انقلاب اسلامی

مقالات

چرا حزب رستاخیز به جنگ بازار رفت؟ - به مناسبت تأسیس حزب رستاخیز

حزب رستاخیز برای نظارت دقیق بر بازاریان، اقدام به ایجاد تیم‌هایی از دانش‌آموزان و دانشجویان نمود که ملقب به «تیم‌های بازرسی» بودند. این گروه‌ها وظیفه داشتند با نظارت دقیق بر فعالیت‌های بازاریان، در ابتدا مانع اتحاد و یکپارچگی ایشان شوند و در وهله‌ی دوم، بر نوع خریدوفروش ایشان نظارت داشته باشند. بسیاری از مورخان و اندیشمندان عرصه‌ی سیاست، سال‌های بین 1320 تا 1332 را دوران دموکراسی ناقص در ایران نام‌گذاری کرده‌اند، دلیل...

جایگاه ملی شدن صنعت نفت در اندیشه‌ی فداییان اسلام - به بهانه‌ی اعدام انقلابی رزم‌آرا

سید عبدالحسین واحدی، عضو فداییان اسلام، چند روز قبل از ترور رزم‌آرا، در یک سخنرانی اعلام داشت: «نفت ایران متعلق به مردم ایران است و هیچ بیگانه‌ای حق طمع در ثروت این مرزوبوم را ندارد و دولت رزم‌آرا نیز دولت فرمایشی شاه است... ای رزم‌آرا، اگر تا سه روز دیگر خودت کنار نروی، تو را کنار خواهیم فرستاد.» کارنامه و عملکرد بسیاری از گروه‌ها و احزاب سیاسی ایران در تطابق یا به عبارت دقیق‌تر در واکنش به تحولات و رخدادهای تاریخی...

پیروی علما از تصمیم امام - به مناسبت اعلام عزای عید 1342 توسط امام خمینی (22 اسفند 1342)

گستردگی تحریم مراسم عید نوروز و موفقیت‌آمیز بودن آن، با توجه به اهمیتی که دولت به این عید به اعتبار یک رسم و سنت باستانی می‌داد، به‌قدری بود که رژیم را به وحشت انداخت و در دوم فروردین 1342، در پاسخ به این اقدام، به حوزه‌ی علمیه‌ی قم هجوم بُرد تا انتقامی از روحانیت بازستاند. مطالعه‌ی تعامل امام (ره) به‌عنوان یک رهبر دینی و سیاسی با سایر مراجع عالی‌قدر و اقشار جامعه، در فهم چگونگی شکل‌گیری نهضت اسلامی بسیار حائز اهمیت است. در...

انگلیسی‌ها برای مقابله با ایرانی‌ها چه کردند؟ - تحریم‌ها و تحریک‌های انگلیس برای مقابله با ملی شدن نفت

وقتی انگلیس دست خود را از نفت ایران کوتاه دید، تمام تلاش خود را به کار بست تا مانع از اجرای ملی شدن نفت گردد. توسل این کشور به نهادهای بین‌المللی، تحریم نفت و فشار اقتصادی، تهدید نظامی و اعزام چند رزم‌ناو به خلیج فارس و نیز تحریک مردم علیه دولت، از جمله اقدامات این کشور علیه ایران بود. ملی­ شدن صنعت نفت نقطه­ی عطفی جهت رهایی از یوغ کشورهای استعمارگر و آغاز مبارزه‌ی اقتصادی با قدرت‌های استعماری بود. با این حال، این اتفاق...

از خاندان پهلوی چه برجای ماند؟ - به مناسبت مصادره‌ی اموال خاندان پهلوی و تأسیس بنیاد مستضعفان

کاتوزیان به نقل از ابتهاج، رئیس وقت سازمان برنامه و بودجه، می‌نویسد: «شاه ارتش را ملک خود و درآمدهای نفتی را متعلق به خودش می‌دانست. در بسیاری از موارد، خودم در تلویزیون دیدم که می‌گفت من، پول من، نفت من، درآمد من. او به‌هیچ‌وجه معتقد نبود که درآمدها متعلق به مردم است.» با سقوط حکومت پهلوی در بهمن‌ماه سال 1357 و پس از برقراری آرامش نسبی در کشور، رسیدگی به اموال و سرمایه‌های به‌جامانده از خاندان پهلوی به یکی از چالش‌های...

