مقالات

تحصن خونین؛ به یاد شهادت کامران نجات‌اللهی

در سال‌های 1356 و 1357 نقش دانشجویان دانشگاه تهران در مبارزه علیه حکومت پهلوی پررنگ‌تر شد. در سال 1357 دانشگاه تهران محل تجمع،‌ اعتراض و تظاهرات بود. به همین دلیل بازگشایی دانشگاه در سال تحصیلی 58 ـ 1357 با احتیاط بیشتر و در پانزدهم مهر صورت گرفت. ولی حجم اعتراض‌ها و تظاهرات به نحوی بود که عملاً سال تحصیلی نتوانست آغاز شود. استادان دانشگاه هم به جمع دانشجویان پیوستند و از روز 29 آذر تحصنی را آغاز کردند. همزمان با اوج‌گیری مبارزات مردم...

انقلاب اسلامی در همدان (2)

همدان یکی از شهرهای مهم ایران در طول تاریخ بوده که حتی در گذشته‌‌های دور به عنوان پایتخت ایران نیز انتخاب شده است. در دوره مبارزات منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی همدان به عنوان یکی از شهرهای مهم غرب ایران و مرکز استان و نیز به دلیل حضور روحانیون با نفوذ و برجسته نقش مهمی در مبارزات مردم ایران علیه حکومت پهلوی داشته است. در این گزارش که در دو بخش تنظیم شده، به مبارزات مردم این شهر در سال‌های 1356و1357 پرداخته می‌شود. در بخش اول وقایعی...

انقلاب اسلامی در همدان(1)

همدان یکی از شهرهای مهم ایران در طول تاریخ بوده که حتی در گذشته‌‌های دور به عنوان پایتخت ایران نیز انتخاب شده است. در دوره مبارزات منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی همدان به عنوان یکی از شهرهای مهم غرب ایران و مرکز استان و نیز به دلیل حضور روحانیون با نفوذ و برجسته نقش مهمی در مبارزات مردم ایران علیه حکومت پهلوی داشته است. در این گزارش به مبارزات مردم این شهر در سال‌های 1356و1357 پرداخته می‌شود. پس از درگذشت مشکوک آیت‌الله...

نفوذ در گارد شاه و مقابله با عملیات سرکوب مردم

نوزدهم و بیستم آذر 1357، یادآور راهپیمایی عظیم مردم تهران و دیگر شهرها، همزمان با تاسوعا و عاشورای حسینی است. روحانیون تهران با انتشار اعلامیه، مردم را برای شرکت در راهپیمایی‌ها دعوت کردند و جمعیت راهپیمایان از میدان امام حسین(ع) کنونی تا میدان آزادی را پیمودند تا صدای اعتراض خود علیه حکومت پهلوی را به گوش سران رژیم برسانند. همچنین قطعنامه‌ای هفده ماده‌ای در راهپیمایی روز عاشورا برای تمام راهپیمایان قرائت شد که در آن، رهبری...

آیت‌الله دستغیب؛ از مبارزه با کشف حجاب تا شهادت در مسیر نماز

آیت‌الله سیدعبدالحسین دستغیب در سال 1292 ه.ش در شیراز متولد شد. پدرش سیدمحمد تقی، فرزند میرزا هدایت‌الله از مراجع بزرگ فارس بود.(1) آیت‌الله دستغیب پس از اتمام دروس مقدماتی در سن حدود 18 سالگی از طرف مردم محله بازار مرغ شیراز (محله احمدی فعلی) به عنوان امامت جماعت مسجد باقرخان برگزیده شد.(2) اجرای دستور کشف حجاب زنان و خلع لباس روحانیون در زمان رضاخان، آیت‌الله دستغیب را در کنار سایر روحانیون مخالف با این طرح قرار داد. مخالفت وی به...

راهپیمایی تاسوعا و عاشورای 57؛ رفراندوم خودجوش علیه حکومت پهلوی

کشتار مردم در روز هفدهم شهریور 1357 که به نام «جمعه خونین» در تاریخ معاصر باقی مانده، در دوره نخست‌وزیری جعفر شریف‌امامی و در پی برقراری حکومت نظامی، در میدان ژاله تهران رخ داد. تلاش‌های او برای تغییر مسیر انقلاب مردمی، بی‌نتیجه ماند و سرانجام، پس از واقعه 13 آبان 1357 و کشتار دانش‌آموزان و دانشجویان در مقابل دانشگاه تهران، استعفا داد و بهمن همان سال، ایران را به قصد آمریکا ترک کرد. ارتشبد غلامرضا ازهاری، مامور تشکیل...

