مقالات

گفت‌وگوی خواندنی با مرحوم آیت‌الله مهدوی کنی درباره ناگفته‌های دوران مبارزه، حوزه علمیه، شکنجه‌های زندان شاه و...

برنامه "فوق‌العاده" در ۳۰ قسمت ۵۰ دقیقه‌ای برای ایام دهه فجر تهیه شده بود که در سال 1385 هر شب از ساعت ۲۲:۲۰ و پنجشنبه ها ساعت ۲۳:۲۰ از شبکه سه سیما پخش شد. این برنامه با هدف پرداختن به دستاوردهای انقلاب اسلامی در قالب گفت‌گو با یاران امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی، تهیه شده بود. این برنامه به دلیل ویژگی بارز آن در طرح چهره‌های شاخص و بیان مطالب تاریخی جذاب با تعداد زیادی از علاقه‌مندان تاریخ انقلاب اسلامی ارتباط برقرار كرد. یكی...

گوشه‌هایی از زندگانی آیت‌الله مهدوی؛

آیت‌الله مهدوی کنی چه در سال1342 در کسوت یک مبارز انقلابی و چه پس از پیروزی انقلاب اسلامی و جان گرفتن نظام نوپای جمهوری اسلامی همواره در خدمت انقلاب و این نظام مقدس بوده است؛ حضوری موثر که این روزها بیشتر در جایگاه ریاست مجلس خبرگان رهبری خودنمایی می‌کرد، به واقع استراتژی و اهداف انقلاب اسلامی که از سوی "مقام معظم رهبری" طراحی و ترسیم می‌شود با اندیشه و تفکر بزرگانی همچون ایشان هموارتر می‌شد، باشد که فعالان و شخصیت‌های سیاسی...

وقتی فرمانده ارتش حکم شاه را پنهان کرد

فریدون جم، از نظامیان عصر پهلوی است. او در 1293، در تبریز متولد شد. پدرش محمود جم (۱۲۵۹- ۱۳۴۸)، از سیاستمداران اواخر قاجار و دوران پهلوی بود. محمود جم از نخست وزیری تا وزارت دربار را تجربه کرد. در اواخر عمر، عضو مجلس سنا بود که در همین جایگاه درگذشت. یکی از اقدامات مهم محمود جم، همراهی رضاخان مخلوع تا تبعیدگاه بود که در شهریور ۱۳۲۰، شاه سابق را تا بندرعباس و بعد ژوهانسبورگ [1] مشایعت کرد. فردوست؛ محمود جم را از سیاستمدارانی می‌داند که...

جنگ نرم انگلیسی‌ها؛ از روی کارآمدن رضاخان تا کشف حجاب اجباری

در اکتبر 1917م / آبان 1291ش / محرم ‏الحرام 1336ق انقلاب سوسیالیستى در کشور روسیه به ثمر رسید و به حکومت تزارها خاتمه داد. از آنجا که روس‌‏ها مشغول برطرف نمودن آشفتگى‌‏ها، آشوب‏‌ها و مقاومت‌‏هاى داخلى بودند، سیاست استعمارى این کشور در ایران براى مدتى متوقف گردید و ناگزیر نواحى شمالى ایران را تخلیه کردند. اما این به معناى مداخله در کشور ایران نبود و دولت شوروى توسط حزب توده وابسته، نفوذ و سلطه خود را در این کشور به صورت کمرنگ ادامه...

چگونه بحرین از ایران جدا شد؟

در طول 2 قرن گذشته مناطق گوناگونی از ایران جدا شدند و هویت‌های تازه‌ای یافتند اما هیچ‌کدام از آنها به اندازه جدایی مجمع‌الجزایر بحرین از کشور سخت و طاقت‌فرسا نبوده است. وادادگی سیاسی پهلوی دوم باعث شد تا این جزایر از کشور جدا شوند، در حالی که بیش از دیگر سرزمین‌های جدا شده برای کشور ارزش داشت. بحرین با داشتن حدود 72درصد جمعیت شیعی که ایرانیان بسیاری را نیز شامل می‌شود، مشترکات بسیاری با کشور دارد. متن زیر نگاهی کوتاه به این...

