقلاب اسلامی در سال‌های 1356 و 1357 در شهر کرمان را مرور می‌کند. روز سیزدهم آذر سال 1356 دانشجویان دانشکده علوم تربیتی کرمان دست به اعتصاب زدند. به گزارش ساواک دکتر حبیب فیروزآبادی، سرپرست وقت این دانشکده در برابر این اقدام دانشجویان اقدام خاصی انجام نداد و گویی از این کار آنها رضایت داشت. در...

نگاهی به عوامل اجتماعی و اقتصادی سقوط پهلوی دوم

دهه‌های 1340 و 1350 را می‌توان دوره‌ای دانست که حکومت پهلوی دست به اجرای پروژه‌های توسعۀ گسترده‌ای زد. اما در نهایت منجر به توسعۀ نامتوازن حوزه‌های اقتصادی و سیاسی شد. درآمد نفت، تمرکز و تحکیم قدرت سیاسی، خودمختاری و استقلال نسبی حکومت را از جامعه‌ای که بر آن حکومت می‌کرد امکان پذیر ساخت. توجه حکومت به این بود که انحصار قدرت سیاسی تنها راه ممکن برای جبران عقب‌ماندگی همه جانبه مملکت و نوسازی جامعه است. روش‌هایی که برای تحکیم...

انقلاب اسلامی در لاهیجان

این مطلب وقایع آستانه پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 در شهر لاهیجان را مرور می‌کند. لاهیجان یکی از شهرهای استان گیلان است. در روز دوم خرداد سال 1357 تلگرافی با امضای چهارده نفر از روحانیون ساکن لاهیجان و آستانه اشرفیه به مضمون زیر به محضر آیت‌الله العظمی گلپایگانی در قم مخابره شد: «حادثه مولمه قم که منجر به هتک حرمت هیئت محترم آن مرجع عالیقدر گردید مایه کمال تأسف و تأثر مردم این سامان و جامعه روحانیت می‌باشد. بدینوسیله...

هجرت به پاریس، به روایت امام خمینی(ره)

سال 1357، نزدیک به پانزده سالی می‌شد که امام خمینی(ره) در عراق به سر می‌بردند. در نیمه‌های این سال فشار دولت عراق بر امام و نزدیکان ایشان بیش از همیشه شده بود. تشدید فشارها ظاهرا به خواست دولت وقت ایران اتفاق افتاد. رژیم پهلوی دیگر تحمل افزایش اعتراض‌های مردمی را نداشت و راه چاره را در محدود کردن رهبر مذهبی و انقلابی مردم می‌دید. به همین جهت موضوع مقاوله‌نامه‌ سال 1975م (1353ش) بین دو دولت ایران و عراق را پیش کشید که بر اساس آن دو طرف...

انقلاب اسلامی در املش

املش، یکی از شهرهای استان گیلان است و در فاصله 75 کیلومتری مرکز استان قرار دارد. در پی قیام مردم قم در 19 دی 1356، حرکت‌های انقلابی در این شهر نیز اوج گرفت و تا پیروزی انقلاب اسلامی ادامه یافت. در روز شانزدهم بهمن سال 1356 دو طلبه پنج برگ اعلامیه یکی از مراجع تقلید را که در مورد وقایع نوزدهم دی ماه قم بود بر در دو مسجد اعظم و باب‌الحوائج(ع) املش نصب کردند که توسط مأمورین ژاندارمری دستگیر و روانه دادسرا شدند. در نهم خرداد سال 1357 افراد...

دلایل جامعه شناختی پیدایش و فرجام احزاب دولت ساخته در دوره پهلوی دوم

بحران مشارکت از زمره جدی‌ترین ناکامی‌های حکومت پهلوی به شمار می‌رفته است. از یک سو موقعیت جهانی و داخلی خواهان افزایش مشارکت در حکومت بودند و از سویی شاه چندان رغبتی بدین مسئله نشان نمی داد. شاه که به اقتضای زمانی خود و شرایط داخلی و جهانی نمی‌توانست به سبک پدرش حکومت کند، در صدد برآمد تا با حفظ ماهیت حکومت، در ظاهر این حکومت تغییراتی به وجود آورد. بدین سبب بود که راه حلی ناقص و ناکارآمد را به منظور حل این بحران رو به توسعه،...

