مقالات

آیا محمدرضاشاه می‌توانست بکشد و نکشد؟! - نگاهی به رویکرد خشن حکومت محمدرضاشاه پس از کودتای 28 مرداد

طی آماری که از سوی فرمانداری نظامی تهران اعلام شده بود، حدود 87 نفر کشته و 205 نفر زخمی شده بودند، ولی در واقع به گفته‌ی میشل فوکو که آن زمان در تهران زندگی کرده و مشغول پوشش وقایع منجر به انقلاب ایران برای یک روزنامه‌ی ایتالیایی بود، حدود چهار هزار نفر در این روز کشته و زخمی شدند. بسیاری از مورخان و پژوهشگران علم سیاست، در بررسی پیش‌زمینه‌ها و دلایل وقوع انقلاب اسلامی در بهمن‌ماه 1357 در ایران، موارد گوناگونی را مدنظر قرار...

امام خمینی به مسئله‌ی وابستگی چگونه می‌نگریست؟ - به مناسبت سخنرانی امام درباره وابستگی رژیم شاه

امام تخریب ارزش‌های مذهبی و باورهای دینی مردم را یکی از مهم‌ترین ابعاد وابستگی فرهنگی می‌دانستند و معتقد بودند تعهد به ارزش‌های دینی تنها راه مقابله با قدرت‌های بزرگ است: «وقتی می‌توانیم با قدرت‌های بزرگ مقابله کنیم و آسیب‌پذیر نباشیم که متعهد به اسلام، متعهد به احکام اسلامی باشیم.» قطعاً وابستگی رژیم شاه به آمریکا و حضور وسیع نیروهای آمریکایی و اروپایی در ساختار اقتصاد، ارتش، فرهنگ و... یکی از محرکات اصلی اعتراضات...

زندان طاغوت و عزت یوسف - نگاهی به رابطه‌ی زندان و زندانبان در مبارزات انقلاب اسلامی

زندان‌های پهلوی بخشی از مبارزات پنهان و آشکار مبارزین شاه را در خود نهفته دارند. مبارزاتی که در تقابل با زیاده‌خواهی محمدرضاشاه، حتی در مسیر دستگیری تا زندان و گاه اعدام پی گرفته می‌شد. در میان مبارزان و زندانیان، نیروهای مذهبی از استوارترین زندانی‌ها بودند؛ گاه در غربت، گاه در شهرت. اما در هر دو حال، سعی داشتند تا از چاه زندان، عزیزی مصر و عزت یوسف را در جامعه بیابند که جز به پایبندی به اعتقاداتشان میسر نبود. نوشتار زیر مروری...

تغییر نام خیابان مصدق، تخریب مقبره رضاشاه و ماجرای مترو تهران به روایت محمد توسلی

معصومه اصغری نشستن و گفت‌وگو در اتاق و روی کاناپه‌ای که روزگاری میزبان مردان بزرگی چون مهندس بازرگان و آیت‌الله طالقانی بوده کافی است تا شوقم را برای گفت‌وگو دوچندان کند. خانه‌اش را به‌ شکل دوبلکسی قدیمی در نزدیکی حسینیه ‌ارشاد ساخته و آن را طوری طراحی کرده تا اتاقی که در آن هستیم بدون ارتباطی با داخل خانه بتواند برای جلسات مهم استفاده شود. در طول گفت‌وگو با محمد توسلی این حس تمام‌وکمال وجود دارد که در برابر یک «مرد...

انتشار گزارش فوق سری وزارت خارجه آمریکا درباره آیت‌الله بهشتی

بنا‌ بر یک گزارش فوق سری وزارت خارجه آمریکا که اخیرا از حالت طبقه‌بندی خارج شده و محتوایش برای اولین بار در بی‌بی‌سی فارسی منتشر شده، در اواخر دی ۱۳۵۸ (ژانویه ۱۹۸۰)، زبیگنیو برژینسکی، مشاور امنیت ملی جیمی کار‌تر، رئیس جمهوری آمریکا، از دولت الجزایر می‌خواهد که به عنوان رابط برای تماس با آیت‌الله بهشتی به واشنگتن کمک کند. حدود دو ماه از اشغال سفارت آمریکا در تهران توسط «دانشجویان مسلمان پیرو خط امام» می‌گذشت و کار‌تر...