انقلاب اسلامی در رامسر

شهر رامسر در غرب استان مازندران قرار گرفته و از شمال به دریای خزر، از جنوب به رشته کوه البرز، از شرق به شهر تنکابن و از غرب به استان گیلان ( شهر رودسر) محدود است. مردم این شهر در سال 1357 و همراه مردم دیگر شهرهای ایران برای پیروزی انقلاب اسلامی مبارزه می‌کردند. به گزارش شهربانی مازندران در روز دوازدهم تیر ماه سال 1357 در چند نقطه از شهر رامسر از جمله بر روی تابلوهای ورود و خروج و بعضی از پل‌ها، شعارهایی علیه حکومت شاه نوشته شده بود که...

مروری بر سیر تدوین و تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

در اواخر قرن هجدهم، یکی از ویژگی‌های جوامع مدرن سیاسی دستیابی به قانون اساسی بود. در پی این تحول، به تدریج، تدوین قانون اساسی در جوامع دیگر نیز گسترش پیدا کرد. از نگاهی قدیمی‌تر، سند مدونی که چارچوب‌های حقوقی، مانند روابط متقابل حکومت و ملت، اعمال قدرت سیاسی، تنظیم حقوق شهروندی و سازوکارهای جامعه را مشخص می‌کرد، قانون اساسی نامیده می‌شد. اما در نگاه جدید و مدرن آن، قانون اساسی عالی‌ترین اصول و قواعد حقوقی است که مبنای نظم و...

انقلاب اسلامی در آستانه اشرفیه

آستانه اشرفیه از شهر‌های استان گیلان است و در 35 کیلومتری مرکز استان (رشت) قرار دارد. در این متن و براساس اسناد ساواک، مهم‌ترین وقایع مبارزات منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی ایران در این شهر مرور می‌شود. پس از قیام 19 دی سال 1356 مردم قم و در روز پنجم بهمن، 9 تن از روحانیون شهر آستانه اشرفیه تلگرافی برای آیات عظام گلپایگانی و مرعشی نجفی مخابره کرده و طی آن اعمال وحشیانه مأمورین در این حادثه را محکوم کرده و از مسبّبین آن ابراز انزجار...

دولت ازهاری و هیاهوی نظامی

نیمه دوم آبان ماه 1357، سراسر پر بود از اعتصاب و تظاهرات مردم ایران علیه حکومت پهلوی و در مقابل، این حکومت نیز به انحاء مختلف با اعتراض مردم مقابله می‌کرد. نیمه اول آبان و در ایام دولت شریف امامی نیز اعتراض و اعتصاب، بسیار مشاهده می‌شد و این اتفاق‌ها در دوره کابینه ازهاری تداوم یافت. روز دوشنبه 15 آبان 1357، به دنبال استعفای جعفر شریف امامی و وخامت اوضاع کشور که به درگیری‌ها و آتش‌سوزی بزرگی در تهران و شهرهای دیگر منجر شده بود،...

انقلاب اسلامی در چالوس

چالوس، شهری در غرب استان مازندران است که در دوره مبارزات انقلاب اسلامی، شهری کوچک بود. این شهر در آن زمان بخشی از شهر نوشهر بود و به دلیل اینکه این دو منطقه هفت کیلومتر با هم فاصله دارند، حوادث هر یک از این دو شهر بر دیگری تأثیر زیادی داشته است. در بهمن ماه سال 1356 یکی از دبیران مرد در یکی از مدارس دخترانه به حجاب دختران توهین کرد که این امر واکنش شدید دختران و خانواده‌های آنان را به دنبال داشت. پخش اعلامیه در روزهای ابتدایی سال...

پرده ‌«17 شهریور» از منظر دانش تاریخ

سال‌هاست که در تاریخ‌نویسی و پژوهش‌های تاریخی مدرن و پیشرفته به ویژه در میان محققان اروپایی و امریکایی، علاوه بر استفاده از انواع و اقسام منابع مکتوب (کتاب، نشریه، سند، نقشه) از گونه‌های مختلف و متعدد تصاویر متحرک (فیلم مستند و برنامه تلویزیونی) و تصاویر ساکن (عکس، نقاشی، پوستر، تمبر، آگهی تبلیغاتی، کاریکاتور و...) بهره گرفته می‌شود. درباره علت توجه به این دسته از منابع یا مواد خام تحقیقاتی (تصاویر) اگر بگوییم که ضرورت و فراهم...