شهریار و انقلاب اسلامی

سیّدمحمدحسین بـهجت تبریزى متخلص به شهریار در سال 1285 شمسى در شهر تبریز و در محله بازارچه میرزا ‌نصرالله به دنیا آمد. شهریار دومین فرزند خانواده بود و 9 ماه پس از تولد او، انقلاب مشروطه ایران دومین دوره‌ خود‌ را آغاز کرد. شهریار، تحصیلات مقدماتی خود‌ را‌ در تـبریز به‌ پایان‌ رساند و بـراى ادامـه تحصیل به‌ تهران رفت و در دارالفنون، تحصیلات متوسطه را به پایان رساند. او در سال 1332 به زادگاهش بازگشت و از آن به بعد تا پایان عمر در...

نمونه‌ای از شکست ساواک در تبعید مبارزان

شهید آیت‌‌اللّه سید اسداللّه مدنی در سال 1293 هـ ش (1323 هـ ق) در‌ دهـخوارقان (آذرشهر) دیده به جهان گشود. او به شهر قم رفت و با وجود مشکلات شخصی ناشی از درگذشت پدر و استبداد‌ عصر‌ رضاخانی، به تحصیل علوم دینی مشغول شد. سید اسد‌اللّه مدنی پس از مدتی به نجف هجرت کرد و در حـوزه عـلمیه نجف، در کـنار فـعالیت‌های عـلمی، به فعالیت‌های سیاسی هم پرداخت. این فعالیت‌ها از سال 1331 آغاز و تا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ادامه داشت. پس از پیروزی...

پرده «17 شهریور»، روایت‌گرا و واقع‌گرا

کاظم چلیپا، هنرمند نقاش در سال 1336 در محله نظام آباد تهران متولد شد. وی فرزند استاد حسن اسماعیل‌زاده، از نقاشان به‌نام قهوه‌خانه است و این همجواری باعث شد چلیپا از کودکی با رنگ و طرح آشنا شود و در بزرگسالی و بلوغ هنری تاثیر فضای این نوع نقاشی را بر آثارش بازتاب دهد. آموزش زیر دست اساتیدی همچون مرحوم اصغر محمدی و محمود فرشچیان در هنرستان هنرهای تجسمی پسران تهران، دید هنری وی را کامل‌تر کرد. به همین دلیل در دانشگاه به تحصیل در...

حکومت نظامی، عامل نابودی پهلوی دوم

آغاز تابستان 1357 سراسر کشور از یک آرامش نسبی نسبت به قبل برخوردار شده بود، اما این آرامش و سکوت، از توفانی حکایت می‌کرد که در راه بود. البته چندان دور از انتظار هم نبود، چرا که پس از چهلم‌هایی که هر کدام شدیدتر از گذشته برگزار می‌شد، نیروهای امنیتی حکومت پهلوی قبل از رسیدن به چهلم بعدی با سازماندهی بیشتر، تدابیر شدید امنیتی را اجرا می‌کردند و همچون دفعات پیش غافلگیر نمی‌شدند. از سوی دیگر با موج گسترده دستگیری‌ها و تعطیلی...

انقلاب اسلامی در لنگرود

در پی قیام مردم قم و تبریز حرکت‌های انقلابی در شهرهای گیلان از جمله شهر لنگرود نیز اوج گرفت. در شب هجدهم اسفند سال 1356 اعلامیه‌هایی علیه رژیم شاه توسط انقلابیون در سطح شهر توزیع شد. این اعلامیه‌ها تحت دو عنوان «ما زنده به آنیم که آرام نگیریم» و «وطن ای عشق ما ای سنگر آزادگان» به فعالیت‌های انقلابیون و کشتار آنان توسط حکومت شاه در شهرهای قم و تبریز اشاره داشت و مردم را به مبارزه و برپایی انقلاب علیه حکومت شاهنشاهی...

