مقالات

دومین مکالمه شاه با علی امینی

دومین نوار مکالمه تلفنی محمدرضا شاه با علی امینی نیز در دسترس مخاطبین تاریخ پژوه قرار گرفت. در این مکالمه تاریخی جزئیات مشورت تلفنی شاه با علی امینی را می توانید بشنوید. اهمیت این مکالمه که از شنود تلفنی ساواک از خانه علی امینی در چهاردهم آبان ماه 1357 بدست آمده است، در مورد افشاء دیدگاه‌های شاه و امینی درباره راه‌های کنترل حرکت توفنده مردم در جریان انقلاب اسلامی است. در این مکالمه شاه تلاش دارد به قدرت رساندن دولت نظامی ازهاری...

نظر پدرزن نواب درباره دامادش/ پدرم مخالف بود در سفرها همراه آقا باشم ( همسر شهید نواب در گفتگو با مشرق)

بانو نیرالسادات نواب احتشام رضوی، فرزند زنده‌یاد حجت الاسلام سید محمد نواب احتشام رضوی، همسر شهید سید مجتبی نواب صفوی است. او در سنین نوجوانی با آن شهید گرانمایه ازدواج و به مدت هشت سال با او زندگی کرد. شمه‌ای از خاطرات و گفتنی‌های این دوران را در این گفت وشنود، بخوانید: *شما خود در خانواده‌ای انقلابی به دنیا آمده و پرورش یافته‌اید، بنابراین آشنایی پدرتان با شخصیتی انقلابی چون شهید نواب صفوی امری بعید به نظر نمی‌رسد. با...

روایتی از آخرین روزهای رهبر فدائیان اسلام (عبدخدائی در گفتگو با مشرق)

تنها شاهد واپسین روزهای رهبر فدائیان اسلام و یارانش، امروزه نزدیک به 80 سال سن دارد. او اما تا هم اینک نیز، شور و حرارت دوران نوجوانی را واننهاده و هنوز با همان بیان حماسی، خاطرات یاران شهیدش را واگویه می‌کند. آنچه پیش روی دارید روایت محمدمهدی عبدخدایی دبیرکل کنونی جمعیت فدائیان اسلام از واپسین دیدارهای خود باشهیدان نواب صفوی، خلیل طهماسبی و سید محمد واحدی است. *جنابعالی تنها شاهد زنده واپسین فصل از حیات شهید نواب صفوی و...

سرنوشت شاه و فرح پس از فرار

غلامرضا خارکوهی تاریخنگار انقلاب اسلامی می‌گوید فرار محمدر ضا شاه در روز 26 دی ماه 1357 جهان را تکان داد. وی افزود: ساعت دو بعد از ظهر بود که خبر فرار شاه از رادیو پخش شد، فریاد شادمانی جمعیت به هوا رفت، چراغ اتومبیل ها روشن شد، برف پاکن ها به رقص درآمدند، بوق ها به راه افتاد، غلغله شهر را برداشت. خارکوهی ادامه داد: جمعیت به شور آمده، و هر کدام به طریقی نفرت خود را از شاه نشان دادند؛ برخی اشک شوق می ریختند، برخی عکس شاه را در اسکناس...

چرا کشف حجاب در زمستان انجام شد

قانون کشف حجاب از ۱۷ دی ۱۳۱۴، علی‌رغم اینکه تداعی‌کننده‌ی تجربه‌ای تلخ در تاریخ معاصر ایران است، بدون شک یکی از مهم‌ ترین رخدادهایی است که همواره در پس‌زمینه‌ی ذهنی تحولات بعدی معاصر تا انقلاب اسلامی حضور داشته است. به موضوع کشف حجاب و سیاست‌های ضددینیِ پهلوی اول فراوان پرداخته شده است، اما در این مقاله هدف ما بررسی جنبه‌ای خاص از این موضوع است. توضیح اینکه یکی از جنبه‌هایی که در تشریح واقعه‌ی کشف حجاب کمتر مورد توجه...

