انقلاب اسلامی

مقالات

روز شکست امپراطوری بریتانیا در ایران و خاورمیانه

فریماه فلاحی قیام سی ام تیر 1331 نقطه اوج تجلی وحدت رهبران نهضت ملی و جناح مردمی در مواجهه با دربار و حامیان داخلی و خارجی آن به‌شمار می‌رود. این واقعه شاید تنها نمونه‌ای باشد كه در آن شاه مجبور به تمكین از قانون‌اساسی شد و از اختیاراتی كه در دوران حكومت خود به شكل سنتی، هرچند برخلاف قانون‌اساسی در دست داشت، چشم‌پوشی کرد و دلیل آن حضور مردم در صحنه و وحدت بین رهبران ملی شدن نفت بود. در سفر خرداد 1331 هیات نمایندگی ایران به...

نقش آیت‌الله کاشانی در قیام ۳۰ تیر چه بود؟

تظاهرات مردم از ۲۸ تیرماه ۱۳۳۱ آغاز شد و هر روز با شدت بیشتری گسترش یافت. قوام بلافاصله بیانیه‌ شدیداللحنی منتشر کرد که به بیانیه‌ی «کشتی‌بان را سیاستی دگر آمد» مشهور شد. فرازهای از اعلامیه‌ مذبور بدین شرح بود: «ایران دچار درد عمیق شده و با داروهای مخدر درمان‌پذیر نیست... من می‌خواهم اهالی کشور غنی و ثروتمند باشند... من وای به حال کسانی که در اقدامات مصلحانه‌ من اخلال نمایند و در راهی که در پیش دارم مانع بتراشند... این گونه...

سی تیر؛ روز گم‌نامان نام‌آور

مهرداد خدیر امروز سی اُم تیر است. یاد آور قیام مردم تهران با یاری مردمانی که از شهرهای اطراف به تظاهر کنندگانی پیوستند که خواستار بازگشت مصدق به قدرت بودند و انتصاب قوام السلطنه به جای او را به رسمیت نمی شناختند. قیامی خونین در 30 تیر 1331 خورشیدی با سه چهره نام دار و ده ها انسان که جان خود را از دست دادند و موجب بازگشت دکتر محمد مصدق به قدرت و دولت شدند اما نام آنان تنها با عنوان کلی«شهیدان 30 تیر» ثبت شده است. نام اول دکتر محمد...

مصدق، با سرمایه ملی فراهم‌آمده از قیام سی تیر چه کرد

محمد مصدق، در 25 تیر 1331 شمسی، به علت استنکاف شاه از اعطای وزارت جنگ به وی، از سمت نخست‌وزیری کناره‌گیری کرد و نهضت ملی‌شدن نفت وارد مرحله تازه‌ای از حرکت خود شد. عده قابل توجهی معتقدند که مصدق، چندان هم نسبت به ترک نخست وزیری بی‌میل نبود. از نظر این گروه، این رفتن، یک رفتن قهرمانانه و آبرومندانه برای او به‌شمار می‌آمد و می‌توان نتیجه گرفت که مصدق از وقوع قیام سی تیر هم چندان خشنود نبود. احسان نراقی، به عنوان نمونه معتقد است...

ملت به رهبری آیت‌الله کاشانی، نخست‌وزیر را برگرداند - 30 تیر به روایت نوه آیت‌الله کاشانی

نام دکتر محمدحسن سالمی - نوه دختری آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی- به دلیل تسلیم نامه 27 مردادِ نیای خود به دکتر محمد مصدق، با تاریخ نهضت ملی ایران گره خورده است. او پس از سپری شدن شش دهه از رویدادهای آن دوران، هنوز دل در گرو تحلیل کامیابی ها و ناکامی‌های این رخداد مهم معاصر دارد و در سالیان اخیر آثاری نیز در این باب، در ایران و آمریکا منتشر کرده است. با وی که سالهاست در اسپانیا به طبابت اشتغال دارد، درباره وقایع روزهای منتهی به 30...