انقلاب اسلامی در بندر انزلی

بندرانزلی، نخستین و بزرگ‌ترین بندر سواحل جنوبی دریای خزر است و در استان گیلان قرار دارد. این شهر از شمال به دریای خزر، از جنوب به تالاب انزلی، از مشرق به رشت (مرکز استان) و از مغرب به منطقه طوالش محدود می‌شود. آنچه در پی می‌آید، برجسته‌ترین وقایع مبارزات منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی ایران در این شهر است که در اسناد ساواک به آنها پرداخته شده است. در روز بیست‌و ششم خرداد سال 1357 تعدادی اعلامیه با امضای «شاخه پیشرو برای اتحاد...

13 آبان 1357، اوج تظاهرات دانش‌آموزی علیه حکومت پهلوی

مهر ماه 1357 دولت وقت عراق با هماهنگی با حکومت پهلوی از امام خمینی(ره) خواسته بود نجف را ترک کنند. امام در نهایت پس از آنکه کویت نیز به ایشان اجازه اقامت نداد به پاریس رفتند. مستقر شدن امام در پاریس سبب شد تحولات انقلاب با شتاب بیشتری به گوش جهانیان برسد. امام خمینی(ره) پس از مستقر شدن در پاریس با تبریک به مناسبت فرارسیدن سال تحصیلی جدید، دانشجویان و دانش‌آموزان را به ادامه نهضت اسلامی دعوت و مژده پیروزی را به آنها دادند و از آنها...

آیت‌الله قاضی طباطبایی، هدایت‌گر انقلابیون تبریز

آیت‌الله حاج سید محمدعلی قاضی طباطبایی مطابق نوشته پدر، آیت‌الله حاج میرزا باقر قاضی طباطبایی، یکشنبه 6 جمادی‌الاول سال 1331 ه. ق، قبل از ظهر در شهر تبریز دیده به جهان گشود. پس از مخالفت علما و روحانیت تبریز با سیاست‌های رضاخان و حضور پدر آیت‌الله قاضی طباطبایی در کنار سایر روحانیون، در سال 1347ه.ق هنگامی که سید محمدعلی نوجوانی 16 ساله بود، به همراه پدر به تهران تبعید و دو ماه اقامت اجباری داشتند و بعد برای یک سال به مشهد تبعید...

انقلاب اسلامی در نوشهر

نوشهر، شهری در غرب استان مازندران است و این مطلب وقایع آستانه پیروزی انقلاب اسلامی در سال‌های 1356 و 1357 در این شهر را مرور می‌کند. در روز چهاردهم بهمن سال 1356 یکی از روحانیون به نام شیخ جواد محدثی(1) به اتهام اقدام علیه امنیت حکومت پهلوی در نوشهر دستگیر شد. به منظور جلوگیری از فعالیت نیروهای انقلابی که ممکن بود در فاصله روزهای هشتم تا سیزدهم فروردین 1357 در شهرهای مختلف استان مازندران روی دهد قرار شد نیروهای کمکی به ماموران حکومت...

حمایت سراسری از امام(ره) با یاد آیت‌الله سید مصطفی خمینی

درگذشت ناگهانی و مرموز آیت‌الله سید مصطفی خمینی در عراق، نقطه عطفی در روند تحولات تاریخ انقلاب اسلامی به شمار می‌رود. فوت مشکوک او به سرعت در همه جا بازتاب یافت. آیت‌الله میرزا جوادآقا تهرانی، خبر رحلت ایشان را به آیت‌الله سید علی خامنه‌ای داد و ایشان خبر را از طریق تلفن به بیشتر شهرها منتقل کردند. (1) سکوت و خفقان حاکم بر جامعه دوره حکومت پهلوی، با برگزاری مجالس ترحیم و بزرگداشت فرزند ارشد امام خمینی (ره) به واسطه مراجع عظام،...

انقلاب اسلامی در کرمان (3): همبستگی فراگیر در مبارزه

کرمان از شهرهای بزرگ ایران، مرکز استان کرمان در جنوب شرقی ایران و یکی از پنج شهر تاریخی ایران است. این نوشته در سه قسمت، وقایع آستانه پیروزی انقلاب اسلامی در سال‌های 1356 و 1357 در شهر کرمان را مرور می‌کند. در بخش‌های نخست و دوم، وقایعی از فاصله زمانی آذر 1356 تا آذر 1357 و پیامدهای فاجعه مسجد جامع کرمان بازخوانی شد. به مناسبت حادثه صحن مطهر امام رضا (ع) در روز 29 آذر 1357 آیت‌الله سیدحسن طباطبایی قمی طی اطلاعیه‌ای روز پنج آذر را تعطیل...

