مقالات

نقش مرجعیت دینی در نهضت ملی شدن نفت

قبل از ورود به بحث، اجازه می‌خواهم تا با دو مقدمه اشاره‌ای به موقعیت مرجعیت دینی در دوره نهضت ملی شدن نفت و ماهیت این نهضت داشته باشم. در این زمان شیعه یكی از بحرانی‌ترین دوران رهبری خود را می‌گذارند. در آستانه این دوره، شیعه یكی از بزرگترین مراجع خود را از دست داد؛ آیت‌الله سید‌ابوالحسن اصفهانی در 13 آبان 1325 و آیت‌الله آقا حسین قمی در 17 بهمن همان سال. آیات ثلاث نیز در بحبوحه نهضت ملی شدن صنعت نفت دوران كهولت و واپسین لحظات...

شروع کشف حجاب از دوران قاجار

تغییر لباس زنان اندرون نیز پس از سفرهای ناصرالدین شاه به اروپا آغاز شد و به تدریج از حرمسرای شاهی به خانه اعیان و سایر اقشار جامعه سرایت نمود. اما پوشش زنان در بیرون از خانه تا دوره مشروطیت و مدتی پس از آن به همان شکل سنتی (چادر، چاقچور و روبنده) بود. تحولات سیاسی ایران پس از انقلاب مشروطه در جامعه زنان بی تأثیر نبود، به ویژه آنکه احزاب سیاسی و گروههای متعدد مسئله تعلیم و تربیت زنان و اصلاح وضعیت آنان را در رأس برنامه خود قرار...

بازخوانی پرونده استعمار انگلیس در خاورمیانه

انگلیس طی دویست سال گذشته لطمات زیادی به ایران وارد ساخته و در زمینه‌های مختلف موانعی را در راه پیشرفت این ملت فراهم نموده است. تنها نفت نبود که منجر به نهضت ملی شد، بلکه در مسئله جنگهای ایران و روسیه نیز یکی از عوامل شکست ایران و تحمیل عهدنامه‌های ننگین گلستان و ترکمنچای، سیاست انگلستان بود. در همین دویست سال اخیر، بخشهایی از ایران بزرگ با اقدامات، حیله و مکرهای زمامداران انگلیس جدا شده است. عوامل انگلیس باعث بسیاری از...

اولین حزب سیاسی عصر پهلوی

متعاقب اخراج میلسپو آمریکایی رئیس کل دارائی ایران (اول خرداد 1306)، دولت غیرمردمی کوشید تا با ایجاد «احزاب سیاسی» اذهان عمومی را منحرف سازد. حزب «ایران نو» که در سال 1927 به وجود آمد، اولین حزب از سلسله «احزابی» بود که آخرینشان در سال 1975 با نام «رستاخیز» تشکیل شد. در 29 جولای 1927 (7 مرداد 1306) فیلیپ هافمن وزیر مختار آمریکا در ایران در گزارشی به وزارت خارجه کشورش نوشت : "......احتراماً به اطلاع وزارت می‌رساند که به تازگی یک حزب سیاسی به...

استماع آلتی به نام رادیو چه حکمی دارد؟

از آیت الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی سوال شد: نایب الاماما.... رای شریف را در مساله استماع آلتی که آن را رادیو می نامند... مرقوم فرمایید. پاسخ مرحوم حائری کوتاه است: در مفروض سوال، استماع اصوات محلله آن ظاهرا اشکالی ندارد. استفتاءات از مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری، موسس حوزه قم، و بزرگترین عالم ایران در عصر رضا شاه، حاوی نکات بدیع و تازه ای است که از یک سو، نشانگر روشنفکری او در حوزه دین در عین فقاهت، و از سوی دیگر، نشانه ای از...

ترور محمد مسعود؛ رازی همچنان سر به مُهر

محمد مسعود در یکی از کتابهایش با نام «گلهایی که در جهنم می روید» می نویسد: «من گرفتار خواهم شد، مرا به بدترین وضعی خواهند کشت، مرا به فجیع ترین حالت زجرکش خواهند کرد...» پیشگویی او درست از آب در آمد. حوالی ساعت 11 شب 22 بهمن 1326 در برابر چاپخانه مظاهری که روزنامه اش را چاپ می کرد، هدف گلوله قرار گرفت. روزنامه نگاری از بلژیک و مدیر روزنامه «مرد امروز»، قلم تندی داشت و هیچ یک از بزرگان و صاحب منصبان سیاسی و اقتصادی کشور از نیش قلم او...

