مقالات

پاسخ میرزا كوچك خان به دعوت تیمورتاش

عبدالحسین تیمورتاش، سیاستمداری كه از او به عنوان وزیر دربار قدرتمند رضا شاه یاد می‌شود (1304 تا 1311)، پیش از عهده‌داری این سمت مدتی حاكم گیلان بود. او در این سمت تلاش كرد تا نهضت میرزا كوچك خان جنگلی را نابود سازد. یكی از اقدامات نخستین تیمورتاش اعلام حكومت نظامی در گیلان و سپس ارسال نامه‌ای خدعه‌آمیز برای میرزا كوچك خان جنگلی بود. وی در این نامه كه با هدف به دام انداختن میرزا نوشت، قسم یاد كرد كه اگر پناهنده شود با مشاغل عالی بقیه...

باستان‌گرایی و اسلام‌ستیزی در عصر پهلوی

با استقرار و سلطه دولت كودتایی و وابسته رضاخان در سوم اسفند 1299 سیاست‌ها و برنامه‌های جدیدی در راستای استراتژی استعمار غرب به اجرا درآمد. بر اساس شناخت و اهداف بلندمدت سلطه بریتانیا در منطقه خاورمیانه، به ویژه ایران، اسلام مهم‌ترین تهدید برای منافع آنها بود. از این رو حذف اسلام از صحنه سیاسی و فرهنگی از اصول استراتژیك سلطه انگلیس بر منطقه قرار گرفت. ترویج و انتشار تفكر ملی‌گرایی و به شكل افراطی آن در ایران، بعد از تجزیه...

اهمیت تاریخ شفاهی در تاریخ‌نگاری

بهره‌گیری از خاطرات شفاهی در تاریخ‌نگاری، قدمتی به دیرینگی هستی بشر دارد. اما ابزار ثبت آن، با توجه به تحولات همه‌جانبه در زندگی بشر، تغییر اساسی یافته و امروزه، دستگاه‌های مجهز ضبط صوت و دوربینهای دیجیتالی، كار را آسان و مطمئن‌تر كرده است. آرشیو تاریخ شفاهی، با همین نام و به صورت مركزی با برنامه و هدفهای مشخص، نخستین بار در آمریكا در سال 1948م/1327ش و در ایران طی سالهای 1360 تا 1361 در مركز اسناد انقلاب اسلامی و سپس در مراكز...

تغییر تقویم در عصر پهلوی

تقویم یکی از شیوه های اندازه گیری زمان است که در طول تاریخ مورد استفاده بشر بوده است.[1] معیار اندازه گیری شبانه روز نیز اصولاً بر اساس گردش زمین به دور خورشید (شمسی) یا گردش ماه به دور زمین (قمری) است.[2] تقویم های محلی، منطقه ای و جهانی انواع تقویم هایی است که از زمان باستان در میان ملل مختلف رایج بوده است. امروزه تقویم میلادی که مبدأ آن میلاد حضرت عیسی(ع) است به عنوان یک تقویم جهانی، تقویم هجری قمری با مبدأ هجرت حضرت محمد(ص) از مکه به...

حجاب و بیگانگی پهلوی از فرهنگ و تمدن ایران و اسلام

مبارزه بی‌امان و پی‌گیر رضاخان و فرزندش محمدرضا پهلوی با مظاهر اسلامی و ملی و بالاخص عفاف و حجاب و به ویژه چادر، علاوه بر سرسپردگی و اطاعت بی‌چون و چرای آنها به استعمار، معلول بیگانگی و جهالت آنها از فرهنگ، تاریخ و تمدن جهان، اسلام و ایران بود. تربیت قزاقی رضاشاه و جهش او به مسند شاهی بدون هیچ استحقاق و لیاقتی و صرفاً به خاطر اعمال نقشه‌های استعمار انگلیس و رسیدن او به قدرت و ثروت و غرق شدن او و خانواده‌اش در تنعم و مكنت، بر...

