مقالات

تأسیس حزب توده

در سال 1320، پس از اشغال بخشی از خاك ایران توسط ارتش شوروی، مسئولین «انترناسیونال كمونیستی» (كمینترن) مسئله تأسیس یك حزب سیاسی را كه حامل اهداف و منافع اتحاد شوروی در فضای سیاسی نوین ایران باشد، در دستور كار قرار دادند. از دیدگاه كمینترن، و با تجربه شكست حزب كمونیست ایران، تأسیس یك حزب كمونیستی خالص ضرورت نداشت و حزب جدید باید یك حزب دارای پوشش و نام «ملی» و «غیركمونیستی» می‌بود، تا بتواند در جامعه ایران پایگاه اجتماعی كسب...

گذری بر زمینه های فرار شاه از ایران - گذری بر سالهای آخر سلطنت

مهدی جنّتي شاه ایران در سالهای آخر سلطنت خود به طرز تأسف باری شاهد سقوط پرشتاب حکومت خود بود. وقایعی که در سالهای 1354 و بعد از آن اتفاق افتاد، حکومت محمدرضا پهلوی را به سرنگونی نزدیک‌تر می‌کرد؛ اما افزایش در آمد سالانه نفت تا مرز 20 میلیارد دلار در سال او را امیدوار می‌ساخت. همچنین توسعه روابط کشور با همسایگان غرب و شرق و بهبود رابطه ایران با عراق، اوضاع را بیش از پیش خوشایند ساخته بود. در آبان سال 1354 دربار شاه پنجاهمین سال...

شاه بین دو فرار!

سید جلال الدین مدنی حکومت محمدرضا، از سال1320 تا1357، که یک دوره طولانی سی‌وهفت‌ساله را شامل می‌شود، در نوسانات و التهابات بسیاری غوطه‌ور گشت. در مقاله حاضر رویدادهای سیاسی عمده در دوران پهلوی دوم و بازیگران دوران حکومت سی‌وهفت‌ساله او مورد مطالعه و بازگویی تاریخی قرار گرفته است. سرنوشت نظام سیاسی ایران پس از انقلاب مشروطه با پریشانی های بسیاری رقم خورد و در فاصله کوتاهی به تغییر خاندان سلطنت و برقراری حکومت استبداد پهلوی...

سیری اجمالی در عوامل فرار شاه و حوادث منتهی به آن

محمدعلی صدر شیرازی شکست طرح آشتی ملی و رسوایی این حربه، تردید و اختلاف درونی سران در بکارگیری سیاست سرکوب در نزد رژیم، به بن‌بست رسیدن خط سازش و انفعال ملی گرایان در برابر مردم پیرو امام خمینی (ره)، فلج شدن اقتصاد فاسد رژیم ، انقلاب درونی در نیروهای نظامی و فرار سربازها و درجه داران و چندین مورد دیگر، از جمله پیامدهای این جنایت بودند قطعا تمام ایرانیان بارها و بارها تصاویر خروج شاه را که عمدتا در 26 دی ماه و دهه فجر هر سال از...

روایت فرح از فرار شاه از ایران ، ماه‌ها بود خواب راحت نداشتیم

زهره شریفی ساعت دو بعد از ظهر 26دی ماه بود که خبر فرار شاه از رادیو پخش شد، فریاد شادمانی مردم ایران به هوا رفت، چراغ اتومبیل ها روشن شد، برف پاکن ها به رقص درآمدند، بوق ها به راه افتاد، و غلغله شهر های ایران را برداشت.برخی عکس شاه را در اسکناس درشت پانصد تومانی و هزار تومانی سوراخ کرده بودند و بر دست گرفته بودند. جمعی نیز عکس های حضرت امام خمینی (ره) را بین سرنشینان اتومبیل ها پخش می کردند. پس از شکست جمشید آموزگار، جعفر شریف...

دلایل و پیامدهای فرار شاه از ایران

محمدعلی صدر شیرازی شکست طرح آشتی ملی و رسوایی این حربه ، تردید و اختلاف درونی سران در بکارگیری سیاست سرکوب در نزد رژیم، به بن‌بست رسیدن خط سازش و انفعال ملی گرایان در برابر مردم پیرو امام خمینی (ره)، فلج شدن اقتصاد فاسد رژیم ، انقلاب درونی در نیروهای نظامی و فرار سربازها و درجه داران و چندین مورد دیگر، از جمله پیامدهای این جنایت بودند قطعا تمام ایرانیان بارها و بارها تصاویر خروج شاه را که عمدتا در 26 دی ماه و دهه فجر هر سال از...

