مقالات

از دلدادگی تا وادادگی به چریک‌ها - گاهی به رابطه‌ی دانشجویان و جنبش‌های چریکی در مبارزه با پهلوی

جریان چپ و دانشجویان واگویه‌‌های بسیار با یکدیگر داشتند؛ واگویه‌‌هایی که در یک مقطع به سرزنش و گلایه بدل شد و موجبات ریزش دانشجویان از جریان چپ و سرخوردگی آنان را فراهم آورد. این نوشتار قصد دارد تا قهر پس از دلدادگی تا وادادگی دانشجویان از جریان چپ و گرایش به جریان اسلامی را مورد بررسی قرار دهد. دانشجویان از جمله عاملان اثرگذار در جریان انقلاب اسلامی بودند. نقش این قشر در فرآیند انقلاب اسلامی در طیفی از فعالیت‌‌های...

آیا میرزا برای تجزیه‌ی گیلان دست به سلاح برد؟ - به مناسبت شهادت میرزا کوچک جنگلی

اینکه جنبش‌های این دوره‌ی تاریخ معاصر و از جمله جنبش میرزا کوچک را با نیات تجزیه‌طلبانه تحلیل می‌کنند، ساخته‌وپرداخته‌ی تحلیل‌گران حامی خاندان پهلوی است که در تلاش بودند تا با تجزیه‌طلب نشان دادن میرزا و یارانش، حرکت رضاشاه را در جهت سرکوب آنان، مشروع جلوه دهند. در فاصله‌ی زمانی وقوع انقلاب مشروطه تا سلطنت رضاشاه، جنبش‌هایی در ایران اتفاق افتاد؛ از جمله جنبش و قیام شیخ محمد خیابانی، قیام کلنل محمد تقی پسیان و قیام...

نتایج تبعید آیت‌الله خامنه‌ای برای انقلاب اسلامی - نگاهی به مبارزات رهبر انقلاب در ایرانشهر

تبعید رهبر انقلاب به ایرانشهر چند نتیجه داشت. از جمله اینکه ارتباط بسیار نزدیک حضرت آیت‌‌الله خامنه‌‌ای با اهل تسنن و نفوذ بسیار زیاد ایشان در میان مردم ایرانشهر، موجبات ارسال پیام انقلاب به یکی از دوردست‌ترین مناطق ایران شد. نیروهای مذهبی را می‌بایست از جمله عمده‌ی مخالفان حکومت اقتدارگرایانه‌ی محمدرضا پهلوی دانست؛ نیرویی که سرانجام نیز توانست در قامت انقلاب اسلامی در برابر سلطنت پهلوی بایستد و آن را ساقط کند. حکومت...

چرا غرب در دهه‌ی 40 و 50 به توسعه‌ی ایران می‌اندیشید؟ - مروری بر ریشه‌های برنامه‌های اقتصادی پهلوی دوم

در این نوشتار، درصدد هستیم تا نشان دهیم که آیا توسعه‌ی اقتصادی ایران در زمان پهلوی براساس نیاز داخلی صورت گرفته بود یا اینکه پشت این مسئله، موضوع دیگری نهفته بود. از دهه‌ی 1960 به‌عنوان دهه‌ی استقلال کشورهای جهان سوم و تحرک این کشورها برای رسیدن به توسعه یاد می‌شود. در این مقطع، برخی از این کشورها برنامه‌ریزی برای توسعه‌ی اقتصادی و اجتماعی به‌منظور کاهش وابستگی به غرب و حفظ استقلال ملی را در دستور کار قرار دادند. این مسئله...

اشرف پهلوی؛ شاه یا خواهر شاه؟! - نگاهی به نقش‌آفرینی‌های اشرف در حوادث سیاسی زمانه‌اش

با نفوذ او بود که احمد شفیق، همسر مصری وی، که علی‌رغم مخالفت پدر و محمدرضا با اشرف ازدواج کرده بود، به ریاست کل هواپیمایی ایران دست یافت. اشرف همچنین در انتخابات مجلس شانزدهم، تعدادی از وکلای مورد اعتماد خود، همچون سرتیپ پیراسته و منوچهر تیمورتاش را به مجلس فرستاد. نگاهی به تاریخ معاصر ایران، به‌خصوص دوره‌ی پهلوی و قاجار، نشان می‌دهد زنانی که در حوادث کلان سیاسی کشور نقش‌آفرینی‌های تأثیرگذاری داشته‌اند، از انگشتان یک...

