مقالات

چرا قیام ۱۵ خرداد شکل گرفت؟

بسیاری بر این باورند که قیام ۱۵ خرداد سال ۴۲ نقطه عطفی در مسیر شکلگیری انقلاب اسلامی ایران است. بر اساس این ادعا این قیام اوج تقابل میان ملت و دولت شاهنشاهی را به نمایش گذارد و بی تردید باید آنرا نقطه اوج بحران مشروعیت رژیم شاه دانست. به گزارش مشرق، رویداد ۱۵ خرداد سال ۴۲ آنچنان در تاریخ معاصر و انقلاب کشورمان از اهمیت برخوردار بوده است که حتی به طور مستقیم در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز از آن یاد شده است. در مقاله ذیل...

خاطرات سید محمود مرعشی از امام/2؛

اولین کسی بودم که برای زیارت امام به نجف رفتم/ سه ماه تمام با امام و حاج‌آقا مصطفی زندگی کردیم گروه تاریخ مشرق - متن زیر قسمت دوم خاطرات حجت‌الاسلام و المسلمین سید محمود مرعشی، فرزند آیت‌الله العظمی سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی (رحمه‌الله‌علیه)، درباره حیات طیبه و مقاطع تاریخی زندگی حضرت امام خمینی (رضوان‌الله‌علیه) است. * جلوگیری از دسیسه رژیم یک بار نزد مرحوم والد و آیت‌الله میلانی گفتند، قانونی وجود دارد که اگر ثابت...

امام جلو آمد و گفت:خمینی من هستم، با دیگران چه کار دارید؟

پیش از حرکت حضرت امام به مدرسه فیضیه، علما به ایشان توصیه کردند که خطرناک است و از آمدن به مدرسه منصرف شوند، ولی ایشان نپذیرفتند. هیچ چیز و هیچ کس نتوانست از آمدن ایشان به مدرسه فیضیه جلوگیری کند. گروه تاریخ مشرق - متن زیر بخشی از خاطرات حجت‌الاسلام و المسلمین سید محمود مرعشی، فرزند آیت‌الله العظمی سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی (رحمة‌الله‌علیه)، درباره حیات طیبه و مقاطع تاریخی زندگی حضرت امام خمینی (رضوان‌الله‌علیه) است. *...

معرفی سیر مکتوب قیام 15 خرداد

قاسم تبریزی در مجموعه‌ی اسناد ساواک، 22جلد منحصر به پرونده کلاسه‌ی امام‌خمینی (ره) است که تحت عنوان «امام خمینی در آینه‌ی اسناد به روایت ساواک» چاپ شده است. مجلدات اول تا سوم، در رابطه با قیام 15 خرداد هستند. آن‌چه می‌آید، سیر روایی از قیام، تحلیل ساواک، گزارشات جاسوسان در جای جای مملکت، قدرت رهبری امام (ره)، حضور گسترده‌ی علماء و مردم متدین در این قیام اسلامی است. اولین سند مربوط به تاریخ 22/12/1335؛ موقعیت حوزه و دروس مراجع و...

عمویی: بزرگترین اشتباه مصدق خالی کردن خیابان‌ها بود

تاریخ ایرانی: عضو سازمان افسران حزب توده در سال‌های پیش از انقلاب می‌گوید اگر مصدق در شب کودتای ۲۸ مرداد «پیام درخواستی را به ما می‌داد، کودتا بی‌ برو برگرد شکست می‌خورد.» محمدعلی عمویی این سخنان را در گفت‌وگویی مفصل با ماهنامۀ جست‌وجو (ضمیمه روزنامه اعتماد) بیان کرده و گفته است: «در روز کودتا خالی کردن خیابان در واقع امکانات فراهم کردن برای کودتاچی‌هاست و نادرست‌ترین دستور آقای مصدق همین بود.» او که در مجموع ۳۷ سال از...

