مقالات

قانون مطبوعات و جانباختگان راه آزادی

سوم تیرماه 1287 شمسی، 71 سال و یک ماه و 14 روز پس از انتشار اولین روزنامه ایران «کاغذ اخبار»، میرزا جهانگیرخان‌ شیرازی، مدیر روزنامه «صوراسرافیل» ، که به نام روزنامه‌اش مشهور شده بود، همراه با میرزا نصرالله بهشتی ملقب به ملک‌المتکلمین سخنور و وکیل انقلابی به دستور محمدعلی‌شاه در باغشاه به دار آویخته شدند. کشتن سلطان‌العلمای خراسانی، مدیر روزنامه «روح‌القدس» با 250 نفر از دستگیرشدگان پس از به توپ بستن مجلس، نشان از عمق خشم...

تشکیل دولت موقت در کرمانشاه

در جریان جنگ جهانی اول ، بی طرفی ایران توسط روس‌و انگلیس نقض شد. نمایندگان مجلس برای مقابله با این وضع اقدام به تشکیل دولتی موقت با عنوان کمیته دفاع ملی کردند و به این ترتیب در قم و کرمانشاه مستقر شدند. فعالیت این کمیته با تصرف کرمانشاه توسط ارتش روس در 6 اسفند 1294 به پایان رسید. نوشته زیر به شرح و تفصیل آغاز و انجام این کمیته می پردازد. با وقوع جنگ جهانی اول ،دولت ایران در تاریخ 12 ذیحجه 1332 اعلام بی‌طرفی کرد و این بی‌طرفی را به...

30 ‌تیر ؛ اوج تجلی اراده ملت

در سیر مبارزاتی ایرانیان، مذهب، ‌نقش محوری را ایفا کرده است. علما و روحانیون شیعه صرف‌نظر از دیدگاه مذهبی، به عنوان پرچمدار و پیشروی مبارزه و ملجأ‌ مردم در شرایط دشوار در این پروسه عمل کرده‌اند. این نقش همزمان با طمع‌ورزی استعمارگران به منابع و ثروت‌های ملی و از همه مهم‌تر به چالش کشیدن دین و باورهای دینی و هویت ایرانی پررنگ‌تر شد. در این راستا می‌توان به مجاهدت‌های آیت‌الله میرزاحسن شیرازی، بهبهانی، طباطبایی،...

جریان‌شناسی 30 تیر 1331

تاریخ ایران اسلامی سرشار از روزهای تلخ و شیرین است. شرکت در تحریم تنباکو، پیروزی انقلاب مشروطه در دوران حکومت مظفرالدین شاه قاجار، تصویب لایحه ملی شدن صنعت نفت در 29 اسفند 1329، بازگشت مجدد دکتر محمد مصدق در پی قیام مردم در 30 تیر 1331 و البته پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی در 22‌بهمن 1357 همه از روزهای ظفرمندی و غرورآفرین تاریخ معاصر ایران است. تمامی لحظات پیروزی و کامیابی ملت ایران بر پایه دو امر مشترک و همانند استوار...

شورش اسماعیل سمیتقو

اسماعیل آقا شکّاک ملقب به سردار نصرت، فرزند محمدآقا و نوه علی‌خان شکاک معروف به سمکو و مشهور به سمیتقو بود. سمکو در لهجه شکاک، مأخوذ از اسماعیل است و این ایل، اسماعیل را بیشتر سمکو می‌گویند که در فارسی سمیتقو خوانده می‌شود. سمکو پس از کشته شدن برادرش جعفرآقا، به حکم والی آذربایجان (نظام‌السلطنه مافی) در 1323قمری به ریاست ایل شکاک رسید. این ایل از 2 طایفه اصلی عبدوی و کاردار تشکیل می‌شود که در حوزه غربی دریاچه ارومیه ـ بین ارومیه...

کفاره‌ای بزرگ‌تر از گناه

رابرت ویتنی ایمبری (Robert Whitney Imbrie) کنسولیار سفارت آمریکا در تهران، جمعه 27 تیر 1303 برابر با 18 ژوییه 1924 در حالی که مشغول عکسبرداری از سقاخانه آقا شیخ‌هادی در تهران بود به ظن بهایی ‌بودن و دخالت در مسموم کردن آب سقاخانه توسط حاضران در محل و تعدادی از قزاقان کتک‌ زده شد و از شدت ضربات وارده جان سپرد. صرف نظر از نفس ماجرا که عملی محکوم و غیرمقبول و دور از شأن ملت ایران است این واقعه ابعاد تاریخی قابل تاملی دارد که بدان می‌پردازیم. با...

