انقلاب اسلامی

مقالات

نقش احزاب در انقلاب اسلامی

در خلال سال‌های 40 تا 57 گروه‌ها و سازمان‌های بسیاری در عرصه سیاسی ایران ظاهر شدند که مدعی رهبری مبارزات بودند و مشی سیاسی یا نظامی خویش را راهی صحیح و اصولی می‌دانستند. بعضی از این گروه‌ها همچون نهضت آزادی و جبهه ملی مبارزه در چارچوب قانون اساسی (یعنی پذیرش نظام شاهنشاهی) را هدف قرار داده بودند و برخی دیگر که مشی مسلحانه را به عنوان تنها راه براندازی رژیم پهلوی در پیش گرفته بودند، در عمل در برابر ساواک شکست خوردند و از دور...

طرحی برای انفجار هواپیمای حامل امام

با خروج شاه از کشور، امام در اظهارنظرهای خود از بازگشت قریب الوقوع به میهن خبر دادند؛ از این‌رو ابتدا قرار بود که روز پنجشنبه 5 بهمن 1357 بازگشت امام به میهن صورت گیرد که بختیار با بستن فرودگاه‌ها مانع از انجام این امر شد. امام در این روز در پیامی به ملت ایران تأکید کردند که من از ایرانیانی که با من همراهی کرده‌اند متشکرم. من می‌خواستم فردا را در میان ملت باشم و هر رنجی که آنها می‌برند من هم با آنها باشم، لکن دولت خائن از این امر...

کابینه محلل

روز 11 بهمن 1343 کابینه امیرعباس هویدا از مجلس شورای ملی رأی اعتماد گرفت. این رویداد 10 روز پس از ترور حسنعلی منصور نخست وزیر پیشین ، 5 روز پس از مرگ وی و انتصاب هویدا توسط شاه به نخست وزیری و 4 روز پس از معرفی کابینه او به شاه و مجلس ، صورت گرفت . امیرعباس هویدا در شرایطی فرمان نخست‌وزیری گرفت که حتی در بایگانی دربار پهلوی، به علت التهابات موجود، تاریخ رونوشت این فرمان را هفتم دی ماه 1343 ثبت کرده اند. یعنی یک ماه قبل از تاریخ واقعی...

امتیاز نفت شمال

در بهمن اجازه استخراج نفت از سوی شاه قاجار صادر شد. ناصرالدین شاه قاجار در بهمن ماه 1274 ش /شعبان 1313ق با صدور فرمانی اجازه استخراج نفت را در محال ثلاثه ، تنکابن، کجور و کلارستاق ، مازندران به محمدولی خان تنکابنی (سپهسالار اعظم) وزیر خزانه و گمرک وقت اعطا کرد.[1] این فرمان به مدت بیست سال به دلیل فقدان امکانات اکتشاف و حفاری معطل ماند تا این که در ششم بهمن 1294ش / 27 ژانویه 1916 م به دنبال انعقاد قراردادی بین محمدولی خان تنکابنی که در این...

مستشاران آمریکایی در ایران چه می‌کردند؟

هزینه‌ مستشاران آمریکایی مقیم ایران در سال ۱۳۵۶ بیش از هزینه‌‌ پرسنل نظامی ارتش ایران بود. در صورتی که ۱۷۰ میلیارد ریال هزینه‌ مستشاران آمریکایی بود . حضور مستشاران نظامی آمریکا در ایران دوره‌ محمدرضا پهلوی را می‌توان بخشی از سیاست میلیتاریستی شاه دانست. با پایان جنگ جهانی دوم و افول قدرت‌های استعماری سنتی، ایالات متحده‌ آمریکا و شوروی به‌عنوان دو ابرقدرت مسلط در رقابت‌های منطقه‌ای ظاهر شدند. در این بین، ایران با...