پرداخت رشوه‌ برای کسب‌ شناسایی سیاسی!

ارتشبد فردوست درباره شناسایی اسرائیل و پیامدها و آثار بعدی آن چنین اظهار کرده است: «محمدرضا رژیم اسرائیل را به طور دو فاکتو به رسمیت شناخت و همین کافی بود تا اسرائیل به طور غیررسمی سفارت خود را در تهران دایر کند. این روابط به حدی گسترش یافت که محمدرضا چند پایگاه برون‌مرزی خود با کشورهای عربی منطقه را به اسرائیل واگذار کرد و سازمان اطلاعاتی اسرائیل پس از قدرت‌های بزرگ فعال‌ترین سرویس اطلاعاتی در ایران شد. اسرائیل رژیم...

تاریخچه حمل و نقل در تهران قدیم

یاد گذشته اوقات تلخ و ایام فسرده ما را پیوند می دهد به خوشی ها و لذت هایی که از آن جز در داستان ها، رنگ و نویی باقی نمانده است. انسان، برای جابه‌جا شدن نیازمند وسایلی بود، که بتواند به راحتی از آن استفاده کند. این کار در ابتدا تنها با چهارپایان عملی بود. و افراد به فراخور وضع مالیشان، از انواع چهارپایان استفاده می‌کردند. برای استفاده در شهرها و محلات، بر پشت چهار پا سوار شده، و به محل مورد نظرشان می‌رفتند. ولی چون در مسافرتها،...

تاریخچه مجله خواندنی‌ها

مجله خواندنی‌ها، شهریور 1319 در یک اتاق استیجاری در چهارراه سردر سنگی، دربند دکتر افشار، با اجاره ماهیانه 190 ریال آغاز به کار کرد و در مرداد 1358، که یک مؤسسة تدوینگر، چاپکار و ناشر مطبوعاتی،‌ مستقر در ساختمان مالکانة مجهز خود با میلیون‌ها تومان سرمایه، در خیابان فردوسی جنوبی، کوچة خواندنی‌ها واقع بود، به تاریخ پیوست. بانی و گرداننده خواندنی‌ها، علی اصغر امیرانی بیجاری گروسی کردستانی (1294 – 1360 ش) نام داشت که از پادویی به صحافی...

جنگ جهانی دوم در تهران

پس از آنکه در تیر 1320 متفقین در مورد ایجاد جبهه مشترکى بر علیه آلمان به توافق رسیدند، مسلم بود که اشغال ایران براى عملى کردن این جنگ مشترک، در جبهه روسیه شوروى، شرط اساسى را تشکیل مى‏داد. اما از آنجا که دولت ایران دو بار با صراحت بى‏طرفى خود را در جنگ اعلان داشته بود، متفقین به دنبال دست‏آویزى بودند تا بدان وسیله اشغال نظامى این کشور را توسّط نیروهاى خویش در نظر جهانیان موجه جلوه دهند. این دست‏آویز را متفقین در موضوع حضور...

درباره قاتلی به نام پزشک احمدی....

احمد احمدی فرزند محمدعلی مشهور به پزشک احمدی در سال ۱۲۶۶ در یکی از محلات تبریز به دنیا آمد. در سنین نوجوانی به کار فروش دارو سرگرم شد. حدود سال ۱۳۰۷ در ۴۱ سالگی به تهران آمد و در بیمارستان احمدی تهران که بعد‌ها به بیمارستان سپه موسوم گردید، به کار پرستاری پرداخت. او با مشاهده اعمال پزشکان سعی می‌کرد امور پزشکی را بیاموزد. سر و کار با بیماران متعدد اهمیت واقعی بیماری و درد را در نظرش کم اهمیت جلوه می‌داد. او زمانی اقدام به دایر...