ربایندگان سفیر آمریکا در تهران؛ شکست عملیات ظفر

مجید یوسفی ساعت ۱۲ شب نهم آذر ۱۳۴۹ در یکی از کوچه‌های خیابان ظفر دو ماشین به صورت از پیش برنامه‌ریزی شده‌ای پشت و روبروی اتومبیلی قرار گرفتند که برای لحظاتی مجبور به توقف شد. سپس با زد و خوردی که در داخل آن اتومبیل درگرفت راننده اتومبیلی که مورد سوءقصد مهاجمان مسلح قرار گرفته بود آنچنان مهارتی از خود نشان داد که توانست از محل حادثه بگریزد. آن زمان، چندان آشکار نشد که مهاجمان و افراد مورد حمله داخل اتومبیل کادیلاک نمره...

پس از ۴۴ سال؛ ناگفته‌های معاون پاسگاه سیاهکل

مجید یوسفی یعقوب تاجبخش (آقا کوچکی) گروهبان یکم از هنگ ژاندارمری گیلان وقتی در میانه سال ۱۳۴۹ از آبادان به سیاهکل رفت، در پاسگاه ۱۱ نفره‌ای خدمت ‌کرد که جنب و جوش زیادی نداشت. اما اتفاقی که در ۱۹ بهمن همان سال رخ داد، این پاسگاه کوچک و آرام را به قلب تحولاتی مهم تبدیل کرد. در زمان حمله چریک‌های فدایی خلق به پاسگاه سیاهکل، ۲۵ ساله بود و تنها دقایقی درگیری و اصابت سه گلوله به او، مسیر زندگی‌اش را تغییر داد. تاجبخش پس از ۴۴ سال...

حسین مکی و شرح یک زندگی سیاسی

عزت‌الله سحابی ۲۸ آذر ۱۳۷۸ آقای حسین مکی، رجل سیاسی و تاریخ‌نویس قدیمی دهه ۲۰ و ۳۰ شمسی، سرانجام دار فانی را وداع گفت. در میان هزاران مردم با شهرت یا بی‌نام و نشان که از این جهان می‌روند، آقای مکی هم یکی از آنان بود که بر حسب سنت مذهبی می‌بایست یک «خدابیامرزی» بدرقه او کرد و به مصداق اذکروا موتیکم بالخیر که در سنت اخلاق اسلامی به ما آموخته‌اند، شمه‌ای از خدمات آن متوفی را هم بر شمرد. فایده این روش این است که موجب توسعه...

کالبد شکافی حزب توده ایران

چهل و هفتمین شماره گذرستان را به بررسی کارنامه حزب توده در فاصله سالهای 1320 تا 1361 اختصاص دادیم . کارنامه ننگین تشکیلاتی ترین حزب تاریخ ایران و جریان چپ دراین چهل و یکسال با فراز و نشیب هایی بسیار و از لحاظ ماهیتی بعضا متناقضی روبرو بوده است . در این بخش تلاش کردیم از طریق باز نشر مطالبی که در " حزب توده از شکل گیری تا فروپاشی " قبلا منتشر شده است ، مخاطبان را با عملکرد این حزب و گرایشهای مارکسیستی آن و عمق وابستگی هایی که به شوروی...

