مقالات

عید فطری که به اعتراض علیه حکومت انجامید - نگاهی به واقعه تاریخی عید فطر سال 57

عید فطر سال 57، مانند هر واقعه ملی و مذهبی دیگر آن دوران، با حال و هوای انقلاب و شور تحول‌طلبی مردم عجین بود. نماز عید سال 57، نقطه عطفی در عزم ملت برای سرنگونی رژیم شاه بود که به واقعه خونین 17 شهریور و اوج گیری مخالفت ها انجامید. متن زیر سرگذشت خواندنی نماز عید فطر 57 به امامت شهید مفتح و وقایع دنباله دار آن است که توسط علیرصا ملایی تحت عنوان «بررسی تحلیلی رویداد 17 شهریور 1357» نوشته شده است. پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران، شرح این...

تاریخچه پیدایش و انحلال حزب توده

مقدمه کتاب حزب توده در آلمان شرقی تأسیس حزب توده هنوز دو سال از جنگ جهانی دوّم نگذشته بود که ارتش متفقین به رغم اعلان بیطرفی ایران، در سوم شهریور 1320 از چند محور به کشور حمله و آن را به اشغال خود درآوردند. به دنبال این حادثه، رضاشاه پس از 16 سال حکومت استبدادی ناچار به ترک ایران و واگذاری سلطنت به فرزندش، محمدرضا شد. سقوط رضاشاه، نقطه پایانی بود بر سرکوب و اختناق؛ در نتیجه آزادی نسبی برای فعالیت‌های سیاسی و مطبوعاتی پدید آمد....

عاشورا و انقلاب اسلامی ایران

مرتضی شیرودی در مقام تحلیل انقلاب اسلامى ایران، یک رویکرد، آن را ملهَم از نهضت حسینى و مکتب عاشورایى مى‏داند و در همین بستر با بررسى عوامل اصلى محدثه انقلاب، آنها را عوامل مبقیه انقلاب نیز دانسته، بر حفظ و استمرار آنها پاى مى‏فشارد. نویسنده در این مقاله با مفروض گرفتن تأثیر پذیرى انقلاب اسلامى ایران از نهضت امام حسین(ع) به دنبال نشان دادن نوع تأثیرگذارى عاشورا بر انقلاب اسلامى و تداوم آن است و در این راستا عناصر رهبرى،...

نقش محرم در پیروزی انقلاب اسلامی

موسی حقانی تاریخ معاصر شاهد نقش تعیین کننده محرم در جنبش های اصیل مردمی است که جلوه کامل بروز و ظهور این تاثیر را در انقلاب اسلامی مشاهده می کنیم؛ مردم نیز با شعارهای خود (مانند نهضت ما حسینی است و رهبر ما خمینی است) به طور شفاف بر این امر تکیه و تاکید داشتند. مقاله حاضر می کوشد تا الهام گیری انقلاب اسلامی از قیام کربلا را به برررسی بنشیند. قیام حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام در روز 10 محرم سال 61 هجری ماهیتی ضدظلم و...

انقلاب اسلامی؛ میراث دارِ عاشورا

صادق آئینه وند 1 - وقوع انقلاب های الهی به 2 عامل «امامت و عدالت» بستگی دارد و این 2 ویژگی در انقلاب اسلامی ایران نمایان است. در مسأله امامت، رهبری امام خمینی‌ره، به عنوان استمرار دهنده حرکت انبیای الهی، مورد اعتماد نخبگان و آحاد جامعه قرار گرفت. از سوی دیگر، اساس انقلاب اسلامی، رواج عدالت واقعی بود؛ به همان گونه که عدالت گستری مورد توجه انبیا، پیامبر اکرم ص و امامان ع بوده است. اما در بررسی دقیق‌تر، انقلاب اسلامی از حیث...

نامه تاریخی استالین به پیشه وری [ مروری بر نتایج وابستگی به قدرت های بیگانه ]

ترجمه نامه ازانگلیسی به فارسی و بررسی نامه توسط عباس جوادی پیش در آمد : آنچه كه در ادامه ميخوانيد ترجمه كامل و فارسى نامه تاريخى يوزف و. استالين رهبر حزب كمونيست شوروى به سید جعفر پيشه ورى رئيس فرقه دمكرات آذربايجان (ايران) و براى مدت يك سال نخست وزير حكومت اين فرقه در تبريز بود كه چهار سال بعد از اشغال شمال ايران توسط ارتش سرخ در سال ١٣٢٠ (١٩٤١) در ٢١ آذر سال ١٣٢٤ تاسيس و پس از يك سال متلاشى شد كه در نتيجه صد ها نفر از كادرهاى...