بررسی وضعیت شرکت ملی نفت در اهواز

عصمت بابادی: کارشناس ارشد تاریخ ایران دوره اسلامی کشف، استخراج و رونق فعالیت‌های نفتی، به شهرهای خوزستان به ویژه اهواز جایگاه ویژه‌ای داده است. پیدایش نفت و رونق فعالیتهای اکتشافی نفت ، تغییرات اجتماعی، اقتصادی و عمرانی را در شهرهای نفت‌خیز به ویژه اهواز منجر شد. اکتشاف نفت ابتدا در زمان تسلط شرکت نفت ایران و انگلیس صورت گرفت. اکتشافات و حفاری‌های نفتی در زمان شرکت نفت ایران و انگلیس تغییراتی اقتصادی، عمرانی را در سطح...

پلیس خفیه در دوره قاجار

آقا محمدخان با انتصاب قاسم‌خان دولّو ، اولین گام را در راه تشكیل نظمیه (شهربانی) در تاریخ معاصر ایران برداشت و میرزا شفیع مازندرانی را برای مدیریت امور غیرنظامی شهر گماشت. پس از آن، دستگاه اداری ـ دیوانی و اطلاعاتی و امنیتی به میراث رسیده از دورانهای گذشته، به تدریج در نظام جدید پذیرفته شد. از جمله، منصب كلانتر بار دیگر مورد توجه حكمرانان قاجار قرار گرفت و دامنه آن توسعه یافت. میرزا ابراهیم‌خان كلانتر، كه وزیر اعظم و...

بخشش سرزمینی در دوران رضاشاه

رضاشاه پهلوی ارتفاعات آرارات در غرب ایران را به تركیه، قسمت‌هائی از شرق ایران را به افغانستان و منطقه سوق الجیشی اروند رود (شط العرب) را به عراق بخشید. سرلشكر ارفع كه در سفر رضاشاه به تركیه عضو هیأت همراه وی بود، خاطراتی از این سفر در زمینه نوع نگرش رضاشاه نسبت به اختلافات مرزی ایران با همسایگان دارد كه خواندنی است. ارفع در خاطرات خود می‌گوید: «من عضو هیأت تحدید حدود و حل اختلافات بودم. در این هیئت كسانی چون محمدعلی فروغی و...

نگاهی كوتاه به مناصب و فعالیت های محمد علی فروغی‌

محمد علی فروغی در سال 1254شمسی در تهران متولد شد. پدرش محمدحسین ـ ذكاءالملك ـ از ادیبان، شعرا و دانشمندان عصر ناصرالدین شاه قاجار بود . گفته می شود جد اعلای این خانواده از یهودیان بغداد بود که برای تجارت به ایران آمد و در اصفهان سکنی گرفت و مسلمان شد. پدر فروغی، محمد حسین ذکاءالملک متخلص به فروغی، از معاریف فرهنگی زمان خود به شمار می رفت. فروغی در خلال تحصیلات خود زبان عربی و فرانسه و علوم ریاضی‌، فیزیك‌، شیمی و طبیعی را فراگرفت و...

تحلیل مکالمه تاریخی شاه با علی امینی

سایت موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی ایران نخستین بار پس از گذشت سی و شش سال ، نوار صوتی مکالمه تلفنی شاه با علی امینی نخست وزیرسابق ایران را دراختیار پژوهشگران تاریخ معاصر و همه علاقه مندان به شناخت واقعیت های پشت پرده تاریخ ایران قرار داده است . امید است این اقدام روشنگرانه بازهم ادامه یابد تا نسل جدید انقلاب اسلامی ، با واقعیتهای بازهم بیشتری از ناگفته های بیداد ستم شاهی پهلوی آشنا شود. این مکالمه تاریخی که جزو اسناد...