چرا سیا نتوانست انقلاب اسلامی را پیش‌بینی کند؟ - به مناسبت انتقاد کارتر از سیا به دلیل ناتوانی در تحلیل انقلاب

سازمان سیا نیز در گزارشی که از وقایع ایران در سال 1978 به کاخ سفید مخابره کرد، بر این باور بود که «ایران دستخوش انقلاب یا حتی در مرحله‌ی پیش از انقلاب نیست... و شاه تا ده سال دیگر بر سر قدرت خواهد بود.» اما این پیش‌بینی غلط از آب درآمد و درست پنج ماه بعد از این گزارش، انقلاب ایران به وقوع پیوست. وقتی طوفان انقلاب اسلامی ایران پایه‌های رژیم پهلوی را درنوردید و منجر به سرنگونی رژیم پهلوی گردید، بنیان بسیاری از نظریه‌های انقلاب نیز...

«بازی بزرگ» چگونه ایران را پاره‌پاره کرد؟ - به بهانه‌ی تشکیل «پلیس جنوب» توسط انگلستان/ایران به‌مثابه‌ی دولت حائل

رقابت‌های ابرقدرت‌ها در شرق جهان در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، مفهومی را پدید آورد به نام بازی بزرگ. دستاورد بازی بزرگ برای ایران، جدایی بخش‌های زیادی از سرزمین پهناور ما بود. جالب اینکه در تمام این بازی، انگلستان ذی‌نفع بود و حضور مستقیم داشت. شاید با حرکت دول غربی به سمت شرق، که به باور بسیاری ناشی از ذات جهان‌گیر نظام سرمایه‌داری است، حاکمین شرقی تصور نمی‌‌کردند که روزی این استعمارگران، تکیه برجای آنان بزنند....

چرا جبهه‌ی ‌ملی نتوانست رهبری انقلاب ‌اسلامی را برعهده گیرد؟ - به بهانه‌ی تشکیل جبهه‌ی ملی چهارم

سولیوان آخرین سفیر آمریکا در ایران، در بحبوحه‌ی انقلاب، طی گزارشی به دولت‏ متبوعش می‏نویسد: «اقداماتی در دست است تا از طریق دست‌کاری در افکار عمومی، جبهه ‏ی ملی با زیرکی، رهبری را از دست آیت‌الله خمینی‏ بیرون آورد و شاه معتقد است که می‏تواند با جبهه‏ ی ملی در مورد تشکیل‏ یک سلطنت مبتنی بر قانون اساسی مذاکره کند.» جبهه‌ی ملی چهارم که فعالیتش را با اعلام فضای باز سیاسی شاه در 28 آبان 1356 در بحبوبه‌ی مبارزات مردم با اتحاد...

آیا شاه می‌توانست به آمریکا «نه» بگوید؟ - محمدرضاشاه و «سیاست مستقل ملی»؛ ادعا یا واقعیت؟!

حتی خروج شاه از کشور نیز با اجماع آمریکاییان به دست آمد. ونس، وزیر خارجه‌ی آمریکا در دوره‌ی کارتر، در این رابطه می‌نویسد: «در روز چهارم ژانویه، جلسه‌ای با حضور کارتر تشکیل شد و نتیجه آن شد که به شاه اعلام شود که پرزیدنت کارتر تصمیم شاه را برای خروج از ایران و تشکیل یک شورای سلطنتی تأیید می‌کند.» از همان پیروزی انقلاب اسلامی، موجی از تحریف به بازنگری واقعیت‌های عصر پهلوی پرداخت و تاریخ را به‌گونه‌ای وارونه روایت نمود. هرچه...

چرا رسانه‌های غربی انقلاب اسلامی را تحریف می‌کنند؟ - بازنمایی انقلاب اسلامی ایران در رسانه‌‌‌های اروپایی و آمریکایی

دشمنی میان‌ ایالات متحده و ایران و پوشش رسانه‌ای خصومت‌آمیز از ایران، منجر به ‌‌‌ارائه‌‌‌ی تصویری‌ از ایران در رسانه‌های غربی و به‌ویژه آمریکایی شد که محورهای اصلی آن عبارت است‌ از: نفرت، تروریسم، تعصب، عقب‌ماندگی، بی‌قانونی و نبود احترام به زندگی و آزادی انسانی. «اسلام‌هراسی» اصطلاحی است که به‌طور خاص در زمینه‌ی رابطه‌ی اسلام با غرب، ترویج یافته است. پدیده‌‌‌ای که به نظر در تاریخ روابط ناآرام میان غرب و اسلام...