این صدراعظم ایران است یا نماینده انگلیس

ناصر‌الملک وقتی به سمت نایب‌السلطنه منصوب شد، با بریتانیایی‌ها مشورت کرد و نظرات آنان را جویا شد. معلوم بود آنان با موضوع موافق هستند. ناصرالملک تربیت‌شده مکتب انگلیسی سیاست بود، وی هیچ‌‌گونه باوری نه به مشروطه داشت و نه توانایی ملت ایران در به دست گرفتن زمام اختیار خود؛ از سوی دیگر می‌دانست حتی روشنفکران ایرانی تلقی مشخصی از مشروطه ندارند و هر کس اوهام خود را مشروطه نام می‌نهد. به همین دلیل بر این باور بود که مشروطه...

محله ثروتمندان در تهران قدیم

محله ای که امروزه تحت عنوان محله سنگلج شناخته می شود از شمال به خیابان امام خمینی ازشرق به خیابان خیام از جنوب به خیابان مولوی واز غرب به خیابان وحدت اسلامی محدود می شود. در نقشه‌های بجا مانده از روزگار قاجار- برزین 1258- چهار محله عودلاجان، چالمیدان، بازار و سنگلج قید شده است. بعدها محله‌های ارک و دولت به آن چهار محله اضافه شدند و وجه تمایز این‌دو محله جدید، آن بود که اربابان قدرت و زورمداران روزگار در این دو محله در میان...

ویزیت طبیبان دوره قاجار چقدر بود؟

در زمان قاجار که اولین ایرانی ها برای آموختن علم پزشکی به فرانسه اعزام شدند، بعد از بازگشت معلوم نبود که این عده واقعا در فرنگ پزشکی خوانده اند و صلاحیت طبابت دارند، یا اینکه فقط خوشگذرانی کرده اند! استعلام مدرک این افراد هم در آن زمان رسم نبود. با آغاز عصر حکومت ناصرالدین شاه قاجار و پابرجا شدن ارتباط های ایران با سایر کشورهای غربی و رونق گرفتن آن، طبابت و پزشکی نیز از این قافله عقب نماند و پس از پشت سر نهادن دوران ابتدایی و...

تلاش مادر احمدشاه برای حفظ سلطنت قاجار

ملکه جهان خانم فرزند کامران میرزا نایب‌السلطنه و سرورالدوله در سال 1292ق/ 1875م متولد شد. 1 از تحصیل و نوع زندگی ملکه جهان در دوره‌ای که در منزل پدر خود بود اطلاعی در دست نیست. او در 2 شعبان 1310 2 به عقد محمدعلی میرزا اعتضادالسلطنه، فرزند مظفرالدین میرزای ولیعهد درآمد. یکی از شرایط این ازدواج که از سوی ملکه جهان و پدرش کامران میرزا تعیین شد طلاق همسر صیغه‌ای اعتضادالسلطنه بود که این شرط پذیرفته شد. 3 ومحمدعلی میرزا از آن پس دیگر...

حکایت راویان ناکام انقلاب سرخ

41 سال قبل وقتی رژیم پهلوی با اعدام خسرو گلسرخی، تلاش می‌کرد تا تنها اپوزیسیون سیاسی در برابر خود را کمونیست‌های ضدآمریکایی نشان دهد، هیچ‌گاه گمان نمی‌برد فقط پنج سال پس از این اعدام، انقلابی در ایران به پیروزی برسد که به‌جای کمونیسم، بر رعایت احکام اسلامی در اداره کشور پای می‌فشرد.‌ کم نیستند آنهایی که می‌گویند دستگاه امنیتی رژیم پهلوی با بزرگنمایی فعالیت کمونیست‌ها در ایران تلاش داشت حمایت بیشتر واشنگتن از خود را جلب...

اولین نشریه دوزبانه ایران

در سال 1293 هجری قمری، نخستین نشریه دو زبانه تهران به نام «لاپاتری» (وطن) به زبان های فرانسه و فارسی منتشر شد. سیروس سعدوندیان در این زمینه می نویسد: در در سفر اول ناصرالدین شاه به اروپا، حاج میرزا حسن خان سپهسالار در استانبول شاه را واداشت که یک چاپخانه سربی با حروف عربی و لاتین خریداری کند. یک تن مهندس بلژیکی به نام «بارون دو نورمان» را هم، که سال ها در راه آهن بلژیک خدمت کرده بود، به قصد ایجاد راه آهن در ایران استخدام کرد. کار راه...