نقد کتاب ایران، برآمدن رضاخان ، برافتادن قاجار و نقش انگلیسی ها

سی ونهمین شماره فصلنامه مطالعات تاریخی، به ویژه نامه ای در باره رضاخان اختصاص یافته است. در این ویژه نامه عملکرد رضا خان بدور از پیش داوری ها و حُب و بغض های مرسوم ، با اتکاء به اسناد و مدارک موجود در تاریخ معاصر کشور، بررسی شده است . از جمله اولین مقاله فصلنامه مطالعات تاریخی ، تحت عنوان " ایران و رضاخان؛ به روایت انگلیسی ها و به رضایت رضا خان " به قلم آقای سید مصطفی تقوی به نقد کتاب " ایران؛ برآمدن رضا خان ، برافتادن قاجار و نقش...

دربار پهلوی و انتخابات فرمایشی

انقلاب مشروطه و ایجاد نظام پارلمانی باعث شد سیمای ایران در منطقه یا از نظر و دید اروپاییان یکباره عوض شود. با توجه به کم و کاستی های فراوان و وجود موانع بی شمار از جانب بیگانه و خودی، نمایندگان مجلس به طور علنی در برابر استبداد طولانی این مرز و بوم ایستادگی کردند. از انقلاب 1285 تا انقلاب 1357، جمعا 24 دوره مجلس شورای ملی تشکیل شد. در این مدت زمان افت و خیزهای کسب آزادی بسیار و حکومت مردم بر مردم کم بوده است. اگر بخواهیم به بند کشیدن...

رژیم شاهنشاهی، تخریب‌ها و تباهی ها

حضرت امام خمینی در سخنان و رهنمودهای آگاهی‌بخش خود همواره به دو موضوع مهم برای نمایاندن حقایق و واقعیت‌های مرتبط با انقلاب اسلامی توجه داشت. موضوع اول معرفی ماهیت رژیم منحوس پهلوی و آشکار کردن خیانت‌ها و جنایت‌های آن. موضوع دوم نشان دادن آنچه پس از پیروزی انقلاب به صورت تغییر و تحول در جامعه و کشور تحقق یافت و آنچه باید در آینده تحقق یابد. در رهنمودهای ذیل که نمونه‌ای از این سخنان آگاهی‌بخش است و بخش مهم و بیشترین حجم از...

گفت و گوى امام خميني با آیت‏الله حکیم در نجف

با اعلام کاپیتولاسیون امام دست به اقدام جدى زدند. گروه‏هایى از طلاب را با پیام‏هاى کتبى و شفاهى براى علماى بلاد و شهرهاى ایران و مردم نقاط مختلف گسیل داشتند و در ضمن اعلام کردند که در روز 4 آبان 1343 در این مورد در قم سخنرانى خواهند کرد. شاه که از این امر مطلع و وحشت‏زده شده بود، پیامى براى امام مى‏فرستد و از ایشان مى‏خواهد که در سخنرانى خود به آمریکا و اسرائیل تندى نکنند. علیرغم این پیام‏ها، امام سخنرانى معروف و کوبنده خود را...

گزارش کاردار آمریکا از روحانیت ستیزی رضاشاه

دیوید ویلیامسن کاردار آمریکا در تهران در گزارشی کلاسیک به وزارت خارجه کشورش به تاریخ 2 مه 1929 چنین می‌نویسد: .... احتراماً به اطلاع می‌رساند که اوضاع سیاسی داخلی در ماه گذشته بسیار آرام بود... شاه دارد همچنان به جنگ خاموش ولی مؤثرش بر ضد قشر روحانی ادامه می‌دهد. روش او ساده‌ترین روش است. ملاهای با نفوذ را پنهانی بازداشت می‌کنند و به زندانی دور از محل سکونت‌شان می‌برند. لازم به ذکر است که غالباً اشخاصی که به این ترتیب ربوده...