داستان آواره گردی محمدرضا پهلوی بعداز خروج از ایران تا مرگ

ابراهیم عبداللهی شاه پس از خروج از ایران عملا به صورت مهره ای سوخته درآمده بود که حتی ثروت افسانه ای که به همراه خود از ایران برده بود هم نتوانست برای او مامن و پناهگاهی بسازد زندگی شاه پس از گریختن از ایران را تنها می توان به عنوان یک تنبه وتجربه تاریخی مورد مطالعه قرار داد زیرا پس از ان او هیچ گونه تاثیری بر وقوع حوادث اطراف خویش نمی توانست بگذارد و حتی در مورد مکان زندگی هم به صورت آواره ای در امده بود که با داشتن املاک...

خاطره مرضیه دباغ از لحظه‌ای که امام خبر فرار شاه را شنید

مرضیه حدیدچی دباغ گفت: با شنیدن خبر فرار شاه، خدمت حضرت امام (ره) رفتم و به ایشان گفتم «آقا، شاه رفت!» به رغم‌ تصور من،‌ گفتن این پیام در نگاه پر معنا و چهره آرام امام، هیچ تغییری به وجود نیاورد و ایشان با آرامش همیشگی‌شان فرمودند «خُب.» متن زیر خاطره‌ای کوتاه اما خواندنی از بانوی مبارز انقلاب و یار و همراه خمینی کبیر(ره) در سال‌های سخت تبعید و مبارزه است؛ خاطره‌ روزی که با مقاومت و جانفشانی ملت ایران طومار استبداد پهلولی در...

عوامل و چگونگی فرار شاه

بـا روشـن شـدن جـرقه هاى اوليه انقلاب و فشار نيروهاى مخالف رژيم و هماهنگى قيامهاى مردمى به رهبرى امام خمينى (ره ) و كشتار 17 شهريور و بـرگـزارى مراسم چهلم هاى مختلف شهدا در شهرهاى تهران ، تبريز، اصفهان و مشهد و اعتصاب كارگران شركت ملى نفت و از همه مهمتر چاپ اعلاميه تـوهـيـن آمـيـز احـمـد رشـيـدى مـطـلق كـه در آن مـطـالبـى را عـليـه امـام (ره ) كـرده بـود، كنترل امنيت كشور از دست نيروهاى رژيم و حتى حكومت نظامى خارج و موجب شد كه در...

حال و هوای روزی که شاه رفت

شهر در خود، هیجان های پنهانش را می پیچد. شهر، چشم های خواب آلودش را باز می کند، دهان غبار گرفته اش را از پس خمیازه ای دو هزار و پانصد ساله، به گِل کشیدن باز می کند، دست های در بندش را تکان می دهد، شانه های خرد شده اش را استوار می گیرد، به امید روزهای آفتابی آینده نفس می کشد. روی دو پا می ایستد و صدای خنده هایش، سکوت سرد سال ها رنج بی اندازه اش را می شکند. آن سوتر، شیطان، در آتشی سوزان، چشم هایش ذره ذره آب می شوند. این جا خانه شیطان نیست؛...

چهار توصیه امام خمینی(ره) پس از فرار شاه

26 دی‌ماه مصادف با سالروز فرار محمد رضا شاه از ایران است. امام خمینی(ره) که در آن ایام در فرانسه و در تبعید به سر می‌بردند با صدور پیام تبریکی این رویداد را نتیجه شجاعت، ثبات قدم، فداکارى و استقامت ملت ایران اسلامی دانستند. ایشان در ادامه این پیام که روز بیست‌و هفتم دی ماه صادرشد، تاکید کردند: او رفت و به هم پیمان خود، اسرائیل- دشمن سرسخت اسلام و مسلمین- پیوست و جرایم و آشفتگیهایى را به جاى گذاشت که ترمیم آن جز به تأیید خداوند...

چرا شاه مجبور به فرار از ایران شد ؟

بعضی از تحلیل گران خارجی سال 1975، یعنی اواخر سال 1353 و 9 ماهه ی اول سال 1354، را نقطه ی آغاز افول قدرت شاه در ایران می دانند. وقایعی كه در این سال رخ داد، به حسب ظاهر همه از نیرومندتر شدن موقعیت شاه و رژیم سلطنت در ایران حكایت می كرد. درآمد نفت چهار برابر شد و به مرز سالانه 20 میلیارد دلار رسید كه با قدرت خرید آن روز دلار، رقم هنگفتی به شمار می آمد. شاه با اعلام یك سیستم تك حزبی در اسفند 1353، حكومت مطلقه خود را بر كشور تثبیت كرد، آشتی با عراق...