بازنگری جشن هنر شیراز

یكی از اقداماتی كه رژیم در جهت براندازی فرهنگ دینی و نابودی ارزش‌های اسلامی انجام داد، جشن هنر شیراز بود این جشن كه به اصطلاح با پویش ایجاد نزدیكی و مبادله فرهنگی بین ایران و سایر كشورها پی‌ریزی شده بود در واقع درصدد استحاله فرهنگ ایران اسلامی و بازگشت به ارتجاع جاهلی مدرن غرب بود. كاری كه رضاخان با زور اسلحه درصدد انجام آن بود اینها با بازی فرهنگی درصدد انجام آن بودند. به طور كلی قریب به اتفاق امور جشن هنر شیراز با نظر و تصویب...

چک 800 هزارتومانی محمدرضا شاه به آیت‌الله کاشانی/عکس‌العمل کاشانی چه بود؟

به مناسبت نقش بارز آیت‌الله کاشانی در قیام 30 تیر، این روز در تقویم به نام وی نامگذاری شده است. از همین رو «ایبنا» به معرفی کتاب «یاد باد» و گوشه‌های از خاطرات محمدحسن سالمی، نوه دختری این روحانی مبارز پرداخته است. سید ابوالقاسم فرزند سیدمصطفی در سال 1264. ش در تهران به دنیا آمد پدرش از مراجع تقلید بود وی علوم مختلف دینی را در محضر پدر، سایر بزرگان و علما فرا گرفت و در سن 25 سالگی به اجتهاد رسید. وی با الهام از تعلیمات دینی به مبارزه...

اوضاع اجتماعی و اقتصادی مردم تهران در سالهای 1290 تا 1310

مقدمه: مرحوم حجت الاسلام محمد تقی فلسفی، واعظ مشهور تهران دربخشی از کتاب خاطرات خود به وضع اقتصادی و اجتماعی و بهداشتی مردم شهر تهران درزمان کودکی و نوجوانی خود یعنی درفاصله سالهای 1290 تا 1310 هجری شمسی اشاره های جالبی دارد که مطالعه آن برای نسل امروز بسیار مفید است. این خاطرات به جهت آنکه نشان می دهد که وضعیت پایتخت ایران تا چه حد از نظر بهداشتی ، اجتماعی و فرهنگی عقب مانده و در مقام مقایسه می توان تصور کرد مردم شهرهای دیگر...

از لابلاي نامه‌هاي فروغي

متن زير نامه‌اي است از سوي محمدعلي فروغي – ذكاءالملك – سفير ايران در آنكارا به مخبرالسلطنه هدايت رئيس‌الوزرا. اين نامه در هشتم خرداد سال 1307 هجري خورشيدي از مبدأ آنكارا نوشته شده است. راپرت به رئيس‌الوزراء آنقره – آنكارا - 8 خرداد 1307 اگر به خاطر محترم مانده باشد چندي قبل بر حسب اعلام توفيق رشدي بك عرض كردم يك نفر از رجال عراق به آنقره خواهد آمد كه با دولت تركيه در باب روابط خودشان داخل مذاكره شود و خوبست بنده از نظريات...

سایه یک زن پشت بحرانهای دهه 30

در دوران زمامداری مصدق سه واقعه مهم تاریخی (30 تیر، 9 اسفند 1331 و 28 مرداد 1332) در ایران به وقوع پیوست. صاحب نظران بر این باور بودند که عامل و کارگردان این سه رویداد تاریخی مهم اشرف پهلوی بوده است. اشرف پهلوی خواهر شاه؛ عبدالحسین هژیر، دکتر منوچهر اقبال، خسرو هدایت، نوری اسفندیاری و احمد دهقان را از گمنامی به اوج شوکت و مقام در صحنه سیاسی ایران رسانید. اشرف در تعیین وزرای کابینه های ده سال (از 1321 تا 3132) به استثنای کابینه دکتر مصدق نظر...