چرا ایرانی‌ها دغدغه‌ی «احداث راه‌آهن» داشتند؟ - به مناسبت تصویب قانون احداث راه‌آهن

بسیاری از روشن‌فکران ایرانی دوره‌ی قاجار و پهلوی اول، میان راه‌آهن و ایده‌ی ترقی، پیوندی تنگاتنگ و اجتناب‌ناپذیر برقرار می‌کردند و آن را عاملی برای ورود ایران به مناسبات عصر جدید می‌دانستند. چرایی درکی این‌چنین از ترقی، موضوع نوشتار حاضر است. عصر قاجار (از جنگ‌های روس تا تأسیس نظام مشروطیت)سرآغاز فصل جدیدی برای انتقال نگرش‌های ترقی‌خواهانه در میان ایرانیان بود؛ جدا از آنکه طیف وسیعی از مفاهیم همچون آزادی، مشروطیت،...

ساده‌زیستی؛ شاخصه‌ی مهم رهبری امام خمینی (ره) - میزانی برای رهبری در جامعه اسلامی

امام (ره) همواره به مسئولین گوشزد می‌کردند که مبادا از شانه‌های مردم بالا رفته و با کوخ‌های مردم کاخ بسازید. ایشان ساده‌زیستی و تلاش را مهم‌ترین ویژگی برای مسئولین می‌دانستند و به آن‌ها گوشزد می‌کردند که از مهم‌ترین عواملی که موجب ساده‌زیستی و تلاش مردم برای پیشرفت کشور می‌شود، بی‌پیرایه بودن زندگی مسئولین نظام است. از دیرباز تأثیر نوع زندگی حاکمان بر مردم بسیار پررنگ و قابل تأمل بوده است. بسته به نوع حکومت موجود،...

حکومت رضاشاه؛ مطلقه‌ی نوساز یا دولت سلطانی؟ - نگاهی به مجادله نظری درباره ی نوع دولت پهلوی اول

کارشناسان، پیرامون ماهیت دولت رضاشاه از دو دسته نظریه استفاده کرده‌اند: نظریه دولت مطلقه و سلطانیسم.‌ بشیریه، آبراهامیان و نقیب زاده از حامیان نظریه دولت مطلقه‌ی نوساز و کاتوزیان و شهابی نیز از جمله مشهورترین حامیان نظریه دولت سلطانیزم درباره این دوره هستند. مطلب حاضر به بررسی دیدگاه این دو گروه می‌پردازد. کارشناسان و پژوهشگران مطالعات ایران، پیرامون ماهیت دولت رضاشاه از دو دسته نظریه بیشتر استفاده کرده‌اند: نظریه...

آمریکایی‌ها چه شناختی از رهبری امام (ره) داشتند؟ - بررسی نوع نگاه آمریکا به رهبر مبارزات انقلاب اسلامی

اقتدار سیاسی امام در ماه‌های نزدیک به پیروزی انقلاب، به اوج خود می‌رسد. درخواست مکرر آمریکایی‌ها برای ملاقات با امام و عدم مذاکره‌ی مستقیم امام با آن‌ها، گذشته از آنکه هیچ‌انگاری آمریکا توسط امام را نشان می‌داد، اقتدار سیاسی ایشان را نیز نزد آمریکاییان به اثبات رساند. تردیدی نیست که امام خمینی (ره)، رهبر کبیر انقلاب، یکی از تأثیرگذارترین شخصیت‌های تاریخ معاصر ایران است و کمتر کسی را امروز می‌توان یافت که از نفوذ و...