اهمیت فروپاشی حزب توده

عملیات امیر‌المؤمنین (ع) در پی یك رشته عملیات مقدماتی در ساعت 30/4 بامداد روز 17/11/1361 با دستگیری نورالدین كیانوری، دبیر اول كمیته مركزی حزب توده و همسرش مریم فرمانفرمائیان فیروز، عضو هیئت سیاسی كمیته مركزی حزب، نخستین مرحله عملیاتی آغاز شد. در ساعات اولیه بامداد همان روز بخش مهمی از مراكز پنهانی حزب توده به تصرف پاسداران انقلاب اسلامی درآمد و حدود 40 تن از مهره‌های برجسته حزب توده و عناصر كلیدی شبكه جاسوسی شوروی در ایران دستگیر...

ترورهای حزب توده در دوران 1332

در دوران مورد بررسی، پاره‌ای از ترورها به حزب توده منسوب می‌شود كه انتساب همه آنها به همه رهبری محل مسامحه است. آنچه كه مسلم است سرقتهای بانك ملی دماوند،‌ بانك ملی مركز و بانك بازرگانی و قتل حسام لنكرانی، محسن صالحی، داریوش غفاری، فاطری، پرویز نوائی به دست «سازمان اطلاعات» به رهبری دكتر مرتضی یزدی، از طرف هیئت اجرائیه هشت نفری و مسئول این سازمان، خسرو روزبه، انجام گرفته و در هیئت اجرائیه تأیید شده است. البته كسانی از هیئت...

تاریخچه حزب توده از تاسیس تا فروپاشی

حجت الله کریمی در طول سال هایی که حزب توده به واسطه دستگیری و سختگیری های رژیم پهلوی عملافعالیت های محدود خود را در خارج از مرزهای کشور انجام می داد و کادر رهبری این حزب در اروپا علی الخصوص اروپای شرقی به سر می بردند، اختلافات و کشمکش های فراوانی در داخل حزب وجود داشت که از مهمترین آنها اختلاف در بین اعضاء در خصوص پیروی از شوروی یا پیوستن به اردوگاه چین و تبعیت از شیوه «مائو» همچنین رخنه ساواک در بین کادر اصلی حزب توده بود. طی...

حزب توده در دوران بعد از كودتای 28 مرداد1332

تا سال 1333، فعالیت حزب توده از داخل ایران رهبری می‌شد. هر چند بخش عمده رهبری حزب از ایران گریخته بود، ولی تا مدتی پس از كودتای 28 مرداد 1332، به دلیل بحران درونی كشور از سوئی و وجود سازمان متشكل مخفی و سازمان نظامی از سوی دیگر، حزب توده توانست بخشی از رهبری خود را در داخل كشور حفظ كند. با در هم شكسته شدن سازمان نظامی حزب توده بقایای كمیته مركزی، كه به چنگ «فرمانداری نظامی تهران» نیفتاده بودند، از ایران گریختند و به شوروی پناه بردند....

حزب کمونیست توده و تحولات آذربایجان

رحیم نیکبخت میرکوهی‏ در آستانه سالگرد ملی شدن صنعت نفت قرار گرفته‏ایم به بهانه این مناسبت با توجه به فعالیت‏های سازمان یافته بقایای حزب توده بر آن شدیم شکل‏گیری حزب توده را در آذربایجان بر اساس اسناد بررسی نمائیم؛ به ویژه مسئله نفت شمال که حزب توده سرسختانه تلاش می‏کرد امتیاز آن به شوروی واگذار شود غایله‏ای هم که پیشه وری از اعضای قدیمی و سرسخت کمونیست، آن را در آذربایجان به دستور استالین راه انداخت بی ارتباط با نفت...

ادوار تاریخ حزب توده

حزب توده بر روی دو اصل عقیدتی و تشكیلاتی خطا و محكوم به زوال، و به پیروی از سنت حزب كمونیست ایران، تشكیل شد و بر روی این دو اصل، در گردباد رویدادهای گوناگون، از سال 1320 تا 1361، چندان چرخید و چرخید كه سرانجام از گردونه زندگی اجتماعی برون رانده شد. اصل عقیدتی حزب توده، ماركسیسم‌ـ لنینیسم بود و اصل سازمانی او، آن چه كه بدان لنین «تركیب فعالیت علنی و فعالیت مخفی» نام نهاد، در عمل اجرای توطئه‌گری و اعمال خشن غیر قانونی در زیر لفافه كار...

