مقالات

انقلاب اسلامی در کرمان(1): آذر 1356 - شهریور 1357

کرمان از شهرهای بزرگ ایران، مرکز استان کرمان در جنوب شرقی ایران و یکی از پنج شهر تاریخی ایران است. این نوشته در سه قسمت، وقایع آستانه پیروزی انقلاب اسلامی در سال‌های 1356 و 1357 در شهر کرمان را مرور می‌کند. روز سیزدهم آذر سال 1356 دانشجویان دانشکده علوم تربیتی کرمان دست به اعتصاب زدند. به گزارش ساواک دکتر حبیب فیروزآبادی، سرپرست وقت این دانشکده در برابر این اقدام دانشجویان اقدام خاصی انجام نداد و گویی از این کار آنها رضایت داشت. در...

نگاهی به عوامل اجتماعی و اقتصادی سقوط پهلوی دوم

دهه‌های 1340 و 1350 را می‌توان دوره‌ای دانست که حکومت پهلوی دست به اجرای پروژه‌های توسعۀ گسترده‌ای زد. اما در نهایت منجر به توسعۀ نامتوازن حوزه‌های اقتصادی و سیاسی شد. درآمد نفت، تمرکز و تحکیم قدرت سیاسی، خودمختاری و استقلال نسبی حکومت را از جامعه‌ای که بر آن حکومت می‌کرد امکان پذیر ساخت. توجه حکومت به این بود که انحصار قدرت سیاسی تنها راه ممکن برای جبران عقب‌ماندگی همه جانبه مملکت و نوسازی جامعه است. روش‌هایی که برای تحکیم...

انقلاب اسلامی در لاهیجان

این مطلب وقایع آستانه پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 در شهر لاهیجان را مرور می‌کند. لاهیجان یکی از شهرهای استان گیلان است. در روز دوم خرداد سال 1357 تلگرافی با امضای چهارده نفر از روحانیون ساکن لاهیجان و آستانه اشرفیه به مضمون زیر به محضر آیت‌الله العظمی گلپایگانی در قم مخابره شد: «حادثه مولمه قم که منجر به هتک حرمت هیئت محترم آن مرجع عالیقدر گردید مایه کمال تأسف و تأثر مردم این سامان و جامعه روحانیت می‌باشد. بدینوسیله...

هجرت به پاریس، به روایت امام خمینی(ره)

سال 1357، نزدیک به پانزده سالی می‌شد که امام خمینی(ره) در عراق به سر می‌بردند. در نیمه‌های این سال فشار دولت عراق بر امام و نزدیکان ایشان بیش از همیشه شده بود. تشدید فشارها ظاهرا به خواست دولت وقت ایران اتفاق افتاد. رژیم پهلوی دیگر تحمل افزایش اعتراض‌های مردمی را نداشت و راه چاره را در محدود کردن رهبر مذهبی و انقلابی مردم می‌دید. به همین جهت موضوع مقاوله‌نامه‌ سال 1975م (1353ش) بین دو دولت ایران و عراق را پیش کشید که بر اساس آن دو طرف...

انقلاب اسلامی در املش

املش، یکی از شهرهای استان گیلان است و در فاصله 75 کیلومتری مرکز استان قرار دارد. در پی قیام مردم قم در 19 دی 1356، حرکت‌های انقلابی در این شهر نیز اوج گرفت و تا پیروزی انقلاب اسلامی ادامه یافت. در روز شانزدهم بهمن سال 1356 دو طلبه پنج برگ اعلامیه یکی از مراجع تقلید را که در مورد وقایع نوزدهم دی ماه قم بود بر در دو مسجد اعظم و باب‌الحوائج(ع) املش نصب کردند که توسط مأمورین ژاندارمری دستگیر و روانه دادسرا شدند. در نهم خرداد سال 1357 افراد...