نخستین مجله اسلامی چاپ ایران

مجله الاسلام که از 1320 ق به وسیله اداره دعوت اسلامیه / صفاخانه اصفهان انتشار یافت را باید دومین مجله به زبان فارسی و اوّلین مجله اسلامی چاپ ایران قلمداد کرد. بنابراین، دعوة الحق نخستین نشریه اسلامی چاپ تهران را میتوان سومین مجله فارسی و دومین مجله اسلامی ایران دانست. دعوة الحق را محمّد علی بهجت دزفولی بنیاد گزارد. شماره نخست این نشریه با قطع 5/21*5/13 بدون احتساب جلد در 12 صفحه شعبان 1321 ق بر پیشخوان روزنامه فروشان و کتابفروشان نشست....

خوشه‌چینی انگلیس از تحصن باغ قلهک

اولین بار اعیان و بزرگان کشور سال 1264 قمری، از ظلم حاجی میرزا آقاسی، وزیر محمدشاه، به سفارت انگلیس و روس پناهنده شدند و در آنجا بست نشستند و خواستار عزل او شدند. از آن زمان تحصن در سفارتخانه‌ها برای اعتراض به دولت رایج شد (بریتانیا. وزارت امور خارجه ، ج 1، صص 9 ـ 8). از دوره ناصرالدین شاه اعتراضات سیاسی در قالب تحصن بیشتر شد. تحصن در شکل‌گیری انقلاب مشروطه نیز نقشی بسزا ایفا کرد. در میانه سال 1284 شمسی در دوران صدارت شاهزاده عبدالمجید...

معضل طلاق در سالهای پایانی حکومت رضا شاه

آمارها حکایت از آن دارد که میزان ازدواج و طلاق در سراسر ایران طی آخرین سالهای سلطنت رضاشاه روند چندان مناسبی نداشت. یکی از پدیده های منفی اجتماعی که توام با نتایج ناخوشایند متعدد و متنوعی می باشد، مسئله طلاق است. معضلی که نه تنها سبب صدمه به سرمایه انسانی و اقتصادی کشور می شود، بلکه بسیار مهمتر از آن، پیامدهای روانی و اجتماعی مخرّب و ویرانگری به همراه داشته و آسیبهای فراوانی برای یک جامعه در پی دارد. با توجه به اهمیت...

عباس آرام، مطیع‌ترین وزیر امور خارجه ایران

غلامعباس آرام (1363-1282ش/ 1984-1903م) سناتور، سفیر و یکی از وزیران امور خارجه ایران در دوران حکومت محمّدرضا پهلوی بود. وی در کابینه‌های دکتر منوچهر اقبال، دکتر علی امینی، اسدالله علم، حسنعلی منصور و امیرعباس هویدا سمت وزارت امور خارجه ایران را بر عهده داشت. آرام، یکی از رکورداران مناصب وزارت و سفارت در دوران حکومت محمّدرضاشاه به شمار می رود. از میان وزیران امور خارجه‌ای که پس از کودتای 28 مرداد 1332ش، توسط محمّدرضاشاه، روی کار آمدند،...

اولین فرودگاه ایران

تا نیمه اول سال 1301 در تهران زمین مشخص برای نشستن و برخاستن هواپیما وجود نداشت؛ ولی چنانکه روزنامه ایران در شماره 7 تیرماه 1301 خود می نویسد: در پی درخواست انگلیس برای ورود دو فروند هواپیما به تهران و اختصاص محلی برای فرود آنها، دولت وقت، زمین قلعه مرغی را برای این منظور اختصاص داده و به یاری زندانیان شهربانی وقت به تسطیح آن اقدام کرده است. عین خبر روزنامه مذکور چنین است: ....به طوری که اطلاع حاصل نموده‌ایم قریباً دو فروند آئروپلان...