چرا شاه فرار کرد؟

نوشتار حاضر، با مروری بر ویژگی های روان‌شناختی و ساختار حکومت محمدرضا شاه، به بررسی پیامدهای مدیریتی رژیم پهلوی و علت ” فرار شاه از کشور ” می پردازد. رژیم پهلوی یکی ازمهم‌ترین موانع پیشرفت، توسعه و استقلال ایران، در قرن حاضر است که با پایه‌گذاری و نهادینه ساختن انحرافات اساسی در زمینه های مختلف، کشور را به سمت عقب ماندگی های مضاعف، بی هویتی فرهنگى، وابستگی های گوناگون به بیگانگان، سوق داد؛ اما با بیداری و قیام اسلامی...

پیش زمینه های فرار شاه به روایت رسانه ها

علیرضا تاجریان ساعت دو بعد از ظهر بود که خبر فرار شاه از رادیو پخش شد، فریاد شادمانی جمعیت به هوا رفت، چراغ اتومبیل ها روشن شد، برف پاکن ها به رقص درآمدند، بوق ها به راه افتاد، غلغله شهر را برداشت. جمعیت به شور آمده، و هر کدام به طریقی نفرت خود را از شاه نشان دادند؛ برخی اشک شوق می ریختند، برخی عکس شاه را در اسکناس درشت پانصد تومانی و هزار تومانی سوراخ کرده بودند و بر دست گرفته بودند. گروهی هم نقل و نبات پخش می کردند. جمعی نیز...

فرار شاه؛ زمینه‌ها و اهداف

کبری حبیبی در جستجوی علل خروج شاه از ایران در تاریخ 26 دی ماه یعنی درست 16 روز قبل از ورود امام خمینی به ایران، باید ابتدا وضعیت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایران را در آن دوره بررسی كرد و از روی شواهد و قرائن پی به ماهیت این واقعه و اهدافی كه در پشت آن وجود داشته برد و آن را درك نمود . شكی نیست که ایران از نقطه نظر راهبردی برای آمریكا به عنوان یك عامل ثبات در منطقه برای حفظ منافع آن اهمیت داشته است. خلیج فارس همواره یك نقطه...

خاطرات شاپور بختیار

«خاطرات شاپور بختیار ـ آخرین نخست‌وزیر رژیم پهلوی» عنوان كتابی است كه ازاو منتشر شده است. این خاطرات در اسفند ماه 1362 در پاریس توسط آقای صدقی (یكی از همكاران طرح تاریخ شفاهی ایران وابسته به مركز مطالعات خاورمیانه دانشگاه هاروارد) ضبط شده است، اما پس از 18 سال برای اولین بار در ایران عرضه شد. این كتاب توسط دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران مورد نقادی و بررسی قرار گرفته است. توجه خوانندگان گرامی را به این نقد جلب می‌كنیم: نام...

ترور شاپور بختیار

در روز ۱۵ مرداد ۱۳۷۰ شاپور بختیار، آخرین نخست‌وزیر حکومت پهلوی در پاریس به قتل رسید. او در سال ۱۲۹۴ شمسی در خانواده‌ای از ایل بختیاری چشم به جهان گشود. پدر وی محمدرضا معروف به «سردار فاتح» و مادرش نیز «ناز بیگم» بود. بختیار تحصیلات ابتدایی خود را در خانه پدری و دوران دبیرستان را تا کلاس سوم در اصفهان سپری کرد. سپس برای ادامه تحصیلات به بیروت رفت و از یک مدرسه شبانه‌روزی فرانسوی دیپلم متوسطه گرفت. بختیار در سال ۱۳۱۳ به دلیل...

خاطرات رفیق‌دوست از ترور ناکام بختیار

دوستان و هم‌قطاران انقلابی‌اش او را تدارکاتچی انقلاب لقب داده‌اند. خودش اما می‌گوید: «من عمله انقلابم. سمتی که هیچ کس نمی‌تواند از آن عزلم کند.» زندگی سیاسی‌اش خیلی زود آغاز می‌شود؛ از ده سالگی! «سال ۱۳۲۹ ده ساله بودم که در منزل مرحوم آیت‌الله کاشانی چای می‌دادم. در همان سن و سال رفت‌و‌آمدهای مرحوم نواب صفوی و اطرافیانش را زیر نظر داشتم و دقیقا یادم هست که با مرحوم کاشانی در مورد ترور رزم‌آرا و نخست‌وزیری مصدق صحبت...