دلایل جامعه شناختی پیدایش و فرجام احزاب دولت ساخته در دوره پهلوی دوم

بحران مشارکت از زمره جدی‌ترین ناکامی‌های حکومت پهلوی به شمار می‌رفته است. از یک سو موقعیت جهانی و داخلی خواهان افزایش مشارکت در حکومت بودند و از سویی شاه چندان رغبتی بدین مسئله نشان نمی داد. شاه که به اقتضای زمانی خود و شرایط داخلی و جهانی نمی‌توانست به سبک پدرش حکومت کند، در صدد برآمد تا با حفظ ماهیت حکومت، در ظاهر این حکومت تغییراتی به وجود آورد. بدین سبب بود که راه حلی ناقص و ناکارآمد را به منظور حل این بحران رو به توسعه،...

شهریار و انقلاب اسلامی

سیّدمحمدحسین بـهجت تبریزى متخلص به شهریار در سال 1285 شمسى در شهر تبریز و در محله بازارچه میرزا ‌نصرالله به دنیا آمد. شهریار دومین فرزند خانواده بود و 9 ماه پس از تولد او، انقلاب مشروطه ایران دومین دوره‌ خود‌ را آغاز کرد. شهریار، تحصیلات مقدماتی خود‌ را‌ در تـبریز به‌ پایان‌ رساند و بـراى ادامـه تحصیل به‌ تهران رفت و در دارالفنون، تحصیلات متوسطه را به پایان رساند. او در سال 1332 به زادگاهش بازگشت و از آن به بعد تا پایان عمر در...

نمونه‌ای از شکست ساواک در تبعید مبارزان

شهید آیت‌‌اللّه سید اسداللّه مدنی در سال 1293 هـ ش (1323 هـ ق) در‌ دهـخوارقان (آذرشهر) دیده به جهان گشود. او به شهر قم رفت و با وجود مشکلات شخصی ناشی از درگذشت پدر و استبداد‌ عصر‌ رضاخانی، به تحصیل علوم دینی مشغول شد. سید اسد‌اللّه مدنی پس از مدتی به نجف هجرت کرد و در حـوزه عـلمیه نجف، در کـنار فـعالیت‌های عـلمی، به فعالیت‌های سیاسی هم پرداخت. این فعالیت‌ها از سال 1331 آغاز و تا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ادامه داشت. پس از پیروزی...

پرده «17 شهریور»، روایت‌گرا و واقع‌گرا

کاظم چلیپا، هنرمند نقاش در سال 1336 در محله نظام آباد تهران متولد شد. وی فرزند استاد حسن اسماعیل‌زاده، از نقاشان به‌نام قهوه‌خانه است و این همجواری باعث شد چلیپا از کودکی با رنگ و طرح آشنا شود و در بزرگسالی و بلوغ هنری تاثیر فضای این نوع نقاشی را بر آثارش بازتاب دهد. آموزش زیر دست اساتیدی همچون مرحوم اصغر محمدی و محمود فرشچیان در هنرستان هنرهای تجسمی پسران تهران، دید هنری وی را کامل‌تر کرد. به همین دلیل در دانشگاه به تحصیل در...

حکومت نظامی، عامل نابودی پهلوی دوم

آغاز تابستان 1357 سراسر کشور از یک آرامش نسبی نسبت به قبل برخوردار شده بود، اما این آرامش و سکوت، از توفانی حکایت می‌کرد که در راه بود. البته چندان دور از انتظار هم نبود، چرا که پس از چهلم‌هایی که هر کدام شدیدتر از گذشته برگزار می‌شد، نیروهای امنیتی حکومت پهلوی قبل از رسیدن به چهلم بعدی با سازماندهی بیشتر، تدابیر شدید امنیتی را اجرا می‌کردند و همچون دفعات پیش غافلگیر نمی‌شدند. از سوی دیگر با موج گسترده دستگیری‌ها و تعطیلی...

