انقلاب اسلامی

مقالات

علم سرنوشت سلطنت پهلوی را تغییر داد - گفت‌وگوی تاریخ ایرانی با محسن میلانی

بابک مهدیزاده دکتر محسن میلانی، استاد علوم سیاسی دانشگاه فلوریدای جنوبی آمریکا را در ایران بیشتر با پژوهش‌های تاریخی و کتاب‌هایی که درباره انقلاب ۵۷ نوشته می‌شناسند. میلانی معتقد است که اسدالله علم در دوره نخست‌وزیری با اتخاذ سیاست سرکوب در واقعه ۱۵ خرداد ۴۲ سرنوشت سلطنت پهلوی را تغییر داد؛ سیاستی که آثار به جا مانده از آن به انقلاب منتج شد. میلانی در گفت‌وگو با «تاریخ ایرانی»، علم را قدرتمندترین مرد ایران پس از شاه در آن...

علم نگران بود شاه یادداشت‌هایش را بخواند - گفت‌وگوی تاریخ ایرانی با علینقی عالیخانی، ویراستار خاطرات علم

مجید یوسفی آخرین جلد از یادداشت‌های اسدالله علم شاید از معمای ارتباط صمیمی و نزدیک او با شاه ایران چندان گره‌ای باز نکرده باشد اما به ابعاد دیگری از زندگی این دو در دربار پهلوی پرداخته که برای اهالی تاریخ و اندیشه می‌تواند نکات قابل فهمی داده باشد. این یادداشت‌ها بیش از هر چیزی ساخت و توزیع قدرت در نظام پهلوی را بازتاب می‌دهد و نوع نگاه شاه و علم را نسبت به دیگر طبقات اجتماعی بازگو می‌سازد؛ طبقاتی چون روحانیون، روشنفکران،...

نقشه‌ی راه شناخت «قیام پانزده خرداد»

اصولاً پیش از انجام هر کاری، نیاز به نقشه‌ای که شناخت جوانب مختلف کار را به دست دهد، امری ضروری است. اهمیت این کار را هم نمی‌توان انکار کرد. مخصوصاً اگر این کار با تاریخ ملتی سروکار داشته باشد و هدف، آن باشد که در ارایه‌، فهم درستی از موضوع به دست آید. بنابراین لازم است که از هر گونه اقدام حاشیه‌ای و غیرضروری، پرهیز شده و به‌ دور از آویزان شدن به شاخ و برگ‌های زاید، به متن واقعه پرداخته شود. اشاره به این نکته هم ضرورت دارد که...

استعفای سناتور در 23 بهمن 57

صفاءالدین تبرائیان عباس آرام در زمره عناصر مرموز تاریخ سیاسی معاصر ایران است. وی براساس تصویر سندی كه در پی می‏ آید یك روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران با مراجعه به نگهبانی مجلس شورای ملی در میدان بهارستان، متن استعفانامه خود را از نمایندگی مجلس سنا به تاریخ 23 بهمن ۱۳۵۷، تسلیم نگهبان می ‏كند. غلامعباس آرام اصلاً یزدی است و پدرش در جریان واقعه قتل شماری از بهایی ‏ها كشته شد. همان جریانی كه در خلال آن میرزارضا قناد،...

مداخله‌جویی انگلستان در امور داخلی ایران طی اسفند1301ش به روایت نشریه پیکان

محمدحسن پورقنبر دخالت انگلیسیها در امور داخلی ایران در دوره قاجار، با توجه به منابع تاریخی، کاملا مشهود و مبرهن بوده و نیاز به تکرار نیست. این رویکرد مداخله جویانه، بعد از انقلاب مشروطیت نیز تداوم یافت، چنانکه انگلیسیها در کنار روسها، یکی از عوامل بسیار تاثیرگذار در وضعیت شرایط سیاسی و اقتصادی بحرانی در ایران بودند. سردمداران انگلیسی که از روشن شدن افکار نخبگان سیاسی و فکری، نسبت به دخالتهای ناروا و کارشکنیهایشان، و...