آیا انگلیسی‌ها می‌پذیرند کودتای رضاخان انگلیسی بود؟ - کودتای سوم اسفند 1299 به روایت انگلستان

در خاطرات آیرون ساید هست که ما چند دور با رضاخان صحبت کردیم و تضمین‌های مشخصی از او گرفتیم و در خاطرات جانشین آیرون ساید، اسمایس، این شرایط و تضمین‌ها ذکر شده و به‌عنوان مثال یکی از مصادیق آن این بوده است که کودتاچیان احمدشاه را خلع نکنند و یا اینکه منافع انگلیسی‌ها را به خطر نیندازند. کودتای سوم اسفند 1299 که با رهبری سفارت انگلستان و بهره‌گیری از امکانات این کشور نظیر تأمین بودجه‌ی مالی از سوی بانک شاهنشاهی انگلستان توسط...

چگونگی تاسیس ساواک

در آخرین روزهای زمامداری حسین علاء ٬ لایحه تشکیل«سازمان اطلاعات و امنیت کشور» (س.ا.و.ا.ک) به تصویب مجلسین رسید. قبل از ساواک ٬ بختیار فرماندار نظامی تهران دو سازمان اطلاعاتی در اختیار داشت : «رکن دو ارتش» ٬ که وظیفه اش تصفیه مخالفین رژیم در ارتش بود و «کارآگاهی» ٬ که در کشف جریان های سیاسی مخالف عمل می کرد و نیروهای شهربانی را هم در اختیار داشت. آغاز به کار سازمان امنیت ابتدا پس از تصویب هیئت دولت در دهم مهرماه ١٣٣٥ بود که به نوشته...

واردات شکر !

پرویز برادر مهدی بوشهری شوهر سوم اشرف پهلوی و پسر سناتور جواد بوشهری بود. پرویز بوشهری در فرانسه بزرگ شده بود و ظاهراً از آن خُلهای روزگار بشمار می‌رفت و گاه دست به چنان كارهای دیوانه‌واری می‌زد كه در جمع دوستان فرح اسمش را «زنجیری» گذاشته بودند. پرویز بوشهری به كار داد و ستد آن هم در شكل زد و بند آن شركت داشت و به قول معروف هر جا كه بوی پول می‌آمد حاضر و آماده بود، در مناقصه‌ها، در صادرات و واردات و در هر كار نان و آب‌دار دیگر...

چرا دولت سید ضیاء «کابینه سیاه» لقب گرفت؟

سیدضیاءالدین طباطبایی تا پیش از كودتا از آنجا كه كودتای اسفند 1299 با محوریت شخص سیدضیاء شكل گرفت، ابتدا به زندگی او اشاره كوتاهی می‌نمائیم. نامبرده فرزند آقا سیدعلی یزدی، از روحانیون دربار مظفرالدین شاه، می‌باشد. در ایام نوجوانی انقلاب مشروطه را درک نمود و در مهاجرت كبری همچون دیگر طلاب به قم مهاجرت کرد. ورودش به شیراز با پیروزی انقلاب مشروطه همزمان شد. سید در شیراز روزنامۀ اسلام و با توقیف آن روزنامۀ ندای اسلام را منتشر...

سوارکاران بی رحم به روایت جمال‌زاده

تلفات قحطی و بیماری‌های همراه آن در استان جنوبی فارس به اندازه هولناكی گسترش یافته بود. محمدعلی جمال‌زاده تلفات وحشتناك شیراز را این‌طور روایت می‌كند: جنگ اول جهانی در آستانه اتمام بود [پاییز 1918] كه در دل شبی تاریك و هولناك سه سوار ترسناك كه هر كدام شمشیر و شلاقی به بر داشتند به آرامی از دیوارهای شهر عبور كردند و به آن وارد شدند. یك سوار نامش «قحطی»، دیگری «آنفلوآنزای اسپانیایی» و آخری «وبا» بود. طبقات فقیر، پیر و جوان، همچون...