نقش آفرینی آیت الله کاشانی در یک دهه سرنوشت ساز

زندگانی پرافتخار روحانی مبارز و مرجع عالیقدر تشیع، سیدابوالقاسم کاشانی(ره) شباهت عجیبی با جابرابن عبدالله، صحابی بزرگ پیامبر اسلام(ص)، و اهل بیت او علیهم‌السلام دارد؛ که خود نیز از سلاله آنان بود. او از همان ایام جوانی‌ در رکاب پدر به مبارزه و جهاد علیه دشمنان پرداخت. شهادت پدرش در این جنگ و جهاد، نه‌تنها او را دلسرد نکرد بلکه وی را پرشورتر و با اراده‌تر از پیش در صف نخست جهاد با انگلیس قرار داد؛ چنان‌که انقلاب اسلامی عراق...

بدنامی خاندان پهلوی در سوئیس

در سالهای اولیه دهه 1970 كه ثروت خانواده شاه به چند برابر نسبت به گذشته افزایش یافته بود، سلسله پهلوی عصر طلائی خود را می‌گذراند. در ژانویه 1972 بنای جدیدی در محوطه پشت ویلای «سوورتا» در سن موریتس به عنوان ورزشگاه اختصاصی شاه و ملكه ساخته شد، كه در آن بهترین و مدرن‌ترین وسایل ورزشی وجود داشت. ولی علی‌رغم آن همه مخارج سرسام‌آور شاه در سوئیس، هر سال كه می‌گذشت ناخرسندی مردم سوئیس از سفرهای شاه به كشورشان بیشتر نمودار...

علم نگران بود شاه یادداشت‌هایش را بخواند

گفت‌وگو با علینقی عالیخانی، ویراستار خاطرات علم آخرین جلد از یادداشت‌های اسدالله علم شاید از معمای ارتباط صمیمی و نزدیک او با شاه ایران چندان گره‌ای باز نکرده باشد اما به ابعاد دیگری از زندگی این دو در دربار پهلوی پرداخته که برای اهالی تاریخ و اندیشه می‌تواند نکات قابل فهمی داده باشد. این یادداشت‌ها بیش ازهر چیزی ساخت و توزیع قدرت درنظام پهلوی را بازتاب می‌دهد و نوع نگاه شاه و علم را نسبت به دیگر طبقات اجتماعی بازگو...

یوم ‏اللّه هفده شهریور

یوم ‏اللّه هفده شهریور یوم‏ اللّه هفده شهریور، از نمادهای مقاومت، شجاعت و ایستادگی ایرانیان در حکومت پهلوی است. روزی که به تعبیر رهبرکبیر انقلاب، روز خداست. از سوی دیگر، جمعه سیاه، گزارشگر جنایت‏های شاهنشاهی و اعمال ضداسلامی و غیرانسانی رژیم پهلوی است که با عنوان آزادی و استقلال کشور، در مسیر حذف دین از جامعه دینی می‏کوشید. نستوه چونان کوه در نخستین ساعت‏های صبح جمعه هفدهم شهریور، ده‏ها هزارنفر به سوی میدان ژاله که...

آشنایی با ابوذر انقلاب اسلامی ، آیت الله طالقانی

آشنایی با ابوذر انقلاب اسلامی ، آیت الله طالقانی 1- خاندان و نياكان : سيدمحمود علايی طالقانی در سال 1329 ه ق )اسفند 1289 ه. ش) در روستای گِلِيَردِ طالقان، از خاندانی ريشه‏دار در علم و فقاهت، ديده به جهان گشود. وی پسر بزرگتر آيت‏اللّه‏ حاج سيدابوالحسن حسينی است كه اجدادش از اجلّه سادات گليرد است و سلسله نسبش با 36 نسل به امام محمّدباقر عليه‏السلام می‏رسد، و لذا سيدمحمود طالقانی چهلمين نسل اميرالمؤمنين امام علی‏بن ابی طالب...