رضاشاه از نگاه خاطره نویسان عصر خودش

کریم فرجی و رضا عبداللهی چکیده در دوران قاجار مناسبات بین نیروهای اجتماعی با یکدیگر و با حکومت، نقش تعیین کننده‌ای در شیوه‌ مملکت‌داری داشت. بحران‌های درهم تنیده سیاسی، اقتصادی و ایدئولوژیکی باعث گردید تا آخرین حکمران قاجار نتواند اوضاع را کنترل کند. در چنین فضایی رضاخان به قدرت رسید. پادشاهی او منشاء تحولات جدیدی در تاریخ ایران بود. این تحولات در عرصه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و ... نمود پیدا کرد. در سالهای...

فرهنگ‌ستیزی؛ مأموریت دیگر ساواک

مظفر شاهدی یکی از مهم‎ترین حیطه‌های فعالیت ساواک، حوزه‌های فرهنگی، مطبوعاتی و روشنفکری و دانشگاهی بود. بسیاری از مخالفان سیاسی حکومت هم عضوی از جامعه فرهنگی کشور محسوب می‌شدند و از آنجایی که برحسب حیطه فعالیت شناخت عمیق‌تری از ستمکاری حکومت داشتند، بیش از سایر اقشار ملت در معرض برخوردهای قهرآمیز ساواک واقع بودند. محیطهای دانشگاهی و دانشجویان ازجمله مهم‎ترین بخش فرهنگی کشور بودند که ساواک از همان آغاز برای سیطره و...

ادبیات عصر تجدد

علیرضا ذاکر اصفهانی ادبیات به عنوان بخشی از فرهنگ جامعه انعکاس اوضاع و احوال سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آن است. در عین حال بیانگر آرمانها و آرزوها و از سوی دیگر نظام ارزشی حاکم بر آن است ادبیات بیان حال جامعه است و نهادی است اجتماعی که زندگی را به نمایش در می‏آورد.1 ادبیات جدید ایران از دوره مشروطه آغاز می‏شود و به تدریج گسترش می‏یابد. مجموعه عوامل مختلف به تحولات فرهنگی عصر مشروطه مدد می‏رساند. رفت و آمد نخبگان...

سیاه‌نمایی اوضاع اجتماعی ـ اقتصادی ایران از سوی مطبوعات در دوره دوم نخست‌وزیری مصدق

محمدحسن پورقنبر برپایی جبهه ملی در اواسط آبان 1328ش، به رهبری مصدّق و کاشانی، منجر به نزدیکی دو طیف ملّی و مذهبی، و در نتیجه آن نیز حضور یک ائتلاف قدرتمند متشکّل از نیروهای ملّی‌گرا و مذهبی در عرصی سیاسی ایران شد. جبهه سیاسی مذکور، به خاطر مخالفت قاطعانه با مداخلات بیگانگان در امور داخلی ایران و اصرار بر کاهش اقتدار سیاسی دستگاه سلطنت، و همچنین با داشتنِ دو رهبر بانفوذ و وجیه‌الملّه یعنی مصدق و کاشانی، خیلی زود به مهمترین...

ساواک، نهادهای حکومتی و دوایر دولتی

مظفر شاهدی دخالتهای ناصواب و خشن ساواک فقط مختص مخالفان سیاسی رژیم پهلوی نبود؛ بلکه پر و پا قرص‌ترین وفاداران حکومت نیز از تیر رس مراقبتهای آزاردهنده ساواک خلاصی نداشتند و چه بسا مردمانی در اقصی نقاط کشور هم که هیچ‌گونه شناختی از مسائل و مشکلات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه نداشتند به انحاء گوناگون تحت فشارهای گاه و بیگاه ساواک قرار می‌گرفتند. بنابراین، ساواک خیلی زود نشان داد که در ناراضی‌سازی و مخالف‎ کردن اقشار...

