مقالات

آیت‌الله کاشانی: انگلیسی‌ها دشمن بشر هستند

در دوران ملی شدن نفت آیت‌الله کاشانی نقطه وحدت جهان اسلام شناخته شده بود برای این که وضع این روحانی برجسته را در آن روزهای پرجنجال ملاحظه نماییم به مصاحبه مدیر خبرگزاری «پ، ان، پ» و معرفی که وی از آیت‌الله کاشانی دارد می‌پردازیم. وی در ابتدای این مصاحبه که در مهر 1330 برگزار شده است می‌نویسد: مردی که امروز مظهر وحدت و الهام‌دهنده مسلمین ایران و جهان است یک روحانی ساده و خوش‌دل و خوش‌منظر و شوخ‌طبع است که دوست و دشمن به...

تعامل مذهب و سیاست در ملی شدن صنعت نفت

امیر حسین خالقی نژاد یکی از نمونه های بارز روحانیت روشنفکر که به تلاش گسترده ای در مبارزه با استبداد داخلی و استعمار خارجی در طول دهه 20 دست زد آیت الله کاشانی بود. در این مقاله ابتدا مختصری از زندگینامه علمی آیت الله کاشانی ذکر شده و سپس به فعالیت های سیاسی او بویژه در ارتباط با ملی شدن صنعت نفت اشاره شده که به مناسبت سالروز 29 اسفند روز ملی شدن صنعت نفت ایران تقدیم خوانندگان عزیز می شود. آیت الله کاشانی سال 1264 هجری شمسی در...

رانت نفت و دردسرهایش

ابوالفضل عموئی ـ مهدی مذهبی زمانی که درآمدهای نفتی کشورهایی چون ایران از دهۀ ۱۳۳۰ به بعد رو به افزایش گذاشت و نفت به‌عنوان یک «متغیر مستقل» در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران قد علم کرد، صفت «رانتینر» نیز به سایر ویژگی‌های دولت‌های جهان سوم اضافه شد. نظریه‌پردازان عرصۀ سیاست و دولت دریافتند که برای توصیف و تحلیل ویژگی‌های دولت در کشورهای شرقی و آسیایی ‌باید به رانت‌داری نفتی نیز در تحلیل نظام‌های سیاسی این کشورها دقت...

فیضیه و طالبیه

پس از آن که امام خمینی در اسفند 1341، برای مقابله با ترفندهای رژیم شاه عید نوروز 1342 را تحریم و عزای عمومی اعلام کرد و این اعلام با حمایت و همراهی روحانیت و مراجع روبرو شد، شاه درصدد رویارویی مستقیم با روحانیت برآمد. به همین دلیل در روز 2 فروردین 1342 که مصادف با وفات امام جعفر صادق(ع) بود مجالس متعدد عزاداری و روضه‌خوانی در شهر قم برپا شد و سخنرانان مذهبی به سخنرانی و روضه‌خوانی پرداختند. یکی از این مجالس در منزل امام بود. آن روز...

حمله به مدرسه فیضیه

واقعه یورش نظامیان حکومت شاه به مدرسه فیضیه قم در سالروز شهادت امام جعفر صادق (ع) در سال 1342 هر چند تصویر تلخی بر خاطره انقلاب اسلامی باقی گذارده ولی سرمنشأ بسیاری از رخدادهای سیاسی در روند انقلاب می‌باشد. از این رو برای کشف ریشه‌های این واقعه خونین باید کمی به عقب بازگردیم و حوادث سالهای 1340 به بعد را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار دهیم ریشه‌های واقعه پس از رحلت آیت‌الله العظمی بروجردی در فروردین 1340 حکومت شاه کوشید تا...

اعدام عامل حمله به مدرسه فيضيه

حسن پاكروان، 1290ش. در تهران به دنيا آمد. پدرش «فتح الله پاكروان‌» از دولتمردان رضاخاني، در قتل عام مسجد گوهرشاد، استاندار خراسان بود‌. حسن پاكروان تحصيلات نظامي را در دانشكده‌هاي «بواتيه‌» و «فونتن بلو» فرانسه به پايان رساند و در 1312ش. به ايران بازگشت و مدتها مربي دانشكده افسري بود. در سالهاي 1320-1322 افسر ستاد ارتش‌، و در سالهاي 1323 تا 1324 فرمانده پادگان بوشهر و افسر انتظامات بنادر جنوب بود. پاكروان در سالهاي 1325 تا 1327 افسر ركن دوم...