متهم ردیف اول هولوکاست ایرانی

مداخلات بی رویه سیاستمداران بریتانیا در ایران و بی توجهی این کشور به اعلام بی طرفی ایران درجنگ بزرگ ، انگلیس را به عنوان متهم ردیف اول هولوکاست ایرانی درآورده است با وجود بی‌طرفی ایران در جنگ جهانی اول، در طول این جنگ ضربات و خسارات جبران‌ناپذیری بر پیکر میهن و ملت ما وارد آمد. ورود بی‌محابای قوای بیگانه و نیرو‌های متخاصم به خاک ایران، در فقدان یک دولت قوی و متمرکز و دارای سامانه اداری کارآمد، هرج و مرج و ناامنی و پراکندگی و...

نخستین ایرانی در آکسفورد

نخستین ایرانی که به دانشگاه آکسفورد راه یافت، ابوالقاسم خان ناصرالملک بود. او بعدها نایب السلطنه احمد شاه شد و دو نمایشنامه از شکسپیر را نیز به فارسی شیوایی ترجمه کرد. داستان شورانگیز بازرگان وندیکی" از معدود کتاب هایی است که فاصله زمانی میان پایان تهیه و چاپ آن بیش از ۹۰ سال است. این داستان را بعدا در شکل هایی دیگر خوانده ایم، چون این همان نمایشنامه "تاجر ونیزی" ویلیام شکسپیر، شاعر سده ۱۶ میلادی انگلیس است. اما نخستین ترجمه آن...

زوال رژیم پهلوی به روایت دربار

هنگامی که نظام پهلوی در سایه‌ استبداد و خفقان، به اوج مستی خود رسیده بود، جامعه‌ ایرانی واکنش‌هایی خاص در این دوران به‌نمایش گذاشت که این واکنش‌ها از چشم درباریان مخفی نماند. بروز نارضایتی، شکل‌گیری انقلاب اسلامی و شکست سلسله‌ پهلوی، حلقه‌ نهایی اوضاع سیاسی جاری در زمان حکومت پهلوی بود. نشانه‌های انحطاط از اواسط دهه‌ 50 شمسی به چشم می‌خورد و حتی نزدیکان به دربار آن را احساس می‌کردند. مینو صمیمی از جمله‌ این درباریان...

مرجعی که برای مبارزه با بیگانه از وهابیون کمک خواست

در میان نامه های مرحوم شیخ الشریعه، سند جالبی هست که وی از تمام فرق اسلامی از جمله وهابیون دعوت می کند تا در کنار هم بر ضد انگلیس وارد میدان شوند. انقلاب 1920 عراق علیه سلطه جنایتکارانه انگلیس بر عراق. رهبری این جنبش در اختیار میرزای دوم بود و پس از درگذشت او در سوم ذی حجه سال 1338ق، در اختیار آیت الله شیخ الشریعه اصفهانی (متوفای هشتم ربیع الاول 1339) قرار گرفت که یکی از عاقل ترین رهبران سیاسی شیعه در عراق است. مجموعه ای از آنچه در...

چرا «کمیته مشترک ضد خرابکاری» تشکیل شد

روز چهارم بهمن ۱۳۵۰ به دستور محمدرضا شاه پهلوی، مجموعه ای تحت عنوان «کمیته مشترک ضد خرابکاری » در محل زندان موقت اطلاعات شهربانی تشکیل شد. تشکیل این کمیته گامی در جهت هماهنگی میان عملکرد همه ادارات و سازمان‌هایی بود که به نوعی در ایجاد امنیت مورد نظر حکومت شاه در کشور ایفای نقش می‌کردند. تا پیش از این ، ادارات شهربانی، ساواک، ضد اطلاعات ارتش و سایر مراکز اطلاعاتی رژیم پهلوی هر یک به تنهایی اهداف اطلاعاتی و امنیتی خود را...

روزنامه ای که مروج باستان گرایی بود

روز سوم بهمن 1294 خورشیدی اولین شماره نشریه « کاوه » به همت و مدیریت حسن تقی زاده و به زبان فارسی در برلین آلمان منتشر شد . این مجله از جمله مهم‌ترین منابع پیرامون ترویج سیاست باستان‌گرایی در ایران به شمار می‌آمد. انتشار نشریه کاوه را نتیجه سرخوردگی نویسندگان و روشنفکران عصر مشروطه از تحقق شعارهای نهضت مشروطیت قلمداد کرده اند . کاوه در شرایطی منتشر شد که از یکسو بحرانهای عظیم سیاسی و اجتماعی و اقتصادی ناشی از بن بستهای مشروطه...