فرایند تحمیل قرارداد کنسرسیوم نفت به حکومت کودتا

مظفر شاهدی کودتای تاسف‌بار 28 مرداد 1332 نقطه عطفی تعیین کننده در سلطه سراسر گسترش یابنده و بدون رقیب آمریکا بر ایران (در شئون مختلف سیاسی، اقتصادی، نظامی، اطلاعاتی و حتی فرهنگی) طی 25 سال و در واقع دوره پایانی حیات رژیم استبدادگرا، مردم‌ستیز، قانون‌گریز و سلطه‌پذیر پهلوی بود. در این میان آنی‌ترین و در عین ‌حال از منظر سلطه‌جویان آمریکایی و انگلیسی شیرین‌ترین نتیجه این کودتای شرم‌آور و غیرانسانی در بلااثر شدن و نادیده...

تبیین و بررسی قیام 30 تیر 1331 ش/1952م ؛ (زمینه‌ها، علل و نتایج آن)

مرضیه یحیی آبادی * قیام مردمی 30 تیر سال 1331ش، یکی از رخدادهای مهّم تاریخ معاصر ایران به شمار می رود. این روز، صحنه ی اتحاد ملّی ایرانیان در دولت دکتر مصدق و حمایت طیف مذهبی به رهبری آیت الله کاشانی از دولت ملّی مصدق بود که منشأ حضور مردمی گسترده در این روز شد. در این روز اقشار مختلف مردم و گروههای سیاسی در میادین و خیابانهای تهران و دیگر شهرها به حمایت از مصدق به تظاهرات پرداختند. در این تظاهرات که به درگیری شدید میان نیروهای...

چالشهاي اجتماعي نواحي مرکزي خراسان در بهار 1302ش

محمدحسن پورقنبر برجسته‌ترين مسائل و معضلاتي را که در پيش روي مردمِ مناطقِ خراسان مرکزي، در بهار 1302 وجود داشته مي‌توان به سه قسمت تفکيک نمود. بخشي از معضلات و گرفتاريهاي مردم خراسان در بهار 1302ش، منبعث از بلاياي طبيعي بود. سرماي شديد و بارش برف در مشهد و نواحي اطراف آن طي اواسط فروردين ماه 1، بارش مداوم و شديد باران در بجستان (شمال غربي گناباد) طي اوايل خرداد، موجب آسيبِ محصولات زراعي کشاورزان اين مناطق گرديد. 2 در ترشيز...

کلاه منوچهر مظفریان بر سر دیکتاتور کنگو!

زهرا عباسی کلاهبرداری و کلاه گذاشتن سر همدیگر انگار قدمتی به درازای تاریخ دارد اما کلاه گذاشتن یه جواهرفروش بر سر یک دیکتاتور کمی عجیب به نظر می‌رسد اما به لطف روابط نزدیک محمدرضا پهلوی با کشور زئیر، ‌منوچهر مظفریان توانست بر سر دیکتاتور این کشور کلاه گشادی بگذارد که با دخالت مهمانداران ایرانی بر مبنای ملاحظات سیاسی این کلاه از سر "موبوتو سسه سکو موبوتو" درآمد. در ۱۹۶۵، سرهنگ "کول یوسف موبوتو" (1997ـ1930) پس از کودتا علیه...

لانه جاسوسی اسرائیل در تهران

ساختمانی که سفارت غیررسمی اسرائیل در آن مستقر بود، تابلو، پرچم و یا علامت مشخص کننده دیگری نداشت و نمایندگان اسرائیل نمی‌توانستند در مراسم تشریفاتی و رسمی دولت و دربار ایران شرکت جویند. با این احوال رئیس هیئت نمایندگی و یا معاونین او در مواقع غیررسمی به آسانی می‌توانستند با شاه و دیگر مقامات ایران ملاقات کرده و درباره تمامی مسائل به گفتگو و رایزنی بپردازند. نفرات اسرائیل نیز از این‌‌که حکومت ایران برای اجتناب از انتقادات...