مبارزات اندرزگو، با برنامه‌ریزی و مهارت بود

سیدعلی اندرزگو، یکی از شخصیت‌های مبارزاتی در دوره حکومت پهلوی دوم است. وی که دستگاه‌های اطلاعاتی ـ امنیتی رژیم پهلوی را برای سال‌ها مستاصل کرده بود، با زیرکی و هوشیاری توانست برای نزدیک به 2 دهه به صورت مخفی علیه حکومت پهلوی مبارزه‌ فرهنگی و مسلحانه کند. اندرزگو در سال 1318 ش در محله قدیمی شوش تهران دیده به جهان گشود. پدرش سید اسدالله که شغل خرده‌فروشی ابزار داشت وضعیت مادی چندان مناسبی نداشت، به همین خاطر سید علی اندرزگو...

بازنگری اوضاع مجلس به هنگام تصویب لایحه كاپیتولاسیون

روز 3 مرداد 1343 در جلسه فوق العاده مجلس سنا که تا نیمه های شب ادامه داشت ، ماده واحده منضم به قرارداد وین موسوم به کاپیتولاسیون ، بدون بحث و مذاکره به تصویب سناتورها رسید. مهم‌ترین اقدام دولت منصور ارائه لایحه مصونیت قضائی مستشاران آمریكایی در ایران به مجلس بیست‌و‌یكم و تصویب آن بود. نظر به عواقب بعدی تصویب این لایحه، می‌توان گفت كه این كار اقدامی سرنوشت‌ساز برای رژیم پهلوی بود. منصور می‌خواست این لایحه بدون سروصدا از تصویب...

پارسونز از جشن هنر شیراز می‌گوید

در 27 شهریور 1346 و در ماه مبارك رمضان، شهر شیراز شاهد نمایش‌ها و صحنه‌های وقیحی بود كه حكومت شاه از آن به عنوان «جشن هنر» یاد كرده و هزینه‌های سنگینی را صرف اجرای آن نمود. هدف از برگزاری این جشن كه همه ساله برای اجرای مجدد آن سعی و كوشش به عمل آمد، استحاله فرهنگی اسلامی مردم و باز كردن راه نفوذ فرهنگ غرب به داخل كشور بود. كسانی كه به عنوان هنرمند از آمریكا و كشورهای اروپایی برای شركت در جشن هنر شیراز به ایران دعوت شده بودند، شامل...

بازنگری فاجعه سینما ركس آبادان

روز 28 مرداد 1357 رژیم پهلوی برای ارعاب و ایجاد وحشت در میان مردم دستور به آتش کشیدن سینما رکس آبادان را داد؛ در حالی که مردم بی‌خبر و بی‌گناه مشغول تماشای فیلم بودند. این فاجعه باعث مرگ بیش از 400 انسان بی‌گناه گردید. سال 1357در 28 مرداد و درست در فردای روزی كه سینما آریای مشهد توسط عوامل رژیم شاه به آتش كشیده شد، سینمای ركس آبادان با بیش از 400 نفر از تماشاچیان آن در آتش سوخت و از آن جز تلی از خاكستر بر جای نماند. مطبوعات داخلی و...

بافقی کیست؟

محمود ظفری – بهزاد قاسمی مرداد 1394 هفتادمین سال رحلت آیت الله بافقی است. آیت الله محمد تقی بافقی؛ فقیه و مجتهد در 1292 ق در بافق از توابع یزد دیده به جهان گشود. پدرش، محمد باقر از تجار یزد بود. آیت الله بافقی ابتدا نزد پدر تعلیم و تربیت یافت و پس از فراگیری مقدمات دینی هنگامی 14 سال بیش نداشت برای تکمیل تحصیلات عازم یزد شد. طی 14 سال اقامت در یزد در مدرسۀ مصلی نزد اساتید آن سامان از جمله سید علی مدرس یزدی ملقب به « لب جندقی» به تحصیل فقه...