ترور نخست وزیر با سه گلوله

وز اول بهمن 1343 حسنعلی منصور نخست وزیر وقت در مقابل مجلس شورای ملی هدف تیراندازی محمد بخارایی عضو جمعیت فدائیان اسلام قرار گرفت و به بیمارستان منتقل شد . فتوای قتل منصور از جانب آیت‏اللَّه سید محمد هادی میلانی در مشهد صادر شده بود. می‏گویند وقتی در دادگاه از محمد بخارایی سؤال می‏کنند که با دو گلوله اول منصور زنده نمی‏ماند ولی چرا سومین گلوله را به گلوی او شلیک کردی؟ آن جوان رشید در پاسخ گفت: «حنجره‏ای که از آن به روحانیت...

تیری که از کمان سلطنت رها نشد - چگونگی شکل‌گیری و فروپاشی شورای سلطنت

شاه در آخرین روزهای حکومت خود برای جلوگیری از فروپاشی سلطنت و به منظور کم‌کردن از شدت هیجانات عمومی ناشی از انقلاب، اقدام به تشکیل شورای سلطنتی با حضور برخی چهره‌های ملی کرد که به مثابه آخرین تیر در ترکش او بود و با اعلام استعفای سیدجلال‌الدین تهرانی، رئیس این شورا امیدهای او برای استمرار نظام پهلوی به یاس تبدیل شد. بحث تشکیل شورای سلطنت از مدت‌ها قبل در محافل سیاسی وابسته به رژیم مطرح شده بود. گویا از دوره نخست‌وزیری شریف...

از معاهده ترکمنچای چه درس هایی می‌گیریم؟ - در آستانه سالروز انعقاد قرارداد ترکمنچای

قراردادهای ننگین هچون «گلستان» و «ترکمنچای» از جمله این خاطرات تلخ تاریخی هستند که در سرنوشت کشور تاثیر منفی فراوانی گذاشته و غرور ملت ایران را به شدت خدشه دار کردند. با این حال مرور زمینه ها و پیامدهای این وقایع می تواند روشنگر راه آیندگان باشد. درتاریخ پر فراز و نشیب ایران، دوره پادشاهی سلسله قاجار واجد ویژگی های خاص و البته نامطلوبی است که در خاطره جمعی ایرانیان تصویر تیره و شکننده ای را برجا گذاشته است. در این مقطع شکست...

محمدرضا پهلوی با رجال سیاسی چگونه تعامل می کرد؟ - بازتاب خودکامگی شاه در خاطرات علم

در یادداشتهای شنبه 16/12/54 اسدالله علم آمده است : «سرشام رفتم. مطلب مهمی نبود. فقط علاحضرت شهبانو جلوی شیطنت سگ بزرگ شاهنشاه را جدا گرفتند که سر به بشقاب همه می زد. شاهنشاه فرمودند چرا اینطور می کنی؟ جواب دادند همه به این سگ هم تملق می گویند. تنها من می خواهم این کار را نکرده باشم.» حاکمیت 53 ساله پهلوی ها در ایران را باید یکی از تاریک ترین و اسفناک ترین فصلهای تاریخ این سرزمین دانست. ماهیت جعلی و دست نشانده این رژیم سبب می شد تا این...

قیام علیه ستم و بی‌دینی - نگاهی به قیام مردم تبریز علیه حکومت پهلوی

جان فوران درباره‌ی قیام مردم تبریز علیه سلسله‌ی پهلوی می‌نویسد: «در این تظاهرات برای نخستین‌بار فریاد مرگ بر شاه طنین‌انداز شد.» نقش مردم تبریز در انقلاب‌های دوگانه‌ی معاصر ایران بر هیچ‌کسی پوشیده نیست. مردم آذربایجان با غیرت دینی و ملی خود، در کوران حوادث تاریخی معاصر، نقش سترگی در شکل‌گیری و پیروزی انقلاب مشروطه و اسلامی ایفا کردند. آن‌ها با اراده‌ی تاریخ‌ساز خود، مقدمات ورود ایران به عصر جدید را فراهم ساختند. یکی...