انقلاب اسلامی در لنگرود

در پی قیام مردم قم و تبریز حرکت‌های انقلابی در شهرهای گیلان از جمله شهر لنگرود نیز اوج گرفت. در شب هجدهم اسفند سال 1356 اعلامیه‌هایی علیه رژیم شاه توسط انقلابیون در سطح شهر توزیع شد. این اعلامیه‌ها تحت دو عنوان «ما زنده به آنیم که آرام نگیریم» و «وطن ای عشق ما ای سنگر آزادگان» به فعالیت‌های انقلابیون و کشتار آنان توسط حکومت شاه در شهرهای قم و تبریز اشاره داشت و مردم را به مبارزه و برپایی انقلاب علیه حکومت شاهنشاهی...

مبارزات اندرزگو، با برنامه‌ریزی و مهارت بود

سیدعلی اندرزگو، یکی از شخصیت‌های مبارزاتی در دوره حکومت پهلوی دوم است. وی که دستگاه‌های اطلاعاتی ـ امنیتی رژیم پهلوی را برای سال‌ها مستاصل کرده بود، با زیرکی و هوشیاری توانست برای نزدیک به 2 دهه به صورت مخفی علیه حکومت پهلوی مبارزه‌ فرهنگی و مسلحانه کند. اندرزگو در سال 1318 ش در محله قدیمی شوش تهران دیده به جهان گشود. پدرش سید اسدالله که شغل خرده‌فروشی ابزار داشت وضعیت مادی چندان مناسبی نداشت، به همین خاطر سید علی اندرزگو...

بازنگری اوضاع مجلس به هنگام تصویب لایحه كاپیتولاسیون

روز 3 مرداد 1343 در جلسه فوق العاده مجلس سنا که تا نیمه های شب ادامه داشت ، ماده واحده منضم به قرارداد وین موسوم به کاپیتولاسیون ، بدون بحث و مذاکره به تصویب سناتورها رسید. مهم‌ترین اقدام دولت منصور ارائه لایحه مصونیت قضائی مستشاران آمریكایی در ایران به مجلس بیست‌و‌یكم و تصویب آن بود. نظر به عواقب بعدی تصویب این لایحه، می‌توان گفت كه این كار اقدامی سرنوشت‌ساز برای رژیم پهلوی بود. منصور می‌خواست این لایحه بدون سروصدا از تصویب...

پارسونز از جشن هنر شیراز می‌گوید

در 27 شهریور 1346 و در ماه مبارك رمضان، شهر شیراز شاهد نمایش‌ها و صحنه‌های وقیحی بود كه حكومت شاه از آن به عنوان «جشن هنر» یاد كرده و هزینه‌های سنگینی را صرف اجرای آن نمود. هدف از برگزاری این جشن كه همه ساله برای اجرای مجدد آن سعی و كوشش به عمل آمد، استحاله فرهنگی اسلامی مردم و باز كردن راه نفوذ فرهنگ غرب به داخل كشور بود. كسانی كه به عنوان هنرمند از آمریكا و كشورهای اروپایی برای شركت در جشن هنر شیراز به ایران دعوت شده بودند، شامل...

بازنگری فاجعه سینما ركس آبادان

روز 28 مرداد 1357 رژیم پهلوی برای ارعاب و ایجاد وحشت در میان مردم دستور به آتش کشیدن سینما رکس آبادان را داد؛ در حالی که مردم بی‌خبر و بی‌گناه مشغول تماشای فیلم بودند. این فاجعه باعث مرگ بیش از 400 انسان بی‌گناه گردید. سال 1357در 28 مرداد و درست در فردای روزی كه سینما آریای مشهد توسط عوامل رژیم شاه به آتش كشیده شد، سینمای ركس آبادان با بیش از 400 نفر از تماشاچیان آن در آتش سوخت و از آن جز تلی از خاكستر بر جای نماند. مطبوعات داخلی و...