کشتار از روی بوالهوسی

کمی پس از سقوط رضا شاه در سپتامبر 1941« لوییس دریفوسِ » وزیرمختار وقت آمریکا، درباره حکومت طولانی وحشت و کشتار اینگونه اظهارنظر کرد: «رضا شاه صدها نفر را بدون دلیل و محاکمه، و فقط از روی بوالهوسی شخصی و یا به سبب قدرت گرفتن آنها، به زندان انداخت. برخی از آنها را چنان از پیش پای خود برداشت که هرگز بازنمی‌گردند.»1 او درباره شکنجه در زندان‌های رضا شاه می‌افزاید: «روزنامه کوشش در شماره 30 اکتبر خود به شکنجه زندانیان توسط رئیس نظمیه...

فقر منابع تاریخی در زمینه بلای جنگ جهانی اول در ایران

تاریخ ایران در جنگ جهانی اول همچون نقطة کوری می‌ماند که کمتر مطلبی دربارة‌ آن نوشته شده است. اکثر منابع فارسی موجود در این باره در طول دهة 1940 و اوایل دهة 1950 نوشته شده‌اند، و به همین دلیل بر منابع اولیه و اسناد خارج شده از طبقه‌بندی تکیه ندارند. کتاب‌های عالمانه‌ای نیز که در طول شصت سال اخیر دربارة تاریخ ایران مدرن در ایالات متحده به چاپ رسیده‌اند ، عملاً اشاره‌ای به این موضوع نکرده‌اند. چند کتابی هم که در طول دهة 1940 و 1950...

بحران‌سازی انگلیسی‌ها برای یکه‌تازی در رقابت‌های نفتی ایران

در سال 1301 شرکت نفتی سینکلر آمریکایی که شرکتی کوچک بود وارد منازعات نفتی شد. این شرکت از یک سو رقیبی برای کمپانی استاندارد اویل و از سوی دیگر رقیب شرکت نفت انگلیس و ایران به شمار می‌رفت. مهمتر اینکه سینکلر قراردادی با دولت شوروی امضا کرده بود که طبق آن نفت آن کشور را به بازارهای جهانی عرضه می‌‌کرد. اهمیت قضیه در این است که اگر سینکلر می‌‌توانست امتیاز نفت شمال را به دست آورد، این توانائی را به دست می‌‌آورد که از راه شوروی آن را...

باستیل ایران

متعاقب قتل‌ها و دستگیری‌های سال‌های 1931 تا 1934، رضا شاه بی‌محابا دست به وحشت‌افکنی در میان مردم و ارعاب اشخاص سرشناس و شهروندان عادی زد. برخی از زندانیان سیاسی این دوره سیاه در زندان قصر قاجار محبوس بودند، که هارت آن را باستیل ایران و یا سینگ سینگ ایران نامیده بود. طرح زندان قصر قاجار را که در سال 1929 بنا شد، تیمورتاش پس از بازدید از چند زندان در اروپا داده بود تا «منزل مناسبی برای زندانیان سیاسی باشد.» در همین جا بود که خودِ...

آن سوی چهره مظفر بقایی

دکتر مظفر بقائی کرمانی یکی از مشهورترین رجال سیاسی تاریخ ایران معاصر است که نام او با وقایع و حوادث فراوانی در هم تنیده شده است. از هر منظری به تحولات تاریخ ایران دهه‌های بیست شمسی به این سو نظر افکنیم، نمی‌توانیم نام او را حذف نمائیم. در مورد بقائی قضاوتهای فراوانی صورت گرفته که در تحلیل نهائی هیچ کدام آنها نمی‌تواند طرحی جامع از رفتار و کردار سیاسی او ارائه کند، زیرا لایه‌های تشکیل‌دهنده شخصیت و رفتار سیاسی بقائی پیچیده و...