چگونه رضاخان پای دزدان آمریکایی را به گنجینه های آثار باستانی ایران باز کرد؟

انگلیسی‌ها پس از تصرف نظامی ایران‌، بر این كشور و منابع نفتی آن تسلط كامل و دائم یافتند. تسلط كامل بر ایران از طریق حكومت استبدادی نظامی با كودتای 21 فوریه 1921 ممكن گردید. اکنون به روشنی مشخص شده است كه با وجود انكار انگلیسی‌ها، آنها كودتا را برنامه‌ریزی و هدایت كرده‌اند و نیروهای نظامی و سفارت انگلستان در این كودتا نقش داشته‌اند. كودتا را رضا میرپنج كه افسر قزاق گمنام و بی‌سوادی بود برپا كرد. او پس از این كودتا به رضاخان...

سکه های طلا به جای نقل و نبات !

یكی از نزدیك‌ترین دوستان شاه را باید همین امیر هوشنگ دولو دانست كه معروف بود در معاملات قاچاق تریاك و خاویار و خیلی كارهای دیگر دست دارد. او اهل بازی ورق و این حرفها نبود و بیشتر یك آدم محفلی و منقلی و اهل بزم به شمار می‌رفت و آنطور كه گفته می‌شد وسایل بزم و زن بازی شاه را فراهم می‌كرد. دولو مخصوصاً در سفرهای زمستانی شاه به «سن موریتس» سوییس همراه همیشگی بود و هر جا هم كه می‌رفت بساط تریاك و منقل او به راه بود و یك بار هم در...

ریشه یابی تعرض رژیم شاه به فیضیه

در آغاز سال 1342، تهاجم برنامه ريزى شده عوامل رژيم به مدرسه فيضيه نقشى اساسى در وقايع بعدى اين سال ـ به ويژه قيام 15 خرداد ـ و رويدادهاى پس از آن داشت؛ اما تهاجم به فيضيه ماحصل روندى بود كه از مدتى قبل شروع شده بود. عليرغم اعلام لغو قانون انجمنهاى ايالتى و ولايتى، بر اثر مبارزات پى‏گير امام و به تحرك واداشتن حوزه‏هاى علميه، از همان هنگام، عمليات بر عليه مبارزان به اشكال متعددى دنبال شد. به خصوص اين كه رژيم از ميزان مقبوليت عمومى...

انحلال احزاب دولتی رژیم شاه

شاه از مدت‌ها قبل از بعد‌ازظهر آن روز سرنوشت‌ساز یكشنبه یازدهم اسفند 1353 درباره نظام حزبی موجود در كشور و اینكه ضرورتاً باید تغییراتی جدی در آن ایجاد كند، در حال تفكر و به اصطلاح سبك‌سنگین كردن اوضاع بود. مصطفی الموتی از رهبران حزب ایران‌نوین ضمن اینكه انحلال یكباره احزاب را تقبیح و تصریح می‌كند كه آن همه تشكیلات گسترده و عریض و طویل به سرعت از هم فروپاشیده و از میان رفت، تأكید دارد كه تا آن هنگام تقریباً هیچ‌كس از رهبران این...

بگومگوی سیدضیاء و رضاخان و نقش انگلیس

رضاخان، این به قول نورمن (وزیر مختار انگلیس در تهران)«دهاتی» بی سوادی که هیچ خارجی حاضر به معاشرت با او نبود، توسط کسانی به میدان فرستاده شد که می‎خواستند از او دیکتاتور مورد‌نظر انگلستان را بسازند. این امر می‎توانست محقق شود. هم شرایط اجتماعی و سیاسی و اقتصادی کشور و هم وضعیت روانی شخص رضاخان می‎توانست به این مهم کمک کند. از آن سوی حکومت سیدضیاء به واقع تسلط مستقیم انگلیس بر ایران تلقی می‎شد. این سیاست باید لزوماً تغییر...

تحریم اقتصادی و اقتصاد مقاومتی در ایران (32-1330)

شهره جلال‌پور و شیوا جلال‌پور پس از فوران اولین چاه نفت ایران در مسجدسلیمان در سال 1908 میلادی، برنامه تك‌محصولی كردن اقتصاد ایران و وابسته كردن آن به درآمد نفت، از سوی استعمارگران انگلیسی به مورد اجرا گذاشته شد؛ و كم كم اقتصاد ایران ناكارآمد و نامولد شد. علی‌رغم درآمد بالای فروش نفت، سهم ایران حتی از مالیاتی كه شركت نفت انگلیس و ایران به دولت انگلستان پرداخت می‌كرد، بسیار كمتر بود! نفت ایران و پالایشگاه آبادان بزرگترین و...

