مقالات

میلسپو در ایران

روز 19 بهمن 1321 دكتر میلسپو برای اداره امور مالی ایران وارد تهران شد. وی طی سالهای 1301 تا 1304 نیز جزو هیأت كارشناسان مالی آمریكا در ایران فعالیت كرد. آرتور چستر میلسپو ( Arthur. Chester) روز اول مارس 1883 م، در مزرعه‌ای واقع در پنج مایلی شهر «اگوستا» ( Augusta ) در ایالات میشیگان متولد شد. دوره دبیرستان را در شهر «آگوستا» در سال 1902 به پایان رساند. در سال 1908 درجه لیسانس از كالج «آلیبون» (Albion college)، در سال 1910 درجه فوق‌ لیسانس از دانشگاه ایلی نویز و...

ارانی که بود وچه کرد ؟

روز 14 بهمن 1318 تقی ارانی از بانیان پیدایش جنبش چپ و از موسسان حزب توده ایران در 38 سالگی در زندان رضاخان درگذشت . تقی ارانی فرزند ابوالفتح ارانی در 1282 ش. در تبریز چشم به جهان گشود. او دوره ابتدایی را در مدرسه فیوضات تبریز به پایان برد و برای ادامه تحصیل راهی تهران شد . دوره متوسطه را از 1294 تا 1300 ش . در دارالفنون گذراند و یک سال به تحصیل دانش پزشکی در همان مدرسه پرداخت و در 1301 با سرمایه شخصی برای ادامه تحصیل در رشته شیمی به آلمان رفت . از...

مهمترین رویدادهای 12 بهمن 1357

روز 12 بهمن 1357 امام خمینی پس از سال‌ها دوری و تبعید به كشور بازگشت. ایران اسلامی شاهد بزرگترین و تاریخی‌ترین استقبال بود. حضور میلیونی مردم كه صف مستقبلین را از فرودگاه تهران تا بهشت زهرا امتداد داده بود، حاكی از عشق و علاقه بی‌نظیر آنها به رهبر خویش بود. حضرت امام به هنگام خروج از فرانسه با ارسال پیامی خطاب به مردم فرانسه، ضمن اظهار تشكر از آنها خداحافظی كردند. امام خمینی پس از اقامه نماز در كف هواپیما، روی دو پتو با آرامش...

کابینه محلل

روز 11 بهمن 1343 كابینه امیرعباس هویدا از مجلس شورای ملی رأی اعتماد گرفت. این رویداد 10 روز پس از ترور حسنعلی منصور نخست وزیر پیشین ، 5 روز پس از مرگ وی و انتصاب هویدا توسط شاه به نخست وزیری و 4 روز پس از معرفی کابینه او به شاه و مجلس ، صورت گرفت . امیرعباس هویدا در شرایطی فرمان نخست‌وزیری گرفت كه حتی در بایگانی دربار پهلوی، به علت التهابات موجود، تاریخ رونوشت این فرمان را هفتم دی ماه 1343 ثبت كرده اند. یعنی یك ماه قبل از تاریخ واقعی...

زندگی نامه موسس حوزه‌ علمیه‌ قم

آیت الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی موسس حوزه‌ علمیه‌ قم در سال 1276 (ه.ق) مصادف با 1239 (ه.ش) در روستای مهرجرد میبد، واقع در 60 کیلومتری یزد به دنیا آمد. پدر ایشان مردی پارسا بود که هر چند از تحصیل علم بی‌نصیب مانده بود؛ اما از زهد و تقوی بهره داشت. دوران کودکی عبدالکریم در دامان پرمهر مادری مهربان سپری گشت و مانند اکثر کودکان آن زمان در محیطی به دور از آموزش‌های علمی روزهای کودکی را سپری می‌کرد؛ ولی روزگار سرنوشت و تقدیری شگرف را برای...