انقلاب اسلامی در کرمان (2): پیامدهای فاجعه مسجد جامع کرمان

کرمان از شهرهای بزرگ ایران، مرکز استان کرمان در جنوب شرقی ایران و یکی از پنج شهر تاریخی ایران است. این نوشته در سه قسمت، وقایع آستانه پیروزی انقلاب اسلامی در سال‌های 1356 و 1357 در شهر کرمان را مرور می‌کند. در بخش نخست، وقایعی از فاصله زمانی آذر 1356 تا شهریور 1357 بازخوانی شد. روز نهم مهر ماه 1357 بازار و مغازه‌های شهر کرمان تعطیل بود. روز 18 همین ماه هفتصد تن از کارگران و کارمندان آب و برق منطقه‌ای و نیز مهندسان شرکت سهامی آب و برق کرمان...

آیت‌الله اشرفی اصفهانی و مبارزات انقلاب اسلامی در کرمانشاه

نقش بی بدیل روحانیت، از شکل‌گیری تا به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی انکارناپذیر است. این قشر، با اتکا به دین اسلام و بازسازی اندیشه دینی در میان مردم توانستند زمینه‌های استقرار حکومت اسلامی در ایران را فراهم کنند. در این میان، شهید آیت‌الله عطاءالله اشرفی اصفهانی، یکی از شخصیت‌های موثر انقلابی بود که با وجود کهولت سن، رهبر انقلابی مردم کرمانشاه محسوب می‌شد. عطاءالله اشرفی اصفهانی در سال 1281 ه.ش در شهر سده اصفهان و در خانواده‌ای...

انقلاب اسلامی در کرمان(1): آذر 1356 - شهریور 1357

کرمان از شهرهای بزرگ ایران، مرکز استان کرمان در جنوب شرقی ایران و یکی از پنج شهر تاریخی ایران است. این نوشته در سه قسمت، وقایع آستانه پیروزی انقلاب اسلامی در سال‌های 1356 و 1357 در شهر کرمان را مرور می‌کند. روز سیزدهم آذر سال 1356 دانشجویان دانشکده علوم تربیتی کرمان دست به اعتصاب زدند. به گزارش ساواک دکتر حبیب فیروزآبادی، سرپرست وقت این دانشکده در برابر این اقدام دانشجویان اقدام خاصی انجام نداد و گویی از این کار آنها رضایت داشت. در...

نگاهی به عوامل اجتماعی و اقتصادی سقوط پهلوی دوم

دهه‌های 1340 و 1350 را می‌توان دوره‌ای دانست که حکومت پهلوی دست به اجرای پروژه‌های توسعۀ گسترده‌ای زد. اما در نهایت منجر به توسعۀ نامتوازن حوزه‌های اقتصادی و سیاسی شد. درآمد نفت، تمرکز و تحکیم قدرت سیاسی، خودمختاری و استقلال نسبی حکومت را از جامعه‌ای که بر آن حکومت می‌کرد امکان پذیر ساخت. توجه حکومت به این بود که انحصار قدرت سیاسی تنها راه ممکن برای جبران عقب‌ماندگی همه جانبه مملکت و نوسازی جامعه است. روش‌هایی که برای تحکیم...

انقلاب اسلامی در لاهیجان

این مطلب وقایع آستانه پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 در شهر لاهیجان را مرور می‌کند. لاهیجان یکی از شهرهای استان گیلان است. در روز دوم خرداد سال 1357 تلگرافی با امضای چهارده نفر از روحانیون ساکن لاهیجان و آستانه اشرفیه به مضمون زیر به محضر آیت‌الله العظمی گلپایگانی در قم مخابره شد: «حادثه مولمه قم که منجر به هتک حرمت هیئت محترم آن مرجع عالیقدر گردید مایه کمال تأسف و تأثر مردم این سامان و جامعه روحانیت می‌باشد. بدینوسیله...

هجرت به پاریس، به روایت امام خمینی(ره)

سال 1357، نزدیک به پانزده سالی می‌شد که امام خمینی(ره) در عراق به سر می‌بردند. در نیمه‌های این سال فشار دولت عراق بر امام و نزدیکان ایشان بیش از همیشه شده بود. تشدید فشارها ظاهرا به خواست دولت وقت ایران اتفاق افتاد. رژیم پهلوی دیگر تحمل افزایش اعتراض‌های مردمی را نداشت و راه چاره را در محدود کردن رهبر مذهبی و انقلابی مردم می‌دید. به همین جهت موضوع مقاوله‌نامه‌ سال 1975م (1353ش) بین دو دولت ایران و عراق را پیش کشید که بر اساس آن دو طرف...