ترور اولین رئیس ساواک

سپهبد تیمور بختیار اولین رئیس ساواک در 16 مرداد 1349 توسط ماموران همین سازمانی که خود در استقرار و تثبیت موقعیت آن نقش قابل‌توجهی ایفا کرده بود، در خاک عراق هدف گلوله قرار گرفت و به قتل رسید. بختیار در سال 1292 متولد شد و پس از پایان تحصیلات ابتدایی و متوسطه و گذراندن دوران نظام در سال 1315 وارد ارتش شد و به مدد وفاداری به رژیم پهلوی به سرعت ترفیع مقام و درجه پیدا کرد و در طول دهـه 1320 بـارهـا مقام فرماندهی یگان‌های مختلف نظامی را کسب...

مرگ مشکوک آیت الله نورالله اصفهانی

آیت الله حاج آقا نورالله اصفهانی (مهدی) فرزند شیخ محمدباقر نجفی و نوۀ دختری سید صدرالدین عاملی در سال 1278 ق در اصفهان دیده به جهان گشود. وی پس از آموختن مقدمات علوم دینی راهی عتبات عالیات شد و تا سال 1304 ق به تحصیل در آنجا ادامه داد و از محضر بزرگانی چون آیت الله میرزا حبیب الله رشتی و آیت الله میرزا حسن شیرازی استفاده کرد و پس از نیل به درجه اجتهاد به اصفهان مراجعت کرد. در سال 1307 ق به همراه برادرش آقا نجفی به قلع و قمع بابیها اقدام...

وام خارجی و تضعیف اقتدار ملی

مجلس شورای ملی در جلسه 18 آبان 1285 (1906) درخواست دولت برای گرفتن 5 کرور تومان (5‌/‌2 میلیون تومان) وام از خارج را رد کرد. مجلس استدلال کرد که دولت مطابق دخل خود باید خرج کند و سابقه نشان داده که وام خارجی باعث تضعیف حاکمیت ملی می‌شود. در گزارشی که در پی خواهد آمد، موضوع استقراض خارجی و تبعات منفی اقتصادی و سیاسی آن مورد بررسی قرار گرفته است. به تخت‌نشینی آقا محمد خان قاجار در سال 1210 قمری را باید پایان اغتشاشات و نا به سامانی‌هایی...

مشروطه‌خواهان شاه قاجار را شبانه خلع کردند

در بیست و ششم تیر 1288 محمدعلی شاه قاجار از سوی یک کمیسیون عالی مرکب از چهره‌های برگزیده مشروطه‌خواهان از سلطنت خلع شد و ولیعهد سیزده ساله او احمد میرزا به سلطنت رسید. بعد از فوت مظفرالدین شاه و بر تخت نشستن محمدعلی شاه، از همان ابتدا معلوم بود مواجهه شاه و نمایندگان مجلس به درگیری و نزاع خواهد انجامید. شاه وجود یک مجلس موثر را مانعی بر اقتدار سلطنت خود می‌دانست و مرتب بهانه می‌کرد فراتر از وظایفی که قانون اساسی برای او تعیین...

علی موسیو، دومین شهردار تبریز

انقلاب مشروطه شاهد حضور شخصیت‌هایی بود که از اقشار مختلف اجتماعی برخاسته و هریک در حد خود برای محو استبداد و برقراری حکومت مردمی جنگیدند و جان بر سر عقاید خویش نهادند. مردانی که بسیاری از آنان نقشی تعیین‌کننده در پیروزی این انقلاب داشتند اما آن‌‌گونه که شایسته بود، معرفی نشدند و تنها در منطقه‌ای خاص نامشان محدود ماند. آنچه امروز به‌عنوان حزب در ایران شناخته می‌شود، اولین بار توسط تاجری روشنفکر از اهالی تبریز شکل گرفت؛...