مجلس و پادشاهی رضاخان

نیلوفر کسری سردار سپه کودتای انگلیسی سوم حوت 1299 ش که منجر به قدرت گرفتن افسر ساده‌ای به نام رضاخان میر پنج شد، فصل جدیدی را در تاریخ معاصر ایران گشود و مجلس مشروطه را به صورت ابزاری در دست نظامیان بدل ساخت. به طوری که طی چندین دوره تا شهریور 1320 و اشغال نظامی ایران توسط متفقین و تبعید رضاشاه به جزیره موریس، از جنگ و جدال احزاب تندرو ومجادله نمایندگان خبری نبود و فقط بله قربان گویان و احسنت گویان به صندلیهای مقدس نمایندگان...

مقدمه سلطنت پهلوی

سيدحسن شجاعي‌ديوكلائي مخالفان جمهوری رضاخانی به رهبری مدرس سرانجام طرح جمهوری را به باد فنا دادند و آن را به‌عنوان یک نقشه توطئه‌آمیز خارجی برای پیاده‌کردن اصول قرارداد ۱۹۱۹ به رسوایی کشاندند. البته موضوع جمهوریت که یک نگرش مدرن در نوسازی سیاسی محسوب می‌شد، هم از لحاظ فلسفه سیاسی و هم از نظر مبانی فقهی و شرعی، بیشتر از نظام مشروطه سلطنتی قابل دفاع بود؛ اما چه شد که سرانجام تحت تلاش علما، مردم و نخبگان ایران، برای مخالفت...

نگاهی به تاریخچه کتابخانه ملی ایران

تـاریخچـه تشکیـل مجمـوعه کتابخانه بـه آغاز دهـه 1240 بـازمی گردد. 12 سال پس از تاسیس مدرسه دارالفنون در تهران در سال 1243 کتابخانه کوچکی در آن مدرسه تشکیل شد که بعدها هسته اولیه مجموعه کتابخانه ملّی ایـران به حساب آمد. در سال 1316 انجمن معارف، کتابخانه ملی معارف را با مجموعه‌ای که با کوشش فراوان گردآوری کرده بود، در جنب مدرسه دارالفنون، تأسیس کرد. واژه ملّی بـه کـار رفتـه، به این معنی بـود کـه این کتابخانه هیچ گونه وابستگی به دولت...

نوشداروی بعد از مرگ

سال 1357بود و اوج تظاهرات ضد رژیم. شاه برای آرام کردن مردم و حفظ تاج و تخت خود راه های مختلفی را آزموده بود اما هیچ نتیجه ای نگرفته بود. آتش انقلاب مردم هر روز شعله ورتر می شد. دولت آموزگار که با هدف توسعه اقتصادی سر کار آمده بود اگر چه دست به اقداماتی زد، اما نتوانست از سرعت حرکت مردم بکاهد. قیام مردم ایران به حدی از بلوغ رسیده بود که برقراری رفاه نسبی _البته درچند شهر بزرگ نمی توانست جلوی پیشروی آن را بگیرد. جعفر شریف امامی یکی از...

اقدامات آیت‌الله اصفهانی در برابر رضاشاه

زینب احمدوند ,دکتر اصغر منتظرالقائم با شروع حکومت رضاشاه در سال 1304ش/1925م و حمایت کشورهای بیگانه از جمله استعمار انگلیس، رضاشاه در جهت تأمین منافع این کشورها و اهداف خود که حفظ حکومت پهلوی بود، دست به اقداماتی به منظور مدرن نمودن کشور و حذف آیین اسلام زد. رضاشاه با طرح شعار های ملی گرایانه و باستان گرایانه سعی در احیاء فرهنگ باستانی ایرانی و آیین زرتشت و در کنار آن غربی نمودن کشور ایران را داشت. وی با کنار گذاشتن روحانیون از...

وکیل الرعایای پهلوی

محمدرضا بهزادی در ضلع شمالی مجموعه کاخهای گلستان تهران، ایوان دو بر باز نسبتاً کوچکی وجود دارد، که به آن ایوان یا خلوت کریم خانی می گویند. در وسط این ایوان حوض شش ضلعی بسیار زیبایی دیده می شده است که امروزه نه اثری از زیبایی دارد و نه خبری از آب قنات شاه که در آن جریان داشته است، البته بنا زیبایی خودش را با همه ناملایمات حفظ کرده ولی موضوع بحث ما این نیست، زیرا نابسامانی کاخ گلستان، خود مثنوی هفتاد من کاغذ است و کتابی می...