کاشف‌الغطاء؛ عالمی که آینده رضاخان را پیش‌بینی کرد

شیخ محمد حسن کاشف الغطاء در (1294 -1228)، عالم بزرگ شیعه، مرجع تقلید و از منادیان وحدت و پشیرفت مسلمانان در دوره معاصر است. متن زیر به گوشه‌هایی از زندگی این عالم بزرگوار می‌پردازد: 1. آیت‌الله کاشف‌الغطاء خود را معرفی می‌کند. اگرچه اندک اما وجود داشته‌اند دانشمندان و نام‌آورانی که شرح زندگی خود را خود نوشته‌اند. علامه کاشف‌الغطاء هم در متنی مختصر زندگی سراسر تکامل و ترقی خود را مکتوب کرده‌اند؛ یک زندگی شگفت‌آور و...

عامل کشتار مسجد گوهرشاد چه کسی بود؟

محمد‌ولی خان اسدی که به القابی چون مصباح دیوان، مصباح‌السلطنه و مصباح‌ التولیه معروف است، درتاریخ به عنوان یکی از عاملان عمده کشتار مردم بی‌گناه در حادثه مسجد گوهرشاد درسال 1314 شناخته شده است. اعدام او از سوی رضاخان حاصل یک پرونده‌سازی علیه وی بوده و فتح‌الله پاکروان استاندار خراسان در پس این پرونده‌سازی قرار داشت. محمد‌ولی خان که در زمان اعدام 57 سال سن داشت از سال 1305 ش تا واپسین روزهای آذر 1314 مقام نیابت تولیت آستان قدس...

شعبان جعفری؛ باستانی‌کار کودتاچی - ورزش باستانی چگونه در خدمت حکومت قرار گرفت؟

ترجمه: بهرنگ رجبی تاریخ ایرانی: هوشنگ شهابی، استاد روابط بین‌الملل و تاریخ دانشگاه بوستون آمریکا، در این مقاله که با عنوان «هیولای جهانی شدن: ورزش و تجدد در ایران» در شماره ژوئن- سپتامبر ۲۰۰۲ نشریه «The International Journal of the History of Sport» منتشر شده، به چگونگی ورود، فراگیری و نفوذ ورزش‌های غربی در زندگی ایرانیان معاصر می‌پردازد. در این مقاله که ترجمه‌اش را در «تاریخ ایرانی» می‌خوانید، نسبت ورزش با تجدد در ایران مورد واکاوی قرار...

خاطره تلخ امام از کشتار در مسجد گوهرشاد

در روز ۲۱ تیر ۱۳۱۴ قیام مردم مشهد در اعتراض به سیاست‌های آمرانه فرهنگی از سوی دولت فروغی از جمله سیاست همسان‌سازی لباس‌ها، سرکوب شد. ۲۸ خرداد ۱۳۱۴ دولت محمدعلی فروغی در یک بخشنامه آمرانه که از تبعات سفر رضاشاه به ترکیه در ۱۲ خرداد ۱۳۱۳ بود، مردم ایران را ملزم کرد که از کلاه پهلوی (یک لبه) دست برداشته و کلاه بین‌المللی تمام لبه‌ای به اسم شاپو استفاده کنند. طبق این بخشنامه اگر یک کارمند دولتی از این دستور اطاعت نمی‌کرد باید...

اظهارات سياستمداران منتقد پهلوي درباره واقعه مسجد گوهرشاد - چرا رضاخان نخست‌وزيرش را زن ريش‌دار خطاب كرد؟!

حمیده میرحسینی خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا) - واقعه مسجد گوهرشاد مشهد در 21 تیرماه سال ۱۳۱۴ هجری خورشیدی، از رخدادهای مهم دوران حکومت رضاشاه پهلوی و نخست‌وزیری محمدعلی فروغی به شمار می‌آید. خیزش مردم در جریان این واقعه، در اعتراض به اجباری شدن بر سرنهادن کلاه شاپو از سوي حکومت مرکزی، رخ داد. در واكنش به اين سياست، روحانيان و مردم مسلمان در هر نقطه‌اي به مخالفت برخاستند ولي در اين ماجرا مشهد پيشقدم شد و قيام بزرگي در دل تاريخ...