چگونه کشور به بختیار پشت کرد؟ - نگاهی به چگونگی انتقال قدرت در شرایط انقلابی

شدت اعتراضات به دولت بختیار به حدی بود که کارکنان وزارتخانه‌ها از پذیرفتن وزرای جدید نیز خودداری کردند و حتی معاونان وزارت کار و امور اجتماعی، در تظاهراتی که از جانب کارکنان آن وزارتخانه در تاریخ 19 دی 1357 در ساختمان آن وزارتخانه ترتیب داده شد، به‌ناچار شرکت کردند. دوران 37ساله‌ی حکومت محمدرضا پهلوی شاهد روی کار آمدن دولت‌های متعددی بود که ویژگی بارز آن‌ها فرمایشی بودن و پاسخ‌گویی محض صرفاً در برابر شاه بود. در ارتباط با...

اعتصاب کارکنان شرکت برق؛ کمکی به خاموشی چراغ پهلوی

افزایش بیشتر اعتصابات شرکت برق و از دایره خارج شدن تلویزیون به عنوان تنها راه ارتباطی حکومت و مردم از یک سو و شدت یافتن پخش اعلامیه­ های انقلابیون که عمدتاً حاوی سخنرانی­ های حضرت امام (ره) و برخی دیگر از روحانیون بود، پیروزی انقلاب اسلامی سرعت گرفت. برای وقوع یک انقلاب عوامل متعدّدی دخیل هستند. ارتباط زنجیر واره ی این عوامل می تواند موجب شکل گیری یک انقلاب شود. انقلاب اسلامی ایران که در تاریخ 22 بهمن 1357 به ثمر نشست بدون شک یکی...

جنگ نمادها را چه جریانی بُرد؟ - نگاهی به نشانه‌شناسی انقلاب اسلامی

این نوشتار با توجه به اهمیتی که نشانه‌شناسی علایم و نمادهای انقلاب در جریان مبارزات مردم علیه رژیم پهلوی داشته، درصدد است تا با بهره‌گیری از روش فرهنگی، این علایم را مورد بررسی و واکاوی قرار دهد و نشان دهد چه جریانی پیروز نهایی جنگ نمادها بود. تاکنون انقلاب اسلامی از دریچه‌های مختلفی مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته است. برخی از محققان چارچوب‌های اقتصادی و برخی دیگر رویکردهای جامعه‌شناسی را برای بررسی انقلاب انتخاب...

چرا ارتش علیه انقلاب اسلامی کودتا نکرد؟ - بررسی چرایی ناکامی ارتش در مقابل انقلابیون

پاسخ به این پرسش که چرا چنین ارتش قدرتمندی که همواره مایه‌ی مباهات و پشت‌گرمی محمدرضا بود، در برابر انقلاب نه تنها به حمایت از رژیم وی نپرداخت، بلکه به وی پشت کرد و به جناح انقلابیون پیوست را در جایی ورای توان فیزیکی و تجهیزات نظامی باید جست‌وجو کرد. یکی از ویژگی‌های تأمل‌برانگیز و بااهمیت در انقلاب اسلامی ایران، انفعال ارتش عظیم شاهنشاهی در برابر انقلاب و در نهایت، پیوستن به آن بود. این نکته زمانی قابل تأمل‌تر می‌شود که...

پیش‌لرزه‌های یک انقلاب! - نگاهی به فرار برخی سیاسیون عصر پهلوی

رجال سیاسی رژیم پهلوی در طول حیات خود، با هدف کسب قدرت و جایگاه بالاتر، همواره از هیچ اقدامی برای نزدیکی بیشتر به شاه و بیگانگان به‌ویژه آمریکایی‌ها، دریغ نمی‌کردند. همین رجال در بحبوحه‌ی انقلاب، فرار را بر قرار ترجیح دادند. مطلب حاضر، دلایل فرار برخی از همین سیاسیون را مورد بررسی قرار داده است. با پیروزی انقلاب اسلامی بسیاری از عناصر و چهره‌های مؤثر در عصر پهلوی دوم از ایران گریختند. آن‌ها می‌دانستند با توجه به...