اختلافات مرزی ایران با همسایه غربی

اقوام ایرانی و ساکنان بین‌النهرین از چند قرن پیش از میلاد با هم ارتباط تنگاتنگ و علاقه‌های مشترکی داشته‌اند، به‌گونه‌ای که کوشش مشترک ساکنان فلات ایران با مردمان جلگه بین‌النهرین فصول درخشانی از تمدن بشری را رقم زده‌است. سرزمین عراق قبل از اسلام بخشی از امپر‌اتوری ایران بود و در دوره خلفای عباسی به مرکز جهان اسلام تبدیل شد. با تأسیس دولت صفویه به‌عنوان یکی از نخستین دولت‌های ملی، روابط حاکمیت با امپراتوری عثمانی...

زمینه‌سازی ملی شدن صنعت نفت

بیست و ششم تیر 1328 پیمانی میان وزیر دارایی وقت ایران ـ گلشائیان ـ و نماینده کمپانی نفتی انگلیس ـ گس‌ـ به امضا رسید که به معاهده «گس ـ گلشائیان‌» معروف شد. این پیمان به دلیل ماهیت ظالمانه‌ای که داشت، نه در مجلس پانزدهم و نه درمجلس شانزدهم به تصویب نرسید و زمینه‌ساز نهضت ملی شدن صنعت نفت در ایران گردید. کشف نفت در ایران می‌توانست اتفاق بزرگی را به لحاظ اقتصادی در کشور رقم بزند، اما زمانی این رویداد مهم رخ داده بود که غربی‌ها به...

سیدعبدالله بهبهانی، پایه گذار حکومت ملی

توجه به تاریخ معاصر و بازنگری بیطرفانه آن و نگاهی دوباره به نهضت مشروطیت و رهبران آن امری بسیار ضروری است. از‌جمله‌شخصیت‌های قابل توجه در انقلاب مشروطه ایران، سید عبدالله بهبهانی است. بهبهانی، از رهبران بلندپایه و روحانی مشروطه‌خواه در ایران بود. وی که در جریان جنبش تنباکو به شهادت منابع، از معدود مجتهدینی بود که با تحریم تنباکو همراهی نکرد، بعدها به یکی از 2 رهبر روحانی مشروطه‌خواه بدل شد و عاقبت در 24 تیر 1289 ترور شد. در این...

مرد دین و سیاست

آیت‌الله شیخ حسین لنکرانی در سال 1268 ش در یکی از محله‌های قدیمی تهران (سنگلج)‌ و در یک خانواده اصیل روحانی پا به عرصه وجود گذاشت. پدرش آیت‌الله حاج شیخ‌ علی لنکرانی از عالمان و مجتهدان طراز اول تهران به شمار می‌آمد. پدر بزرگ و جد وی نیز از مجتهدان سرشناس زمان خود بودند. خاندان لنکرانی نسل اندر نسل حدود 400 سال رهبری دینی، مذهبی و سیاسی مردم را برعهده داشتند. حسین دوران کودکی را در چنین خاندان علمی و معنوی‌ای پشت‌سر گذاشت. وی...

آغاز استبداد مدرن

دوره ششم مجلس شورای ملی در 19 تیر 1305/ 10 ژوئیه 1926 برابر با 30 ذی‌حجه 1344 افتتاح شد و در 22 مرداد 1307/ 13 اوت 1928 برابر با 26 صفر 1347 به کار خود پایان داد. در این دوره 132 تن از حوزه‌های انتخابیه سراسر کشور در مقام نماینده در مجلس شورا حضور پیدا کرده بودند. رئیس سنی مجلس ششم در روز افتتاحیه، آیت‌الله سید حسن مدرس بود. پس از آن، همچنان که رضا شاه می‌‌خواست، سیدمحمد تدین که در صعود دیکتاتور به تخت سلطنت و انقراض قاجار نقش قابل توجهی ایفا کرده...

نقش قدرت‌های بزرگ در شکل‌گیری پیمان سعدآباد

در ۱۷ تیر ۱۳۱۶ (۸ ژوئیه ۱۹۳۷)میان ایران، ترکیه، عراق و افغانستان‌ پیمان عدم تجاوز در کاخ سعدآباد تهران امضا شد که به پیمان سعدآباد معروف شده است. وزیران امور خارجه افغانستان، ترکیه و عراق برای این منظور به تهران آمده بودند (در آن زمان هنوز پاکستان تاسیس نشده بود که وارد این پیمان شود). رسانه‌های آلمان پس از آغاز جنگ جهانی دوم مدعی شدند که این پیمان طبق نقشه انگلیسی‌ها منعقد شده تا رضاشاه در اجرای اندیشه «احیای ایران‌زمین»، با...