خارج‌کنندگان میلیاردها دلار ارز

در پاییز 1357 کارکنان بانک مرکزی اسامی 175 نفر را اعلام داشتند که ظرف 2 ماه شهریور و مهر 57 یعنی در زمان دولت شریف امامی معادل 13 میلیارد تومان ارز خارج کرده‌اند. ازهاری آن را تکذیب کرد، اما بی‌اثر بود. ناچار موضوع را به رسیدگی دادسرا گذاشتند. نتیجه تحقیق مثبت بود، خروج خارج‌کنندگان ارز ممنوع شد اما در همان حال اکثر ممنوع‌الخروجها فرار کردند، در طی همان دو ماه 17 اعتبار با رمز سیاسی به حسابهای اختصاصی در بانکهای سوئیس و فرانسه و...

درباره فرهنگستان رضاخانی

ایجاد دگرگونی در زبان فارسی از نکات مهمی بود که از پیش ازمشروطه مورد توجه منورالفکران بود. در این زمینه برخی از افراط‌گرایان خواستار تغییر خط بودند. پس از مشروطه با توجه به تشدید افکار ناسیونالیستی، توجه خاصی به فارسی سره شد و روزنامه‌هایی مثل ایران‌نو چند ستون خود را به این شیوه می‌نوشت. در سال 1303 که تغییر سازمان ارتش در دستور کار رضاخان قرار داشت، وضع واژه‌‌های جدید مورد توجه قرار گرفت و انجمنی از افراد نظامی و غیرنظامی...

رزم‌آرایی که شاه از او می‌ترسید

دكترحسین آبادیان سرلشکر حاجیعلی رزم آراء یکی از معدود چهره‌های نظامی صاحب نام دوره سلطنت رضاشاه تا دهه بیست شمسی است. ظاهراً او نخستین فرد نظامی است که نقشه‌های سازمان جغرافیائی ارتش را ترسیم کرد و نیز او از معدود افسرانی بود که هم یک فرمانده نظامی و هم یک سیاستمدار به شمار می‌آمد. نام رزم آراء با چند حادثه ریز و درشت در هم تنیده است، به واقع نام او با بحث سرکوب فرقه دمکرات آذربایجان بر سر زبان‌ها افتاد. اما پیش از همه...

رشوه به رضا‌خان و سرانجام دوستی با او !

عبدالحسین میرزا فرمانفرما در سال 1270 هجری قمری برابر با 1231 هجری شمسی در تهران به دنیا آمد. پدرش فیروز میرزا نصرت‌الدوله پسر شانزدهم عباس میرزا و مادرش حاجیه‏ هُماخانم دخترعموی پدرش و دختر بهرام میرزا بهاء‏الدوله پسر سی ‎‏و هفتم فتحعلی‌شاه بود. تحصیلات عبدالحسین میرزا همانند دیگر شاهزادگان آن دوره نبود. آن زمان معمول بود که شاهزادگان و فرزندان اشراف بعد از فراگرفتن ادبیات فارسی و عربی و آداب دینی و تعلیم خط به تیراندازی و...

رضاشاه : هرگز با کسی مشورت نمی‌کردم

25 شهریور 1320 که رضا شاه، سه هفته پس از اشغال ایران توسط متفقین، تبعید شد، روز پایان حیات سیاسی او و آغاز حیات سیاسی فرزندش محمدرضا پهلوی است. استعفا و تبعید رضا شاه پس از آن صورت گرفت که دولت‌های روسیه و انگلستان به دلیل مناسبات رو به گسترش رضا شاه با آلمان هیتلری، سه بار به وی هشدار دادند. در آن زمان اخبار و گزارش‌های دریافتی از جبهه‌های جنگ دوم جهانی حاکی از پیشرفت روز افزون آلمان و شکست‌ها و عقب‌نشینی‌های متفقین بود. رضا شاه...

نقش آیت‌الله بروجردی در تجدید حیات فکری روحانیت شیعه

دهم فروردین سالگرد رحلت آیت‌الله العظمی سید حسین بروجردی است.ایشان نقش برجسته ای در تجدید حیات فکری روحانیت شیعه داشت . او مسیر حرکت مرجع سلف خود، شیخ عبدالکریم حائری را ادامه داد و در این زمینه حتی با سرعت بیشتر و گسترده‌تر عمل کرد. تاکیدات مکرر این مرجع خردمند، بر عدم ورود طلاب و روحانیون در عرصه‌های سیاسی نباید مورخان و تحلیلگران تاریخ معاصر ایران را از اهمیت نقش سیاسی ایشان غافل سازد، زیرا در همین زمان بود که حوزه علمیه...