آخرین سفیر شاه در لندن: در برابر انگلیسی‌ها به خاك افتادیم

روز 23 آذر 1357 امیرخسرو افشار وزیرخارجه رژیم شاه به اتفاق پرویز راجی سفیر شاه در لندن راهی وزارت خارجه انگلیس شدند تا با «دیوید اوئن» وزیر خارجه بریتانیا ملاقات كنند و از وی بخواهند كه حمایتهایش را از دولت شاه كاهش ندهد. پرویز راجی گزارشی راجع به آن ملاقات دارد كه با هم می‌خوانیم: ساعت پنج و نیم بعد از ظهر به اتفاق امیرخسرو افشار و حسین اشراقی عازم وزارت خارجه شدیم تا با دیوید اوئن ملاقاتی داشته باشیم. در این ملاقات – كه...

از عضویت در حزب توده تا پذیرش وزارت

منوچهر آزمون در سال 1309 در تهران به دنیا آمد. والدین او، ابوالقاسم آزمون ‌، كارمند وزارت دارایی و سپس ساواك‌، و عصمت نبوی نوری بودند. او از طرف مادر با خانواده آیت‌الله عبدالنبی نبوی نوری خویشاوندی داشت‌ و از این رو، بعدها در مواردی كه لازم می‌آید، بربستگی خود به «روحانیت‌« تأكید می‌كرد. آزمون‌، دورة تحصیلات ابتدایی و متوسطه را از 1316 تا 1320 در دبستان خرد (خیابان منیریه‌)، از 1321 تا 1323 در دبستان نشاط (خیابان امیریه‌)، از 1323...

«MI6» و ساواك

پیشینه اینتلیجنس سرویس اینتلیجنس سرویس (Intelligence Service) سازمان جاسوسی و ضدجاسوسی انگلستان، قدیمی‌ترین دستگاه‌های اطلاعاتی – امنیتی و جاسوسی جهان به شمار می‌رود. هنگامی كه این سازمان در سال 1573م در دوران سلطنت الیزابت اول و به همت یكی از وزیران او – فرانسیس واتینگهام – در لندن تأسیس شد، تنها 80 سال از كشف قاره آمریكا گذشته بود. سازمان اطلاعاتی انگلستان به سرعت سازماندهی شد و ساختار تشكیلاتی آن بر اساس شش اداره مستقل شكل گرفت....

پاسخ روشنگرانه دکتر مجد درباره شبهات قحطی بزرگ

دکتر محمدقلی مجد در جوابیه ای که متن آن در صفحه نخست هفته‌نامه تاریخ شفاهی شماره 174 ، به چاپ رسید به شبهات مطرح شده از سوی آقای مجید تفرشی راجع به کتاب «قحطی بزرگ» پاسخ داد. در این جوابیه چنین می خوانیم : سردبیر محترم هفته‌نامه تاریخ شفاهی با سلام و احترام در شماره 172 آن هفته‌نامه، 5 شهریور 1393، گفتگویی با آقای دکتر مجید تفرشی، محقق محترم مقیم انگلستان، انتشار یافته که ایشان طی آن درباره کتاب «قحطی بزرگ» اینجانب مطالبی...

قیام خونین 17 شهریور

مردم هر روز راهپیمایی می‌کردند. ده ها هزار تن از تظاهر‌کنندگان مخالف و‌ ‌قدرتمند، با سردادن شعار از خیابان‌های تهران، پایتخت نامانوس، رد‌ ‌می‌شدند. مردم با فریاد و طنین صدای مخالفین، ‌به جوش و خروش درآمدند. ‌موضوع اعتراض مردم، سیاستهای فرمانروایی محمدرضا شاه پهلوی، ‌بود. برخی‌ ‌پلاکاردهایی با خود حمل می‌کردند که خواستار خلع شاه بود سایرین خواستار‌ ‌بازگشت آزادی‌های سیاسی و مدنی نادیده گرفته شده‌ گذشته و اجرای...