بافقی کیست؟

محمود ظفری – بهزاد قاسمی مرداد 1394 هفتادمین سال رحلت آیت الله بافقی است. آیت الله محمد تقی بافقی؛ فقیه و مجتهد در 1292 ق در بافق از توابع یزد دیده به جهان گشود. پدرش، محمد باقر از تجار یزد بود. آیت الله بافقی ابتدا نزد پدر تعلیم و تربیت یافت و پس از فراگیری مقدمات دینی هنگامی 14 سال بیش نداشت برای تکمیل تحصیلات عازم یزد شد. طی 14 سال اقامت در یزد در مدرسۀ مصلی نزد اساتید آن سامان از جمله سید علی مدرس یزدی ملقب به « لب جندقی» به تحصیل فقه...

تاملی بر یک اعتراف

ساواك طرحهای بلندمدت و انسجام یافته‌ای برای برخورد با شرایط بحرانی پیش‌بینی نكرده بود و با آغاز حركتهای مردمی در دوران پیروزی انقلاب اسلامی، دچار سردرگمی شد. با این احوال كوشید با ارائه راه‌حلهایی، موجبات فروكش كردن ناملایمات اجتماعی و سیاسی را فراهم آورده و چاره‌اندیشی‌هایی كند. به طور نمونه به دنبال واقعه 19 دی 1356 قم و سپس 29 بهمن 1356 در تبریز، ساواك به این نتیجه رسید كه تبعیت مردم از روحانیون و نیز نارضایتی آنان از سوء...

سینما رکس آبادان در شعله‌های فاجعه طراحی شده

ساره جمالی ساعت‌ حدود 30/21 بیست‌ و هشتم‌ مرداد 1357 هم‌زمان‌ با شب‌ پانزدهم‌ رمضان‌ و سالگرد تولد امام‌ حسن‌(ع‌) در حالی‌ که‌ صدها نفر درسینما رکس‌ آبادان‌ مشغول‌ تماشای‌ فیلم‌ «گوزن‌ها» بودند سینما دچار حریق‌ شد. در آتش‌سوزی سینما رکس آبادان عده‌ای از مردم زنده زنده در آتش سوختند. در جریان این آتش‌سوزی تماشاچیان حاضر در سینما برای فرار از مهلکه به طرف درهای خروجی روی آوردند، ولی درها را بسته یافتند. تنها 100 نفر...

نقش حزب توده در اجتناب‌ناپذیر ساختن کودتای 28 مرداد

نگاهی به دو دیدگاه: نقش حزب توده در اجتناب‌ناپذیر ساختن کودتای 28 مرداد سارا رشادی زاده کودتای 28 مرداد 1332، حادثه خاصی در تاریخ ایران است و در طول 62 سال گذشته از آن، مقالات، کتاب‌‌ها و منابع بسیاری در این زمینه نوشته و منتشر شده است. در بیشتر منابع به نقش عوامل بیرونی در وقوع کودتا پرداخته شده، اما نقش مهره‌های داخلی در روند شکل‌گیری این کودتا چه بود و در این میان چه سودی عایدشان شد؟ این پرسشی‌ است که پاسخ آن را در دو کتابی...

بانیان تغییر پوشش در دوره‌ رضاشاه چه کسانی بودند؟

آیا رضاشاه را می‌بایست تنها مسئول گرایش به ظواهر تمدن غرب دانست؟ واقعیت این است که رضاشاه اگرچه مستبد بود، اما دست‌پرورده‌ی نخبگان زمانه‌ی خود بود. روشن‌فکران و نخبگان آن عصر بودند که او را به این سمت کشاندند و او نیز با قلدری خاص خود، تلاش نمود تا جامعه را به این سمت سوق دهد. تغییر سلطنت در ایران از قاجار به پهلوی، از نقاط عطف تاریخ معاصر ایران است؛ چراکه از این پس، یک دولت پاتریمونیال جای خود را به دولت اقتدارگرا می‌داد....