کودتای نوژه و بختیار

هم زمان با تجاوز طبس، سازمان ”سیا“ از طریق ”شاپور بختیار“ در تدارک کودتای نوژه بود. تجاوز نظامی طبس و کودتای نوژه، دو حلقه یک زنجیر واحد بود که باید براندازی نظام جمهوری اسلامی را به ثمر می رساند. بختیار تحت فشار آمریکا و انگلیس به سازماندهی اجزاء کودتا برای مقابله همه جانبه با نظام جمهوری اسلامی شتاب بخشید. این مرحله، مرحله شناسایی و جذب گروه ها و دستجات و چهره هایی است که در پی فرار بختیار از ایران به طور فردی یا جمعی، در...

ناگفته‌های کودتای نوژه؛ رویای بختیار چگونه ناکام ماند؟

ایران را می‌توان سرزمین کودتاهای ناکام لقب داد. جز دو کودتای مشهور سوم اسفند و بیست و هشتم مرداد و چند شبه‌کودتای دیگر، ده‌ها کودتای ناکام نیز در تاریخ ایران وجود دارد که بازخوانی هر یک تصویری تمام و کمال از سطح تحلیل و تفکرات حاکم بر جریانات اپوزیسیون به دست می‌دهد. از آن جمله کودتای ناکامی که با محوریت شاپور بختیار آخرین نخست‌وزیر دوران پهلوی و جمعی از نظامیان سکولار ارتش در شامگاه ۱۸ تیرماه ۱۳۵۹ پیش از آنکه رسما آغاز شده...

بختیار تسلیم ابهت امام خمینی(ره)

بعد از عدم موفقیت بختیار برای مسافرت به پاریس و مذاکره با امام خمینی(ره) بار دیگر خبر آمدن امام(ره) از رادیوهای خارج منتشر شد. بعد از این که به نخست وزیر اطلاع داده شد که مجدداً صحبت از آمدن امام(ره) است، اظهار نمود: «به این قبیل اخبار توجه نکنید، من در جریان کارها بوده و مشغول مذاکره با آنها هستم» ولی بعد از این که امام خمینی اعلام کرد: «برای بازگشت جنگ می کنم» و خبرگزاری ها آن را منتشر کرده و روزنامه ها با خطوط درشت در صفحات اول...

موانعی که بختیار ایجاد کرد!

داود قاسم‌پور ماجرای ورود امام‌خمینی به ایران و مشکلات و موانع توطئه‌آمیزی که در آن بحبوحه ایجاد شد و مانع‌تراشی‌های ابلهانه و سخیف دولت بختیار برای جلوگیری از بازگشت رهبر کبیر انقلاب، یکی از بخش‌های جذاب و در عین حال بهت‌آور تاریخ انقلاب اسلامی است. رفتن شاه از ایران برای آماده کردن زمینۀ ورود امام‌خمینی نبود، بلکه برای آماده کردن شرایط جلوگیری از این کار و اجرا کردن بدترین نوع از انواع حکومت نظامی بود. امّا شجاعت،...

توطئه سفر بختیار به پاریس و ملاقات با امام

مقدمه: توطئه های بسیار فراوانی در روزهای آخر پیروزی انقلاب شکل گرفت تا از پیروزی انقلاب اسلامی جلوگیری گردد و شرایط لازم برای سرکوب آن بوجود آید. یکی از این توطئه ها مشغول کردن رهبران انقلاب به مذاکرات بی حاصل و به دست آوردن فرصت و آماده سازی شرایط برای یک کودتای خونین وکشتار رهبران انقلاب و قتل عام مردم بود . سفر بختیار به پاریس یکی از این حلقه های تو طئه بود که در زیر به بررسی ابعاد آن پرداخته میشود : پیشنهاد سفر به...

برنامه پیشنهادی دولت شاهپور بختیار به مجلس شورای ملی

مجلس شورای ملی در جلسه روز سه شنبه بیست و هفتم دی ماه ۱۳۵۷ پس از طرح برنامه دولت و استماع بیانات آقای نخست وزیر و موافقت بااجرای متن برنامه به اکثریت ۱۴۸ رأی از ۲۰۵ نفر عده حاضر، به دولت آقای شاپور بختیار ابراز رأی اعتماد نمود. تصمیم قانونی فوق در جلسه روز سه شنبه بیست و هفتم دی ماه ۱۳۵۷ از طرف مجلس شورای ملی اتخاذ گردید. رییس مجلس شورای ملی - دکتر جواد سعید محتویات [برنامه پیشنهادی دولت برای گرفتن رای اعتماد از مجلس] 1- ...