اسنادي چند از واقعه 17 شهريور

هدایت الله بهبودی سال پایانی حكومت پهلوی در حالی آغاز شد كه علیرغم اوج‌گیری اعتراضات مردمی، كمتر كسی باور می‌كرد كه این رژیم نتواند سال جاری را به پایان برساند. البته بودند كسانی چون امیراسدالله علم ـ یار همراه محمدرضا پهلوی ـ كه در یادداشت‌های روزانه‌اش فروپاشی حكومت را پیش‌بینی كرده بود، اما هنوز زنگ خطر جدی در بین رجال پهلوی به صدا در نیامده بود. تابستان 1357 ش دورة پرالتهابی آغاز شد كه به سقوط حكومت انجامید. روز...

ایران در آستانه انفجار

گزارش هفته نامه نیوزویک از قیام خونین ۱۷ شهریور هفته گذشته جمعیتی که پیشاپیش آن نوجوانان و زنان محجبه حرکت می کردند ، در میدان ژاله واقع در مرکز تهران تجمع کردند . آنان که خشمگین از برقراری حکومت نظامی از ساعاتی پیش بودند ، با سر و صدا از دعوت آیت الله نوری که یک رهبر مذهبی است و آنان را به پراکنده شدن ترغیب می نمود ، سرپیچی کرده و سپس به پرتاب سنگ و آجر به سوی سربازان پرداختند . خیل جمعیت ضمن تحمل دردهای حاصل از شلیک گاز اشک...

پس لرزه های جمعه خونین

1-تردید و تزلزل در اراده سیاسی رژیم به دنبال كشتار17 شهریور اراده و عزم رژیم در رویارویی با ملت‏سخت‏به تردید و تزلزل افتاد. چرا كه شیوه‏های مرسوم اعم از سركوب و سازش در عمل شكست‏خورده بود. اجرای حكومت نظامی كه بر اساس نظریه مشاوران امنیتی و ساواك، بهترین سیاست ممكن جهت‏برقراری امنیت و آرامش تلقی می‏شد، نتیجه عكس بخشید. انتشار جزئیات رقت‏انگیز مشی توسل به خشونت، نفرت و انزجار ملی علیه حكومت را هرچه بیشتر برانگیخت و بحران و...

17شهریور زمینه ساز سقوط پهلوی

کبری راسخی ماسوله 1357 سال مبارزه ملت ایران علیه نظام شاهنشاهی و 17 شهریور این سال نیز روز اوج انقلاب و قیام مردمی برضد ظلم و ستم و زمینه ساز سقوط پهلوی است. گسترش انقلاب با پیشینه ای که در سالهای قبل از 57 وجود داشت در روزهای آغازین سال و در ماههای بعد از آن به اوج خود رسید به طوریکه در روزهای شهریورماه که مصادف با ماه مبارک رمضان نیز بود تظاهرات برضد رژیم هر روز در خیابانها انجام می شد و شبها بر بلندای بامها با ندای الله اکبر...

واقعه‌ 17 شهریور به روایت محمد علی بشارتی‌

روز 17 شهریور فوج‌ عظیمی‌ از مردم‌، که‌ بسیاری‌ از آن‌ها، از جمله‌خودم‌، نسبت‌ به‌ اعلام‌ حکومت‌ نظامی‌ بی‌اطلاع‌ بودند، در تهران‌ به‌خیابان‌ها ریختند. در این‌ تظاهرات‌ من‌ از طرف‌ تسلیحات‌ به‌ میدان‌ ژاله‌ی‌سابق‌ می‌آمدم‌ که‌ یک‌ مرتبه‌ تیراندازی‌ شروع‌ شد و مردم‌ را به‌ رگباربستند؛ همه‌ متفرق شدند و من‌ هم‌ فرار کردم‌. در این‌ راه‌پیمایی‌ جمع‌زیادی‌ از خانم‌ها شرکت‌ داشتند و در آن‌ وضعیت‌...