احترام امام خمینی به مقررات دولتهای میزبان

آنچه در پی می آید بخشهایی از مصاحبه آقای صادق طباطبایی با سایت جماران است. * نقش آقای مهدی عراقی‌در نوفل‌لوشاتو چه بود؟ آقای عراقی اجرای تدارکات و امور لجستیکی و گرداندن امور دفتر و منزل را برعهده داشت و انصافا هم خیلی هوشیار و فداکار بود. در روز‌های شنبه و یکشنبه گاه ۲۰۰ تا ۳۰۰ نفر از دانشجویان و دیگر ایرانیان برای دیدار با امام می‌آمدند و گاهی هم همان جا می‌خوابیدند. حاج مهدی در چادر برای آن‌ها پتو و لوازم گرم‌کننده...

پاسخ صریح آیت‌الله کاشانی به فرستاده دربار لندن

روز 12 مرداد 1330 «استوکس» وزیر مشاور انگلستان و فرستاده ویژه دربار لندن، در رأس هیأتی از مقامات بلندپایه کشورش برای گفت و گو با دکتر محمد مصدق نخست‌وزیر و آیت‌الله سیدابوالقاسم کاشانی راجع به حل اختلافات دو کشور وارد تهران شد. ورود هیأت در شرایطی بود که حدود 6 ماه از تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت در ایران می‌گذشت. قانونی که خلع ید انگلیس از منابع نفت کشورمان را دنبال می‌‌کرد و تصویب آن، خشم مقامات بریتانیا را برانگیخته...

انگلیس از دیدگاه آیت‌الله کاشانی

نوشته زیر برگزیده‌ای از اظهارات آیت‌الله سیدابوالقاسم کاشانی در حوادث منجر به ملی شدن صنعت نفت و خلع ید از انگلیس است: * * * مردم ایران میل ندارند هیج دولت بیگانه‌ای یا عمال دولت اجنبی در کارهای داخلی مملکت ما دخالت کنند ولی عمال انگلیسی‌ها در انتخابات ما دخالت می‌کنند من سیاست انگلستان را همیشه برای ممالک اسلامی پرضرر دیده‌ام و از بس شاهد مشقات و رنجهایی بوده‌ام که برادران مسلمان و هموطنان ایرانی از سیاست انگلیس...

از امتیاز دارسی تا شرکت نفت انگلیس و ایراناز امتیاز دارسی تا شرکت نفت انگلیس و ایران

دکتر مرتضی دهقان‌نژاد، مهدی احمدی‌اختیار یکی از مهمترین امتیازاتی که در ابتدای قرن بیستم دولت انگلیس از قاجارها اخذ نمود، امتیاز نفت دارسی بود. امتیاز دارسی در دوران پادشاهی مظفرالدین شاه قاجار توسط صدراعظم ایران یعنی امین‌السلطان واگذار شد. در واقع با این امتیاز ارزشمندترین منبع ثروت ایران در قرن بیستم در اختیار انگلستان قرار گرفت. با کشف و بهره‌برداری از نفت ایران، سیاست‌ها و برنامه‌های دولت استعماری انگلیس در...

آیت‌الله کاشانی هدایتگر نهضت ضدانگلیسی در عراق و ایران

روز 23 اسفند سالروز رحلت آیت‌الله سیدابوالقاسم کاشانی است؛ روحانی مبارزی که هدایتگر نهضتی بزرگ علیه استعمار انگلیس در عراق و سپس در ایران بود. سیدابوالقاسم کاشانی (آیت‌الله)، متولد 1264ه‍ ش و متوفی 23 اسفندماه 1340 در تهران از چهره‌های درخشان تاریخ معاصر ایران، عالم روحانی سیاسی شیعه، مجتهدی وارسته و مبارزی نستوه که سالهای پربرکت عمر خویش را در راه خدمت به اسلام و مسلمانان جهان صرف نمود. نسبت آیت‌الله کاشانی به چند واسطه به...