علمای تشیع چگونه به بسیج مردم می‌پرداختند؟ - به مناسبت فتوای علمای شیعه‌ی عراق در مبارزه با انگلستان

علمای شیهه به‌کرات ماهیت ضداستعماری خود را بروز داده‌اند. متن حاضر گزارشی تحلیلی از فتوای چند تن از علمای شیعه‌ی ایران و عراق در مقابله و رویارویی با استعمارگران روس و انگلیس و میزان استقبال مردم از این فتاوی است. تاریخ معاصر تشیع، که عمدتاً به ایران و کشورهایی نظیر عراق و لبنان خلاصه می‌شود، مملو است از ظلم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و تسخیرهایی که به‌وسیله‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی کشورهای استعمارگر صورت گرفته است. در مقابل...

چرا مصدق زندانی، اما فاطمی اعدام شد؟ - به مناسبت اعدام دکتر حسین فاطمی توسط دولت کودتا (19 آبان 33)

ماجرای 28 مرداد 32، جدا از آنکه از روزهای سرنوشت‌ساز تاریخ ایران بوده، از آن رو دارای اهمیت است که بسیاری از وقایع و مناسبت‌های دیگر تاریخ ایران را نیز متأثر ساخته است. اعدام حسین فاطمی یکی از این وقایع است. پس از موفقیت کودتای 28 مرداد، دستگیری‌های وسیعی روی داد؛ به‌طوری‌که بسیاری از مخالفان شاه، چه نیروهای ملی، چه مخالفان مذهبی و چه اعضای جریان‌های چپ دستگیر شدند. عده‌ای زیادی از دستگیرشدگان اعدام شدند، از جمله کسانی که در...

محمدرضاشاه پهلوی؛ پادشاه چمدانی! - نگاهی به روان‌شناسی شاه براساس کتاب ماروین زونیس

تعبیری که زونیس درباره‌ی شاه ذکر می‌کند جالب توجه است: «در سال‌های اول سلطنتش، بعضی‌ها به او نام پادشاه چمدانی داده بودند، چون همیشه چمدان‌هایش را بسته بود و آماده بود تا در صورتی که به مبارزه طلبیده شود، از کاخش یا از ایران فرار کند...» برای سخن گفتن از رویکردهای مؤثر در سیاست‌گذاری در یک کشور، می‌بایست مؤلفه‌های متعددی را مدنظر قرار داد. مؤلفه‌ها یا متغیرهایی که هریک به‌تنهایی می‌توانند به‌عنوان عاملی در...

ارتشبد ازهاری، تیری که به خطا رفت- به بهانه‌ی روی کار آمدن دولت نظامی در ایران

آمریکایی‌ها تصور می‌کردند که در فقدان هرگونه مخالفت سازمان‌یافته و تشکیلاتی با محمدرضا پهلوی، تنها در صورت قتل یا مرگ شاه، ایران دچار بحران امنیتی خواهد شد. بر این اساس، برنامه‌ریزی‌های لازم را به‌شکلی طراحی کرده بودند که در صورت لزوم، ارتش ایران با سرکوب هرگونه حرکت مردمی، حفظ قدرت در دست حامیان آمریکا را تضمین کند. دهه‌ی 50 و 60 میلادی را می‌توان دهه‌های استقلال کشورهای جهان سوم و آغاز تحرکات این کشورها برای خروج از...

استکبارستیزی امام (ره)؛ امتداد قیام عاشورا - به بهانه‌ی تقارن عاشورای حسینی و رخداد 13 آبان

تقارن 15 خرداد سال 1342 با 12 محرم 1383 و همین‌طور قطعی شدن سقوط رژیم شاه در تظاهرات عظیم عاشورا و تاسوعای 1357 (به‌مثابه‌ی رفراندوم سرنگونی رژیم)، خود گویای پیوند عمیق نهضت امام با قیام امام حسین (ع) است. نهضت امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی ایران را میتوان بارزترین و موفقترین انقلاب نشئت‌گرفته از فرهنگ عاشورایی در تاریخ تشیع دانست. بی‌گمان نهضت امام ‌حسین (ع) و پیام عاشورا همان فرهنگی است که منبع اصلی الهام نهضت امام (ره) بوده است....