انقلاب مشروطه و جنبش زنان

در عصر قاجاریه در ساختار و نهادهای جامعه ایران تحولات جدیدی شکل گرفت. شکل‌گیری تحولات فکری در میان گروهی از زنان جامعه ایرانی و برخی دگرگونی‌ها در موقعیت و نقش سنتی آنان در جامعه، یکی از مهم‌ترین رویدادهای تاریخ و فرهنگ در جامعه ایران است. تحولات فکری و دگرگونی‌های به وجود آمده در موقعیت و نقش زنان ایرانی عصر قاجار از علل و عوامل متعدد و متفاوتی ریشه می‌گرفت. مقاله زیر به بررسی تحولات فکری و اجتماعی زنان در دوره مشروطه می...

انقلاب مشروطه و اندیشه تجدد

در تاریخ معاصر ایران، تجدد یکی از مهم‌ترین مفاهیم در حوزه اندیشه سیاسی و اجتماعی است که هر چند ریشه‌های آن را به‌طور محدود می‌توان در عصر صفویه جستجو کرد، اما عصر قاجاریه و مشروطیت را باید سرآغاز جدی تجددگرایی در ایران به شمار آورد. تکوین و شکل‌گیری اندیشه تجدد در ایران از پیوند تنگاتنگی با اندیشه ترقی در ایران برخوردار است. اندیشه‌ها وتکاپوهای تجددطلبانه در ایران عصر قاجاریه و مشروطیت از همان آغاز با مخالفت جدی و سرسختانه...

پسیان؛ سرداری تنها

تاریخ ایران از مشروطه تا به قدرت رسیدن رضاخان از پرحادثه‌ترین حوادث دوران تاریخ ایران است. از یک سو پیامد مشروطه هرج ومرج و از میان‌رفتن امنیت عمومی بود و از سوی دیگر افزایش غیرقابل تصور مداخلات بیگانگان. تا جایی که در قراردادهای 1907 و 1915عملا ایران بین روسیه و انگلیس تقسیم شد و در پی انقلاب اکتبر روسیه این انگلستان بود که در سراسر ایران فرمانفرمایی می‌کرد. در این برهه پرتلاطم حرکت‌ها و خیزش‌هایی توسط ایران دوستانی به وقوع...

زمینه‌های شکل‌گیری انقلاب مشروطه

بیش از رویداد بزرگ مشروطیت در ایران خیزش‌های مردمی و واکنش طبقات مختلف جامعه در مقابل آنچه که با سرنوشت آنها پیوند می‌خورد علیه استبداد نظام داخلی و استعمار خارجی شکل گرفت که در زمانی نه‌چندان طولانی در 14 مرداد 1285 خورشیدی به انقلاب بزرگ مشروطیت منتهی شد. در حالی که شاید زمانی که مردم در برابر امتیازاتی که ناصرالدین‌شاه به انگلستان واگذار کرد قیام کردند کمتر کسی تصور می‌کرد این آتش خشم و توفنده به چنین رویدادی منتهی شود،...

رهبر مشروعه‌خواهان تبریز

آیـت الـله‌العظمی حاجی میرزا حسن آقا مجتهد تبریزی، رئیس حوزه علمیه بزرگ تبریز، و رهبر مشروعه خواهان آن شهر در عصر مشروطیت است.او سال 1268 در تبریز متولد شد و پس از فراگیری دروس مقدماتی به نجف رفت و آنگاه به زادگاه خود بازگشت. وی، پرچم قیام عدالتخواهی را در آذربایجان برافراشت و با حمایت جد‌ی و پیگیر خود از رهبران قیام عدالتخانه در پایتخت، به پیشبرد قیام خدمتی شایان کرد. پس از تأسیس مجلس و مشروطه نیز، بر سر «اسلامیت» رژیم نوین، با...