سرانجام مخالفت با رضاخان

رضاشاه حتی به مورد وثوق‌ترین نزدیک خود، محمدعلی فروغی، مغز متفکر حکومت خود و تاج‌بخش حکومت پسرش محمدرضا هم رحم نکرد و با قتل ناجوانمردانه‌ی دکتر اسدی، داماد فروغی، تنها دختر وی را به کام مرگ کشاند و مخوف‌ترین و جنایتکارانه‌ترین حکومت‌های دوران معاصر را رقم زد. تاریخ ایران همواره حقایق بزرگی را بی‌رحمانه در زیر لایه‌های عوام‌گرایی و عوام‌فریبی مدفون کرده است که دوره‌ی رضاشاه پهلوی نیز یکی از همان دوره‌های تدفین...

چرا امام خمینی شاه را وابسته می‌دانست؟

امام خمینی با استناد به قاعده‌ی فقهی نفی سبیل، خواهان زدودن آثار سیطره‌ی بیگانگان در تمام ابعاد بودند. در زمینه‌ی سیاسی، امام تحمیل بسیاری از سیاست‌های آمریکا در زمینه‌ی انتصاب صاحب‌منصبان و یا سیاست‌هایی چون اصلاحات ارضی و استخدام مستشاران نظامی را مصداق بارزی از وابستگی سیاسی می‌دانستند و طی بیانیه‌های مختلف، به این موضوع اعتراض کردند. قطعاً وابستگی رژیم شاه به آمریکا و حضور وسیع نیروهای آمریکایی و اروپایی در...

از واقعه‌ی مسجد گوهرشاد تا شیفتگی به تمدن غربی

رضاشاه در جنگ با پوشش اسلامی به جنگ با سنت می‌رفت؛ سنتی که برای خود متولی داشت. جنگ با حجاب، جنگ با متولیان امر سنت بود. رضاشاه به‌مثابه‌ی کسی که در تلاش بود تا یک حکومت مطلقه را تأسیس نماید، قائل به حذف همه‌ی گروه‌های مرجع نیز بود. بر خلاف تصور نادرستی که در میان بسیاری از پژوهشگران و دانش‌پژوهان مسائل تاریخی وجود دارد، واقعه‌ی مسجد گوهرشاد پس از کشف حجاب اتفاق نیفتاد، بلکه چند ماه پیش از آن رخ داد. نگاهی دوباره به...

آیت‌الله کاشانی چگونه قیام 30 تیر را رقم زد؟

شاه تسلط بر اوضاع را از دست داده بود. حضور ارتش در خیابان‌ها صحنه‌ی تظاهرات را به میدان جنگ تبدیل کرد. تمامی محاسباتی که قوام به‌عنوان یک سیاست‌مدار کارکشته انجام داد، نافرجام ماند. او تصور می‌کرد از طریق سازش با لندن و واشنگتن، می‌تواند مردم را مرعوب سازد، ولی مردم با دست خالی در مقابل مأمورین انتظامی ایستادند. قیام 30 تیر یکی از روزهای به‌یادماندنی و افتخارآفرین تاریخ سیاسی ایران است. روزی که خرد جمعی و اراده‌ی ملی بر...

واقعیت حزب رستاخیز

خلیل جاهد پری ، مدرس دانشگاه سیستان و بلوچستان، و كارشناس ارشد علوم سیاسی حزب رستاخیز به دستور شاه پس از افزایش قیمت نفت شکل گرفت. تا پیش از افزایش افسانه‎ای بهای نفت در سال 1352، چندین حزب در عرصه سیاسی ایران فعالیت می‎نمودند. این احزاب، شامل احزابی چون پان ایرانیست، ایران نوین و مردم بودند كه دو حزب اخیر، احزابی كاملاً حكومتی بودند و كادرهای نظام را تشكیل می‎دادند. در دهه چهل خورشیدی، شاه بارها ضمن حمایت زبانی از احزاب، به...