تقی زاده «آلت فعل» بیگانگان

روز هشتم بهمن 1348 خورشیدی سیدحسن تقی زاده استاد اعظم لژ فراماسونری، عاقد پیمان دارسی در 1312 و از چهره های اصلی مبارزه با دیانت در نهضت مشروطه، در سن 94 سالگی در تهران درگذشت. اگر چه این نوشتار عهده دار به تصویر كشیدن چهره تقی زاده به عنوان یكى از شخصیت‏هاى سیاسى صاحب نام در تاریخ معاصر ایران است، اما آنچه بیشتر توجه نگارنده را به خود معطوف داشته تبیین مواضع و عملكرد یكى از جریان‏هاى سیاسى است كه در حساسترین فرازهاى تاریخ معاصر...

پلیس جنوب

روز هفتم بهمن 1294 هجری شمسی «سر پرسی سایكس» از سوی دولت انگلیس مأموریت یافت همراه عده ای از افسران انگلیسی و نظامیان هندی عازم بندرعباس شود و سپس در ایران یك نیروی نظامی موسوم به «پلیس جنوب» تشكیل دهد. سر پرسی مولس‌ورث سایکس - Sir Percy Molesworth Sykes ‎ (زاده ۲۸ فوریه ۱۸۶۷ / ۱۲۴۶ ش - درگذشته ۱۱ ژوئن ۱۹۴۵ ) در سال ۱۸۹۲ م در هنگ های ارتش هندوستان خدمت کرد و در آنجا با زبان فارسی آشنا شد. دو سال بعد به ایران آمد و کنسولگری انگلیس در کرمان را...

امتیاز نفت شمال

ناصرالدین شاه قاجار در بهمن ماه 1274 ش /شعبان 1313ق با صدور فرمانی اجازه استخراج نفت را در محال ثلاثه ، تنکابن، کجور و کلارستاق ، مازندران به محمدولی خان تنکابنی (سپهسالار اعظم) وزیر خزانه و گمرک وقت اعطا کرد.[1] این فرمان به مدت بیست سال به دلیل فقدان امکانات اکتشاف و حفاری معطل ماند تا این که در ششم بهمن 1294ش / 27 ژانویه 1916 م به دنبال انعقاد قراردادی بین محمدولی خان تنکابنی که در این زمان وزیر جنگ کابینه مستوفی الممالک بود و «آرکادی...

زندگی و زمانه قوام السلطنه

روز 5 بهمن 1301 قوام السلطنه رئيس الوزرا در اثر افزايش اعتراضات مردم و نمايندگان مجلس از مقام خود استعفا كرد. دولت وي در 26 خرداد 1301 بعد از استعفای میرزا حسن خان مشیرالدوله شكل گرفته بود و استعفای وی نیز قبل از رئیس الوزرایی مستوفی الممالک صورت گرفت . احمد قوام ملقب به قوام‌السلطنه (1334ـ 1252ش) از جمله سیاستمدارانی است که هم در دوره قاجار ، هم در عصر پهلوی اول و هم در دوران پهلوی دوم صاحب مناصب عالی سیاسی بوده است . میرزا ابراهیم...

بازخوانی پرونده «کمیته مشترک ضد خرابکاری»

روز چهارم بهمن ۱۳۵۰ به دستور محمدرضا شاه پهلوی، مجموعه ای تحت عنوان «کمیته مشترک ضد خرابکاری » در محل زندان موقت اطلاعات شهربانی تشکیل شد. تشکیل این کمیته گامی در جهت هماهنگی میان عملکرد همه ادارات و سازمان‌هایی بود که به نوعی در ایجاد امنیت مورد نظر حکومت شاه در کشور ایفای نقش می‌کردند. تا پیش از این ، ادارات شهربانی، ساواک، ضد اطلاعات ارتش و سایر مراکز اطلاعاتی رژیم پهلوی هر یک به تنهایی اهداف اطلاعاتی و امنیتی خود را دنبال...