هجمه به مقدسات در سایه احزاب فرمایشی

«به معاون مديركل حزب (رستاخيز) اطلاع داده شود اصول و مبادي صحيح مذهب بايد به‌وسيله دانشجويان حزب‌، تقويت و نسبت به خرافات مبارزه شود با مسخره كردن و هو كردن كلاغ سياه و نظاير آن كاري كنند كه نتوانند با چادر بيايند يا چادر را از سر بردارند.» - رئیس ساواک «نظر به مخالفت اين حزب با اسلام و مصالح ملت مسلمان ايران، شركت در آن بر عموم ملت حرام و كمك به ظلم و استيصال مسلمين است؛ و مخالفت با آن از روشن ترين موارد نهى از منكر است.» - امام...

هویدا چرا و چگونه برکنار شد؟

پس از ترور حسنعلی منصور(1) نخست‏‌وزیر‏ ایران در اول بهمن ۱۳۴۳، به دست محمد بخارایی، از اعضاء شاخه اجرایی هیات مؤتلفه اسلامی که از تصمیم منصور برای اعطای امتیازات جدید به شرکت‌‏های خارجی خشمگین بودند، شاه بی‌‏درنگ نخست‏‌وزیر‏ی را به امیرعباس ‏هویدا از بستگان منصور و معاون دبیرکل حزب ایران نوین واگذار کرد. در دور اول انتخاب هویدا، نمایندگان مجلس که ۱۷۷ نفر بودند، ۱۵۶ نفر رای موافق، یک رای مخالف و ۲۰ رای ممتنع به هویدا...

11 برادر و خواهر محمد رضا پهلوی چه سرنوشتی پیدا کردند؟

رضاخان 11 و به روایتی 12 فرزند داشت که نخستین پسرش ، محمدرضا بعد از او به سلطنت رسید. محمدرضا پس از فرار از ایران و سقوط رژیمش،به سرعت تنها شد و سران رژیمهای مصر و اردن و مغرب و مقامات امریکا دست از حمایتش برداشتند. او در سال 1359به دنبال گذراندن دوره سخت بیماری سرطان، دهها میلیارد سرمایه هایی را که از ایران برده بودبرای خانواده اش باقی گذاشت.سرنوشت دیگر برادران وخواهران تنی و ناتنی محمدرضا نیز خالی از عبرت نیست. 1- علیرضا پهلوی...

بنیاد پهلوی

منیژه ربیعی بنیاد پهلوی از جمله بنیادهای مهمّ اقتصادی ، فرهنگی وابسته به دربار پهلوی بود. پس از آنکه رضاشاه پهلوی ناچار به استعفا شد و از ایران تبعید گردید، موج اعتراض و نارضایتی علیه روشهای غاصبانهوی و فریاد دادخواهی برای بازپس گرفتن اموال و املاکی که در زمان او تصاحب شده بود، پدیدار شد و به مجلس و مطبوعات کشید . محمدرضا پهلوی در نخستین اقدامات خود برای جلوگیری از اوج گرفتن اعتراضات ، و احتمالاً به توصیهمحمدعلی فروغی ،...

تاریخچه برج آزادی

میدان آزادی با وسعتی در حدود ۱۵ هزار مترمربع بزرگ ترین میدان در میان کشورهای خاورمیانه است. برج وسط این میدان که به نام برج شهیاد معروف بوده پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال1357 به دلیل اجتماعات عظیمی که مردم در استقبال از امام خمینی به هنگام بازگشت از پاریس به تهران در این میدان انجام داده بودند و سرانجام ۱۰ روزپس از آن به سرنگونی حکومت پیشین انجامید، به «میدان آزادی» تغییر نام داد. برج آزادی یا شهیاد در سال ۱۳۴۹خورشیدی...

تقویم شاهنشاهی

یکی از اقدامات شاه برای ترویج تفکر ناسیونالیستی در میان مردم مسلمان ایران، تغییر تاریخ هجری به تاریخ شاهنشاهی بود. وی در شهریور ماه 1354 در مراسم افتتاح مجلس بیست و چهارم از فرهنگ و تمدن اسلامی به زشتی یاد کرد و از ورود اسلام به ایران به عنوان هجوم خارجی نام برد و به نام ملت ایران اعلام نمود که تصمیم دارد تمام آثار انحطاط و ضعف و فساد و زبونی گذشته را به دست فراموشی بسپرد، تا ارزش های مثبت و جاودانه فرهنگ ایرانی را از آلودگی دور...