روایت کریم سنجابی از نخست وزیری شاپور بختیار

پیش در آمد : متن پیش رو بخشی از کتاب خاطرات سنجابی است که از سلسه مصاحبه هایی بر گرفته شده که درمهرماه ۱۳۶۲ در آمریکا با دکتر سنجابی توسط آقای ضیا صدقی از بنیاد تاریخ شفاهی ایران دانشگاه هاروارد انجام شده اند . ارزش تاریخی این مطالب در این است که موضوع نخست وزیری دکتر بختیار را در بستر تاریخی خود و از دیدگاه تشکل و گروهی ارائه می کند که بختیار موقعیت خود را برای دریافت پیشنهاد مسئولیت نخست وزیری ، مدیون عضویت در آن جبهه ملی...

آخرین تلاش‌های بختیار برای حفظ سلطنت

اعلام استعفای سید جلال تهرانی از عضویت و ریاست‏شورای سلطنت آب پاکی بود که هم به دستان سرد بختیار و به باقیمانده طرفداران رژیم سلطنتی در ایران، ریخته شد. در همان روز اول بهمن 57 که این خبر انتشار یافت، اعلام شد که امام خمینی(ره) در چند روز آینده به ایران مراجعت‏ خواهند کرد و تاریخ احتمالی بازگشت ایشان به ایران روز جمعه ششم بهمن اعلام شد. واکنش بختیار در مقابل خبر بازگشت قریب الوقوع امام خمینی تشکیل جلسه اضطراری شورای امنیت ملی...

انحلال ساواك توسط شاپور بختیار

حسین کاوشی پیشینه پلیس امنیتی در ایران در دوره رضا شاه، رسیدگی به فعالیت‌های مضره (فعالیت‌های خرابکارانه و به هم زننده نظم و امنیت کشور) شد. نظمیه نیز با تمام توان خود به انجام این وظیفه پرداخت و در زمان ریاست سرپاس مختاری حتی به درون خانواده‌ها نیز راه یافت.1 با قدرت یافتن رضا شاه و تثبیت پایه‌های رژیم دیکتاتوری او، قدرت نظمیه نیز افزایش یافت. رضا شاه و اطرافیان او نظمیه را جهت برقراری نظم و امنیت و سرکوب مخالفان و به...

بختيار بدون اختیار

سعيده سلطانی مقدم "شاپور بختیار" فرزند "محمدرضا"(سردار فاتح) و "نازبیگم" در سال 1294ش. در منطقه «بختیاری» به دنیا آمد. پدربزرگ مادری بختیار، "نجف قلی صمصام‌السلطنه" دو بار در سال های 1291 و 1297ش. به مقام نخست وزیری رسید. بختیار تحصیلات ابتدایی اش را در شهرکرد آغاز کرد؛ سپس برای تحصیلات دبیرستانی روانه اصفهان و پس از چندی عازم بیروت گردید. بختیار دیپلم متوسطه خود را در رشته ریاضی از یک مدرسه فرانسوی در بیروت دریافت کرد. در سال 1315ش....

آخرین نخست وزیر سلسله پهلوی

باقر عاقلی شاپور بختیار در 1293 ش در شهرکرد متولد شد. پدرش محمدرضا سردار فاتح بود که در فروردین 1313 به همراه چند تن از سران بختیاری و قشقایی اعدام شد (عاقلی ، 1369-1370 ش ، ج 1، ص 199). بختیار، تحصیلات ابتدایی و بخشی از دورة متوسطه را در زادگاه خود و اصفهان به انجام رساند. در 1309 ش به بیروت رفت و پس از تکمیل دورة متوسطه ، در 1313 ش به ایران بازگشت و در 1316 ش برای تحصیلات دانشگاهی به فرانسه رفت . از دانشگاه پاریس دکترای حقوق بین الملل عمومی ، و از...

بختیار مهره رژیم پهلوی درجبهه ملی

شاپور بختیار آخرین نخست وزیر حکومت پهلوی، در 1293 ش متولد شد. تحصیلات ابتدایی را در شهرکرد به پایان رساند. سپس در 1305 به اصفهان رفت و در این شهر اقامت گزید. پدرش ـ محمدخان بختیاری‌ـ وی را در 1309 در 16سالگی برای ادامه تحصیل به بیروت فرستاد. وی تحصیلات متوسطه را در مدرسه فرانسوی بیروت به پایان رساند و دیپلم ریاضی گرفت. پس از آن که پدر شاپور بختیار به جرم تشکیل یک قدرت منطقه‌ای از بختیاری‌ها دستگیر شد و در 10 فروردین 1313 توسط قوای رضاخان...

...

25

...