نقش اسناد ساواك در روشن ساختن زوایای تاریك تاریخ

نحوه كار ساواك با نگاهی گذرا به اسناد و بقایای كار ساواك، از لحاظ اداری آن را به سه دوره یعنی: دوره اول: تشكیل ساواك و ریاست تیمور بختیار، دوره دوم: بازسازی به كمك فردوست و دوره سوم: دوره حاكمیت نصیری بر ساواك تقسیم كرد كه شاخصه دوره اول شباهت تهیه و تنظیم گزارش‌هاـ از لحاظ شكل و محتواـ به شهربانی است كه در بندهای بعد بیشتر توضیح داده خواهد شد و شاخصه دوره سوم تغییرات شكلی و محتوایی در كسب خبر و ارزیابی آن است. دوره گزارش...

نامه یكی از رهبران صهیونیسم به رضاخان

اسناد به جا مانده از دوران گذشته، اطلاعات شگفت‌انگیزی را درباره تكاپوی مرموز صهیونی در ایران عصر پهلوی آشكار می‌سازند. براساس اسناد معتبر تاریخی، سران و رهبران صهیونیسم، در بعضی مقاطع تاریخی، برای اسكان یهودیان در مناطق مختلف جهان و ایجاد دولت یهود، جز فلسطین، سرزمین‌های دیگری را نیز در طرح‌های خود مدنظر قرار داده بودند. از میان سرزمین‌های مورد نظر، از كشورهای آرژانتین، اوگاندا، موزامبیك، آنگولا، لیبی، العریش (در...

آیت الله سید صدرالدین صدر

آیت الله سید صدرالدین صدر، اواخر اردیبهشت 1261 ش در کاظمین دیده به جهان گشود. دوران کودکی را در سامرا گذراند و مقطع سطح حوزه را از استادان آن دیار فرا گرفت. با هجرت به کربلا و نجف از بزرگانی چون: آیت الله ملا محمدکاظم خراسانی (اخوند)، نائینی، آقا ضیاءالدین عراقی، سید اسماعیل صدر، سید محمدکاظم طباطبایی یزدی و میرزا فتح الله شریعت اصفهانی بهره مند گردید. وی در سال 1292 ش، رهسپار ایران شد و تا 1298 ش، در مشهد سکنی گزید و در جوار حضرت علی بن...

گزارش میلسپو از فساد در قشون رضاخان

«آرتور میلسپو» خزانه‌دار آمریكایی ایران كه توسط دولت رضاشاه به این سمت منصوب شده بود، در سال 1305 هجری شمسی (13 ژوئیة 1926 میلادی) گزارشی از وضعیت فساد مالی در قشون رضاخان منتشر كرد. گزارش میلسپو در 69 صفحه 14 اینچی و بدون فاصله بین سطرها تهیه شده بود. او در گزارش خود از فساد گسترده، اختلاس و اخاذی افسران قشون خبر می‌دهد. «ارتش ملی» رضا [خان] كه تشكیل آن را از بزرگترین دستاوردهای او خوانده و تحسین كرده‌اند، در واقع همچون ارتش...

نگااهی به زندگی و زمانه حاج آقا نورالله اصفهانی

حاج آقا نورالله اصفهانی (مهدی) فرزند شیخ محمد باقر نجفی و نوۀ دختری سید صدرالدین عاملی در سال 1278 ق در اصفهان دیده به جهان گشود. وی پس از آموختن مقدمات علوم دینی راهی عتبات عالیات شد و تا سال 1304 ق به تحصیل در آنجا ادامه داد و از محضر بزرگانی چون آیت الله میرزا حبیب الله رشتی و آیت الله میرزا حسن شیرازی استفاده کرد و پس از نیل به درجه اجتهاد به اصفهان مراجعت نمود. در سال 1307 ق به همراه برادرش آقا نجفی به قلع و قمع بابیها اقدام کرد که موجب...