پیامدهای پیمان سعدآباد

سیاست خارجی ایران قبل از جنگ جهانی دوم ‌در زمان رضاخان، بر مبنای استوار کردن موقعیت خود در برابر دو قدرت شوروی و انگلیس بود. بر همین اساس، می‌توان نزدیکی ایران به آلمان را در دوره رضاخان مورد بررسی قرار داد. اما این سیاست تنها با نزدیکی به آلمان تحقق پیدا نمی‌کرد، به همین خاطر رضاخان برقراری روابط دوستانه با دولت‌های همجوار و قدرت‌های منطقه‌ای را در دستورکار قرار داد و در ادامه همین سیاست بود که ‌17 تیر 1316 پیمان مهمی بین 4...

نقش هیرمند در روابط سیاسی ایران و افغانستان

رود هیرمند همواره علت اصلی اختلافات میان ایران و افغانستان بوده است. در دوره حکومت قاجاریه در ایران، دولت استعمارگر انگلیس با استفاده از ضعف حکومت وقت ایران و برای جلب توجه حکومت افغانستان (به علت نزدیکی به هندوستان) اقدام به عقد قراردادهای مرزی چون گلداسمیت، ماکماهون، 1317، 1330(کمیسیون دلتای رود هیرمند) و قرارداد 1351 کرد که طی آن بخش‌هایی از خاک ایران جدا و به افغانستان منضم شده است. رود هیرمند همواره مهم‌ترین مساله در عقد...

سایه روشن‌های قیام گوهرشاد

قیام گوهرشاد یکی از وقایع تاریخ معاصر به شمار می‌رود که به ‌رغم اهمیت آن ،کمتر مورد توجه پژوهشگران بوده و در دوره‌ای با حساسیت منفی بیش از حد و در دوره‌ای با حساسیت مثبت زیادی مورد توجه قرار گرفته است و این امر باعث شده تا هیچ گاه ابعاد و انگیزه‌های مختلف آن، چنانچه باید مورد توجه قرار نگیرد و زوایای تاریک آن کمتر روشن شود. همچنان که بعد از گذشت دهه‌ها از آن هنوز بین محققان اتحاد نظری در مورد به کار بردن اسم واحد برای آن وجود...

نگاهی به زندگی و عملیات نظامی امیرموید سوادکوهی

در تیر و مرداد 1300 زد و خورد نیروی اعزامی قزاق با افراد امیر موید سوادکوهی که در مازندران بنای مخالفت با دولت وقت را گذاشته بود آغاز شد و روز بعد با شکست امیر موید و فرار او پایان یافت. این مخالفت با خشونت تمام سرکوب شده بود. در این مطلب سعی شده تا زندگی و شورش نافرجام امیرموید سوادکوهی به طور مختصر مورد بررسی قرار گیرد. محمداسماعیل‌خان باوندسوادکوهی معروف به امیرموید از طایفه راست پی از طوایف قدیمی سواحل دریای خزر از چهره های...

سایه سنگین جنگ بر سر مجلس سوم

پس از آن‌که ناصرالملک، نایب‌السلطنه با پذیرش اولتیماتوم روسیه، مجلس شورای ملی دوم را در تاریخ سوم دی ماه 1289 شمسی منحل اعلام کرد، نفوذ و مداخله روس‌ها و انگلیسی‌ها در امور داخلی کشور بیش از پیش افزایش یافت. اعتراضات پیاپی مردم در اقصی نقاط کشور بشدت از سوی حکومت و با همدستی این دو کشور سرکوب شد و دوران فترت میان دو مجلس دوم و سوم نزدیک به سه سال به طول انجامید. البته در این مدت کمیسیون عدلیه مجلس دوم به ریاست سیدحسن مدرس تشکیل...

توطئه علیه انقلاب از تهران تا پاریس

انقلاب اسلامی که پیروز شد، تفکر اسلام شیعی در منطقه گسترش پیدا کرد. از این رو، تلاش‌هایی از سوی برخی نیروهای داخلی و خارجی برای جلوگیری از نفوذ این ایده صورت گرفت. انقلاب بر پایه نظریه نه شرقی، نه غربی و جمهوری اسلامی بنا شده بود و از شیوع چنین اندیشه، با منافع برخی سازگاری نداشت. از همین روی، از فردای پیروزی انقلاب شاهد غائله‌هایی در استان‌های مرزی بود. در کنار چنین موضوعاتی، کودتا نیز از طرح‌هایی بود که همواره بر سر میز...