تاملی بر یک اعتراف

ساواك طرحهای بلندمدت و انسجام یافته‌ای برای برخورد با شرایط بحرانی پیش‌بینی نكرده بود و با آغاز حركتهای مردمی در دوران پیروزی انقلاب اسلامی، دچار سردرگمی شد. با این احوال كوشید با ارائه راه‌حلهایی، موجبات فروكش كردن ناملایمات اجتماعی و سیاسی را فراهم آورده و چاره‌اندیشی‌هایی كند. به طور نمونه به دنبال واقعه 19 دی 1356 قم و سپس 29 بهمن 1356 در تبریز، ساواك به این نتیجه رسید كه تبعیت مردم از روحانیون و نیز نارضایتی آنان از سوء...

سینما رکس آبادان در شعله‌های فاجعه طراحی شده

ساره جمالی ساعت‌ حدود 30/21 بیست‌ و هشتم‌ مرداد 1357 هم‌زمان‌ با شب‌ پانزدهم‌ رمضان‌ و سالگرد تولد امام‌ حسن‌(ع‌) در حالی‌ که‌ صدها نفر درسینما رکس‌ آبادان‌ مشغول‌ تماشای‌ فیلم‌ «گوزن‌ها» بودند سینما دچار حریق‌ شد. در آتش‌سوزی سینما رکس آبادان عده‌ای از مردم زنده زنده در آتش سوختند. در جریان این آتش‌سوزی تماشاچیان حاضر در سینما برای فرار از مهلکه به طرف درهای خروجی روی آوردند، ولی درها را بسته یافتند. تنها 100 نفر...

نقش حزب توده در اجتناب‌ناپذیر ساختن کودتای 28 مرداد

نگاهی به دو دیدگاه: نقش حزب توده در اجتناب‌ناپذیر ساختن کودتای 28 مرداد سارا رشادی زاده کودتای 28 مرداد 1332، حادثه خاصی در تاریخ ایران است و در طول 62 سال گذشته از آن، مقالات، کتاب‌‌ها و منابع بسیاری در این زمینه نوشته و منتشر شده است. در بیشتر منابع به نقش عوامل بیرونی در وقوع کودتا پرداخته شده، اما نقش مهره‌های داخلی در روند شکل‌گیری این کودتا چه بود و در این میان چه سودی عایدشان شد؟ این پرسشی‌ است که پاسخ آن را در دو کتابی...

بانیان تغییر پوشش در دوره‌ رضاشاه چه کسانی بودند؟

آیا رضاشاه را می‌بایست تنها مسئول گرایش به ظواهر تمدن غرب دانست؟ واقعیت این است که رضاشاه اگرچه مستبد بود، اما دست‌پرورده‌ی نخبگان زمانه‌ی خود بود. روشن‌فکران و نخبگان آن عصر بودند که او را به این سمت کشاندند و او نیز با قلدری خاص خود، تلاش نمود تا جامعه را به این سمت سوق دهد. تغییر سلطنت در ایران از قاجار به پهلوی، از نقاط عطف تاریخ معاصر ایران است؛ چراکه از این پس، یک دولت پاتریمونیال جای خود را به دولت اقتدارگرا می‌داد....

سرانجام مخالفت با رضاخان

رضاشاه حتی به مورد وثوق‌ترین نزدیک خود، محمدعلی فروغی، مغز متفکر حکومت خود و تاج‌بخش حکومت پسرش محمدرضا هم رحم نکرد و با قتل ناجوانمردانه‌ی دکتر اسدی، داماد فروغی، تنها دختر وی را به کام مرگ کشاند و مخوف‌ترین و جنایتکارانه‌ترین حکومت‌های دوران معاصر را رقم زد. تاریخ ایران همواره حقایق بزرگی را بی‌رحمانه در زیر لایه‌های عوام‌گرایی و عوام‌فریبی مدفون کرده است که دوره‌ی رضاشاه پهلوی نیز یکی از همان دوره‌های تدفین...

...

15

...