آیت‌الله کاشانی پس از کودتای ۲۸ مرداد

ورود ریچارد نیکسون معاون رئیس جمهور آمریکا به تهران در 16 آذر 1332 و همچنین از سرگیری روابط سیاسی ایران و انگلستان که دو روز پیش از آن صورت گرفت، از تبعات کودتای 28 مرداد می‌باشد، کودتائی که 4 ماه پیش از آن صورت پذیرفت. به مناسبت این دو واقعه تلخ، آیت‌الله کاشانی اعلامیه‌ای صادر کرد و مردم را به پوشیدن لباس سیاه و نصب علامت‌های عزا دعوت کرد. سندهای شماره 1 و 2 مربوط به این موضعگیری است و پاره‌ای از اقدامات عملی و درگیری‌های ایشان...

جعل تاریخ باستان ایران توسط صهیونیستها

آیا به عنوان یک ایرانی از ماهیت جشن های 2500 ساله ایران مطلع هستیم ؟ آیا میدانیم اساسا عدد 2500 سال بعنوان نماد آغاز سلطنت کوروش کبیر چگونه محاسبه شده است ؟ آیا میدانیم طراحان و برگزار کنندگان این جشن , که با هزینه مردم ایران برپا شد و در آن ایرانیان تنها به عنوان مستخدم سران غرب و شرق بکار گرفته شدند , چه کسانی بودند ؟ صرف نظراز هزینه‏هاى هنگفت و نیز مفاسد فراوان این‏ مراسم، طراحى و اجراى این برنامه به تمامى از سوى مجامع‏...

جُبن ذاتی پهلویها

اصغر حیدری یکی از دشوارترین و درعین‌حال ضروری‌ترین کارها در حوزه پژوهشهای تاریخی روشن‌ساختن واقعیت مشهورات تاریخی است. در افکار عمومی و حتی در محافل علمی و فرهنگی، گاه مطالبی خلاف واقع چنان جایگیر می‌شوند که به‌سختی می‌توان درباره آنها چون‌وچرا روا داشت؛ به‌عبارتی همگان بر اثر تکرار، آن را به مثابه یک واقعیت تاریخی مسلم فرض می‌کنند. بازنگری دقیق و علمی این مشهورات تاریخی گاه نتایج بسیار متفاوتی را پیش‌روی ما...

تعامل مذهب و سیاست در ملی شدن صنعت نفت

امیرحسین خالقی‌نژاد یکی از نمونه‌های بارز روحانیت روشنفکر که به تلاش گسترده‌ای در مبارزه با استبداد داخلی و استعمار خارجی در طول دهه 20 دست زد آیت‌الله کاشانی بود. در این مقاله ابتدا مختصری از زندگینامه علمی آیت‌الله کاشانی ذکر شده و سپس به فعالیت های سیاسی او بویژه در ارتباط با ملی شدن صنعت نفت اشاره شده که به مناسبت سالروز 29 اسفند روز ملی شدن صنعت نفت ایران تقدیم خوانندگان عزیز می شود. آیت‌الله کاشانی سال 1264 هجری...

تاریخنگاری درباری

تاریخ‌نگاری درباری یکی از انواع تاریخ‌نویسی محسوب می‌شود و در کنار تاریخ‌‌نگاری سنتی، تاریخ‌نگاری استعماری و تاریخ‌نگاری اسلامی، جایگاه خاص خود را دارد. تاریخ‌نگاری درباری، همانگونه که در شیوة نگارش، ادبیات و قالب خود، دارای ویژگیها و تمایزات جداگانه می‌باشد؛ در بعد محتوایی نیز چنین است. محتوای این نوع کتابهای تاریخی، همچون صورت و قالب آن، بازتابی از فرهنگ درباری می‌باشد. دانشمندان و مورخان درباری، با بکار گرفتن...

1
2
3
4
...
49
50
51
52
53
54
55
...
112
113
114
115