دکتر داوود هرمید‌اس باوند ؛ استاد دانشگاه

هر موضوع و هر پدیده‌ای را باید در شرایط یا اوضاع و احوال اجتماعی سیاسی تاریخی خاص خود مورد بررسی قرار داد. ممکن است یک پدیده یا یک آیین حقوقی، در شرایط خاصی به عنوان یک ضرورت و در شرایط دیگر مغایر با مصالح و منافع روز جامعه تلقی شود. در تاریخ، کاپیتولاسیون دو مرحله دارد. یکی مرحله‌ای است که امتیاز یک طرفه در زمینه‌های تجاری و قضاوت کنسولی، داوطلبانه و آزادانه از سوی یک دولت معتبر برای جلب، ترغیب و تشجیع قدرتهای دیگر، در زمینه...

ریشه‌های تجزیه خاک ایران در ادوار گذشته

از ابتدای قرن نوزدهم میلادی تا انقلاب اسلامی تمامیت ارضی ایران بارها نقض شد و هر بار قدرتهای بزرگ جهانی گوشه‌ای از این سرزمین پهناور و کهن را از آن جدا کردند، بدون اینکه واکنش مناسب و درخور توجهی از سوی حکومتهای مرکزی انجام گیرد. نخستین دوره‌ای که بخش وسیعی از خاک کشور از دست رفت، مربوط است به زمان جنگهای روسیه علیه ایران در سالهای 1218 تا 1228 و 1241 تا 1243 قمری که به تجزیه قفقاز و ماورای قفقاز منجر شد. دو عهدنامه ننگین گلستان و...

رضا شاه : از هرچه زن چادری است بدم می‌آید !

یکی از وقایعی که موجب تسریع در اعلام کشف حجاب گردید، سفر رضا شاه به ترکیه بود. سفر به کشوری که با نهضت پان ترکیسم، به رهبری مصطفی کمال پاشا می‎رفت تا به سبک اروپاییان شکل پذیرد و ارزشهای اسلامی را از کشور خود بزداید. درباره شیفتگی رضاخان به ترکیه و اقدامات مصطفی کمال و الگوپذیری از وی، حتی قبل از آنکه وی براریکه سلطنت ایران دست یازد، مطالب فراوانی گفته شده است. از جمله روزنامه مورنینگ پست در شماره 12 اکتبر 1924/ 20 مهر 1303 خود در...

ایران؛ بزرگترین قربانی جنگ جهانی اول

تنها هشت روز از تاجگذاری احمد شاه 18 ساله، آخرین پادشاه سلسله قاجار می گذشت که جنگ جهانی اول (مرداد 1293 ه. ش ) آغاز شد، مستوفي‌الممالك نخست‌وزير وقت ايران بلافاصله پس از آغاز جنگ، بيطرفي كامل ایران را اعلام كرد اما دولتهاي درگير در جنگ، اين بيطرفي را ناديده گرفتند و برای وارد کردن نيروهاي خود به ایران اقدام کردند. جولان متفقین در ایران جنگ جهانی اول در جریان بود و در نتیجه تجاوز کشورهای روسیه، فرانسه و بریتانیا در لوای "دول...

اجتماع مهم در مسجد شاه برای ابراز همدردی و کمک برای نچات فلسطین

اولین بار یکشنبه 20 دی ماه 1326 بود که به دعوت آیت الله کاشانی در مسجد امام خمینی (مسجد شاه سابق) بیش از سی هزار نفر از مردم تهران اجتماع کردند اما شاه پهلوی از بیم نفوذ سیاسی و مذهبی آیت الله کاشانی از سخنرانی در این تجمع باشکوه ممانعت کرد، آیت ا... کاشانی در اعلامیه این اجتماع چنین با مردم سخن گفته بود: بسم الله الرحمن الرحیم پس از جنگ جهانسوز دوم، گمان می رفت دول بزرگ عالم از آن همه فجایع و آن همه اتلاف نفوس و اموال و خرابیها و...