تغییر لباس ، مظهری از تجددمآبی رضاخان

روز چهارشنبه سوم بهمن سال 1307 شمسی و در دوران حاکمیت رضاخان پهلوی نظامنامه لباسهای متحد الشکل در سه فصل و بیست ماده به تصویب هیات وزیران رسید.1 موضوعاتی مانند قانون متحدالشكل نمودن لباس و كشف حجاب در ایران پدیده هایی ناشی از آشنایی با غرب و تجددخواهی افرادی است كه افكار و زندگی غربی را تجربه كرده بودند. به گونه ای كه نخستین نشانه های این پدیده ها را می توان در محافل روشن فكری مشاهده نمود . اما رسمیت یافتن آن به دوره دیكتاتوری...

تعامل علمای تهران با علمای نجف درنهضت مشروطه

دکتر رضا معینی رودبالی دکترای تاریخ ایرانِ اسلامی مدرس دانشگاه یاسوج و کاظم طهماسبی کارشناس ارشد تاریخ ایرانِ اسلامی مقدمه : پیشینه حوزه علمیه نجف اشرف به هزار سال پیش از این دوره می رسد. بدون شک با توجه به قرابت فرهنگی عراق و ایران به عنوان دو کشورمسلمان و همسایه که روزگار طولانی را جزء امپراطوری اسلامی بوده اند، پیشینه ارتباطات و تعاملات بین علمای ساکن در این دو منطقه ، قدمتی به تاریخ حوزه علمیه نجف اشرف...

ترور منصور

روز اول بهمن 1343 حسنعلی منصور نخست وزیر وقت در مقابل مجلس شورای ملی هدف تیراندازی محمد بخارایی عضو جمعیت فدائیان اسلام قرار گرفت و به بیمارستان منتقل شد . فتوای قتل منصور از جانب آیت‏اللَّه سید محمد هادی میلانی در مشهد صادر شده بود. می‏گویند وقتی در دادگاه از محمد بخارایی سؤال می‏کنند که با دو گلوله اول منصور زنده نمی‏ماند ولی چرا سومین گلوله را به گلوی او شلیک کردی؟ آن جوان رشید در پاسخ گفت: «حنجره‏ای که از آن به روحانیت اهانت...

افشاء جزئیات بیشتر نقشه های شاه – امینی

در سالروز فرار شاه از ایران دومین نوارمکالمه تلفنی محمدرضا شاه با علی امینی برروی سایت موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی قرار گرفته است. این اقدام اساسی برای پژوهشگران تاریخ معاصر ایران فرصت مغتنم دیگری را بوجود آورد تا بتوانند با بررسی تحلیلی مطالب بسیار مهمی که در این مکالمه تلفنی مطرح شده است به جزئیات بیشتری از نقشه های پشت پرده رژیم شاه برای حفظ بقاء حکومت ظالمانه اش ، دسترسی پیدا کنند. تاریخ این مکالمه با توجه به اشاره...

19 دی طلیعه انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک

مقدمه : آسمان و فضاى تاريخ همانند ايام فصول گاهى آفتابى و درخشان و گاهى گرفته و ابرى است. درمرور ايام به فرازهايى مى‏رسيم كه در بستر زمانى خود بسيار دردآور بوده و چشمها را اشكبار و دلها را غمگين نموده ولى در نگاهى ديگر و از فراز زمان‏ها و مكان‏ها تحول‏زا، سرنوشت ساز و بهجت‏زاست. 19 دى از جمله آن ايام است. واقعه 19 دى پديده‏اى ناگهانى نبود بلكه داراى ريشه‏ها و آبشخورهاى تاريخى بود و بعدها منشأ تحليلها و حوادثى بس ژرف وعميق...