انقلاب اسلامی، انقلاب رسانه‌های کوچک - چه رسانه‌هایی صدای انقلاب اسلامی را به گوش مردم رساندند؟

بررسی نقش رسانه‌هایی چون نوارهای کاست، مساجد و اعلامیه‌ها در انقلاب ایران، نشان داد که این رسانه‌ها گرچه ابزارهایی کوچک در قیاس با رسانه‌های مدرنی چون سینما، تلویزیون یا مطبوعات بودند، اما تأثیری تعیین‌کننده و مؤثر در نهضت انقلاب اسلامی داشتند. امروزه این حقیقت به‌خوبی اثبات شده است که رسانه‌ها سهم و نقش قابل توجهی در ایجاد تغییرات و دگرگونی‌های سیاسی دارند.تأثیر رسانه‌ها در این عرصه و در تحولاتی مانند انقلاب‌ها،...

معمای فرار ارتشبدها - نگاهی به نظامیان فراری در بحبوحه‌ی انقلاب اسلامی

در این نوشتار، سعی داریم در ابتدا به‌صورتی مختصر، عوامل اجتماعی-سیاسی فرار فرماندهان نیروهای مسلح را کنکاش کنیم و سپس به‌صورت موردی و تک‌به‌تک به بررسی برخی از برجسته‌ترین فرماندهان نظامی و امنیتی فراری رژیم پهلوی بپردازیم. در وضعیت گسیختگی کامل ارزش‌ها میان قدرت حاکم و ملت، صاحبان قدرت و حکومت برای آنکه همچنان بر مسند قدرت باقی بمانند، روزبه‌روز به استفاده از قوه‌ی قهریه بیشتر متوسل می‌شوند و بر شدت آن می‌افزایند...

امام چگونه مذاکره می‌کرد؟ - نگاهی به دیدارهای سیاسی امام در نوفل‌لوشاتو

امام با بی‌اعتنایی در برابر رویکرد آمریکا، که خواستار حفظ نظام سلطنتی و اجرای برنامه‌های سلطه‌گرانه‌ی خود بود، با قاطعیت از تشکیل شورای انقلاب و حکومت اسلامی سخن راند و انقلاب را به بهترین شکل خود، هدایت نمود. رهبری، یکی از سه رکن اصلی انقلاب‌های کلاسیک را تشکیل می‌دهد. در انقلاب اسلامی نیز رهبری امام خمینی (ره)، عامل مهم و کلیدی در پیروزی انقلاب بود. ایشان با مدیریت و رهبری صحیح انقلاب، آن را به مقصد رساندند. از...

چهره‌ی رژیم پساانقلابی در بیانات امام (ره) - امام خمینی چه شاخص‌هایی را برای حکومت اسلامی برمی‌شمرد؟

تعهد حضرت امام به این آرمان‌ها و ارزش‌ها آن‌چنان بود که حتی رسیدن نهضت به مراحل حساس پایانی و همراه شدن گروه‌های غیراسلامی در لحظات پایانی، باعث نشد تا امام لحظه‌ای با رویکرد پراگماتیستی رایج در دنیای سیاست، برخلاف سخن اسلام، کلامی بر زبان جاری کند. از ویژگی‌های ذاتی رویکردهای سکولار به سیاست، خصیصه‌ی پراگماتیستی (عمل‌گرایانه) و اپورتونیستی (فرصت‌طلبانه) را می‌توان برشمرد. در نگرش سکولار، عرصه‌ی سیاست عرصه‌ی تلاش...