قیام مظلوم

جواد کامور بخشایش قیام 15 خرداد 1342 که نمودار اعتراض عمومی مردم به اوضاع ناهنجار جامعه آن روز بود دست‌اندرکاران و سران رژیم پهلوی را در وحشت و اضطراب سختی فرو برد و صحنة رویارویی جدی و خونین بین مردم و پلیس نظامی را به تصویر کشاند. این خیزش و حرکت عمومی که در پی اعتراض دستگیری رهبری نهضت اسلامی رخ داد عصاره و چکیده حدود دو سال مبارزه از سال 1340، و رویارویی مردم و در رأس آن روحانیت و از سوی دیگر حکومت پهلوی بود. این اعتراض فراگیر...

وقتی محمدرضا پهلوی نخواست دن کیشوت باشد

سرزمین بحرین هزاران سال بخشی از خاک ایران بود و همچنان بخش مهمی از مردم آن ایرانی‌الاصل هستند و فرهنگ و زبان و سنت‌های ایرانی و فارسی را می‌توان در میان آنان مشاهده کرد. ۲۸ اردیبهشت ۱۳۴۹ پس از یک کشاکش بی حاصل، با تصویب استقلال بحرین در مجلس سنا، همه چیز تمام شد و حکومت شاهنشاهی نتوانست در برابر جدایی بحرین از ایران ایستادگی کند. در زمان حاکمیت قاجاریان، دولت انگلیس با دستمایه نبود نیروی دریایی در ایران، حفظ امنیت خلیج فارس...

منش و پیشینه یپرم‌خان ارمنی؛

مشروطه‌خواهی که هم مجتهد شیعه را کشت و هم اسقف مسیحی روز ۲۹ اردیبهشت ۱۲۹۱ یپرم داویدیان گانتاکتسی مشهور به یپرم‌خان ارمنی از انقلابیون و رهبران نظامی دوران مشروطه که در دوران استبداد صغیر و بعد از آن در نبردهای متعددی علیه نیروهای مخالف مشروطه شرکت کرده بود، کشته شد. متن زیر یک بررسی تحلیلی از پیشینه و اقدامات این سردار مشروطه است: عموم محققین و مورخین، حتی اسمعیل رائین که سعی داشته‌ است از یپرم خان ارمنی و اقدامات او...

۶۳سال پیش ایران چطور تحریم‌ شد؟

۲۸ اردیبهشت ماه سالروز اولین تحریم نفتی ایران است. تحریمی که برای اولین بار، دولت را مجبور به استفاده از سیاست های انقباضی در اقتصاد ایران کرد. تحریم با یک بیانیه. بیانیه ای کوتاه از طرف دولت امریکا که اردیبهشت ۱۳۳۰ منتشر شد و در آن اعلام شده بود که شرکت‌های نفتی امریکا مایل به مشارکت در فعالیت‌های نفتی ایران نیستند. این اولین تحریم نفتی در تاریخ ایران بود که دولت محمد مصدق را با بحران‌های داخلی و خارجی مواجه کرد و به گفته...

اسرار وزیر دربار؛ آیا کتاب خاطرات علم معتبر است؟

هنری پرکت، استاد دانشگاه کیس وسترن رزرو آمریکا ترجمه: شیدا قماشچی تاریخ ایرانی: «اگر علم در کنار او بود!» طرفداران شاه در روزهای سخت انقلاب به یاد می‌آوردند که [اسدالله] علم چگونه در سال ۱۹۶۳ شاه را به کناری راند و با خشونت اولین ناآرامی‌هایی که به رهبری [امام] خمینی آغاز شده بود را سرکوب کرد. تندرو‌ها معتقدند که اگر علم پس از بازنشستگی‌اش در سال ۱۹۷۷ در مقام وزارت دربار باقی مانده بود (او در آوریل ۱۹۷۸ از دنیا رفت) اطمینان...