قهرمان مبارزه با استعمار

11 رمضان 1343 سالروز وفات آیت‌الله مهدی خالصی یکی از مبارزان علیه سلطه استعمار در عراق و ایران است. با توجه به جایگاه بلند این روحانی مقاوم و تلاش‌های خستگی‌ناپذیر او علیه دست‌اندازی‌های انگلیس مروری کوتاه بر روند شکل‌گیری جریان مقاومت مردم عراق علیه استعمار و استکبار داریم. سال 1911م. جهان اسلام شاهد دو تهاجم نظامی بود، نخست تهاجم ایتالیا به طرابلس غرب (لیبی کنونی) و دوم حمله روسیه به شمال ایران. آیت‌الله خالصی، مراجع تقلید...

بنادر و جزایر خلیج فارس در جنگ جهانی اول

با آغاز جنگ جهانی اول در سال 1914م/1332 ق. دخالت های بیگانگان در ایران به اوج خود رسید. نفرت مردم از روس و انگلیس و شعارهای عامه پسند در هواداری از آلمان و اتحاد امپراتوری عثمانی با آن دولت ، علاقه مردم را به پیوستن به جبهه متحدین بیشتر کرد. این درحالی بود که دولت ایران به رهبری مستوفی الممالک اعلام بی طرفی کرده بود.اشغال جنوب ایران توسط انگلیس ، باعث خشم و نفرت مردم آن قسمت از ایران گردید. به طوری که اکثر متنفذین محلی در بنادر و جزایر...

بندرعباس در جنگ جهانی اول

جایگاه سیاسی و اقتصادی بندرعباس در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی موجب شد این بندر در کانون توجهات دولت‌های روس و انگلیس قرار گیرد و هرکدام تلاش نمودند تا با تاسیس پایگاه دریایی نفوذ خود را در آن افزایش دهند. به دنبال اقدامات روسیه برای تاسیس پایگاه دریایی در بندرعباس، بریتانیا در سال 1900 م/1318 ق کنسولگری خود را در این بندر تاسیس نمود. اقدامات کنسولگری بریتانیا در طی جنگ جهانی اول در بندرعباس حاکی از آن بود که تمام...

جنگ‌ جهانی اول، تبعات و پیامد‌های آن در هورامان

هورامان ناحیه‌ای است که در غرب استان‌های کردستان و کرمانشاه واقع شده است با آغاز جنگ جهانی اول (1914 ـ 1918م) عشایر و خوانین این ناحیه نیز مانند دیگر نواحی ایران درگیر جنگ شدند. شروع جنگ بر فشار خارجی در ایران افزود. واکنش اولیۀ دولت مرکزی ایران به شروع جنگ، اعلام بی‌طرفی بود. اما با عدم رعایت آن از سوی دولت‌های غربی، غرب ایران نیز مانند نواحی دیگر، به یکی از میدان‌های اصلی جنگ تبدیل شد. قزاق‌های روسی به سرکردگی مامانوف، پس از شکست...

منزلی که مأمن مشروطه خواهان شد

زنان همواره وظیفه حفظ و حراست خانواده خود را در برابر انواع مشکلات از جمله جنگ‌ها به عهده داشته‌اند. تاریخ نشان داده‌ است که زنان در امور پشت جبهه نقش ارزنده‌ای ایفا کرده‌اند. در واقع بدون همدلی و همراهی آنان امکان نداشت، مردان به تنهایی از عهده تمام امور جنگ برآیند. جنگ جهانی اول سال 1914 میلادی‌/‌1333هجری قمری‌ آغاز شد و به مدت چهار سال طول کشید. زنان تمام تلاش‌ خود را برای جبران کمبودهای دوره جنگ به کار بردند. در طول جنگ...

رضاشاه و شبه ناسیونالیسم ایرانی

در گستره آشنایی اولیه گروهی از اندیشه‌گران ایرانی عصر قاجار و روشنفکران عصر مشروطه با برخی از مفاهیم فلسفه سیاسی جدید به وجود آمده در جوامع غربی، ناسیونالیسم در مفهوم جدید آن، یکی از مهم‌ترین مفاهیمی بود که قدم به گفتمان جدید سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در ایران نهاده و گروه‌های مختلفی از جامعه ایرانی و بویژه روشنفکران و نخبگان فکری را با درجات مختلف و تفاوت‌هایی چند تحت تأثیر قرار داد. برخی تفاوت‌های افکار و تمایلات...