قصر قجر

در زمان سلطنت رضاخان دستگاه اطلاعاتی به معنی خاص آن، یعنی مركزی كه به جمع‌آوری خبر از كشور هدف اشتغال داشته باشد در ایران وجود نداشت. او همه چیز را از نظمیه كه بعدها به شهربانی تغییر نام یافت، می‌گرفت. سفارتخانه‌های ایران در كشورهای مختلف نیز راه دیگری برای جمع‌آوری اطلاعات بود. رضا شاه كه بقای حكومت خود را در به بند كشیدن آزادیخوا‌هان می‌دید، مدت زیادی از به قدرت رسیدنش نگذشته بود كه «ماركوف» روسی را مأمور بررسی و انتخاب...

تعویق دوباره انتشار اسناد دخالت آمریکا در کودتای ۲۸ مرداد

روزپنج شنبه 27 آذر 1393 وزارت امورخارجه آمریکا دستورداد تا از انتشار اسناد محرمانه مرتبط با کودتای ۲۸ مرداد که قراربود منتشرشود، جلوگیری گردد. وزارت خارجه آمریکا مدعی شد به علت نگرانی از تاثیرانتشار این اسناد برروند مذاکرات هسته‌ای موقتا مانع انتشاراین اسناد مهم شده است! جالب آنکه هیچ محدوده زمانی را برای رفع توقیف از این اسناد مشخص نکرد. درسال 2013 با انتشاراطلاعات سابقا طبقه‌بندی شده‌ای در ارتباط با انگیزه‌های آمریکا و...

ماجرای قتل 11مسلمان در محله سعدی شیراز توسط بهایی ها

روزبیست و دوم آذرماه 1357 مردم محله سعدیه شیراز ، شاهد وقوع جنایتی هولناک توسط استوار "صفت الله فهندژ" ، بهایی بودند که در گردان پیاده ارتش خدمت می کرد. در اثر تیراندازی این جنایتکار از روی پشت بام خانه اش تعدادی از مردم محله سعدیه کشته و دهها نفر دیگر زخمی شدند. درسالروز وقوع این جنایت (22 آذر 1357) در مقاله پیش رو تلاش شده است با اتکاء به دو سند برجای مانده از ساواک و گزارش ژاندارمری استان فارس به وزارت کشور در آن زمان ، ماجرای...

روز دانشجو

در تاریخ 24 آبان اعلام شد که نیکسون معاون رئیس جمهور آمریکا از طرف آیزنهاور به ایران می‏آید. نیکسون به ایران می‏آمد تا نتایج «پیروزی سیاسی امیدبخشی را که در ایران نصیب قوای طرفدار تثبیت اوضاع و قوای آزادی شده است» (نقل از نطق آیزنهاور در کنگره آمریکا بعد از کودتای 28 مرداد) ببیند. در مقابل دانشجویان مبارز دانشگاه نیز تصمیم گرفتند که در فضای حکومت نظامی بعد از کودتای سیاه، هنگام ورود نیکسون، نفرت و انزجار خود را به دستگاه کودتا...

سند و خاطره در پژوهشهای تاریخی

پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357، ضمن آنكه تحولی مهم در عرصه سیاست جهانی بود، به لحاظ تاریخ‌نگاری هم تأثیرات مهمی در عرصه پژوهش و تحقیق به بار آورد. ورود دو گونه منبع جدید به عرصه پژوهش ـ كه شامل اسناد دولتی نهاد‌های سیاسی و امنیتی و خاطرات شفاهی است ـ انقلابی در این عرصه به شمار می‌آید. تا پیش از انقلاب برخی اسناد كه اغلب متعلق به خاندانهای دوره قاجار بود ، مورد استفاده پژوهشگران قرار گرفت. لیكن حجم انبوه اسناد سازماندهی شده...