علم سرنوشت سلطنت پهلوی را تغییر داد - گفت‌وگوی تاریخ ایرانی با محسن میلانی

بابک مهدیزاده دکتر محسن میلانی، استاد علوم سیاسی دانشگاه فلوریدای جنوبی آمریکا را در ایران بیشتر با پژوهش‌های تاریخی و کتاب‌هایی که درباره انقلاب ۵۷ نوشته می‌شناسند. میلانی معتقد است که اسدالله علم در دوره نخست‌وزیری با اتخاذ سیاست سرکوب در واقعه ۱۵ خرداد ۴۲ سرنوشت سلطنت پهلوی را تغییر داد؛ سیاستی که آثار به جا مانده از آن به انقلاب منتج شد. میلانی در گفت‌وگو با «تاریخ ایرانی»، علم را قدرتمندترین مرد ایران پس از شاه در آن...

علم نگران بود شاه یادداشت‌هایش را بخواند - گفت‌وگوی تاریخ ایرانی با علینقی عالیخانی، ویراستار خاطرات علم

مجید یوسفی آخرین جلد از یادداشت‌های اسدالله علم شاید از معمای ارتباط صمیمی و نزدیک او با شاه ایران چندان گره‌ای باز نکرده باشد اما به ابعاد دیگری از زندگی این دو در دربار پهلوی پرداخته که برای اهالی تاریخ و اندیشه می‌تواند نکات قابل فهمی داده باشد. این یادداشت‌ها بیش از هر چیزی ساخت و توزیع قدرت در نظام پهلوی را بازتاب می‌دهد و نوع نگاه شاه و علم را نسبت به دیگر طبقات اجتماعی بازگو می‌سازد؛ طبقاتی چون روحانیون، روشنفکران،...

نقشه‌ی راه شناخت «قیام پانزده خرداد»

اصولاً پیش از انجام هر کاری، نیاز به نقشه‌ای که شناخت جوانب مختلف کار را به دست دهد، امری ضروری است. اهمیت این کار را هم نمی‌توان انکار کرد. مخصوصاً اگر این کار با تاریخ ملتی سروکار داشته باشد و هدف، آن باشد که در ارایه‌، فهم درستی از موضوع به دست آید. بنابراین لازم است که از هر گونه اقدام حاشیه‌ای و غیرضروری، پرهیز شده و به‌ دور از آویزان شدن به شاخ و برگ‌های زاید، به متن واقعه پرداخته شود. اشاره به این نکته هم ضرورت دارد که...

استعفای سناتور در 23 بهمن 57

صفاءالدین تبرائیان عباس آرام در زمره عناصر مرموز تاریخ سیاسی معاصر ایران است. وی براساس تصویر سندی كه در پی می‏ آید یك روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران با مراجعه به نگهبانی مجلس شورای ملی در میدان بهارستان، متن استعفانامه خود را از نمایندگی مجلس سنا به تاریخ 23 بهمن ۱۳۵۷، تسلیم نگهبان می ‏كند. غلامعباس آرام اصلاً یزدی است و پدرش در جریان واقعه قتل شماری از بهایی ‏ها كشته شد. همان جریانی كه در خلال آن میرزارضا قناد،...

مداخله‌جویی انگلستان در امور داخلی ایران طی اسفند1301ش به روایت نشریه پیکان

محمدحسن پورقنبر دخالت انگلیسیها در امور داخلی ایران در دوره قاجار، با توجه به منابع تاریخی، کاملا مشهود و مبرهن بوده و نیاز به تکرار نیست. این رویکرد مداخله جویانه، بعد از انقلاب مشروطیت نیز تداوم یافت، چنانکه انگلیسیها در کنار روسها، یکی از عوامل بسیار تاثیرگذار در وضعیت شرایط سیاسی و اقتصادی بحرانی در ایران بودند. سردمداران انگلیسی که از روشن شدن افکار نخبگان سیاسی و فکری، نسبت به دخالتهای ناروا و کارشکنیهایشان، و...

...

52

...