دغدغه مشروعه‌خواهان: حفظ «دین» و استقرار «عدالت»

با گسترش ارتباطات و تبادلات فکری و فرهنگی میان ایرانیان با جوامع غربی، نخبگان ایرانی با مشاهده پیشرفت شگرف علمی و صنعتی که در غرب رخ داده بود، درصدد بررسی علل و عوامل عقب‌ماندگی شرق و رشد و توسعه غرب برآمدند.آنان که مرعوب اروپا شده بودند، بدون تامل و دقت کافی، اسلام را با مسیحیت تحریف شده یکسان انگاشتند و همچون منورالفکران غربی که یکسره به انکار دین ــ یعنی همان مسیحیت قرون وسطایی ــ پرداخته بودند، اینان نیز اعتقاد به دین ــ...

انقلاب مشروطیت در منابع بین‌المللی

مطالعات پیرامون تاریخ انقلاب مشروطیت ایران از نخستین روزهای پیروزی قطعی آن و فتح تهران در 22 تیر 1287‌/‌ اول رجب 1327‌/‌ 19 جولای 1909 آغاز شد. نخست کتاب انقلاب ایران اثر ادوارد گرانویل براون، ایران شناس بریتانیایی بود که به گواهی ده‌ها هزار برگ دستنوشته باقیمانده از او، نگارش این اثر را از نخستین مقاطع آغاز انقلاب در اواخر 1905 آغاز و تنها حدود یک سال پس از فتح تهران در سال 1910 توسط انتشارات دانشگاه کمبریج منتشر کرد. پس از آن نیز این...

مرید شیخ، معتمد آخوند

علی‌ رضاخان‌ عضدالملک‌ نایب‌السلطنه‌ احمدشاه‌ شخصیت‌ خوشنامی‌ است‌ که‌ مورخان‌ وی‌ را به‌ دینداری‌ و وطن‌دوستی‌ ستوده‌اند. ملکزاده‌ از او به‌ عنوان‌ فردی‌ «موقر، مؤ‌دب، باشخصیت، مورد اعتماد و احترام‌ عموم‌‌‌‌طبقات‌ ملت‌ و رجال‌ دولت» یاد می‌کند که‌ «در خیرخواهی‌ و ملت‌ دوستی‌ او کسی‌ تردید نداشت... و هرگاه‌ ملت‌ ایران‌ را قوم‌ یا طایفه‌ای‌ بپنداریم‌ باید عضدالملک‌ را شیخ‌ الطائفه‌ نامید».1 به‌...

وحدت در اصول، تفاوت در روش‌

اختلاف‌ شخص‌ مرحوم‌ آخوند خراسانی‌ با حاج‌ شیخ‌ فضل‌الله نوری، در جریان‌ مشروطه، «عمدتاً» (و نه‌ البته‌ «تماماً) بر سر «تشخیص‌ موضوع»، یعنی‌ بر سر شناخت‌ ماهیت‌ حقیقی‌ جناحها و مبدا و مآل‌ واقعی‌ جریانات‌ مؤ‌ثر و دست‌ اندرکار مشروطه‌ بود، و لذا، وقتی‌ که‌ مرحوم‌ آخوند‌خراسانی به‌ فاصله‌ یک‌ سال‌ و اندی‌ از شهادت‌ حاج‌ شیخ‌ فضل‌‌الله، به‌ هویت‌ فکری‌ واعتقادی‌ تقی‌زاده‌ پی‌برد (هر چند بسیار دیر بود)...

واسموس یک جاسوس آلمانی در ایران

جنگ بین الملل اول، در سال 1914م/1332ق به وقوع پیوست. موضع گیری سیاسی ایران به هنگام وقوع جنگ، اتخاذ سیاست بیطرفی به عنوان مناسب ترین گزینه در آن برهه زمانی بود. در آغاز جنگ بزرگ، دولت ایران توسط سفارتخانه‌های خود در کشورهای خارجی، بیطرفی خود را اعلام کرد و از دولتهایی که در خاک ایران نیرو داشتند تقاضا کرد، با احترام به بیطرفی ایران، قسمتهای اشغالی را تخلیه نمایند؛ اما دولتهای ذینفع، نه تنها به این اعلامیه اعتنایی نکردند؛ بلکه قوای...