پیمان سعد آباد؛ از پیدایی تا فرجام

علی خاطرخواه چكیده: سیاست خارجی كه نمودی از تصمیمات داخلی و بر گرفته از ایدئولوژی و طرز فكر در یك دولت می باشد. سیاست خارجی ایران قبل از جنگ جهانی دوم و در زمان رضاخان، بر مبنای استوار ساختن موقعیت خود در برابر دو قدرت شوروی و انگلیس بود. نزدیكی ایران و آلمان در دوره رضاخان را نیز می توان در همین راستا تحلیل كرد؛ اما، این سیاست تنها با نزدیكی به آلمان تحقق پیدا نمی‌كرد، به همین خاطر رضاخان برقراری روابط دوستانه با...

گواهی شاهدان عینی در دادگاه (پس از شهریور 1320) مبنی بر قتل تقی ارانی

مظفر شاهدی متن ادعانامه دادستان علیه دکتر احمدی [پزشک احمدی]، حسین نیرومند [رئیس وقت اداره زندان قصر]، رکن‌الدین مختار [رئیس وقت اداره کل شهربانی] راجع به قتل دکتر ارانی... ایراد جرح و آزار و شکنجه نسبت به ‌دکتر تقی ارانی که به‌منظور مرگ او اعمال و منتهی به فوتش شده است به امر و دستور مختار به وسیله نیرومند... گواهی و اظهارات ساده و بی‌آلایش مادر بیچاره و داغدیده دکتر ارانی حاکی از اینکه برای دادن دوا در تاریخی که دکتر در...

قتل «جعفرقلی ‌خان بختیاری سردار اسعد دوم» توسط پزشک احمدی

مظفر شاهدی جعفرقلی ‌خان بختیاری سردار اسعد دوم، فرزند حاجی‌علیقلی ‌خان بختیاری سردار اسعد اول، که در ساعات نخستین صبح روز 10 فروردین 1313 توسط پزشک احمدی (در سلول شماره 28 / زندان نمره یک در بازداشتگاه موقت شهربانی) به‌طرز فجیعی به ‌قتل رسید، از دوران مشروطیت بدان‌سو، در عرصه سیاسی کشور حضوری فعال و مؤثر داشت. جعفرقلی ‌خان، که فقط پس از مرگ پدر به سردار اسعد ملقب شد، پیش از آن لقب سردار بهادر داشت و در بسیاری از جنگها و...

آیت‌الله سید عزالدین زنجانی: رضاخان به استناد فتوای یک روحانی‌نما باحجاب ستیزه کرد

راوی فقید وارجمند خاطراتی که درپی می آید ،فرزند مرحوم آیت الله حاج سید محمود امام زنجانی است که در مبارزه با رضاخان در زمره سابقون و اولین ها به شمار میرود. گفت وشنود حاضر با مرحوم آیت الله العظمی سیدعزالدین حسینی زنجانی درسال 1388 ودر موضوع حرکت تدریجی رضاخان به سوی دین ستیزی ومقوله کشف حجاب صورت گرفته است. امید آنکه مقبول افتد. برحسب مجموعه‌ای از اسناد و مدارک تاریخی، ریشه ضدیت با حجاب را باید در دوره «مشروطه» جستجو کرد. نظر...

خاطرات یک شاهد عینی از واقعه گوهرشاد

رساله حاضر شرح حال کوتاهی است از آیة‌الله میرزا حسین سبزواری (م 1386 ق / 1346 ش ) به قلم خود ایشان. این نوشته نیز به دست رسول جعفریان به رشته تحریر درآمده است. داستان این رساله کوتاه چنان است که مرحوم معلم حبیب آبادی دانشمند و مورخ ارجمند، در سال 1380 قمری به مشهد مشرف شده و طبق معمول از ایشان درخواست کرده است تا شرح حال خود را برای وی بنویسد. مرحوم سبزواری از پیش چنین متنی را آماده داشته و همان را در اختیار مرحوم معلم قرار داده است....