روایتی دیگر از عصر پهلوی

انگلیسی‌ها پس از تصرف نظامی ایران، بر این كشور و منابع نفتی آن تسلط كامل و دائم یافتند. تسلط كامل بر ایران از طریق حكومت استبدادی نظامی با كودتای 21 فوریة 1921 ممكن گردید. با توجه به مداركی كه وزارت امور خارجه به تازگی منتشر كرده مشخص شده است كه با وجود انكار انگلیسی‌ها، آنها كودتا را برنامه‌ریزی و هدایت كرده‌اند و نیروهای نظامی و سفارت انگلستان در این كودتا نقش داشته‌اند. كودتا را رضا میرپنج كه افسر قزاق گمنام و بی‌سوادی بود...

رابطه پنهان و آشكار آمریكا با بهائیان و تأثیر آن در ایران

بر اساس گزارش‌های رسمی، بهائیان از سال 1318 ه.ق فعالیت خود را در ایالت شیكاگو آغاز كردند. بهائیان آمریكا كه تحت حمایت دولت آمریكا بودند، به دستور میرزا حسینعلی در امر وقف املاك و بناهای خود به نام بهائیت تلاش فراوانی داشتند و هدایایی را جهت تشویق مردم و جذب آنان به بهائیت و گسترش بهائیت، وقف كرده و در اختیار رهبران بهائی قرار می‌دادند. شناسایی و ثبت املاك بهائیت ابتدا از آمریكا آغاز شد؛ در به رسمیت شناختن موقوفات بهائیان نیز...

حسنین هیكل نویسنده مصری: انقلاب اسلامی ایران، اولین نمونه در تاریخ است

هیكل نویسنده و متفكر نامدار عرب، از نزدیكترین یاران جمال عبد‌الناصر، رئیس جمهوری فقید مصر بود. هیكل به عنوان سردبیر روزنامه كثیر‌الانتشار «الاهرام» بیان‌كننده سیاست و خط‌مشی رژیم ناصر، به شمار می‌رفت. تحلیلهای سیاسی هیكل در الاهرام، بیشترین خواننده را در دنیای عرب داشت. وی از هواخواهان نهضت ملی ایران بود و پس از كودتای 28 مرداد 1332 كتابی تحت عنوان «ایران بر قله آتشفشان» نوشت. هیكل هنگام اقامت امام خمینی در فرانسه، در روز 2...

تحریم حزب رستاخیز

رستاخیز نام حزبی است كه توسط محمد‌رضا پهلوی تأسیس شد. در 11 اسفند 1353 شاه در حضور نخست‌وزیر، نمایندگان مجلسین شورای ملی و سنا، رهبران احزاب و مقامات كشوری، تأسیس «حزب رستاخیز ملت ایران» را اعلام كرد و دستور داد تا همه مسئولین، رؤسای احزاب و مردم به عضویت حزب درآیند. همچنین امیر‌عباس هویدا، نخست‌وزیر را به دبیر كلی حزب برگزید. او در مورد كسانی كه مخالف عضویت در حزب بودند گفت: « كسی كه وارد حزب جدید نشود... وابسته به یك سازمان...

پول از انگلیسی‌ها، كاغذ از روسها!

ایرج اسكندری دبیر كل پیشین حزب توده ایران نوشته است: «... عقیده من این بود كه ما باید حزبی تشكیل بدهیم كه دارای پروگرام حداقل دموكراتیك بوده و جنبه ضد استعماری داشته باشد... دوستان از من سؤال كردند در این صورت چه اسمی به نظر تو می‌رسد؟ گفتم یك اسم عامی كه در عین حال اگر خواسته باشیم بتوانیم از آن به معنای كمونیستی هم استفاده كنیم و چون لغت توده در نظرم بود و می‌بایستی داخل توده كار بكنیم، گفتم مثلاً حزب توده. اتفاقاً خوششان آمد و...