انعقاد قرارداد استعماری عامل خودکشی افسر عالیرتبه ایرانی

سرتیپ فضل‌الله خان آقا ولی – که تحصیلات عالی نظامی خود را در انگلستان تمام کرده بود، از شدت تاثر خاطر، موقعی که برایش مسلم شد که وزرا آتی ایران هر تصمیمی را که انگلیسیها بگیرند، هر قدر هم مضر و مغایر با شئون ملی باشد کورکورانه و نوکرمنشانه اجرا خواهند کرد ، مرگ را بر زندگی در چنین کشوری ترجیح داد و از شدت غم و اندوه در خانه‌اش خودکشی کرد . طراح سیاست انگلستان در خاورمیانه در اوایل قرن بیستم، یکی از خطرناکترین امپریالیست‌های...

پاسخ‌های حضرت امام به مدعیان انحلال ارتش

با پیروزی انقلاب اسلامی، یکی از مسائل مهم کشور، چگونگی رفتار با ارتش به جا مانده از دوران طاغوت بود. در آن روز‌ها، برخی از گروه‌های سیاسی ـ که بعد‌ها به روی انقلاب اسلحه کشیدند و در خدمت صدام و آمریکا درآمدند ـ شعار انحلال ارتش باقی مانده از دوران رژیم شاهنشاهی و تشکیل ارتش توحیدی را سر می‌دادند و تلاش می‌کردند در درون سازمان ارتش، اخلال پدید آورده و سلسله مراتب آن را به هم ریخته تا امکان بهره‌گیری از ارتش در خدمت آرمان‌های...

مجلس شورا و دوره‌های فترت

یکی از نکاتی که در ارتباط با تشکیل دوره‌های مختلف قانون‌گذاری ایران حائز اهمیت است، مسئله دوره‌های «فترت» می‌باشد. «فتور» در لغت به معنای اهمال و رکود و ضعف می‌باشد و فترت به معنای «راکد ماندن» و «متوقف گذاردن» است. در تاریخ مدون قانون‌گذاری ایران از بدو شروع اولین دوره مجلس شورای ملی در سال 1285 شمسی تاکنون چندین دوره فترت در حد فاصل دوره‌های مختلف قانونگذاری به وجود آمده است. با آنکه بر اساس قانون اساسی، بلافاصله پس از...

کاشف‌الغطاء، مجاهد استعمارستیز

شیخ محمد‌حسین کاشف‌الغطاء، از مراجع و علمای متفکر و مجاهد استعمارستیز و ضد صهیونیسم شیعه عراق در 1294 ق در نجف اشرف در خاندان علم و دانش به دنیا آمد. جد اعلای او شیخ جعفر نجفی سرسلسله خاندان کاشف‌الغطاء بود. شیخ محمد‌حسین، مقدمات علوم، ادبیات،‌ هیأت، حساب و هندسه را آموخت. آنگاه خارج فقه و اصول را از آیات عظام: سید کاظم یزدی، شیخ آقا رضا اصفهانی و آخوند خراسانی؛ کلام را از میرزا باقر اصطهباناتی، شیخ احمد شیرازی و شیخ محمد‌رضا...

جنوب ایران، جولانگاه نظامیان انگلیسی

پس از دستگیری یک تبعه‌ آلمانی و همسرش در بوشهر، مردم سخت به هیجان آمدند. هیجان مردم به خاطر این بود که انگلیس حاکمیت ایران را نقض کرده و در ایران مانند مستعمرات یا متصرفات خود رفتار می‌کرد. پس از آن نیرو‌های انگلیس خانه‌ی حاج علی تنگستانی را به توپ بستند و اموال و دارایی‌اش را مصادره و چند تن از بستگانش را به قتل رساندند. «علمای دشتی و دشتستان مثل شیخ محمد‌حسین برازجانی و سید‌مرتضی اهرمی اعلان جهاد دادند. پس از صدور این حکم...