ارزيابی منابع تاريخ معاصر ايران پس از انقلاب

در يك نگاه اجمالی كتاب‌هايی راكه در زمينه تاريخ معاصر ايران در سه دهه گذشته منتشر شده است مي‌توان از چند زاويه طبقه‌بندی كرد: از نظر ارزش‌های كيفی و ساختاری و محتوايي‌ از اين زاويه اين آثار را مي‌توان به آثاری بي‌ارزش يا كم‌ارزش و پاورقی گونه و آثار با ارزش و تحقيقی تقسيم‌بندی كرد. در گروه اوّل ساختار پاورقی گونه داستانی بر روش علمی غالب است. از متدولوژی علمی و نقد و سنجش و تحليل نشان چندانی نيست، حوادث چون روايتی قصه...

نصایح بی‌حاصل وزیر فرهنگ

پس از انقلاب اكتبر 1917 در روسیه تزاری و از بین رفتن سلسله رومانوف‌ها و اعدام خانواده سلطنتی و تشكیل دولت اتحاد جماهیر شوروی در آن كشور، دولت جدید به ریاست لنین به تبلیغ مرام اشتراكی (كمونیستی) پرداخت و بعضی از افراد كشورهای همسایه روسیه را تحت تأثیر مرام و مسلك خود قرار دادند، منجمله در ایران عده‌ای به بلشویك‌ها گرویدند كه معروف‌ترین آنها احسان الله خان است كه مردی انقلابی و دارای افكاری تند بود و قبلاً هم در كمیته مجازات كه...

شورای سلطنت ، تلاشی بیهوده برای حفظ سلطنت پایان یافته

آن‌گاه که خروج شاه از کشور حتمی‌شد، به پیشنهاد شاه و با موافقت نخست وزیر- شاپور بختیار- بنا بر این شد تا در غیاب شاه، امور حکومتی‌ی مربوط به وی از جمله عزل و نصب‌ها و … بر عهده‌ی شورای عالی سلطنتی قرارگیرد. موضوع تشکیل شورای سلطنت، با عجز شاه در ماندن در كشور و خروج اجباری از ایران جهت اداره امور کشور موردتوجه جدی درباریان پهلوی قرار گرفت. از دوره نخست وزیری شریف امامی به بعد، موضوع تشکیل شورای سلطنت بر سر زبان‌ها بود، اما...

دارالفنون

دارالفنون در لغت به معنای دانشسرا، مدرسه عالی، آموزشگاه حرفه‌ها و پیشه‌ها است، اما در اصطلاح به مدرسه عالی معروف گفته می‌شود كه به همت «میرزا تقی خان امیر كبیر» (1223 ـ 1268 ق) صدر اعظم ناصرالدین شاه قاجار (1247 ـ 1313 ق) و از مشهورترین رجال تاریخ ایران تأسیس شد. امیركبیر كه در مأموریتهای سیاسی خود به خارج از ایران، یعنی روسیه و عثمانی، با نظام آموزشی آن دو كشور آشنا شده بود، گسترش علوم و فنون جدید را در دستور فعالیتهای خود قرار داد و...

ریشه مبارزات مسلحانه - مبارزات مسلحانه برآیند خفقان سیاسی رژیم

مهدی داوودی رژیم پهلوی به عنوان نظامی دیكتاتور و تمامیت خواه از هر وسیله ای برای سركوب مخالفان و مبارزان استفاده می كرد. اما سركوب مخالفان پس از كودتای 28 مرداد به دلیل ورود نیرو های اطلاعاتی آمریكا و اسرائیل به ایران و شكل گیری سازمانی تحت عنوان "سازمان اطلاعات و امنیت كشور"، ساواك بسیار نظام مند و خشن گردید. خشونت نیروی های امنیتی به حدی بود كه اعتراض بسیاری از كشور های بین المللی حامی شاه را نیز بر انگیخت. در این رابطه خشونت...