تلاش ساواك برای نفوذ در رهبری حزب توده

ورود غلام یحیی دانشیان و امیر علی لاهرودی به هیئت اجرائیه، مواضع دكتر رضا رادمنش را تحكیم كرد، بخصوص كه اختلافات احزاب كمونیست شوروی و چین به شدت مطرح بود و بحران عمیق مائوئیسم احزاب كمونیست جهان را فرا گرفته بود. برخی احزاب كمونیست جهان سوم (مانند اندونزی) از مواضع حزب كمونیست چین طرفداری می‌كردند و خطر جدی‌، سیطرة حزب كمونیست شوروی را بر اردوگاه ماركسیسم تهدید می‌كرد. در هیئت اجرائیه حزب توده، احمد قاسمی و فروتن از مواضع...

ترور شاه و غیر قانونی شدن حزب توده

در بهمن ماه 1327، در پی حادثه ترور نافرجام محمد رضا شاه، حزب توده غیرقانونی اعلام گردید مرحله جدیدی از فعالیت آن ‌آغاز شد. این دوره، كه تا 28 مرداد 1332 و تجدید حاكمیت دربار امتداد یافت، از بغرنج‌ترین و پرحادثه‌‌ترین فصل‌های تاریخ معاصر ایران است. در این دوران، حزب توده، بطور «غیر قانونی» و با بهره‌گیری از سازمان‌های جنبی علنی خود، به حیات سیاسی خویش ادامه می‌دهد و در حوادث كشور نقش مهمی ایفاء می‌كند، تا بالاخره در پی كودتای 28...

توده‌ای‌ها در کابینه‌ قوام‌السلطنه

لاله فرزین‌فر برچیده‌شدن نظام خودکامه‌ی رضاشاهی در شهریور 1320 و اشغال ایران توسط متفقین اگر چه از نظر اقتصادی و اجتماعی پیامدهای ناگواری به همراه داشت، اما دست کم باعث شد فضای مناسبی برای فعالیت احزاب و گروه‌ها پدید آید. در نتیجه‌ی تصمیمات شاه جدید که شرط برقراری آزادی را در تشکیل احزاب می‌دانست، کاریکاتوری از دموکراسی در جامعه‌ی ایران پدیدار شد. بازیگران تازه‌ای در عرصه‌‌ی شطرنج سیاسی کشور ظهور کردند. از جمله...

اولین مرامنامه حزب توده

اصول اساسی مندرج در اولین مرامنامه حزب توده، چهره یك حزب ترقی‌خواه و مردمی را ارایه می‌دهد، كه با علت وجودی و مضمون حزب فوق همخوانی نداشت. در این مرامنامه به هیچ روی به ایدئولوژی و اهداف ماركسیستی حزب اشاره‌ای نشده بود. ماده اول مرامنامه می‌‌گوید: ماده 1ـ حفظ استقلال و تمامیت ایران و مبارزه بر علیه هرگونه سیاست استعماری نسبت به كشور ایران بر طبق اصل معروف ‌آزادی و اختیار ملت‌ها در تعیین سرنوشت خویش. كمیسیون تبلیغات حزب...

ارانی ، پدر معنوی حزب توده

تقی ارانی، فرزند ابوالفتح ارانی و فاطمه آقازاده، به سال 1282 ش در تبریز به دنیا آمد. در کودکی به‌علت مأموریت پدر که کارمند وزارت دارایی بود به تهران مهاجرت کرد. در 1300 تحصیلات متوسطه را در دارالفنون به پایان رساند. پس از یکسال برای ادامه تحصیل در رشته شیمی به آلمان سفر کرد. او تحت تأثیر عقاید سوسیالیستی در لایپزیک روزنامه پیکار را منتشر ساخت. ارانی در دورۀ تحصیل مسئولیت اتحادیۀ دانشجویان ایرانی را در برلین به عهده داشت. در پاییز...