چرا اسرائیل از بازگشت امام می‌ترسید؟ - به مناسبت ابراز نگرانی اسرائیل از بازگشت امام به ایران (13 بهمن)

امام (ره) دو روز پیش از قیام 15 خرداد 42، در سخنرانی عصر عاشورا، چنین گفت: «اسرائیل نمی‌خواهد در این مملکت قرآن باشد، اسرائیل نمی‌خواهد در این مملکت علمای دین باشند، اسرائیل نمی‌خواهد در این مملکت احکام اسلام باشد.» سیزدهم بهمن 1357 و یک روز پس از بازگشت امام خمینی (ره) به ایران، مقامات اسرائیلی نگرانی خود را از آن رویداد ابراز کردند. چرایی این امر را باید در میزان نفوذ و دوستی رژیم اسرائیل با دولت پهلوی و مواضع ضداسرائیلی امام...

محمدرضا چگونه به نام شاه حکم می‌راند؟ - نگاهی به نظام شاهی در ایران

در ماجرای اجبار ایرانیان برای ورود و عضویت در حزب «رستاخیز» جمله‌ای را به زبان می‌آورد که اعتراف بزرگی به خودکامگی سلطنت پهلوی دوم بود: «هرکس نمی‌خواهد عضو حزب رستاخیز شود، پاسپورتش را بگیرد و برود.» شاه و شاهنشاهی در ایران از همان آغازین سال‌های شکل‌گیری شهریاری در ایران با دیگر نقاط عالم تفاوتی اساسی دارد. شگفتی‌ سیاحان اروپایی از ماهیت مطلقه و لجام‌گسیخته‌ی قدرت شاه و سلطان در ایران از همین مسئله برخاسته است. دلیل...

مستشاران آمریکایی در ایران چه می‌کردند؟ - نگاهی به حضور آمریکایی‌ها در ایران عصر پهلوی

هزینه‌ی مستشاران آمریکایی مقیم ایران در سال 1356 بیش از هزینه‌‌ی پرسنل نظامی ارتش ایران بود. در صورتی که 170 میلیارد ریال هزینه‌ی مستشاران آمریکایی بود، هزینه‌ی پرسنل نظامی ارتش ایران 140 میلیارد ریال بود که خود می‌تواند شکاف میان بخش‌ها نظامی داخلی و آمریکایی را نشان دهد. حضور مستشاران نظامی آمریکا در ایران دوره‌ی محمدرضا پهلوی را می‌توان بخشی از سیاست میلیتاریستی شاه دانست. با پایان جنگ جهانی دوم و افول قدرت‌های...

سولیوان و تلاش‌های بربادرفته - بررسی رویکردهای ضدانقلابی سفارت آمریکا در بحبوحه‌ی انقلاب اسلامی

کارتر در یادداشتی که پس از گزارش‌های سولیوان نوشته شده، از تشویق شاه برای مقاومت گفته است. همچنین به شاه می‌گوید که «روی پشتیبانی ما حساب کند.» بنابراین سفارت در حمایت از شاه و حفظ رژیم پهلوی، نقش اثرگذاری داشت. با اوج گرفتن نهضت اسلامی مردم ایران، سفارت ایالات متحده‌ی آمریکا در ایران به محل منازعه میان دولتمردان و مردان دیپلماسی این کشور بدل شد. ویلیام سولیوان، سفیر آمریکا در ایران، نماد تقابل و اختلاف‌نظر میان کاخ سفید...

مسجد؛ کانون بسیج نیروی انقلابی - نگاهی به چگونگی سازمان‌دهی مردم در انقلاب اسلامی

در سال‌های انقلاب اسلامی، فعالیت آموزشی و فرهنگی مساجد به‌قدری گسترش یافت که رژیم شاه تلاش می‌کرد تا اقدامات آن‌ها را محدود نماید: «برای جلوگیری از فعالیت‌های گسترده‌ی مساجد در افزایش روحیه‌ی تقابل با رژیم حاکم، اقدامات مقتضی را برای مقابله با مساجدی که دارای کتابخانه‌های گسترده می‌باشند، انجام دهید.» مساجد در صدر اسلام به دلیل عهده‌داری کانون اصلی ارتباط مردم، به‌ویژه فعالان جامعه، کارکردهای فراوانی را در نظام...

1
2
3
4
...
19
20
21
22
23
24
25
...
112
113
114
115