ما فرزند 17 شهریور هستیم

مصاحبه کننده: خالقی،محمد مهدی مصاحبه شونده: خلیلی،اکبر اشاره: یك نویسنده، یك رایانه و یك انبار پر از بندهای كاغذ، توی خیابان ظهیر‌الاسلام. چهار ساعت مصاحبه، از هفت ساعت صحبت، به علت خرابی ضبط دیجیتال و تكرار بخش‌هایی از مصاحبه با یك ضبط غیردیجیتال، باز هم به ما فهماند كه دود از كنده بلند می‌شود. خیلی اذیتش كردیم، بارها خندیدیم و ایشان چند باری گریست . اگر اشتباه نكنم، رمان «چرا یكی شاهزاده می‌شود» برمبنای زندگی خودتان...

روی جنازه اکثر شهدای 17 شهریور نوشته بود: "ناشناس"

حاج آقا «مصطفی ابوالحسنی» از جمله افرادی است که در کفن و دفن شهدای 17شهریور سال 1357 نقش بسزایی داشته است. حادثه دلخراشی که توسط دژخیمان ستمشاهی، لکه ننگین دیگری در پرونده این رژیم در تاریخ به ثبت رسانده است. بررسی زوایای مختلف این حادثه تأسف‌بار مجال گسترده‌ای را می‌طلبد که ان‌شاءالله توسط تاریخ پژوهان بررسی شده و خواهد شد. کشتار گسترده مردم به گونه‌ای بود که خبرنگار فیگارو در گزارش خود می‌گوید: «کل ماجرا 30 ثانیه بود»....

روایت یک شاهد از جمعه سیاه

شاهد عینی حادثه 17 شهریور با بیان اینکه دلیل اصلی حضور مردم در میدان شهدا، کشتار مخالفین نظام در حسینیه علامه نوری بود افزود: با توجه به کشتار زیاد مردم، رسانه‌های خارجی شهدا را به عنوان خرابکاران نظام نامیدند. حادثه 17 شهریور 1357 به عنوان نقطه عطف و سرآغاز قیام منسجم مردم برای پیروزی بر نظام ستم شاهی بود. چرا که به دنبال کشتار صدها تن از مردم، اراده و عزم رژیم در رویارویی با ملت، سخت به تردید و تزلزل افتاد و شیوه ‌های مرسوم اعم...

خاطره‌ای از رخشنده اولادی

توسط خانم رخشنده اولادی ؛ یكی از شاهدان عینی بِسم رَب الشهداء و صدیقین . من یكی از شاهدهای عینی هستم كه در روز هفده شهریور و در روزهای قبل از هفده شهریور در تظاهرات مردمی شركت می‌كردم. من با وجود داشتن پنج بچه سعی می‌كردم در این تظاهرات حضور داشته باشم، به خاطر اینكه از رژیم ستمشاهی ستم زیادی دیده بودم. برادرم زندگی مخفی داشت. او دانشجو بود ولی دانشگاه را رها كرد. اینها همه را زندان می كردند، شكنجه می‌كردند. هرچه دلشان...

پرسش و پاسخ از شاهدان عینی در باره واقعه هفده شهریور

س : لطفاً بفرمائید جنابعالی در واقعه 17 شهریور در میدان شهدا حضور داشتید؟ ج(حجت‌الاسلام معادیخواه): من موقعی به میدان شهدا رسیدم كه قتل عام صورت گرفته بود. با تصور اینكه راهپیمایی‌ها از صبح شروع می‌شد و بعد ادامه پیدا می كرد، ساعت هشت صبح از قلهك سوار ماشین شدم. شب تا دیروقت بیدار بودیم. فكر می‌كنم نماز صبح را خواندیم و خوابیدیم. به خاطر همان مسائلی كه بعد از راهپیمایی شانزدهم شهریور اتفاق افتاده بود، تا اذان صبح بیدار بودیم....

...

47

...