سفیر اسبق انگلیس : شاه خود را نماینده مشیت الهی می دانست !

دکتر مجید تفرشی تاریخ‌نگار و سند پژوه ایرانی مقیم بریتانیا سر پیتر رمزباتم( Sir Peter Ramsbotham) را احتمالا باید آخرین سفیر بریتانیا در دوران ثبات و اقتدار نسبی حکومت محمدرضاشاه و قبل از آغاز دوره پایانی سلسله پهلوی در ایران قبل از اوجگیری توفان انقلاب اسلامی‌دانست. در این نوشته ابتدا اشاره‌ای اجمالی به زندگی و کارنامه شغلی او خواهد شد و سپس مروری بر چند سند مهم دیپلماتیک بریتانیایی حاوی گزارش‌های رمزباتم درباره ایران در...

شهادت آیت‌الله مصطفی خمینی به روایت همسرش

در سال 1356 بحرانی گریبان سلطنت پهلوی را گرفت كه پی‌آمد‌های آن پایان عمر رژیم را حتمی كرد. و آن بحرانی بود كه با شهادت آیت‌الله سید مصطفی خمینی آغاز شد. ایشان در واپسین ساعات روز 30/7/56 در منزل خود در شهر نجف اشرف به شیوه‌ای نامعلوم به شهادت رسید. شهید مصطفی خمینی از بدو شروع نهضت اسلامی همراه حضرت امام خمینی بود. ایشان اول بار در سال 1342 و پس از شروع نهضت دستگیر شد و پس از مدتی حبس، به تركیه تبعید شد. پس از تغییر تبعید‌گاه حضرت امام...

ناگفته‌هایی درباره پدر ساواک

روزگاری نفر دوم مملکت به حساب می‌آمد، بنیانگذار ساواک بود و در سرسلسلۀ مفسدان اقتصادی مال بر اموال می‌انباشت. پشتوانه‌ای قدرتمند از گذشته‌ای (به زعم دربار) درخشان به همراه داشت، از قهرمانان سرکوب غائله آذربایجان بود و از نخستین هم‌پیمانان زاهدی، رئیس دولت کودتا. وقتی نواب صفوی رهبر فدائیان اسلام را برای اعدام می‌بردند پیشقراول ارتشیان همراهش بود و ساعتی پس از بازداشت سید حسین فاطمی، نشسته بر صندلی افتخار، اتهامات او و...

نیروی سوم و روابط خارجی دوره رضاشاه

با افزایش اهمیت روابط خارجی و تعیین‌کنندگی سیاست خارجی در بقای کشورها، چگونگی برقراری روابط و گزینش طرف‌های مقابل، به صورت مسأله‌ای مهم نمایان گردید. این واقعیت در عصر رضاشاه هم از نظر جغرافیایی و هم از نظر شرایط و اقتضائات خاص آن زمان اهمیتی دو چندان یافت، به‌گونه‌ای‌که نحوۀ مواجهه با قدرت‌های آن زمان و گزینش طرف‌های مقابل را تحت‌تأثیر قرار داد. گرایش به استفاده از نیروی آلمانی در معادلات مؤثر قدرت به مثابۀ نیروی سوم در...

روز تبعید

روز 13 آبان 1343 امام خمینی متعاقب نطق كوبنده‌ای كه 9 روز پیش از آن علیه لایحه كاپیتولاسیون ایراد كردند، بازداشت و به تركیه تبعید شدند. مقاله حاضر، گزارش لحظه به لحظه تبعید حضرت امام است. در لحظات اولیه بامداد روز 13 آبان 1343 صدها كماندو و چترباز مسلح حكومت شاه منزل امام را در قم محاصره كرده از بام و دیوارها وارد منزل شدند و برای بازداشت امام به جستجوی خانه پرداختند. امام كه در آن لحظه در یكی از اتاقهای اندرونی به نماز و دعا مشغول بود...

انقراض قاجار

كودتایی كه با پشتیبانی بلاتردید انگلیسیان در سوم اسفند 1299 در ایران به وقوع پیوست، در روندی تدریجی، ولی مداوم موجبات و مقدمات پایان كار قاجارها را فراهم آورد. با قدرت یابی و صعود رضاخان سردارسپه و عامل نظامی كودتا بر پست نخست وزیری كه با ایجاد رعب و خفقان مضاعفی نیز توأم بود، آگاهان به امور در همان زمان حیات سیاسی قاجارها را پایان یافته تلقی كردند. مجلس پنجم شورای ملی نیز به رغم حضور اقلیتی مستقل تحت كنترل رضاخان قرار گرفت و به...