انقلاب اسلامی در املش

املش، یکی از شهرهای استان گیلان است و در فاصله 75 کیلومتری مرکز استان قرار دارد. در پی قیام مردم قم در 19 دی 1356، حرکت‌های انقلابی در این شهر نیز اوج گرفت و تا پیروزی انقلاب اسلامی ادامه یافت. در روز شانزدهم بهمن سال 1356 دو طلبه پنج برگ اعلامیه یکی از مراجع تقلید را که در مورد وقایع نوزدهم دی ماه قم بود بر در دو مسجد اعظم و باب‌الحوائج(ع) املش نصب کردند که توسط مأمورین ژاندارمری دستگیر و روانه دادسرا شدند. در نهم خرداد سال 1357 افراد...

دلایل جامعه شناختی پیدایش و فرجام احزاب دولت ساخته در دوره پهلوی دوم

بحران مشارکت از زمره جدی‌ترین ناکامی‌های حکومت پهلوی به شمار می‌رفته است. از یک سو موقعیت جهانی و داخلی خواهان افزایش مشارکت در حکومت بودند و از سویی شاه چندان رغبتی بدین مسئله نشان نمی داد. شاه که به اقتضای زمانی خود و شرایط داخلی و جهانی نمی‌توانست به سبک پدرش حکومت کند، در صدد برآمد تا با حفظ ماهیت حکومت، در ظاهر این حکومت تغییراتی به وجود آورد. بدین سبب بود که راه حلی ناقص و ناکارآمد را به منظور حل این بحران رو به توسعه،...

شهریار و انقلاب اسلامی

سیّدمحمدحسین بـهجت تبریزى متخلص به شهریار در سال 1285 شمسى در شهر تبریز و در محله بازارچه میرزا ‌نصرالله به دنیا آمد. شهریار دومین فرزند خانواده بود و 9 ماه پس از تولد او، انقلاب مشروطه ایران دومین دوره‌ خود‌ را آغاز کرد. شهریار، تحصیلات مقدماتی خود‌ را‌ در تـبریز به‌ پایان‌ رساند و بـراى ادامـه تحصیل به‌ تهران رفت و در دارالفنون، تحصیلات متوسطه را به پایان رساند. او در سال 1332 به زادگاهش بازگشت و از آن به بعد تا پایان عمر در...

نمونه‌ای از شکست ساواک در تبعید مبارزان

شهید آیت‌‌اللّه سید اسداللّه مدنی در سال 1293 هـ ش (1323 هـ ق) در‌ دهـخوارقان (آذرشهر) دیده به جهان گشود. او به شهر قم رفت و با وجود مشکلات شخصی ناشی از درگذشت پدر و استبداد‌ عصر‌ رضاخانی، به تحصیل علوم دینی مشغول شد. سید اسد‌اللّه مدنی پس از مدتی به نجف هجرت کرد و در حـوزه عـلمیه نجف، در کـنار فـعالیت‌های عـلمی، به فعالیت‌های سیاسی هم پرداخت. این فعالیت‌ها از سال 1331 آغاز و تا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ادامه داشت. پس از پیروزی...

پرده «17 شهریور»، روایت‌گرا و واقع‌گرا

کاظم چلیپا، هنرمند نقاش در سال 1336 در محله نظام آباد تهران متولد شد. وی فرزند استاد حسن اسماعیل‌زاده، از نقاشان به‌نام قهوه‌خانه است و این همجواری باعث شد چلیپا از کودکی با رنگ و طرح آشنا شود و در بزرگسالی و بلوغ هنری تاثیر فضای این نوع نقاشی را بر آثارش بازتاب دهد. آموزش زیر دست اساتیدی همچون مرحوم اصغر محمدی و محمود فرشچیان در هنرستان هنرهای تجسمی پسران تهران، دید هنری وی را کامل‌تر کرد. به همین دلیل در دانشگاه به تحصیل در...

حکومت نظامی، عامل نابودی پهلوی دوم

آغاز تابستان 1357 سراسر کشور از یک آرامش نسبی نسبت به قبل برخوردار شده بود، اما این آرامش و سکوت، از توفانی حکایت می‌کرد که در راه بود. البته چندان دور از انتظار هم نبود، چرا که پس از چهلم‌هایی که هر کدام شدیدتر از گذشته برگزار می‌شد، نیروهای امنیتی حکومت پهلوی قبل از رسیدن به چهلم بعدی با سازماندهی بیشتر، تدابیر شدید امنیتی را اجرا می‌کردند و همچون دفعات پیش غافلگیر نمی‌شدند. از سوی دیگر با موج گسترده دستگیری‌ها و تعطیلی...

...

15

...