تصرف اصفهان در جنگ جهانی اول

روز 28 اسفند 1294 در کشاکش جنگ اول جهانی نظامیان روسیه شهر اصفهان را به تصرف خود در آوردند. اصفهان تنها یکی از شهرهای اشغال شده ایران در خلال جنگی بود که ایران بیطرفی خود را در آن اعلام کرده بود . جنگ جهانی اول از مرداد سال 1293 / ژوئیه 1914 به بهانه ترور ولیعهد اتریش در سارایو مرکز بوسنی آغاز شد و تا آبان 1297 به مدت 51 ماه ادامه یافت. این جنگ هشت روز پس از تاجگذاری احمد‌شاه آخرین پادشاه سلسله قاجار آغاز شد. مستوفی‌الممالک نخست‌وزیر وقت...

روزگاری که تخم‌مرغ یک شاهی بود - آداب و آیین پیشواز نوروزی در روزگار گذشته

دولتمردان ایرانی که دستی بر قلم داشتند و سیاحان اروپایی که در طول تاریخ به ایران سفر کرده‌اند، در کتاب‌های خاطرات و سفرنامه‌های خود گذری نیز به نوروز و آیین‌های آن داشته‌اند. عبدالله مستوفی، دولتمرد قاجار درباره آداب و رسوم قبل از نوروز ایرانیان می‌نویسد: «در عید نوروز مردم از طبیعت تقلید کرده به همه چیز زندگی نو و تازگی می‌دادند. ظروف مسی خانه حکما به سفیدگری فرستاده می‌شد. باید مس‌ها برای روز عید رویگری شده و براق و...

مدرس و جمهوری رضاخانی

قیامی را که مدرس علیه جمهوری رضاخانی ایجاد و رهبری کرد، به یکی از نقطه‌های عطف تاریخ مبدل شد و در زمره مبارزات این قهرمان عرصه دیانت و سیاست، جایگاه ویژه‌ای احراز کرد. گرچه برخی بر این باورند که مبارزه با جمهوری‌خواهی شاید تنها اشتباه مدرس بوده و جای انتقاد را در تاریخ پرافتخار مبارزات آزادیخواهانه او باز نموده است، اما با دقت در شرایط سیاسی ـ اجتماعی ایران آن روزگار و نیز با اتخاذ یک رویکرد تحلیلی به مساله...

شیوع آدمخواری در دوران قحطی

از قحطی های نزدیک به روزگار ما 1288ق است که درباره آن گفته اند: «زمانی که آدمخوری باب گشت» و همچنین سال 1315، که درباره آن نیز گفته اند «آنچنان قحطی به مردم چیره گشت/شد ز خاطر قحطی هشتاد و هشت» و همچنین سال 1335، که بلوای نان نام گرفته است. درباره چنین قحطی و شدت سختی و تجربه مرگبار آن به درستی نمی توان قضاوت کرد؛ بنابر این تا فراهم آمدن پژوهشی کامل و فراگیر برپایه اسناد نمی توان از ژرفای این کانون مصائب و بلا سخن گفت، اما می توان مهمتر از...

چگونگی تاسیس وزارت شوارع و طرق

در 27 اسفند 1308 با تصویب مجلس شورای ملی اداره طرق و شوارع کشور که به مدت چند سال جزئی از وزارت فوائد عامه بود به صورت وزارتخانه جدید درآمد و از این پس وزارت طرق و شوارع خوانده شد. در سال ۱۲۹۸ هجری قمری و در دوران سلطنت ناصرالدین‌شاه وزارت فوائد عامه تاسیس شد و امور مربوط بر احداث راه، پل و راه‌داری بر‌عهده وزارت‌خانه مذکور گذاشته شد. این وزارتخانه تدریجا در سال‌های پس از تاسیس به وظائف دیگری مانند تجارت و فلاحت پرداخته که به...

1
2
3
4
...
15
16
17
18
19
20
21
...
113
114
115
116