عوامل كا. گ. ب در رهبری حزب توده

در اينجا به معرفی 15 نفر از مهمترين عوامل سازمان جاسوسی شوروی در كميته مركزی حزب توده مي‌پردازيم. لازم به توضيح است كه معرفی حاضر كليه عوامل كا. گ. ب در حزب توده را در بر نمي‌گيرد و به آن عناصری كه كميته مركزی نبودند نمي‌پردازد. 1ـ نورالدين كيانوري: دبير اول كميته مركزی حزب توده مرتبط با علی اوف، مأمور اطلاعاتی شوروی و سرهنگ دولين، افسر جي. آر. يو، تا سال 1334 در ايران. وی در سالهای اقامت در شوروی و آلمان شرقی نيز در تماس با افسران...

حزب توده و مصدق

در دوران (1329ـ 1335) حوادث تكان دهنده‌ای مانند طرح مسئله نفت و انعقاد قرارداد گس‌ـ گلشائیان، نخست‌وزیری رزم‌آرا بعنوان عامل امپریالیسم انگلستان بمثابه پشتوانه این قرارداد، بازگشت آیت‌الله كاشانی و فعالیت گروه اسلامی «فدائیان اسلام»، كه منجر به قتل رزم‌‌آرا شد، رد قرار داد خائنانه گس ـ گلشائیان، در مجلس شانزدهم، طرح مجدد مسئله نفت و تشكیل دولت مصدق‌، افشاء اسناد خانه سدان و عقیم ماندن وساطت‌ هاریمن، استعفاء غیر منتظره...

سازمان‌های وابسته به حزب توده (1358ـ1361)

حزب توده در فعالیت چهارسالة خود، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، علاوه بر تشكیلات مفصل، دارای تعدادی سازمان‌های وابسته (جنبی) بود كه در پوشش‌های مختلف، وظیفه اشاعة مشی حزب و اجرای تاكتیك‌های آن را در میان اقشار و گروه‌های مختلف به عهده داشتند. بخشی از این سازمان‌ها بر اساس سنت‌های كمونیستی جهانی و در ادامه فعالیت‌های سالهای 1320ـ 1332 تجدید حیات یافتند، (مانند: «جمعیت صلح») و بخشی بر اساس شرایط خاص جامعه ایران در دوران انقلاب...

كارنامه حزب توده

كیاعلی ‌كیا خواندنی‌ترین نوشته‌های تاریخی و جذاب‌ترین تحلیلهای سیاسی و اجتماعی، اغلب توسط منفك‌شدگان از یك جریان یا سازمان نوشته می‌شوند. مرحوم ‌كیا نیز وقتی به ترسیم اوضاع و احوال كمونیستهای ایران می‌پردازد و كارنامه سیاسی آنان را معدل‌گیری می‌كند، نوشته‌ها و گفته‌هایش جان‌دار است و خواننده را به درون اندیشه‌ها و كرده‌هایشان می‌كشاند. او كه از كمونیستهای پروپاقرص دهه 1330 بود، بعد از آشنایی با مرحوم لنكرانی از...

تأسیس حزب توده

در سال 1320، پس از اشغال بخشی از خاك ایران توسط ارتش شوروی، مسئولین «انترناسیونال كمونیستی» (كمینترن) مسئله تأسیس یك حزب سیاسی را كه حامل اهداف و منافع اتحاد شوروی در فضای سیاسی نوین ایران باشد، در دستور كار قرار دادند. از دیدگاه كمینترن، و با تجربه شكست حزب كمونیست ایران، تأسیس یك حزب كمونیستی خالص ضرورت نداشت و حزب جدید باید یك حزب دارای پوشش و نام «ملی» و «غیركمونیستی» می‌بود، تا بتواند در جامعه ایران پایگاه اجتماعی كسب...