«کاپیتولاسیون» از پنجره خاطره ها

علی شیرخانی کاپیتولاسیون واژه ای فرانسوی است که معادل انگلیسی آن کاپیتولیشن Capitulation از کلمه Capitulare گرفته شده و به معنای «شرط گذاشتن» است. کاپیتولاسیون در لغت و عرف حقوقی و سیاسی به معنای سازش و تسلیم است و به قراردادهایی اطلاق می شود که به موجب آن، اتباع یک دولت در قلمرو دولت دیگر مشمول قوانین کشور خود می شوند و آن قوانین توسط کنسول آن دولت در محل اجرا می شود. به این دلیل واژه کاپیتولاسیون را در فارسی «حق قضاوت کنسولی» گفته اند....

یک گزارش تاریخی ازحوزه علمیه قم

حوزه علمیه قم مانند دانشگاه های دنیا ، دستگاه های عریض و طویل ندارد. عمارات چند طبقه، سالن مطالعه،لابراتوار آزمایش نداشته و اغلب محصلین آن صدها فرسنگ! از فامیل دور و در حجراتی اغلب مرطوب و تاریك مشغول تحصیل دانش می باشند. این محصلین هزینۀ زندگی كافی ندارند. هوای محیط برای آنها سازگار نیست. وسایل زندگی آنها منحصر به یك دست رختخواب و یك قطعه زیلو و یك چراغ طبخ می باشد. از حیث مادیات فوق العاده در مضیقه،معذ لك با تمام موانع مادی ، با...

نقش شهید مدرس در حفظ استقلال ایران

داستان مهاجرت مدرس و یاران او از حوادث بزرگ تاریخی کشور ما است که درباره آن اظهارنظرهای گوناگونی شده است . این سفر تاریخی بدین شکل بوده که ، در اواسط دوره سوم در سال 1924 جنگ بین‌المللی اول شروع شد ، مستوفی‌الممالک نخست‌وزیر وقت بی‌طرفی ایران را به جهانیان اعلام نمود ، لیکن روسیه تزاری به بی طرفی ایران وقعی نگذاشته و قوای خود را به سر حدات شمالی کشور فرستاده و استقلال وطن ما را مورد تجاوز قرار داد و بیشتر نواحی شمال را متصرف گشته...

ناگفته هایی از روابط خصوصی شاه و اشرف پهلوی

تاریخ در اکثر موارد گواه رفتار و کردار سلاطین بوده است. شاید درگستره تاریخ افراد فراوانی بودند که با رفتار خود باعث تحولات شگرفی شده اند شاید بهترین نمونه آن شاه اسماعیل اول صفوی باشد که دولت را به معنای خود و تشیع را به صورت رسمی در ایران اعلام نمود و در گذار چند نسل از او شاه سلطان حسین صفوی تاج شاهی صفوی را بر اثر سهل انگاری و بی توجهی به امر حکومت تقدیم محمود افغان نمود. شاید اگر این شاهان به صورت صحیح تر و جدا از حرمسراها...

مروری بر سیاست‌های فرهنگی حكومت رضاشاه

چکیده: تجربه مقاومت مردم در تبلیغات منورالفكرهای سال های مشروطه به ایشان می‌آموزد كه نفی مستقیم دستاوردهای یك قوم، هرگز نمی‌تواند موفق باشد. لذا در برنامه‌ریزی جدید، فرهنگ جانشین برای طی دوره انتقال از فرهنگ خودی به تمدن غرب، ضرورت وجودی می‌یابد. و برای این كار لازم است تا هویت جانشین، دارای نقض زیاده باشد تا بتوان به همان نام، اجتهاد نمود و هر صورتی را بدان منسوب كرد. هویت ایران باستان به عنوان فرهنگ جانشین انتخاب می‌گردد....

رضاخان در تبعید

با شروع جنگ جهانی دوم در سال 1318 هــ . ش/ ‌1939م. محمود جم نخست‌وزیر وقت، طی بیانیه‌ای بی‌طرفی ایران را در جنگ اروپا اعلام کرد. از زمان حمله آلمان به لهستان، دولت ایران به‌طور مکرر اظهار کرد که مایل است با تمامی کشورهای جهان در حال صلح باشد و در صورت هرگونه تجاوز به خاک کشور، مقاومت کرده و اجازه نمی‌دهد که کشورش به صحنه جنگ و درگیری تبدیل شود. در چنین شرایطی، ایران ترجیح می‌داد تا در جریان جنگ جهانی بی‌طرف بماند و اصلاحات...

...

34

...