جنازه شهدایی که شبانه دفن شدند - کشتار مسجد گوهرشاد درگفتگو با آیت الله واعظ‌‌زاده خراسانی

عالم جلیل ،حضرت آیت الله حاج شیخ محمد واعظ زاده خراسانی،از جمله شخصیت های علمی وکهنسالی است که رویداد فاجعه مسجد گوهرشاد راشاهد بوده وجلوه هایی از آن را به ذهن وقاد وتوانمند خویش سپرده است.ایشان به لحاظ آنکه فرزند واعظ شهیر مرحوم حاج شیخ مهدی واعظ خراسانی واز اقوام مرحوم آیت الله العظمی حاج آقا حسین طباطبایی قمی هستند،از حاشیه ومتن این واقعه تاریخی خاطراتی شنیدنی دارند که شمه ای از آن را در این گفت وشنود باز گفته اند. امید...

موساد در ایران (1340 ـ 1357)

شواهد موجود نشان می‌دهد که آمریکا در تلاش بود همزمان با گسترش روابط موساد و ساواک، بسیاری از مسئولیتهای سیا را در ایران و خاورمیانه به موساد واگذارد. تا آغازین سالهای دهۀ 1340ش. سیا در تشکیل، آموزش، تجهیز و راهبری ساواک نقش درجه اول داشت و اینک آمریکا در نظر داشت با سپردن بخش مهمی از مسئولیتهای جاری سیا به موساد از نیرو و توان سیا در امور مهم‌تری استفاده کند. با این حال هدف آمریکا از این طرح، کاهش حضور سیا در ایران و کاستن از...

محمدمهدی عبدخدایی: یک ساله بودم که مادرم در مسجد گوهرشاد شهید شد

محمد مهدی عبد خدایی فرزند مجاهد بزرگ مرحوم آیت الله حاج شیخ غلامحسین تبریزی است که سابقه مبارزات او با رضاخان به دوران اقامت وی درتبریز باز میگرددکه پس از چندی به مشهد مقدس تبعید شد. وی در شهر مشهد نیز گوشه نشینی اختیار نکرد و همگام با علمای این شهر مبارزه را پی گرفت و در قیام مسجد گوهرشاد نیز حضوری نمایان داشت. اینک عبد خدایی پس از سالها و با حافظه ای تحسین برانگیز، به روایت خاطرات دوران کودکی خویش ونیز شنیده هایش از پدر...

ریشه‌های اصلی قیام مسجدگوهرشاد چه بود؟

ریشه‌های اصلی قیام مسجد گوهرشاد را باید در سیاست‌های مذهبى، فرهنگی و اجتماعی عصر رضاشاه جست‌وجو کرد. رضاشاه در سال‌های آغازین ورود به صحنه سیاست ایران، سیاست مذهبی خود را چنان تنظیم کرد که فردی دین‌دار و مقید به شعائر و احکام اسلامی و حفظ آنها به نظر می‌رسید. زمانی که وی پله‌های ترقی را می‌پیمود، خود را مسلمانی متعصب معرفی کرد؛ زیرا از ریشه‌دار بودن مذهب در میان مردم ایران و نیز پیامدهای منفی مقاومت و مخالفت در برابر...

رضاخان دستور داد درباره فاجعه گوهرشاد دروغ بافی کنند - گفتگوی منتشر نشده با علامه بهلول

بی تردید روایت فقید سعید،مرحوم علامه شیخ محمد تقی بهلول گنابادی «تغمده الله برحمته الواسعه»از زمینه های فاجعه خونین مسجد گوهرشاد،از جمله موثق ترین ها وقابل استناد ترین هاست. درگفت وشنودی که پیش روی دارید و در سال 1379 انجام شده است، مرحوم بهلول از پیشینه فکری و عملی مبارزات خود علیه رضاخان و پدیده کشف حجاب سخن گفته است. یادش گرامی باد به عنوان سوال اول بفرمائید چرا درباره فاجعه کشتار رضاخان در مسجد گوهرشاد، این همه منقولات...