دیوید دراموند، نامزد سلطنت ایران

روز نهم اسفند سال 1308 خورشیدی، احمدشاه، آخرین شاه سلسله قاجار در شهر پاریس درگذشت. او پیشتر در آبان سال 1304 خورشیدی از سلطنت خلع شده بود. اما این پایان کار قاجارها نبود. برادر و ولیعهدش محمدحسن میرزا، با انتشار اعلامیه‌ای در روزنامه‌های اروپا خود را شاه ایران خواند و گرچه هیچ تلاشی برای بازگشت به سلطنت انجام نداد، اما همچنان مدعی تاج و تخت قاجاریه باقی‌ماند. انتظار او 12 سال طول کشید. در شهریور 1320 خورشیدی با اشغال ایران...

خیرخواه مردم

میرزا احمد خان مشیرالسلطنه (نخست وزیر محمدعلی شاه در عصر مشروطه) به نیک نفسی و تدین و خیر خواهی شُهره بود. مخالفینش نیز به وجود این اوصاف حسنه در وی اعتراف داشتند.1 در آستانه طلوع مشروطه با عین‌الدوله در افتاد و به همین علت به مشهد تبعید شد.2 در آنجا نیز واسطه اصلاح کار مردم شورشی با دولت بود.3 با این سوابق، پس از عزل عین‌الدوله، وزیر عدلیه رژیم مشروطه گردید و حتی می‌خواستند او را «رئیس مجلس قرار دهند.»4 گزارش سفارت انگلیس،...

«حجت»‌اسلام

امیربهادر از کسانی بود که از روی ایمان، و نه وابستگی به سیاست خارجی با مشروطه مخالف بود. آیت‌الله‌العظمی ملاقربانعلی زنجانی معروف به حجت‌الاسلام زنجانی سال 1246 ق. دیده به جهان گشود. او پس از تحصیلات مقدماتی در زنجان، سال 1266 برای ادامه تحصیل راهی عتبات شد و سال 1281 پس از مرگ استادش شیخ مرتضی انصاری به زنجان بازگشت و نفوذی تام یافت. حجت‌الاسلام از مخالفان «پابرجا و اصولی» مشروطه اروپایی است که وصف وی ــ به ستایش و بیشتر به...

آماج خشم بیگانگان

شهامت و ثبات عقیده و وفاداری او ــ به قول مورخ الدوله سپهر ــ حتی مورد تصدیق دشمنانش، قرارداشت.1 دکتر قاسم غنی «راجع به مرحوم امیر بهادر جنگ، مکرر شنیده» است «که مرحوم کمال الملک او را به صفات پسندیده صدق، صفا، صمیمیت، وفا، حفظ قول و عهد می‌ستود و می‌فرمود مردی بود که رنگ خارجی نگرفته بود. پایبند به سنن و آداب بود، عقیده و صدق و صفا داشت؛ و او را بر بسیاری از معاصرین خود برتری می‌داد.»2 پس از ترور شیخ فضل‌الله (شب 16 ذی‌حجه 1326) در...

فرجام غم‌آلود

ستارخان‌ سردار ملی‌ از شخصیتهای‌ جذاب‌ و مردمی‌ نهضت‌ مشروطیت‌ است‌ که‌ مقاومت‌ جانانه‌اش‌ در مقابل‌ قوای‌ دولتی‌ از او خاطره‌ای‌ ماندگار در ذهن‌ مردم‌ آذربایجان‌ و تمامی‌ ایرانیان‌ بجا گذاشته‌ است. او که‌ خود را بازوی‌ مراجع‌ نجف‌ شمرده‌ و با حکم‌ آنها پا به‌ صحنهِ‌ مبارزه‌ نهاد، می‌پنداشت‌ با شکست‌ محمدعلی‌ شاه‌ مشکلات‌ کشور خاتمه‌ یافته‌ و اوضاع‌ به‌ سامان‌ خواهد رسید. پس‌ از فتح‌ تهران‌ توسط‌...

مرجع روشن ضمیر

آیت‌الله سیدابوالحسن اصفهانی، رئیس حوزه علمیه نجف در سال 1284 ق در یکی از روستاهای لنجان اصفهان به دنیا آمد. پدرش سیدمحمد بود. سیدابوالحسن مقدمات علوم را در روستای زادگاهش فرا گرفت و در آغاز جوانی به اصفهان رفت و تحصیلات خود را ادامه داد. وی پس از گذراندن سطوح در درس خارج فقه و اصول شرکت کرد. وی 13 ربیع‌الاول 1308 ق در بیست و چهارسالگی برای ادامه تحصیلات دینی و حوزوی عازم نجف اشرف شد و از محضر درس استادان بنام حوزه نجف همچون میرزا...

...

42

...