رحلت آیت الله بروجردی

10 فروردین 1340 آیت الله العظمی حاج آقا سیدحسین بروجردی دارفانی را وداع گفت‌. آیت الله حاج سیدحسین طباطبائی از سلسله طباطبائیان بروجردـ علمای مشهور قرن چهاردهم هجری ـ، در1292 ق. در بروجرد متولد شد. وی مقدمات علوم اسلامی را در همین شهر فرا گرفت و سپس به حوزه علمیه اصفهان سفر نمود و از محضر بزرگان این شهر استفاده کرد. او فقه را نزد حاج سیدمحمد باقر درچه‌ای و فلسفه را نزد حاج میرزا جهانگیرخان قشقایی خواند و پس از ده سال راهی نجف اشرف...

روایتی از دستگیری اعضای حزب ملل اسلامی توسط ساواک

روز ۳۰ دی ۱۳۴۴تیمسار سرتیپ فرسیو اعلام کرد که اعضای یک حزب مخفی به نام «حزب ملل اسلامی» شامل 55 عضو مسلح همراه با رهبر آن ـ محمدکاظم موسوی بجنوردی ـ بازداشت شدند. روز 30 دی 1344تیمسار سرتیپ فرسیو اعلام کرد که اعضای یک حزب مخفی به نام «حزب ملل اسلامی» شامل 55 عضو مسلح همراه با رهبر آن ـ محمدکاظم موسوی بجنوردی ـ بازداشت شدند. حزب ملل اسلامی در سال 1340ش پایه‌گذاری و نخستین جلسة کمیته مرکزی آن، همزمان با ایام رحلت آیت‌الله العظمی بروجردی...

زوال رژیم پهلوی به روایت دربار

هنگامی که نظام پهلوی در سایه‌ استبداد و خفقان، به اوج مستی خود رسیده بود، جامعه‌ ایرانی واکنش‌هایی خاص در این دوران به‌نمایش گذاشت که این واکنش‌ها از چشم درباریان مخفی نماند. بروز نارضایتی، شکل‌گیری انقلاب اسلامی و شکست سلسله‌ پهلوی، حلقه‌ نهایی اوضاع سیاسی جاری در زمان حکومت پهلوی بود. نشانه‌های انحطاط از اواسط دهه‌ 50 شمسی به چشم می‌خورد و حتی نزدیکان به دربار آن را احساس می‌کردند. مینو صمیمی از جمله‌ این درباریان...

زیر گوش کاخ نیاوران

روح‌الله مهرپارسا از زمان آغا محمدخان که تهران پایتخت شد، در منطقه کوهستانى شمیران «ده حصار بوعلى» در کنار دیگر قراء چون نیاوران، تجریش، قلهک، دزاشیب، رستم آباد، کاشانک، دارآباد، ازگل، اراج، سوهانک، دربند ، جمال آباد، امامزاده قاسم، پس قلعه، درکه، اوین ، جماران، حصارک، چیذر، دروس، زرگنده، حسن آباد، اسدآباد، ولنجک و ... یکى از ییلاقات خوش آب و هواى نزدیک به تهران محسوب مى شد. بعد از احداث ساختمان قصر سلطنتى صاحبقرانیه،...

روابط اقتصادی ایران در دوره قاجار

جنگهای ناپلئونی در دهه نخست قرن نوزدهم (1179 تا 1279 ش) موجب تماس مجدداروپاییان با ایران گردید.چون فرانسه و انگلستان خواهان روابط دوستانه با این کشور بودند و دولت روسیه بار دیگر به ایران تجاوز کرده بود.کمپانی هند شرقی بریتانیا به دنبال فترت دراز مدت سده هجدهم (1079 تا1179 ش) در روابطش با ایران در سال 1801 م/1180ش پیمانهای دوستی و تجارت با دولت قاجار امضا کرد . انگلستان با استفاده از قدرت نظامی در رسیدن به هدفهای دیپلماتیک و استراتزیکی...

سابقه فکر تغییر خط در ایران

سید هادی خسروشاهی غوغای مساله تغییر خط که چندی پیش توسط یک مشت افراد معلوم‌الحال بلند شد و هنوز هم در روزنامه‌ها و مطبوعات ایران موافق و مخالف مقالاتی دربارۀ آن می‌نویسند، یک فکر نوظهور و یا از ابتکارات عالیه! استاد! سعید نفیسی نیست؛ قبل از این ماجرا هم ایادی استعمار و افراد ماجراجو در فرصت‌های مناسبی! این برنامه را با راه‌های مختلفی تعقیب کرده‌اند. مثلا یک قرن پیش «ملافتحعلی آخوندزاده» نمایشنامه‌نویس به اصطلاح...