نقش آیت الله مدرس در ضد رضاخانی شدن عشقی - مروری بر کارنامه میرزاده عشقی

سید محمدرضا میرزاده عشقی در سال 1312ق. در همدان متولد شد. از دوره کودکی در تهران اقامت داشت و در مدارس فرانسوی‌زبان عصر، زبان فرانسه را فراگرفت. وی مدتی نیز در ترکیه ساکن بود و از طریق فضای فرهنگی و علمی آن کشور با ادبیات جدید ترکیه و اروپا آشنا شد. جنگ جهانی اول و اشغال مملکت به دست متفقین به شدت بر او تاثیر گذاشت. عمر کوتاه عشقی عمدتا صرف روزنامه‌نگاری، کشمکش‌ها و ماجراهای سیاسی و اجتماعی و مبارزه در راه آزادی شد. وی در سال 1303...

درخواست محمدرضا پهلوی از موساد/ خمینی را ترور کنید

نشریه الکترونیکی "رای الیوم" در گزارشی نوشت: "العيزر گيزی زفرير" ( Elizeir Geizi Tsafrir) از مأموران ارشد سابق "موساد" و رئیس مقر این سازمان در سال 1978 در تهران، در بخشی از خاطراتش که اخیرا منتشر شده می گوید: یکی از مشاوران عالی محمدرضا پهلوی شاه سابق ایران از وی خواسته بود تا از دستگاه جاسوسی اسرائیل بخواهد تا در خصوص ترور امام خمینی (رض) رهبر انقلاب ایران، اقدام جدی انجام دهند. روزنامه معاریو به نقل از این مقام سابق صهیونیست نیز می نویسد:...

بررسی فعالیت‌های فداییان اسلام بعد از نخست وزیری مصدق

نويسنده:الهام لطفی چکیده در دهه ۱۳۳۰ش، فداییان اسلام به‌صورت جدی‌تر و گسترده‌تری فعالیت‌های خود را ادامه دادند. در ابتدای این دهه مسئله نفت مهم‌ترین و در عین حال جنجال‌برانگیزترین موضوع سیاسی کشور بود. فداییان اسلام نیز به نوبه خود در این مسئله سهیم بوده و با سران نهضت ملی‌کردن نفت، یعنی کاشانی و مصدق، ‌در ارتباط و گاه در تضاد بودند. در این زمان، مانند دهه ۱۳۲۰ش و دوران ابتدایی شکل‌گیری، این گروه اشخاصی را ترور...

قیام ۱۵ خرداد ۴۲ در گفت‌و‌گو با دکتر مرادی خلج

آنچه در پی می آید گفت‌و‌گویی است که پیشینه با جناب آقای دکترمحمدمهدی مرادی خلج، استادیار و عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه شیراز، درباره زمینه‌ها، بسترها و پیامدهای قیام پانزدهم خرداد انجام داده است. روایتی که ایشان از قیام پانزدهم خرداد سال 1342 دارد و تحلیلشان از قیام، دربردارندۀ نکاتی تازه و بدیع است که به مخاطب در درک این قیام و فضایی که به آن منجر شد کمک خواهد کرد. پیشینه: با عرض سلام و تشکر از جناب عالی و از اینکه وقت...

تز جدایی دین از سیاست در دوره رضاشاه

در دورۀ رضاشاه دگرگونی عمیق و اساسی در رابطۀ دین و دولت رخ داد. سیاست‌های دولت وی در عمل، در تعارض با سنت‌ها و بافت مذهبی جامعۀ ایران آن زمان قرار گرفت. رضاشاه بن‌مایه‌های قدرتش را بر پایۀ مبانی افتخارآمیز ایران‌گرایی گذاشت، ولی برای حرکت کردن به سوی توسعه از فرهنگ غربی استفاده کرد و از جانب دیگر درصدد حذف فرهنگ دینی برآمد. وی بسته به دورۀ زمانی خاص و میزان قدرت‌یابی‌اش، مواضع متفاوتی در قالب پذیرش تا ستیز با مذهب در پیش...