آخر و عاقبت رئیس ساواک

ارتشبد نعمت الله نصیری که 13 سال ریاست ساواک‌ را به عهده داشت، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران گرفتار خشم انقلابی مردم شد و در 27 بهمن 1357 تیر باران شد. ارتشبد نعمت‌الله نصیری سومین رئیس سازمان امنیت و اطلاعات کشور (ساواک) در زمان پادشاهی محمدرضا پهلوی بود. وی فارغ‌التحصیل ممتاز دانشکده افسری بود؛ پدرش محمد نصیری (عمیدالممالک) و مادرش زرین تاج خانم نام داشت. ماجرای عزل مصدق ارتشبد نعمت الله نصیری در خلال کودتای ۲۸ مرداد،...

پول های بادآورده ای که باد برد

حاکمان سلسله پهلوی و بویژه پهلوی دوم در کنار مفاسد سیاسی و اخلاقی، به مفاسد مالی و اقتصادی نیز آلوده بودند و در این مسیر گوی سبقت را از حاکمان مستبد و فاسد جهان ربودند. بی تردید حجم انبوه ثروت بی حساب خاندان پهلوی و بخصوص محمدرضا پهلوی حاصل دسترنج و یا هوش و ابتکار وی نبود، بلکه ثمره ی چپاول و غارت سرمایه های ملت ایران بود، ملتی که از نیازهای اولیه ی زندگی محروم بودند، اما بجای آن، شخص شخیص محمدرضا پهلوی (!) همراه با اطرافیانش...

اعلامیه بی‌طرفی ارتش و پیروزی انقلاب

اگرچه وقتی شاه در 26 دی ‌ماه 1357 ایران را ترک کرد، دیگر تقریباً بر همه کسانی که اطلاع بسنده‌ای از اوضاع سیاسی و اجتماعی جاری و ساری در ایران داشتند، آشکار شده بود که نظام شاهنشاهی پهلوی را هیچ گونه امیدی به‌بقا و تداوم حیات نیست؛ با این حال، هنوز، دولت بختیار که به ‌تاز‌‌گی از مجلس دوره 24 شورای ملی رأی اعتماد گرفته بود، مدعی مقابله و مقاومت در برابر انقلابیون و یافتن راهکاری برای نجات نهایی حکومت از سقوط قطعی بود. اگرچه در...

ترفندهای آماده سازی ارتش برای حمایت از بختیار

بنا بر گواهی اسناد تاریخی، ژنرال رابرت هایزر، معاون وقت فرمانده نیروی هوایی آمریکا در اروپا بود و برای مأموریتی ویژه به تهران آمد تا دولت آمریکا را در تصمیم ‏گیری ‏های بعدی و اطلاع از اوضاع ایران در زمان انقلاب بزرگ ملت مسلمان ایران، یاری کند. آمریکاییان با همه ی اختلافات درونی و تحلیل های غلط بر سر یک موضوع اجماع داشتند و آن اینکه با سقوط شاه و پیروزی امام خمینی منافع آمریکا در معرض خطر قرار خواهد گرفت. در این باره روح...

تیرباران سرهنگ پولادین

در سحرگاه روز 24 بهمن 1306 به حکم دادگاه نظامی سرهنگ محمود‌خان پولادین در باغشاه و در حضور رضاشاه به جوخه آتش سپرده شد. اتهام وی «تلاش برای سوء قصد به رضاشاه و به دست گرفتن قدرت» اعلام شد. به موجب این اتهام چند نظامی دیگر در این عملیات قرار بود با پولادین مشارکت داشته باشند که همگی دستگیر شدند. مجله خواندنی‌ها پس از سقوط رضاشاه در یکی از شماره‌های خود گزارشی از مراسم اعدام سرهنگ پولادین را به چاپ رسانده که با هم می‌خوانیم: در...

نقش اراذل و اوباش در بلوای نان

یکی از وقایع مهمی که در دوران حکومت قوام اتفاق افتاد ماجرای بلوای نان در تاریخ 17 آذر 1321 بود که در حقیقت جنگ بین محمد رضا شاه و قوام بود . در این حادثه که به نوعی زور آزمایی شاه در برابر قوام بود نتیجه ای جز غارت اموال مردم کوچه و بازار توسط اراذل و اوباش به بار نیاورد و نهایت کار با ایجاد حکومت نظامی و جو خفقان بدون هیچ گونه دستاوردی به پایان رسید . پس از استعفای سهیلی و انتصاب قوام به نخست وزیری ، وی پست وزارت جنگ را برای خود نگه...