گذری بر زمینه های فرار شاه از ایران - گذری بر سالهای آخر سلطنت

مهدی جنّتي شاه ایران در سالهای آخر سلطنت خود به طرز تأسف باری شاهد سقوط پرشتاب حکومت خود بود. وقایعی که در سالهای 1354 و بعد از آن اتفاق افتاد، حکومت محمدرضا پهلوی را به سرنگونی نزدیک‌تر می‌کرد؛ اما افزایش در آمد سالانه نفت تا مرز 20 میلیارد دلار در سال او را امیدوار می‌ساخت. همچنین توسعه روابط کشور با همسایگان غرب و شرق و بهبود رابطه ایران با عراق، اوضاع را بیش از پیش خوشایند ساخته بود. در آبان سال 1354 دربار شاه پنجاهمین سال...

شاه بین دو فرار!

سید جلال الدین مدنی حکومت محمدرضا، از سال1320 تا1357، که یک دوره طولانی سی‌وهفت‌ساله را شامل می‌شود، در نوسانات و التهابات بسیاری غوطه‌ور گشت. در مقاله حاضر رویدادهای سیاسی عمده در دوران پهلوی دوم و بازیگران دوران حکومت سی‌وهفت‌ساله او مورد مطالعه و بازگویی تاریخی قرار گرفته است. سرنوشت نظام سیاسی ایران پس از انقلاب مشروطه با پریشانی های بسیاری رقم خورد و در فاصله کوتاهی به تغییر خاندان سلطنت و برقراری حکومت استبداد پهلوی...

سیری اجمالی در عوامل فرار شاه و حوادث منتهی به آن

محمدعلی صدر شیرازی شکست طرح آشتی ملی و رسوایی این حربه، تردید و اختلاف درونی سران در بکارگیری سیاست سرکوب در نزد رژیم، به بن‌بست رسیدن خط سازش و انفعال ملی گرایان در برابر مردم پیرو امام خمینی (ره)، فلج شدن اقتصاد فاسد رژیم ، انقلاب درونی در نیروهای نظامی و فرار سربازها و درجه داران و چندین مورد دیگر، از جمله پیامدهای این جنایت بودند قطعا تمام ایرانیان بارها و بارها تصاویر خروج شاه را که عمدتا در 26 دی ماه و دهه فجر هر سال از...

روایت فرح از فرار شاه از ایران ، ماه‌ها بود خواب راحت نداشتیم

زهره شریفی ساعت دو بعد از ظهر 26دی ماه بود که خبر فرار شاه از رادیو پخش شد، فریاد شادمانی مردم ایران به هوا رفت، چراغ اتومبیل ها روشن شد، برف پاکن ها به رقص درآمدند، بوق ها به راه افتاد، و غلغله شهر های ایران را برداشت.برخی عکس شاه را در اسکناس درشت پانصد تومانی و هزار تومانی سوراخ کرده بودند و بر دست گرفته بودند. جمعی نیز عکس های حضرت امام خمینی (ره) را بین سرنشینان اتومبیل ها پخش می کردند. پس از شکست جمشید آموزگار، جعفر شریف...

دلایل و پیامدهای فرار شاه از ایران

محمدعلی صدر شیرازی شکست طرح آشتی ملی و رسوایی این حربه ، تردید و اختلاف درونی سران در بکارگیری سیاست سرکوب در نزد رژیم، به بن‌بست رسیدن خط سازش و انفعال ملی گرایان در برابر مردم پیرو امام خمینی (ره)، فلج شدن اقتصاد فاسد رژیم ، انقلاب درونی در نیروهای نظامی و فرار سربازها و درجه داران و چندین مورد دیگر، از جمله پیامدهای این جنایت بودند قطعا تمام ایرانیان بارها و بارها تصاویر خروج شاه را که عمدتا در 26 دی ماه و دهه فجر هر سال از...

...

23

...