چرا آمریکا نتوانست ماهیت انقلاب اسلامی را درک کند؟ - آمریکا و ابهام در فهم انقلاب اسلامی

با سقوط شاه سیاست آمریکا در منطقه‌ی خاورمیانه به هم خورد. آمریکایی‌ها هرگز نمی‌توانستند تصور کنند نظام جدید حاکم در ایران تا این حد به دشمنی با ایالات متحده برمی‌خیزد. در این یادداشت، در نظر داریم با بررسی شواهد تاریخی، سطح شناخت آمریکا از انقلاب اسلامی ایران را بررسی کنیم. 1. انتقال مفاهیم غربی «ملت‌‌‌گرایی» و «استقلال» به خاورمیانه با پیدایش مفهوم امروزی «سیاست خارجی» همراه بوده است، ولی رواج این مفاهیم به‌دشواری...

اسناد لانه‌ی جاسوسی؛ چراغی برای سیاست‌مداران امروز - اسناد محرمانه‌ی سفارت آمریکا خبر از چه می‌داد؟

اسناد منتشرشده نشان می‌دهد در ساختار سیاسی آمریکا اختلاف‌نظرات عمیقی وجود دارد... بررسی این مورد تاریخی می‌تواند تجربه‌ی ذی‌قیمتی را در اختیار متولیان امروز دستگاه سیاست خارجی کشور ما قرار دهد. این مسئله با توجه به در پیش بودن مذاکرات هسته‌ای، بیش از پیش ضروری به نظر می‌رسد؛ چراکه گذشته چراغ راه آینده است. تسخیر لانه‌ی جاسوسی آمریکا در 13 آبان سال 58 به دست دانشجویان پیرو خط امام، رویدادی مهم و بحث‌برانگیز در تاریخ پس از...

کاپیتولاسیون یا طومار تحقیر ملل؟ - مروری بر پیشینه‌ی «امتیاز قضایی» در ایران و جهان

روز 4 آبان یادآور بیانیه‌ی امام خمینی علیه تصویب لایحه‌ی مصونیت مستشاران آمریکایی در ایران است. لایحه‌ای که تصویب آن در کشورهای مختلف طی دهه‌ها و سال‌های اخیر نیز ادامه دارد؛ همچنان‌که چندی پیش به‌شکلی گسترده‌تر در افغانستان به اجرا گذاشته شد. به این بهانه، متن حاضر به مرور تاریخی این قرارداد در ایران و جهان می‌پردازد. چهارم آبان مصادف است با افشاگری و اعتراض امام خمینی در مقابل تصویب مصونیت لایحه‌ی مستشاران آمریکایی...

شاهِ سرگردان - به بهانه‌ی صدور مجوز اقامت شاه در آمریکا

محمدرضا پهلوی از زمان ترک ایران تا زمان مرگش، کشورهای مختلفی را برای اقامت برگزید، اما در هریک از این کشورها اقامتش با مشکلات مختلفی مواجه شد. به‌طوری‌که مجبور می‌شد مدام محل اقامتش را تغییر دهد. چرایی و چگونگی اقامت شاه در این کشورها، محور نوشتار حاضر است. محمدرضا پهلوی از زمان ترک ایران در دی‌ماه 1357 تا زمان مرگش در مصر در مرداد 1359، کشورهای مختلفی را برای اقامت برگزید، اما در هریک از این کشورها اقامتش با مشکلات مختلفی...

«نه تاریخی» مردم ایران به بریتانیای کبیر- به مناسبت سالروز قطع روابط ایران و انگلیس

برای اثبات گره خوردن استقلال بین‌المللی با آزادی و عدالت داخلی نیازی به مراجعه به کتب عدیده و نشستن در مکتب استاد نیست؛ کافی است به بازگشت سریع اختناق به فضای سیاسی ایران و نیز دست‌های باز بیگانگان پس از شکست دولت ملی، نگاهی گذرا انداخت، تا پایمال شدن فداکاری‌های مردم ایران را به‌وضوح به نظاره نشست. مخالفت با انگلستان و حضور و نفوذ آن‌ها در ایران، طی سال‌هایی که سرانجام به ملی شدن صنعت نفت انجامید، تنها بهانه‌ای بود که...

مدرنیزاسیون در ایستگاه انقلاب - آیا تمجیدها از نوسازی شاه بر واقعیت استوار است؟

مدرنیزاسیون پهلوی دوم، به دلیل ماهیت غربی، ساختار متصلب سیاسی، اتکا به درآمد روزافزون نفت، فساد اقتصادی، اعمال‌نظرات دلبخواهانه شاه در تدوین برنامه‌های کلان، تضعیف بخش کشاورزی و توجه بیش از حد به صنایع مصرفی و وارداتی، با شکست و در نهایت، فروپاشی نظام سیاسی مواجه شد. در آثار پرشماری که در باب علل وقوع انقلاب اسلامی ایران به رشته‌ی تحریر درآمده، عوامل و رویکردهای اقتصادی جایگاه عمده‌ای دارند. در این میان، نوسازی و...