انتقال عتیقه‌جات سرقتی با بسته‌بندی دیپلماتیک به آمریکا

نوشته حاضر گزارشی از فعالیت‌های غیرقانونی «آرتور پوپ» آمریکایی دلال اشیای عتیقه در ایران است. ‏وی که روابط نزدیکی با حکومت پهلوی و به ویژه شخص رضاشاه داشت در سالهای حکومت او توانست ‏عتیقه‌جات فراوانی را با روش‌های غیرقانونی از ایران خارج و به آمریکا انتقال دهد.‏ ‏«والاس موری» کاردار آمریکا در تهران در گزارشی به وزارت خارجه کشورش با تأکید بر اینکه پس از ‏موضوع کشمکش بر سر امتیاز نفت،‌ هیچ اتفاقی به اندازه این کار...

استخدام افراد موساد در ساواک

سند زیر متن گفت و گوی مقدم رئیس ساواک با هوفی (خوفی) رئیس موساد در تاریخ ششم آبان 1357 است. در این گفت و گو، با اشاره به دوستی نزدیک ایران پهلوی و رژیم صهیونیستی، مقدم رئیس ساواک به نقش بسیار مهم موساد در آموزش مأموران ساواک تصریح و طرح استخدام مأموران بازنشسته موساد از سوی ساواک را به ژنرال هوفی پیشنهاد می‌کند. در این مذاکرات،‌ رئیس ستاد موساد از همتای ایرانی خود درباره حوادث مربوط به انقلاب اسلامی و قیام مردم مسلمان ایران...

اندر مقوله فرهنگستان شاهنشاهی

از مؤسسات بی‌فایدة مملکت، که اسمی بی مسمی، و وجودی بدتر از عدم صرف است، فرهنگستان ایران ‏است.‏ فرهنگستان ایران در حدود بیست سال پیش تشکیل شد و چون در آن موقع، وطن‌خواهان مصنوعی که ‏هیچ‌گونه اطلاع و بصیرت در زبان و لغت نداشتند و بیشتر از سپاهیان می‌بودند، در پیراستن زبان فارسی و ‏ساختن لغات و اصطلاحاتی بی‌مغز و بی‌معنی اهتمامی جاهلانه داشتند، و به زور سرنیزه به مردم تحمیل ‏می‌کردند، مرحوم محمدعلی فروغی و چند تن دیگر از...

اولین دیدار وزیر مختار آمریکا با رضاشاه

در اواخر سال 1929، وزارت امورخارجه آمریکا اعلام کرد که «چارلز کامرهارت» وزیرمختار سابق آمریکا در ‏آلبانی، به سمت وزیرمختار جدید آمریکا در ایران منصوب شده است.‏ هارت و خانواده‌اش در اوایل ژانویه 1930 وارد تهران شدند. او طی چهار سالی که در ایران اقامت داشت، ‏گزارش‌های بسیار مفیدی درباره اوضاع سیاسی و مالی مملکت به وزارت امورخارجه ارسال کرد. هارت اولین ‏ملاقات خود را با رضاشاه به هنگام تقدیم استوارنامه‌اش در مقام وزیرمختار و...

بازخوانی زندگی هژبر یزدانی

«هژبر یزدانی فرزند رضاقلی، در 1313 ش در سنگسر 1 از توابع سمنان متولد شد. او از جمله عناصر مهم و کلیدی در صحنة اقتصادی رژیم پهلوی بود که با حمایت بهائیان و دربار پهلوی به ثروتی مثال زدنی و بی‌مانند رسید. از دوران کودکی و نوجوانی وی اطلاع زیادی در دسترس نمی‌باشد. مادر فرح پهلوی وی را چنین توصیف نموده است: «هژبر یزدانی در حلقه‌ی دوستان و نزدیکان شمس پهلوی قرار داشت. من بارها، هژبر را با آن صورت گوشت آلود و هیکل خپله و قد کوتاه در...

1
2
3
4
...
46
47
48
49
50
51
52
...
113
114
115
116