قطع رابطه ایران با رژیم صهیونیستی

روز 30 بهمن 1357 وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با صدور اطلاعیه‏ ای، قطع رابطه ایران با رژیم صهیونیستی را اعلام کرد. در این اطلاعیه آمده است: «با الهام از انقلاب راستین مردم ایران چون قطع هر نوع رابطه و همکاری با دولت اسرائیل و حمایت از خلق فلسطین یکی از اصول اساسی سیاست خارجی حکومت موقت انقلاب ایران است لذا به منظور پایان دادن به روابط آشکار و پنهانی و غیر‏قانونی رژیم سابق با اسرائیل، دیروز صبح تعداد 32 نفر از کارکنان...

استعفای سناتور در 23 بهمن 57

عباس آرام در زمره عناصر مرموز تاریخ سیاسی معاصر ایران است. وی براساس تصویر سندی که در پی می‏ آید یک روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران با مراجعه به نگهبانی مجلس شورای ملی در میدان بهارستان، متن استعفانامه خود را از نمایندگی مجلس سنا به تاریخ 23 بهمن ۱۳۵۷، تسلیم نگهبان می ‏کند. غلامعباس آرام اصلاً یزدی است و پدرش در جریان واقعه قتل شماری از بهاییها کشته شد. همان جریانی که در خلال آن میرزارضا قناد، پدربزرگ هویدا، متواری شد و...

وقتی نفت آتش انقلاب را شعله‌ور کرد

۲۹ مهر ۱۳۵۷، یک ماه پس از اعتصاب در پالایشگاه مهم و حیاتی آبادان و همچنین گسترش این اعتصاب‌ها در نقاط مختلف صنعت نفت، اعتصاب سراسری کارگران و کارکنان صنعت نفت ایران آغاز شد. اصلی‌ترین منبع درآمد رژیم پهلوی به کما رفت و تلاش‌های دولت شاهنشاهی برای بازگرداندن کارکنان صنعت نفت به محل کار خود نتیجه‌ای در پی نداشت. شاید به همین خاطر باشد که خیلی‌ها این اعتصاب را یکی از زمینه‌های تسریع در پیروزی انقلاب اسلامی مردم ایران...

50 روز آخر

در ماهها و روزهای منتهی به 22 بهمن ماه 1357 ، به ویژه از آغاز ماه دی ، مدارس در بسیاری از شهرهای بزرگ تعطیل بود. بازگشایی آنها از نظر حکومت می توانست در تخفیف تظاهرات به ویژه در شهرهای بزرگ که معمولاً با مشارکت جوانان دانش آموز صورت می گرفت مؤثر باشد. بازگشایی مدارس با اعتراض شدید آموزگاران و دبیران مواجه شد و برخلاف گمان دولتمردان، در روزهای دوم و سوم دی ماه دامنه تظاهرات دانش آموزی فزونی گرفت؛ به حدی که دولت مجبور شد روز چهارم دی...

پایگاههای شنود سیا در ایران

مهمترین دلیل گسترش فعالیت و حضور سیا در ایران رقابت و مبارزه اطلاعاتی ـ جاسوسی با شوروی و کا.گ.ب بود. آمریکا می‌دانست که مرزهای شمالی ایران در مجاورت مرزهای جنوبی شوروی برای فعالیتهای جاسوسی بر ضد شوروی موقعیت کم‌نظیری ایجاد کرده است. به همین دلیل از همان سالهای نخست پس از کودتای 28 مرداد 1332، سیا به سرعت به کار نصب و راه‌اندازی دستگاههای عظیم و مدرن جاسوسی ـ اطلاعاتی و استراق سمع در نقاطی از قلمرو شمالی ایران اقدام کرد تا...

ملکه دو دربار خاندان پهلوی

تاج‌الملوک آیرملو همسر دوم رضا شاه در هر دو دربار پهلوی قدرت و نفوذی فوق‌العاده داشت. وی در سال 1295ش به عقد رضاخان میرپنج درآمد. در آن هنگام رضاخان چهل سال و تاج‌الملوک 25 سال داشت. رضاخان برای تشکیل خانواده خود در محله سنگلج خانه‌ای اجاره نمود و ظرف مدت 5 سال صاحب چهار فرزند (دو دختر و دو پسر) شد. پس از کودتای سوم حوت 1299ش رضاخان ابتدا وزیر جنگ با لقب سردار سپه شد و بعد نخست‌وزیر، سپس فرمانده کل قوا و بالاخره به پادشاهی رسید،...