ساختار قدرت در دوره پهلوی

ساخت و رابطه قدرت عمودی یک جانبه، در تحولات فرهنگی نظام اجتماعی ایران دوره پهلوی، هم در ساختارهای بیرونی و هم در سطح ساختارهای درونی، موجب از میان رفتن تعامل گشته و در نتیجه فرهنگ سیاسی به مثابه اخلال در حوزه فرهنگ (بحران انگیزش) و حوزه سیاست (بحران مشروعیت) جای سیاست فرهنگی را پر کرده است. به عبارت دیگر فقدان عقلانیت ارتباطی معطوف به حوزه فرهنگ، انسجام و بازتولید اجتماعی را با بحران مواجه ساخته و عقلانیت سیستمی با جدا شدن از...

ساختار قدرت سیاسی در دوره قاجار

ویژگی مشخص نظام سیاسی ایران در دوره قاجاریه ، استبداد بود . شاه به تنهایی قانونگذار ، بالاترین مقام قضایی و فرماندهی کل نیرو های مسلح بود . مستبدی بود که دستگاه دولتی را بدون قید وشرط دراختیار گرفته و برجان و مال همه مردم تسلط داشت . دستور ها و اوامر وی می بایست بلافاصله اجرا می شدند . شاه می توانست با تصمیم فردی قرارداد هایی با کشور ها و سرمایه داران خارجی منعقد کند . قدرت شاه به اندازه ای بود که نه فقط مردم عادی بلکه صدر اعظم و...

ساواک و ارتش شاه در آخرین روز

چرا شورای عالی نیروهای مسلح پس از دو ساعت ونیم بحث و بررسی به اتفاق آراء بی‌طرفی ارتش را تصویب کرد؟ جلسه شورای فرماندهان ارتش در ساعت 30/10 روز 22 بهمن ماه 1357 با حضور 27 نفر فرماندهان، معاونین، رؤسا و مسئولین سازمان‌های نیروهای مسلح شاهنشاهی به شرح زیر تشکیل گردید: ارتشبد عباس قره‌باغی رئیس ستاد بزرگ ارتشتاران. ارتشبد جعفر شفقت وزیر جنگ ارتشبد حسین فردوست رئیس دفتر ویژه اطلاعات. سپهبد هوشنگ حاتم جانشین دفتر ویژه...

لحظه های تبعید مدرس از زبان ملک‌شعرای بهار

آن چه در این مقاله کوتاه و مختصر، درباره کیفیت دستگیری و تبعید شهید مدرس ذکر می شود، از قلم و بیان مرحوم ملک الشعرای بهار است که از قول افراد مختلف از جمله فرزندان و بستگان مرحوم مدرس و دیگران نقل کرده است:انتخابات دوره هفتم مجلس شورای ملی تمام شد و مدرس از تهران حتی یک رأی هم در صندوق به نامش خوانده نشد و به قول خودش در سخنرانی مبسوطی که راجع به انتخابات دور هفتم نمود اظهار داشت: «اگر باور کنیم که هیچ یک از مردم تهران به من رأی...

چله‌های سرنوشت ساز

برگزاری اولین چله، بیش از انتظار، مورد استقبال مردم قرار گرفت و این نمونه‌ای درخشان از استفاده سیاسی از سنت‌های شیعی بود که شاه را در بن‌بست سختی قرار داد. «اگر دولت می‌خواست جلوی برگزاری این مراسم را که به تبع حوادث قبلی، تاریخ و روز آن معین بود، بگیرد قطعاً با تظاهرات بسیار عظیم‌تری مواجه می‌شد».(1) رژیم ناچار شد کجدار و مریز با چله‌ها برخورد کند. این مراسم موجب شد تا نقش و قدرت مذهب در تحرک مردم و فراگیری نهضت، خود را...

آخوند خراسانى ؛ آفتاب نیمه شب

محمدرضا سماک امانى آخوند خراسانى از سلسله حماسه سازان تاریخ ایران است . وى مرجع تقلید، مدرس کم نظیر حوزه علمیه نجف و رهبر انقلاب مشروطه بود. تمام تاریخ نویسان مشروطه ، حتى آنان که دشمن روحانیت و خواستار نابودى اسلام و استیلاى فرهنگ غرب در ایران بودند رهبرى او را در نهضت مشروطه پذیرفته اند. اما شگفت که درباره اش کمتر از سایر دست اندرکاران نهضت مشروطه سخن به میان آمده است ! آخوند خراسانى در سال 1255 ق . در مشهد دیده به جهان گشود....