منجلاب فساد و ناكارآمدی‌ رژیم‌ پهلوی

حجت اسلام و المسلمین روح الله حسینیان فساد و ناكارآمدی‌ نظام‌های‌ سیاسی‌ همواره موجب‌ ظهور ایدئولوژی‌های‌ رقیب‌ می‌گردد و هر ایدئولوژی‌ كه‌ توانمندتر باشد، در این‌ رقابت‌ پیشی‌ می‌گیرد. بعد از سركوب‌ قیام‌ 15 خرداد، ایدئولوژی‌های‌ راست‌گرایانه‌ و چپ‌گرایانه‌ و اسلام‌محور، ضمن‌ اینكه‌ رژیم‌ شاه‌ را به‌ چالش‌ ‌خواندند، با یكدیگر نیز رقابت ‌‌كردند؛ در این‌ میان‌ ایدئولوژی‌ اسلام‌محور توانست‌...

انیس‌الدوله و تحریم تنباکو

نیلوفر کسری در یکی از سفرهای ناصرالدین شاه به روستای امامه از قرای لواسان او با دختری دهقان‌زاده آشنا برخورد کرد که اسمش فاطمه بود. وی با وجود صغر سن به سوالات شاه جوابهای مناسب داد. هوش و درایت دختر مورد توجه ناصرالدین شاه قرار گرفت و او را با خود به حرمسرا برد و به سوگلی محبوبش جیران سپرد. طی سالیان بعد پس از مرگ جیران، کلیه اموال او به فاطمه داده شد و در سفر سلطانیه (1276ق) به عقد پادشاه درآمد. هوش و درایت این تازه وارد قدرت و...

کودتای سوم اسفند 1299 و کودتای 28 مرداد 1332؛ (مشابهتها و پیامدها)

مظفر شاهدی shahedi@iichs.org کودتای 28 مرداد1332 به نوعی تداعی کننده کودتای سوم اسفند 1299 شد. در این رخدادهای تأسف‌بار مشابهت های متعددی وجود دارد. هر دو این کودتاها، به حیآت هر چند نیم‌بند و کم‌فروغ نظام مشروطه در ایران پایان داد؛ در شکل‌گیری و مجرا ساختن هر دو این رخدادها دولت انگلستان نقش تعیین‌کننده و درجه‌اولی ایفا کرد؛ هر دو این کودتاها در راستای حاکم ساختن روش استبدادی و خودکامانه حکومت صورت‌عملی به‌خود گرفت؛ در هر دو این...

گزارش دونالد. ن. ویلبر از نقش سیا و MI6 در کودتای 28 مرداد 1332

مظفر شاهدی shahedi@iichs.org طی چند ماهه پس از کودتا دکتر «دونالد. ن. ویلبر» از مأموران بلندپایه سیا، که در طراحی و اجرای کودتای 28 مرداد 1332 نقش مهمی داشت و از جزئیات آن اقدام تبه‌کارانه آگاهی تمام و کمالی داشت، گزارشی از فرایند طراحی و اجرای کودتا تهیه و در اختیار مقامات سیاسی ـ اطلاعاتی دولت امریکا قرار داد تا بتوانند برای عملیاتهای مشابه (در آینده) از آن بهره‌برداری کنند. دونالد ویلبر فرایند نهایی شدن طرح کودتا علیه دولت دکتر محمد...

معضل عدم اشتغال و نقش آن در مهاجرت ایرانیان به روسیه در نیمه نخست قرن14ق

محمدحسن پورقنبر Mpourghanbar8@gmail.com یکی از چالشهای اجتماعی ـ اقتصادی نسبتا مهمِّ دو قرن اخیرِ ایران را می توان مهاجرت سرمایه‌های انسانی به خارج از کشور، در نتیجه شیوع بیکاری در جامعه و عدم ایجاد اشتغالِ مکفّی در درون قلمرو ایران، عنوان نمود. با این اوصاف، نیروی کار ایرانی، اعم از متخصّص و غیرمتخصّص، به جای آنکه توانایی خود را در راستای پیشرفت و رونق اقتصادی کشور صرف نماید، در راستای تامین معاش خود و خانواده، مجبور به ترکِ سرزمین...