اولین مقتول ما

سیدمحمدرضا میرزاده عشقی فرزند حاج سیدابوالقاسم کردستانی در 1273 شمسی در همدان به دنیا آمد. سال‌‌های کودکی را در مکتب‌خانه گذراند و از 7 سالگی در مدارس الفت و آلیانس به تحصیل فرانسه و فارسی اشتغال داشت و پیش از آن که گواهینامه دریافت کند به تجارت‌خانه یک فرانسوی مراجعه و به شغل مترجمی پرداخت و در اندک مدتی به این زبان تسلط یافت. در 15 سالگی به اصفهان رفت و سپس برای اتمام تحصیلات به تهران آمد. بیش از 3 ماه نگذشته بود که به همدان باز...

عاقد قرارداد ننگین‌

حسن وثوق عاقد قرارداد 1919 در سال 1254 ش در تهران متولد شد. پدرش میرزا ابراهیم‌خان معتمدالسلطنه و مادرش طاووس خانم دختر مجدالملک سینکی و خواهر میرزا علیخان امین‌الدوله بود. ر اوان جوانی، تحصیلات معمول زمان خود از خط و انشاء و علوم ادبی را در خانه پدری آموخت و به زبان‌های فرانسه و انگلیسی نیز آشنایی پیدا کرد. سال 1272 ش به جای پدر، مستوفی (محاسب مالیات)‌ آذربایجان شد و یک سال بعد به لقب «جناب»‌ نائل آمد. سال 1274 به وثوق‌الملک لقب...

اردشیر ریپورتر، لورنس ایران‌

استعمار پیر در ایران سابقه‌ای بس طولانی و تیره دارد. بخشی از این پیشینه، آشکار و بخش مهمی از آن، مخفی است. اگر روزی بایگانی اسناد سرویس‌‌های مخفی انگلستان گشوده شود و جریان آزاد اطلاعات، تا حدی معنی و مفهوم واقعی‌خویش را بازیابد، آنگاه جهانیان به عمق جنایاتی که این دولت سلطه‌ طلب در جای جای کره ارض مرتکب شده است،‌ پی خواهند برد، هر چند مقدار موجود از اطلاعات نیز، طالبان حقیقت را بسنده می‌کند.گوشه‌ای از دخالت‌های پنهان...

آنچه بر رضا شاه در دوران تبعید گذشت

با شروع جنگ جهانی دوم در سال 1318 هــ . ش/ ‌1939م. محمود جم نخست‌وزیر وقت، طی بیانیه‌ای بی‌طرفی ایران را در جنگ اروپا اعلام کرد. از زمان حمله آلمان به لهستان، دولت ایران به‌طور مکرر اظهار کرد که مایل است با تمامی کشورهای جهان در حال صلح باشد و در صورت هرگونه تجاوز به خاک کشور، مقاومت کرده و اجازه نمی‌دهد که کشورش به صحنه جنگ و درگیری تبدیل شود. در چنین شرایطی، ایران ترجیح می‌داد تا در جریان جنگ جهانی بی‌طرف بماند و اصلاحات...

برقراری روابط رژیم پهلوی با اسرائیل

اعلام تشکیل حکومت غاصب اسرائیل در مه 1948/ اردیبهشت 1327 در سرزمین فلسطین با مخالفت گسترده مسلمانان کشورهای اسلامی و بسیاری از آزادگان جهان روبه‌رو شد. در این میان رهبران این رژیم غاصب از همان آغاز، تلاش گسترده‌ای را برای شناسایی خود از سوی دیگر کشورهای جهان صورت دادند. ایران از جمله کشورهایی بود که محافل صهیونیستی کوشیدند نظر مساعد حاکمان آن را به سوی خود جلب کنند. در جریان سفر محمدرضا شاه پهلوی به آمریکا در آبان 1328 مقامات...

...

41

...