سلطه ساواک بر مجلس، احزاب و رجال پهلوی

ریاست ساواك در سلسله مراتب اداری، معاون نخست‌وزیر بود و ساواك از زیرمجموعه‌های دولت محسوب می‌شد. اما كیفیت و حیطه كار و فعالیت این سازمان هیچ‌گاه ارتباط مستقیمی با نخست‌وزیر و كابینه نداشت و رؤسای ساواك مستقیماً با دربار و شخص شاه در ارتباط بودند. ساواك به عنوان چشم و گوش شاه، وزارت‌خانه‌ها، دوایر مختلف حكومتی و دولتی، رجال و شخصیتهای سیاسی، مدیران، كاركنان و كارمندان را كنترل می‌كرد و بسیاری از تصمیمات و اقدامات، با...

یک پرده از حکومت هویدا

استقرار نخبگان طرفدار سياستهاى امريكا در دوره هويدا به اوج خود رسيد. در سراسر دوره نخست‏وزيرى هويدا، تا مقطع تشكيل حزب رستاخيز در اسفند 1353، افراد و اعضاى حزب ايران نوين بيشتر در مواقع تظاهرات حزبى و يا تشريفاتى از اين دست دور هم گرد مى‏آمدند ولى هيچ انگيزه‏اى در اعضا براى مشاركت در مراسم رسمى ديده نمى‏شد. اعضاى معمولى حزب از بين سازمانهاى كارگرى، اعضاى شركتهاى تعاونى و سازمانهاى صنعتى انتخاب مى‏شدند كه به تبع مديران ارشد...

اسدالله علم و نیرو‌های مخالف رژیم

طی سالهایی که اسدالله علم تصدی وزارت دربار را به عهده داشت، گروهها، جناحها، و شخصیتهای مذهبی و غیرمذهبی مخالف رژیم پهلوی سخت در حال بالندگی بودند. رژیم در طی این سالها (1350ـ1354/1971ـ1975م) هنوز اطلاع دقیقی از میزان قدرت نیروهای مخالف نداشت. اسدالله علم نیز هشدارهایی را که سازمانهای جاسوسی و نمایندگان کشورهای خارجی در ایران از فعالیت نیروهای مذهبی به او می‌دادند چندان جدّی تلقی نمی‌کرد، زیرا به اعتقاد او پس از حوادث 15 خرداد 1342...

تاکتیک‌های مبارزه با حکومت پهلوی

امام خمینی (ره) با انتخاب استراتژی‌هایی که برخی از آن‌ها الگوگرفته از روش‌های امامان شیعه در هنگام تحت محاصره قرار گرفتن از سوی حاکم جور بود، نقشه‌ی رژیم پهلوی را در مقابله با نهضت مردمی، نقش بر آب کردند. به‌علاوه با نوشتن کتاب «حکومت اسلامی»، خونی تازه در رگ‌های مبارزین تزریق نمودند. طولانی‌ترین مقطع مبارزه‌ی انقلاب اسلامی دوران تبعید امام خمینی (رحمت الله علیه) است. در این مقطع طولانی، که از 13 آبان 1343 شروع شد و تا 12 بهمن...

مردم باید باشند

جعفر شیرعلی‌نیا حاج‌آقا روح‌الله خمینی را دستگیر و زندانی کردند. مردم به خیابان‌ها آمدند و حکومت شاه کشتار 15 خرداد 1342 را رقم زد. در زندان بود و مدتی بعد که به تپه‌های داوودیه منتقل شد، مردم به دیدارش آمدند و ماجرای 15 خرداد را تعریف کردند، بسیار منقلب شد و بسیار گریه کرد. گفته بود ما هنوز کاری نکرده‌ایم و مردم این‌همه حمایت کرده‌اند و از جانشان گذشته‌اند. حاج‌آقا روح‌الله در تمام سال‌های زندگی‌اش شاهد حرکت‌های اصلاحی...

...

16

...