دولتمردی که با تریاک خودکشی کرد

روز 21 بهمن 1315 علی اکبر داور که از پایه های اساسی سلطنت رضاشاه پهلوی بود با خوردن تریاک در منزل خود، خودکشی کرد. علی‌اکبر داور وزیر مالیه حکومت رضاخان در سال 1264 ش در تهران متولد شد. پدرش سالها خزانه‌دار دربار قاجار بود. علی‌اکبر دروس مقدماتی زبان فارسی، عربی، حساب، تاریخ و جغرافیا را نزد معلمین خصوصی فرا گرفت. با توصیه یکی از درباریان مظفرالدین شاه قاجار و در سن 15 سالگی برای تحصیل رشته پزشکی وارد مدرسه دارالفنون تهران شد. پس...

ماجرای کتک خوردن محمدرضا پهلوی در مدرسه

محمدرضا پهلوی درسال 1304 شمسی در سن شش سالگی وارد دبیرستان نظام تهران گردید و در سال 1310 شمسی به اتفاق دو تن از همکلاسی هایش به نام های حسین فردوست و مهرپور تیمورتاش روانه شهر سوئیس شد تا در کالج «لُه روزه» به ادامه تحصیل بپردازد. از آن جا که یکی از ویژگی های ذاتی محمدرضا پهلوی حس قلدرمنشانه و زورگویی بود، با ورود به این مدرسه نیز راه و رسم خود را به مانند ایران در پیش گرفت اما، عاقبتِ آن به سودش ختم نشد چنانچه اسناد و شهادت...

چریکهای سرخ در جنگلهای سیاهکل

واقعه سیاهکل که به «قیام سیاهکل» و یا «جنبش سیاهکل» نیز مشهور است، به حمله‌ مسلحانه‌ جمعی از هواداران سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران به پاسگاه ژاندارمری سیاهکل در تاریخ ۱۹ بهمن سال ۱۳۴۹ گفته می‌شود. هدف از این عملیات آزاد سازی اعضای دستگیر شده این سازمان بود. در درگیری پیش آمده تعدادی از چریک‌ها کشته و جمع دیگری دستگیر و سپس اعدام شدند. این واقعه، از جمله نخستین حرکتهای مسلحانه با اهداف سیاسی علیه رژیم شاه محسوب...

پیش‌لرزه‌های یک انقلاب

با پیروزی انقلاب اسلامی بسیاری از عناصر و چهره‌های مؤثر در عصر پهلوی دوم از ایران گریختند. آن‌ها می‌دانستند با توجه به عملکردشان در دوران قدرت و خیانت‌هایی که در حوزه‌های مختلف مرتکب شده بودند، دیگر در ایران بعد از انقلاب و در میان مردم جایی ندارند. به همین دلیل، با ثروت نامشروعی که در دوران پهلوی اندوخته بودند، از ایران گریختند و به کشورهای مختلف به‌ویژه ایالات متحده‌ی آمریکا رفتند. با توجه به تعدد چهره‌های فراری در...

میلسپو در ایران

روز 19 بهمن 1321 دکتر میلسپو برای اداره امور مالی ایران وارد تهران شد. وی طی سالهای 1301 تا 1304 نیز جزو هیأت کارشناسان مالی آمریکا در ایران فعالیت کرد. آرتور چستر میلسپو ( Arthur. Chester) روز اول مارس 1883 م، در مزرعه‌ای واقع در پنج مایلی شهر «اگوستا» ( Augusta ) در ایالات میشیگان متولد شد. دوره دبیرستان را در شهر «آگوستا» در سال 1902 به پایان رساند. در سال 1908 درجه لیسانس از کالج «آلیبون» (Albion college)، در سال 1910 درجه فوق‌ لیسانس از دانشگاه ایلی نویز و...

سازمانی که چشم و گوش شاه بود

پس از کودتای 28 مرداد 1332، آمریکا فضا و شرایط را به منظور حضور و حاکمیت بلامانع خویش در ایران مساعد یافته و درصدد برآمد تا در تمام شئون ایران دخالت کرده و جایگزین انگلیس شود، از این رو یکی از زمینه‌های موردنظر، بخش امنیتی و اطلاعاتی بود. ضعف اطلاعاتی در ایران که سابقه‌ای دیرینه داشت و لطمه‌های حاصل از آن، برای رژیم شاه نیزانگیزه لازم را جهت تأسیس یک سازمان اطلاعاتی نیرومند ایجاد کرده بود. پس از برکناری رضاشاه که با از هم...

...

22

...