پنج خاطره مطبوعاتی

مشروطه اوّل هنوز یك ماه از اعلان مشروطیت نگذشته بود كه اولین روزنامه چهار صفحه‌ای و به قطع كوچك بنام «صبح صادق» تحت مدیریت مؤیدالممالك در تهران انتشار یافت. اداره این روزنامه در خیابان لاله‌زار بود و روزانه در حدود دویست تا سیصد نسخه تیراژ داشت، و هر نسخه دو شاهی به فروش می‌رفت. در آن موقع دوازده تا سیزده سال داشتم و كار روزنامه‌فروشی من با انتشار این روزنامه آغاز گردید. آن روزها در تمام تهران فقط چهار روزنامه‌فروش بودند كه...

«بانك استقراضی» ابزار سلطه روسیه

بانك استقراضی در 1308 ق، اندكی پس از بانك شاهنشاهی، تأسیس شد. پولیاكف (Poliakov) از اتباع روسیه، تأسیس آن را به ناصر‌الدین شاه پیشنهاد داد؛ ناصر‌الدین شاه كه علاقه زیادی به پولیاكف داشت، اجازه تأسیس شركتی را صادر كرد كه به معاملات رهنی بپردازد و امور بانكی را نیز بر عهده داشته باشد. به موجب مفاد امتیاز‌نامه، ناصر‌الدین شاه به پولیاكف، رایزن عمومی (جنرال كنسول) ایران، و روشر (Roscher) و عده‌ای دیگر اجازه می‌داد تا شركتی استقراضی به...

این هم یك خیانت

روز یازدهم آذر 1333 روزنامه اطلاعات در صفحه اول خود خبری تحت عنوان «جریان امضاء مقاوله نامه ایران و شوروی» را منعكس كرد. در شرح این خبر تنها نوشته شده بود كه ساعت یك بعد از ظهر امروز آقای «لاورینتف» سفیر كبیر شوروی در وزارت امور خارجه حضور یافت و مقاوله نامه ایران و شوروی مبنی بر رفع اختلافات مرزی و مالی بین دو كشور به امضای آقایان حمید سیاح رئیس هیأت نمایندگی ایران و «لاورینتف» سفیر كبیر شوروی رسید. اما سه روز بعد در همین...

زندگی نامه شهید مفتح

شهید دكتر محمد مفتح‌، در 28 خرداد 1307 هجری شمسی در خانواده‌ای روحانی در شهر همدان چشم به جهان گشود و در دامان خانواده‌ای علاقمند به اهل بیت ( ع ) پرورش یافت‌. شهید مفتح در زمان كودكی با حضور در مجلس درس پدر، ادبیات را نزد پدر فرا گرفت و مقدمات كمال در محفل گرم و نورانی پدر در وی بارور گردید. در هفت سالگی وارد دبستان گردید و پس از اتمام این دوره‌، به دلیل اشتیاق فراوان جهت فراگیری علوم اسلامی‌، در مدرسه علمیه مرحوم آیت‌الله...

پیام‌های امام چگونه انقلاب را به سرانجام رساند؟ - تحلیلی از ویژگی‌های برجسته‌ی پیام‌های امام در آستانه‌ی پیروزی

پیام‌های حضرت امام (ره) در آن شرایط حساس و سرنوشت‌ساز روزهای پایانی رژیم پهلوی، علاوه بر «چه خواهد شد؟» بیانگر «چه باید کرد؟» در قالب توصیه‌های کاربردی و اجرایی نیز بود؛ پیام‌هایی که از جانب یک مسلط به آموزه‌های دینی صادر می‌شد. با هجرت تاریخی امام خمینی (ره) به پاریس در مهرماه سال 1357،روند مبارزات انقلاب که در تابستان همان سال شتاب بیشتری یافته بود، وارد مرحله‌ی جدید شد. در حالی که شاه و دستگاه امنیتی رژیم پهلوی تصور...

...

28

...