...

مقالات

حسنین هیكل نویسنده مصری: انقلاب اسلامی ایران، اولین نمونه در تاریخ است

معرفی کتاب تشکیلات تهرانِ حزب توده به روایت اسناد ساواک

دهخدا و مشروطیت

رابطه پنهان و آشكار آمریكا با بهائیان و تأثیر آن در ایران

سقوط هزار فامیل

روایتی دیگر از عصر پهلوی

گرانی نفت چه بر سر ایران آورد؟ - نگاهی به گذشته‌ی برنامه‌ی توسعه

چرا برای دانشجویان، اسلام مبنای مبارزه بود؟ -به بهانه‌ی رویداد 16 آذر

دانشگاهی که شاه می‌خواست؛ دانشگاهی که شاه نمی‌خواست! - به مناسبت 16 آذر

از دلدادگی تا وادادگی به چریک‌ها - گاهی به رابطه‌ی دانشجویان و جنبش‌های چریکی در مبارزه با پهلوی

آیا میرزا برای تجزیه‌ی گیلان دست به سلاح برد؟ - به مناسبت شهادت میرزا کوچک جنگلی

نتایج تبعید آیت‌الله خامنه‌ای برای انقلاب اسلامی - نگاهی به مبارزات رهبر انقلاب در ایرانشهر

چرا غرب در دهه‌ی 40 و 50 به توسعه‌ی ایران می‌اندیشید؟ - مروری بر ریشه‌های برنامه‌های اقتصادی پهلوی دوم

اشرف پهلوی؛ شاه یا خواهر شاه؟! - نگاهی به نقش‌آفرینی‌های اشرف در حوادث سیاسی زمانه‌اش

چرا سیا نتوانست انقلاب اسلامی را پیش‌بینی کند؟ - به مناسبت انتقاد کارتر از سیا به دلیل ناتوانی در تحلیل انقلاب

«بازی بزرگ» چگونه ایران را پاره‌پاره کرد؟ - به بهانه‌ی تشکیل «پلیس جنوب» توسط انگلستان/ایران به‌مثابه‌ی دولت حائل

چرا جبهه‌ی ‌ملی نتوانست رهبری انقلاب ‌اسلامی را برعهده گیرد؟ - به بهانه‌ی تشکیل جبهه‌ی ملی چهارم

آیا شاه می‌توانست به آمریکا «نه» بگوید؟ - محمدرضاشاه و «سیاست مستقل ملی»؛ ادعا یا واقعیت؟!

چرا رسانه‌های غربی انقلاب اسلامی را تحریف می‌کنند؟ - بازنمایی انقلاب اسلامی ایران در رسانه‌‌‌های اروپایی و آمریکایی

علمای تشیع چگونه به بسیج مردم می‌پرداختند؟ - به مناسبت فتوای علمای شیعه‌ی عراق در مبارزه با انگلستان

چرا مصدق زندانی، اما فاطمی اعدام شد؟ - به مناسبت اعدام دکتر حسین فاطمی توسط دولت کودتا (19 آبان 33)

محمدرضاشاه پهلوی؛ پادشاه چمدانی! - نگاهی به روان‌شناسی شاه براساس کتاب ماروین زونیس

ارتشبد ازهاری، تیری که به خطا رفت- به بهانه‌ی روی کار آمدن دولت نظامی در ایران

استکبارستیزی امام (ره)؛ امتداد قیام عاشورا - به بهانه‌ی تقارن عاشورای حسینی و رخداد 13 آبان

چرا آمریکا نتوانست ماهیت انقلاب اسلامی را درک کند؟ - آمریکا و ابهام در فهم انقلاب اسلامی

اسناد لانه‌ی جاسوسی؛ چراغی برای سیاست‌مداران امروز - اسناد محرمانه‌ی سفارت آمریکا خبر از چه می‌داد؟

کاپیتولاسیون یا طومار تحقیر ملل؟ - مروری بر پیشینه‌ی «امتیاز قضایی» در ایران و جهان

شاهِ سرگردان - به بهانه‌ی صدور مجوز اقامت شاه در آمریکا

«نه تاریخی» مردم ایران به بریتانیای کبیر- به مناسبت سالروز قطع روابط ایران و انگلیس

مدرنیزاسیون در ایستگاه انقلاب - آیا تمجیدها از نوسازی شاه بر واقعیت استوار است؟