اختناق مطبوعاتی در عصر رضاخان

علی منوچهری مطبوعات به‌عنوان ابزاری آگاهی‌دهنده و جهت بخش به افکار عمومی نقش غیرقابل انکاری در حرکت جوامع امروزی داشته‌اند. در ایران نیز تا به امروز این نقش با فراز و فرود تداوم یافته است. در دوره مورد مطالعه ما در این مبحث 1304 ـ 1302 ه‍ ش مقارن با نخست‌وزیری سردار سپه و گذار به سوی کسب سلطنت، مطبوعات در کنار جهت‌دهی به افکار عموم مردم، مشمول سیاست‌های سرکوبگرانه رضاخان شدند، این مقاله کوششی است برای نمایاندن تأثیر جراید...

مرتضی الویری: ارتباط با مطهری بود که ما را از فرقان جدا کرد

مهندس مرتضی الویری از چهره‌های شاخص تیمی است که از اعضای سازمان مجاهدین انقلاب، در فرآیند تعقیب و دستگیری اعضای گروه فرقان سهیم بود. الویری اما، از پیش از پیروزی انقلاب با فرقانیان آشنائی و تعامل داشت، آنگاه که در سالیان ۵۵ و ۵۶ به حمایت تدارکاتی از این گروه می‌پرداخت و پاره‌ای از اقلام تبلیغی این جریان را مخفی و منتشر می‌کرد. او پس از چندی و متأثر از گفت‌و‌گوهای خویش با استاد شهید آیت‌الله مطهری به رابطه خویش با فرقان ...

ساواک و سانسور

پدیده سانسور و فرهنگ‌ستیزی در ایران عمری به درازای استبداد سیاسی حاکم بر کشور دارد. با این احوال تا جایی که به تاریخ معاصر ایران مربوط می‌شود پدیده سانسور با آغاز انتشار روزنامه‌ها و مطبوعات و سپس کار ترجمه و تألیف کتاب معنی و مفهوم یافت. هم‌زمان با گسترش انتشار روزنامه‌ها و رشد مؤلفه‌های فکری، فلسفی و سیاسی، سانسور دامنه وسیع‌تری یافت و در سالهای سلطنت محمدرضا پهلوی به اوج رسید. از دوران سلطنت محمدشاه قاجار، نخستین...

روایت کاردار آمریکا از سقوط سید ضیاء

سیدضیاءالدین طباطبایی به همان سرعت که (در سوم اسفند 1299) بر سر قدرت آمد، (در سوم خرداد 1300) سقوط کرد. تلگرام انگرت (کاردار آمریکا در تهران ) که در 25 می 1921 ( چهارم خرداد 1300) به وزارت خارجه کشورش ارسال شده است را در این رابطه با هم می‌خوانیم : .... سرانجام اختلافات وزیر جنگ و رئیس‌الوزرا منجر به استعفای رئیس‌الوزرا شد. وی امروز صبح زود تهران را ترک کرد. با فرا رسیدن روز‌های پایانی ماه می، سیدضیاءالدین به یکی از بزرگترین مشکلات بریتانیا...

سفیر انگلیس : شاه ماندنی است !

دولت های بریتانیا و آمریکا سرنگونی شاه را تا چند هفته قبل از پیروزی انقلاب ممکن نمی دانستند . آرشیو ملی بریتانیا اسنادی را منتشر کرده که نشان می دهد دولت این کشور و آمریكا تا پاییز ۱۳۵۷ بر این باور بودند که شاه در قدرت باقی خواهد ماند. اسناد منتشر شده که مربوط به مکاتبات وزارت خارجه بریتانیا در سال ۱۳۵۷ است، نشان می دهد به رغم ناآرامی های گسترده در ایران مسوولان بریتانیایی، از جمله سفیر این کشور در تهران تا چند هفته مانده به...

رواج پرونده سازی با هدف اخاذی در عصر رضاخان

نظام اطلاعاتی ـ امنیتی، که پیش از آن فقط بخش کم‌اهمیتی از تشکیلات و حیطه فعالیت نظمیه و شهربانی بود، در دوره رضاشاه گسترش یافت و فعالیت و حیطه عمل آن فعالیتهای شهربانی را تحت‌الشعاع قرار داد و آن را تابعی از سیاستهای کلی عملیاتی ـ اجرایی خود ساخت. رضاشاه تصمیم گرفته بود با نظمی قبرستانی و رعب‌‌انگیز که دستگاه شهربانی و نظام اطلاعاتی ـ امنیتی آن ایجاد می‌کند و تمایلات مستبدانه او را برآورده می‌سازد، حکومت کند و هرگونه مخالفت...

...

53

...