رضاشاه کبیر!؛ ثروت‌اندوزی بیمارگونه؛ غصب اموال و داراییهای مردم

مظفر شاهدی shahedi@iichs.org از ویژگیها و صفات رذیله رضاشاه، مال‌اندوزی و غصب اموال، املاک و داراییهای مردم کشور، از اقشار مختلف بود. این مهم در اکثری از منابع دست‌اول آن روزگار و نیز در خاطرات بسیاری از رجال و آگاهان به امور انعکاس یافته است. به‌ویژه به‌دنبال عزل رضاشاه از سلطنت (توسط متفقین) شماری از کسانی که اموال و داراییهایشان به‌نفع او غصب و ضبط شده بود، فرصت پیدا کردند زوایایی از فجایع مذکور را بیان کنند. بدین‌ ترتیب،...

نگاهی آسیب شناسانه به صنعت سینما در دو دهه پایانی حکومت پهلوی (1337-1357ش)

محمدحسن پورقنبر Mpourghanbar8@gmail.com سینما یکی از جدی ترین و پرمخاطب ترین رسانه‌های جمعی در عصر کنونی محسوب می شود. میزان اهمیتِ آن، هنگامی بیشتر قابل درک خواهد بود که به این مسئله توجه گردد، این رسانه، فقط ابزاری برای تفریح و سرگرمی نیست، بلکه می‌توان از آن در راستای فرهنگ سازی در جامعه نیز استفاده نمود. اگرچه سابقه تاسیس سینما در ایران به اواخر قرن 13ش مرتبط بوده، و در دهه‌های نخستین قرن 14ش (به ویژه دهه 1320ش) نیز دهها سینما در...

زندگی و اقدامات لارنس آلمانی در ایران

مرضیه یحیی آبادی جنگ بین الملل اول، در سال 1914م/1332ق به وقوع پیوست. موضع گیری سیاسی ایران به هنگام وقوع جنگ، اتخاذ سیاست بیطرفی به عنوان مناسب ترین گزینه در آن برهه زمانی بود. در آغاز جنگ بزرگ، دولت ایران توسط سفارتخانه‌های خود در کشورهای خارجی، بیطرفی خود را اعلام کرد و از دولتهایی که در خاک ایران نیرو داشتند تقاضا کرد، با احترام به بیطرفی ایران، قسمتهای اشغالی را تخلیه نمایند؛ اما دولتهای ذینفع، نه تنها به این اعلامیه...

جلوه‌های مقاومت نهاد مرجعیت در برابر استعمارگران - بررسی موردی تقابل عالمان شیعه با بریتانیا

صفاءالدین تبرّائیان درآمد تالار علامه امینی دانشگاه تهران طی روزهای 7 و 8 آبان ‌ماه 1392 ناظر برپایی «همایش بین‌المللی کالبدشکافی سیاست انگلیسیها در ایران (2012-1800م)» بود. در این هم‌اندیشی شماری از دانشوران ایرانی و خارجی مبادرت به واکاوی و بازخوانی رویه و رویکرد استعمار بریتانیا در دو سده اخیر در ایران‌ زمین نمودند. این همایش به همت «مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران» برگزار شد. آنچه در پی می‌آید متن سخنرانی اختتامیه...

مطیع‌ترین وزیر امور خارجه ایران ؛ (فراز و فرود زندگی سیاسی غلامعباس آرام)

مرضیه یحیی آبادی چکیده غلامعباس آرام (1363-1282ش/ 1984-1903م) سناتور، سفیر و یکی از وزیران امور خارجه ایران در دوران حکومت محمّدرضا پهلوی بود. وی در کابینه‌های دکتر منوچهر اقبال، دکتر علی امینی، اسدالله علم، حسنعلی منصور و امیرعباس هویدا سمت وزارت امور خارجه ایران را بر عهده داشت. آرام، یکی از رکورداران مناصب وزارت و سفارت در دوران حکومت محمّدرضاشاه به شمار می رود. از میان وزیران امور خارجه‌ای که پس از کودتای 28 مرداد 1332ش، توسط...

...

27

...